Wpływ odkryć geograficznych na postęp cywilizacyjny Europy

Wiek XV i XVI to czas wielkich odkryć geograficznych. To właśnie wtedy Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę (12 X 1492), Vasco da Gama dotarł drogą morską do Indii (1487-1488), a Ferdynand Magellan potwierdził kulistość Ziemi, opływając ją dookoła (1519-1522). To tylko niektóre osiągnięcia Europejczyków. Jako wielcy podróżnicy i odkrywcy zasłynęli także: Henryk Żeglarz, Bartłomiej Diaz, Amerigo Vespucci, Jacques Cartier, Francis Drake czy Willem Barents. Odkrycia geograficzne początkowo były inspirowane opowieściami o nieznanych krainach, potem chęcią podboju nowych terenów i poszerzenia strefy wpływów danego kraju. Wbrew pozorom, odegrały one ważną rolę nie tylko w historii poszczególnych państw (zwłaszcza mocarstw kolonialnych), lecz przede wszystkim miały ogromny wpływ na postęp cywilizacyjny całej Europy.

Kolonialna ekspansja europejska odegrała ogromną rolę w rozwoju handlu. Powstały nowe szlaki, wiodące przede wszystkim przez Atlantyk i Ocean Indyjski. Rozwinęło się żeglarstwo i miasta portowe, takie jak Antwerpia czy Amsterdam. Rola wcześniejszych potęg morskich, m.in. Wenecji, Genui czy miast hanzeatyckich, zmalała, bowiem szlaki śródziemnomorskie straciły swe znaczenie. Wielki rozkwit przeżywały miasta, które zajmowały się handlem dalekosiężnym. To właśnie tamtejsi kupcy sprowadzali z Ameryki ziemniaki, kukurydzę, fasolę, paprykę, pomidory czy indyki, zaś ze Wschodu – pieprz, kakao i kawę. Dostępniejsze też stały się towary niegdyś luksusowe, a mianowicie tkaniny bawełniane i jedwabne oraz chińska porcelana. Przyprawy, takie jak cynamon czy wanilia, sprowadzano już bez udziału pośredników, dzięki czemu ich cena obniżyła się.

W związku z rozwojem handlu i nowymi wyprawami „w nieznane” nastąpił ogromny postęp w technice żeglarskiej. Wciąż ulepszano statki, stosowano całkiem nowe rozwiązania. Niesprzyjające wiatry już nie stwarzały tak dużego zagrożenia jak w przeszłości, bowiem mogli oni bez przeszkód dopłynąć do portu i uzupełnić zapasy wody i pożywienia. Okręty stały się szybsze i zwrotniejsze. Upowszechniono także instrumenty nawigacyjne, takie jak busola czy astrolabium.

Liczne wyprawy i odkrycia geograficzne miały także ogromny wpływ na rozwój nauk. Udowodniono kulistość Ziemi, powstały nowe mapy. Dzięki temu wiedza kartograficzna starożytnych, zwłaszcza Arystotelesa i Ptolemeusza, została uzupełniona. Rozwinęła się geografia, biologia, zoologia i botanika. Odkrywcy sprowadzili do Europy nowe gatunki roślin, a w Ameryce i Azji spotkali nieznane dotąd gatunki zwierząt. Miało to ogromny wpływ na humanizm, który stawiał m.in. na rozwój nauk przyrodniczych.

Odkrycia geograficzne najbardziej przyczyniły się do zmian w europejskiej gospodarce. To właśnie dzięki nim przezwyciężono kryzys ekonomiczny rycerstwa, które po zakończeniu wojen, zostało pozbawione źródeł utrzymania. Sprowadzono do Europy wiele cennych surowców mineralnych, takich jak złoto czy srebro. Odkrycia geograficzne, rozwój miast kolonialnych, wzrost zaludnienia, postęp techniczny, a przede wszystkim rozwój handlu spowodował podział Europy na dwie drogi rozwoju gospodarczego (dualizm społeczno-gospodarczy).

Na zachód od Łaby rozwijała się gospodarka towarowo pieniężna i kapitalizm. Tamtejsi kupcy, zaangażowani głównie w handel dalekomorski, w obawie przed utratą statku i bankructwem, zakładali spółki, które z czasem przekształcały się w kompanie handlowe. Ich głównym celem była monopolizacja handlu z dalekimi krajami. Jako przykład może posłużyć Kompania Lewantyńska, utworzona w 1518 roku, czy Kompania Wschodnioindyjska z 1600 roku. Ta ostatnia zmonopolizowała handel z Indiami. Z kolei dla obrotu akcjami tychże spółek powstawały giełdy, np. w Antwerpii (1531) i Londynie (1566/1570). W XVI wieku wielki rozkwit przezywały także domy kupiecko-bankierskie, których zadaniem był obrót pieniędzmi. Przedsiębiorstwa te były często własnością jednej rodziny i były przekazywane z pokolenia na pokolenie. Takie zamożne familie miały ogromne znaczenie i wpływy w danym państwie, uczestniczyły we wszystkich ważniejszych przedsięwzięciach politycznych i gospodarczych. Niekiedy władcy uzależniali się od nich, zaciągając wielkie pożyczki, jak np. niemieccy cesarze. Odkrycia geograficzne, a co za tym idzie rozwój handlu, wpłynął także na powstanie rozliczeń bezgotówkowych, dokonywanych przy pomocy weksli. Kapitał kupiecki angażowany był także w rozwój przemysłu, co dało początek manufakturom w Anglii.

Napływ dużej ilości kruszców do Europy spowodował na kontynencie zjawisko tzw. rewolucji cen. W ciągu XVI wieku ceny wzrosły trzy, a w niektórych regionach, nawet czterokrotnie. Najszybciej i o największą wartość ceny podnosiły się w Andaluzji, przez której porty napływało do Europy złoto i srebro przywożone na hiszpańskich galeonach. W Rosji, znajdującej się na peryferiach europejskiego systemu gospodarczego, rosły one natomiast wolno i ze stosunkowo dużym opóźnieniem. Wzrost cen zboża oraz produktów rolnych następował o wiele szybciej niż innych dóbr, szczególnie tych stanowiących efekt wytwórczości miejskiej. Sytuacja taka wpływała dodatnio na rozwój gospodarczy krajów położonych na wschód od Łaby, gdzie od drugiej połowy XV wieku rozwijała się gospodarka folwarczno-pańszczyźniana. Szlachta Środkowej i Wschodniej Europy nie miała możliwości czerpania zysków z eksploatacji zamorskich kolonii, zajęła się więc produkcją zboża i hodowlą zwierząt rzeźnych. W związku ze spadkiem wartości pieniądza, umowy czynszowe straciły swoją pierwotną wartość. W tym wypadku szlachcie bardziej opłacało się zakładać folwarki i powiększać obszary uprawianej ziemi, bowiem sprzedaż płodów rolnych przynosiła znacznie większy zysk niż czynsze, a siły roboczej, czyli chłopów, było na tych terenach pod dostatkiem.

Odkrycia geograficzne przyczyniły się także do wielkiej emigracji Europejczyków. Wyruszano w dalekie wyprawy, w przekonaniu, że opisywane przez podróżników krainy są „mlekiem i miodem płynące”, co po dotarciu na miejsce okazywało się kłamstwem. W innym celu do Ameryki Łacińskiej płynęli zakonnicy. Ich zamiarem było szerzenie wiary i chrystianizacja tamtejszej ludności. Do kolonii deportowano także skazańców, co miało oczyścić Europę od przestępców.

Bez wątpienia odkrycia geograficzne miały ogromny wpływ na postęp cywilizacyjny Europy. Prężnie funkcjonowała gospodarka, kwitł handel, rozwijały się nauki przyrodnicze i technika, a Kościół mógł pochwalić się misjami chrystianizacyjnymi. Jednak nie można zapomnieć, że za ten wielki postęp cywilizacyjny Europejczyków zapłacili mieszkańcy odkrytych terenów, bowiem to właśnie afrykańscy Murzyni stali się niewolnikami, Indian w brutalny sposób nawracano na chrześcijaństwo, a cywilizacje Majów, Inków i Azteków doszczętnie zniszczyli konkwistadorzy.