Nazwy własne w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej
Nazwy własne w „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej
„Onomastyka ( nazewnictwo)- nauka o nazwach własnych. Onomastyka zajmuje się porządkowaniem nazw własnych, ich etymologią, budową słowotwórczą oraz tymi właściwościami znaczeniowymi i formalnymi, które różnią je od nazw pospolitych. Bada także związki nazw z historią gospodarczą, polityczną i kulturalną społeczeństw. Dzieli się na:
• Antroponimia- nazwy własne;
• Hydronimia- nazwy wód;
• Toponimia- nazwy miejsc.”
„Nazwy własne ( imiona własne, nomina propria)- nazwy jednostkowe, przyporządkowane w zasadzie tylko jednemu obiektowi. Są to nazwy osób ( imiona, nazwiska, przezwiska), nazwy geograficzne ( nazwy miejscowości, gór, krajów itp.), imiona zwierząt. Nazwy własne pełnią funkcję swego rodzaju etykietek służących do identyfikacji. Można powiedzieć, że nie mają one znaczenia ( nie istnieje odpowiedź na pytania: co znaczy „Warszawa”? lub co to znaczy „ Janek”? ), ponieważ przyporządkowane są poszczególnym obiektom ( ludziom, zwierzętom, miejscowościom) nie na podstawie cech tych obiektów, ale na zasadzie swego rodzaju umowy społecznej ( często są nadawane urzędowo, np. imiona, nazwy ulic, statków, nowo powstałych miejscowości, dzielnic). Pod względem składniowym nazwy własne różnią się od innych rzeczowników tym, że tylko w ograniczonym zakresie mogą występować w funkcji orzecznika, nie można powiedzieć Ten pies jest jamnikiem. Nazwy własne w zasadzie nie mają też l. mn. , a jeśli się jej używa, to często w innej funkcji ( np. Kowalscy to raczej ‘ pan Kowalski i pani Kowalska’, rzadziej
‘ kilku panów Kowalskich’). Rzeczowniki będące nazwami własnymi pisze się z reguły wielką literą.”
„ Nazwy pospolite ( rzeczowniki pospolite, imiona pospolite, nomina appellativa)- nazwy klas przedmiotów lub istot żywych, które można zastosować w odniesieniu do każdego z elementów tych klas ( np. pies, stół, drzewo). Nazwy pospolite stanowią swego rodzaju przeciwieństwo nazw własnych- każdy rzeczownik jest albo nazwą pospolitą, albo nazwą własną.”
1. Imiona:
a) Męskie:
Adam 14
Adaś 6
Adonis (czuły kochanek) 1
Andrzej 49
Antoni 2
Anzelm 148
August 1
Benedykt 203
Bolek 2
Bolesław 3
Boleś 5
Braddon 1
Dawid 1
Dominik 17
Fabian 90
Fenillet 2
Franciszek 7
Franek 4
Franuś 9
Ignacy 2
Jakub 18
Jan 213
Janek 24
Jasieńko 2
Jasiu 2
Jaś 2
Jerzy 10
Jezus 10
Jobe 1
Jonatan 1
Józef 2
Julek 22
Juraś 1
Kazimierz 5
Klemens 1
Ludwik 1
Maksym 2
Marek 1
Mars 6
Michał 20
Mucyk 9
Piotr 1
Salomon 1
Stanisław 2
Staś 8
Szymon 6
Teofil 9
Teoś 5
Walenty 4
Wasyl 1
Widzio 1
Widziu 11
Wincenty 1
Witold 168
Władysław 3
Zygmunt 84
Zygmuś 6
b) Żeńskie (w tym także te pochodzące od imion męskich)
Alusia 1
Alżunia 2
Alżusia 6
Andrzejowa 29
Anna 1
Antolka 54
Antonina 6
Antygona 2
Benedyktowa 3
Bronia 13
Bronka 2
Cecylia 29
Cecylka 1
Cerera 2
Charetii 1
Diana 3
Elżbieta 13
Elżunia 11
Elżusia 25
Emilcia 3
Emilia 60
Emilka 23
Ewa 1
Fabianowa 10
Fryne 1
Jadwiga 29
Jadwisia 6
Jadwiśka 9
Jaśmontowa 1
Justyna 284
Justynka 42
Justysia 6
Kaźmira 1
Klocia 1
Klotylda 31
Leonia 34
Maria 6
Marta 130
Marteczka 1
Marynia 14
Melisa 1
Penelopa 2
Rózia 13
Różycowa 2
Saba 1
Terenia 40
Teresa 50
Walentowa 1
Zofia 3
2. Nazwiska:
Bohatyrowicz 20
Bohatyrowiczówna 1
Bohatyrowiczówny 2
Broglejowie 1
Byron 1
Claven 1
Cregny Murgrabia 2
Darzeccy 3
Darzecka 4
Darzecki 33
Darzeckich 5
De La Rochefoulcauld 1
De Lunges 1
Domunci 1
Domunt 4
Domuntowie 6
Domuntówna 28
Dumas 1
Fabianostwo 1
Fenillet 2
Giecołd 8
Giecołdowa 8
Giecołdowna 3
Herod 1
Herody 1
Jagiellon 1
Jaśmont 31
Jaśmonta 2
Jaśmontowa 1
Jaśmontówna 2
Jaśmontówny 1
Jaśmonty 3
Kirło 86
Kirłowa 69
Korczyńscy 18
Korczyński 135
Koroza 2
Leopardi 2
Ładyś 15
Ładyś Osipowicz 2
Ładysiowa 1
Łozowiccy 3
Maciejewscy 1
Mucyk 9
Musset 4
Napoleon 1
Orzelska 14
Orzelski 17
Osipowicz 1
Osipowiczówna 5
Osowce 13
Osowice 3
Ostenda 1
Pacenko 12
Plińska 3
Różyc 99
Różycowa 2
Saint – Simon 1
Shelley 1
Siemaszczanki 11
Siemaszki 7
Staniewicz 1
Staniewscy 2
Staniewski 1
Starzyńska 10
Starzyński 20
Starżyński 2
Starżyńska 11
Starżyńskich 1
Starżyńskie 1
Strzałkowscy 2
Strzałkowski 4
Szopen 1
Tasso 1
Świerkowie 1
Wilczek 1
Zaniewicz 1
Zaniewscy 9
Zaniewski 1
Zaniewszczanka 3
3. Imiona i nazwiska:
Adam Zaniewski 1
Alberta Starżyńska 1
Albin Jaśmont 1
Andrzej Korczyński 4
Andrzejowa Korczyńska 1
Antolka Jaśmontowa 1
Anzelm Bohatyrowicz 4
Benedykt Korczyński 7
Bolesław Kirło 1
Cecylia Staniewska 1
Cecylka Staniewska 3
Fabian Bohatyrowicz 2
Jadwiga Darzecka 1
Jadwiśka Domuntówna 2
Jakub Bohatyrowicz 2
Jan Bohatyrowicz 7
Janek Bohatyrowicz 1
Jaśmont Bohatyrowicz 1
Jerzy Bohatyrowicz 1
Józef Giecołd 1
Justyna Orzelska 1
Kazimierz Jaśmont 15
Ładyś Osipowicz 2
Marta Korczyńska 4
Marylka Zaniewszczanka 1
Maryna Kirlanka 3
Marynia Kirlanka 1
Michał Bohatyrowicz 3
Michał Zaniewski 1
Stanisław Korczyński 2
Stefka Obuchowiczowna 1
Teofil Różyc 2
Teoś Różyc 1
Tersa Pilińska 2
Walenty Bohatyrowicz 3
Wiktor Hugo 1
Witold Korczyński 4
Władysław Osipowicz 2
Zygmunt Korczyński 15
4. Inne:
Adonis (czuły kochanek) 1
Alleluja 1
Apostoł 9
Boskiej 1
Bóg 80
Boże Ciało 1
Bożesz 1
Bóg Ojciec 2
Bóg Wszechmogący 1
Bóg Zbawiciel 1
Bracia Bohatyrowicze 1
Bracia Korczyńscy 3
Braddon 1
Buszmanka 1
Byron 1
Chrystus 11
Chrystusowa Szata 2
Claven 1
Cregny Murgrabia 2
Czarnolesie 1
Czarny Mars 2
De La Rochefoulcauld 1
De Lunges 1
Dom Osowiecki 1
Dom w Osowcach 1
Eros 1
Eskimos 2
Fabianowa Zagroda 3
Fenillet 2
Fryne 1
Gaszt – 1
Hellada 1
Herod 1
Herody 1
Jagiellon 1
Jek 10
Jezus 10
Jezus Maria 1
Korczyński dwór 2
Korczyńskie Pola 1
Leopardi 2
Łazarz 2
Marynia Kirlanka 1
Matka Zygmunta 1
Milton 1
Mogiła 6
Ostenda 1
Ostrobramska 1
Pałacyk Osowiecki 1
Pan Bóg 9
Pan Tadeusz 1
Polsza 2
Pomianie 1
Przenajświętszy 2
Psalmy Kochanowskiego 1
Rej z Nagłowic 1
Saint – Simon 1
Samostrzelniki 1
Sangar 4
Sapieżanka 1 (gatunek gruszy)
Sargas 11
Shelley 1
Stodoła Korczyńska 1
Stwórca 1
Świerkowie 1
Święty Antoni 1
Świroń (spichlerz) 1
Tasso 1
Wieczornik 1 (nazwa wprowadzona przez Orzeszkową, fiołek nocny)
Wielki Boże 1
Wołoszczyzna 9
Żniwa Korczyńskie 1
Żuczek 1
5. Nazwy narodowości:
Buszmanka 1
Eskimos 2
Francuzi 3
Francuzica 1
Francuzka 1
Polsza 2
Prusaki 2
Żydek 1
6. Nazwy geograficzne i nazwy miejscowe:
Adriatyckie Morze 1
Alpy 1
Bar 1
Belgia 1
Bohatyrowicze 14
Czarnolesie 1
Domunty 4
Dunaj 1
Egipt 2
Europa 3
Florencja 2
Francja 1
Giecołdy 1
Grodno 1
Herody 1
Holandia 1
Horodno 1
Jaśmonty 3
Knyszyn 1
Korczyn 98
Korczynek 1
Koroza 2
Krynica 1
Litwa 1
Łunnie 1
Mogiła 6
Monachium 8
Niemcy 2
Niemen 79
Obuchowce 1
Olszynka 4
Osowce 4
Paryż 4
Ren 1
Roma 1
Rzym 1
Samosierra 1
Soroszyce 1
Starzyn 2
Szwajcaria 2
Tołoczki 1
Wiedeń 4
Wilno 1
Wisła 1
Włochy 2
Wołoszczyzna 9
Etymologia nazw miejscowości, gór, rzek, krain.
Morze Adriatyckie – morze południowo zachodniej części Europy, obejmujące swym zasięgiem Włochy, Słowenię, Chorwację, Bośnię, Czarnogóre i Albanie.
Alpy – najwyższy łańcuch górski Europy, ciągnący się łukiem od wybrzeża Morza Śródziemnego po dolinę Dunaju w okolicach Wiednia.
Bar – mowa tu o zawiązanej przez szlachtę w 1768 roku konfederacji w Barze na Podolu.
Bohatyrowicze-
1) wg etymologii ludowej: Jan i Cecylia prawdopodobnie pochodzili z Polski i założyli wieś nad rzeką Niemen. Mieli 12 dzieci: 6 córek i 6 synów. Legenda łączy z tymi wydarzeniami króla Zygmunta Augusta, który w 1549r. miał nadać im nazwisko Bohatyrowiczów i herb Pomian w nagrodę, że „ bohatersko” wykarczowali kawał puszczy i założyli tam osadę.
2) Elementy topograficzne zw. z legendą to: pomnik w lesie k. Bohatyrowicz, w miejscu, gdzie - jak wierzono - stał dąb, pod którym stała chata Jana i Cecylii, będący jednocześnie ich symbolicznym grobem. Współczesna tradycja okolic Bohatyrowicz i Miniewicz dotąd utrzymuje że, "bohatyrem król go [tj. Jana] obwołał - za to, że w głuszy życie wielkie pracą wzniósł", w Cecylii upatruje natomiast "bohatyrowicką pramatkę, co tu wielkiego rodu z kochanym a prostym do puszczy przybyła". Legenda trafiła do powieści Elizy Orzeszkowej pt. "Nad Niemnem", zekranizowanej w 1986 (w reż. Zbigniewa Kuźmińskiego).
Czarnolesie – osada w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie strzelecko-drezdeneckim, w gminie Dobiegniew.
Giecołdy – wieś występująca w Nad Niemnen, nazwa utworzona od nazwiska Giecołd.
Grodno – miasto obwodowe na Białorusi (do 1939 powiatowe w województwie białostockim), nad Niemnem, w pobliżu granicy z Polską
Horodno – wieś na Białorusi.
Jaśmonty – wieś koło Grodna.
Knyszyn – miasto w woj. podlaskim, w powiecie monieckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Knyszyn. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. białostockiego.
Korczyn- przypuszcza się, że nazwa miejscowości oznaczała pierwotnie "piękne błota" (Kothschoen), bądź wywodzi się od czasownika "karczować" (niemiecka nazwa lokacyjna Kotkenhau), gdyż tereny otaczające Korczynę w znacznej części pokryte są lasami.
Krynica – obecnie Krynica Zdrój, do 31 grudnia 2001 roku Krynica, stosuje się też nieformalną nazwę Krynica Górska - w odróżnieniu od Krynicy Morskiej) - miasto w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim
Łunnie – znajduje się koło rzeki Niemen, znajduje się tam zabytkowy kościół św. Anny,
Monachium – miasto w Niemczech.
Niemen – rzeka płynąca przez Białoruś, Litwę i Rosję (obwód kaliningradzki). Długość - 937 km. Wypływa z okolic Mińska. Ma kręty, meandrowaty przebieg. Uchodzi ośmioramienną deltą do Zalewu Kurońskiego (Morze Bałtyckie). Dzięki systemowi kanałów posiada połączenie z drzeczem Dniepru (przez Kanał Ogińskiego z Prypecią), dorzeczem Wisły (przez Kanał Augustowski) i z rzeką Pregołą. Największe miasta położone nad Niemnem to Grodno i Kowno.
Olszynka – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Korycin.
Osowce – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie konińskim, w gminie Kramsk.
Ren – jedna z najdłuższych rzek w Europie. Długość - 1320 km. Wypływa z Alp Szwajcarskich (gdzie ma swoje źródło), przez Jezioro Bodeńskie, dalej na północ tworząc granicę między Francję a Niemcami. Ren uchodzi do Morza Północnego na zachód od Rotterdamu w Holandii.
Rzym (Roma) – 1) stolica Włoch. 2) Państwo starożytności.
Samosierra – przełęcz w górach Sierra de Guadamarra.
Soroszyce – wieś koło Grodka.
Tołoczki – osada w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Kuźnica.
Wilno – stolica Litwy (do 1939 stolica województwa wileńskiego), na Pojezierzu Wileńskim, nad Wilią, u ujścia Wilenki; ośrodek przemysłowy; port lotniczy, węzeł kolejowy i drogowy; ośrodek kulturalny i naukowy, uniwersytet (zał. w 1579), cenny zespół obiektów zabytkowych; główny ośrodek kultury polskiej na Litwie.
Wisła – 1) najważniejsza i najdłuższa rzeka Polski. Jest także najdłuższą rzeką w zlewisku Morza Bałtyckiego. Długość Wisły wynosi 1047 km. Źródła rzeki znajdują się na wysokości 1106 m n.p.m., na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim (Biała i, uznawana za pierwotne źródło, Czarna Wisełka)
2) miasto i gmina w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim na południe od Ustronia i na zachód od Szczyrku. Położone jest w głębi Beskidu Śląskiego, w pobliżu granicy z Czechami.
Wołoszczyzna – kraina historyczna w Rumunii, obejmująca Nizinę Wołoską, położona pomiędzy Karpatami Południowymi oraz dolnym Dunajem. Dzieli się na Muntenię (Multany) oraz Oltenię, położoną na prawym brzegu rzeki Aluty. Na stokach Karpat występują złoża ropy naftowej. Główne miasta to Bukareszt (stolica Rumunii), Ploeszti (główny ośrodek wydobycia ropy), Braiła (port naddunajski), Piteti oraz Krajowa (główne miasto Oltenii).