Obraz wsi w literaturze polskiej od Romantyzmu do Współczesności.

Tekst nie jest szczytem operowania słowem ale nadaje się on na baze do pisania własnej matury ustnej. Chyba. ;]

PLAN PRACY:
Przedstaw różne obrazy wsi w wybranych przykładach literackich od romantyzmu do współczesności

1. Wprowadzenie do tematu
2. Dwa główne obrazy wsi

3. Obraz wsi w Romantyzmie
4. Obraz wsi w Pozytywizmie
5. Obraz wsi w Młodej Polsce
6. Obraz wsi w 20-leciu Międzywojennym
7. Obraz wsi we Współczesności
8. Porównanie i wykazanie różnic

9. Podsumowanie przyczyn zmian w poglądzie na wieś
10. Zakończenie.

W literaturze Polskiej występują dwa główne poglądy na wsie. Jest to ukazanie jej w sposób promujący życie w zgodzie i akceptacji otaczającego świata. Pochwała sielankowego charakteru beztroskiej i spokojnej wsi ograniczonej tylko przez prawa natury. Z kolei druga wizja pokazuje skrajną nędzę w której żyją chłopi i naturalistyczny wygląd i rzeczywisty obraz zacofanej i często biednej wsi. Często opisywana jako Arkadia, dla wielu artystów stała się symbolem ucieczki od chaosu miasta, problemów społecznych i politycznych a także od “stali i betonu”, które właśnie są kontrastem dla życia wiejskiego. W literaturze polskiej kochano Wieś którą często opiewano w poezji. Była ona odskocznią od codzienności. Dawała poczucie pojednania z naturą, koiła zmysły, uspokajała wewnętrznie i duchowo.

Pierwszym przykładem obrazu wsi występującym w Romantyzmie który chciałbym przedstawić to druga część “Dziadów” Adama Mickiewicza. Tytuł tego dramatu poetyckiego nawiązuje do uroczystości obchodzonej w Dzień Zaduszny. Jest to przywoływanie dusz zmarłych na ucztę. Celem tego święta jest wezwanie nieżyjących już przodków by posłuchać ich rad i przestróg moralnych. Dziady były rytuałem skrupulatnie odprawianym przez mieszkańców wsi w wierze potwierdzającej dwoistość świata materialnego i duchownego. Ludność wsi była bardzo przejęta obchodzonym świętem z powodu poszanowania odwiecznych prawd moralnych i zasad, które porządkują życie ludu. Nie bez powodu Dziady są nazywane świętem ludowym, które jest wyznacznikiem ludowej moralności. Wezwane duchy mają na celu przestrzec wieśniaków i pokazać, że jedynym warunkiem stania się w pełni człowiekiem jest cierpienie, prawość i szczerość. Za grzech uważa się także obojętność i ignorancję wobec świata. Daje nam to znaczący pogląd na kształt życia wsi w epoce romantyzmu. Dowiadujemy się dzięki temu, że tradycje i podporządkowanie prawom moralnym było podstawą bytu. Ludność wieśniacza zachowała zdolność kontaktu z naturą i światem pozazmysłowym.

Kolejnym dziełem Adama Mickiewicza w której przedstawiony nam został obraz wsi jest epopeja narodowa - “Pan Tadeusz”. Soplicowo to dworek otoczony masą tradycji narodowych. Charakteryzuje się dość niespotykaną tolerancją i życzliwością szlachty dla klas niższych. O chłopach na kartach “Pana Tadeusza” nie znajdziemy dużo. Gdy jednak jest o nich mowa, ma charakter wzniosły i rewolucyjny. Niesamowicie obrazowy styl języka Adama Mickiewicza ukazuje piękno przyrody której poświęcone zostało wiele kunsztownych słów. Wieś jest tutaj przedstawiona od strony bogatszego społeczeństwa. Czytelnikowi zostaje przybliżona kolejna wizja życia w zgodzie z naturą. Pomimo widniejącego na pierwszym planie dworku i szlacheckich pól i łąk, zostaje nam okazany wzór wiejskich tradycji i obrzędów. Chłopstwo jest traktowane z szacunkiem co trzeba podkreślić, gdyż autor chciał przemówić do ówczesnego społeczeństwa - szlachta i chłopi mogą żyć w zgodzie i obustronnym poszanowaniu. Pracownicy byli pod opieką Sędziego Soplicy i wykonywali solidnie swoje obowiązki. Obyczaje i prawa przyrody były sprawdzonym sposobem na pokojowe i uporządkowane życie. Jest to niezbywalny element sielankowej egzystencji wspartej dobrym zachowaniem i stałymi normami. Samowystarczalne i zorganizowane życie w Soplicowie zapewnia wygodę i dostatek.


W epoce Pozytywizmu praktycznie nie isntnieje już Arkadia. Pozostaje odległym poglądem na wieś w czasie gdy utwory omawiają nękający społeczność wiejską problem bezsilności wobec prawa i ograniczenia wiedzy. Długo oczekiwane reformy mające na celu polepszenie sytuacji ówczesnej wsi zaważyły negatywnie na stosunkach wsi z dworem.

“Szkice Węglem” Henryka Sienkiewicza są dokładnym odzwierciedleniem problemu pozytywistycznej wsi. Niewiedzę chłopów i ich nieznajomości prawa bezwzględnie wykorzystywali ludzie pokroju Zołzikiewicza, bohatera utworu. Wiejski lud pozostał bezradny. Okradanie chłopstwa, żerowanie na ich nieszczęściu ustało no porządku dziennym. Działo się tak z powodu reformy uwłaszczeniowej chłopów. Zostali pozornie uniezależnieni od dziedziców co doprowadziło do rozpaczy i nędzy. Wieś wpadła w skrajną biedę. Warstwy wykształcone zamiast wpłynąć na zaistniałą sytuację, poprawić los ludzi prostych czują się obrażone. Dzieje się tak z powodu braku zorganizowania w państwie. Chłopi nie widzą rozwiązania dla swoich rodzin, nie rozumieją nowych aparatów administracyjnych i zostają ofiarami ludzi pozbawionych zasad, przekonanych o swojej wyjątkowości. Henryk Sienkiewicz przedstawił także problem braku możliwości rozwoju i wybicia się z najniższej warstwy społecznej.

“Janko Muzykant” opowiada o chłopcu którego potrzeby nie zostały zrozumiane lecz ośmieszone. W domowej wsi Janko zostaje uznany nieudacznikiem gdyż zamiast pracować na polu interesuje się dźwiękiem, muzyką. Przeciwko jego zamiłowaniom staje wieś i mieszkańcy dworu. Są to ludzie którzy w swoim mniemaniu czynią dobro, promują młode talenty lecz nie zauważają go w bohaterze tytułowym. Janko miał marzenie by dotknąć prawdziwych szkrzypiec, zagrać. Zostaje przez to niesłusznie osądzony za próbę kradzieży instrumentu. Powstaje więc obraz ograniczenia ludzi otaczających głównego bohatera. Jego zamiary są źle rozumiane, chłopi nie widzą nic konstruktywnego w jego talencie gdy tymczasem sami za cel życia uważają pracę fizyczną na roli. Smutny obraz bezmyślności dorosłych wobec dziecka jest dowodem na brak tolerancji i ograniczenie do podstawowych, najprostrzych czynności życiowych człowieka.

Młoda Polska to czas naturalizmu, nazywania rzeczy po imieniu. Natchniony tym nurtem Jan Kasprowicz opublikował wiele sonetów o tematyce poruszającej sprawy ówczesnej wsi. Poeta wywodził się z takiego środowiska co czyni jego utwory najlepszym możliwym źródłem wiedzy o prawdziwym wiejskim życiu. W wierszu “W chałupie” zawarł obraz typowej chłopskiej chaty. Modernistyczna wieś to niestety nędza i wszechobecna ubogość. Opisana “chałupa” razi brzydotą, powybijane okna są zakryte kawałkami szmat. Czysty naturalizm sprawia, że podmiot nie wyraża swoich odczuć co do przedstawionego widoku. Jest to czynnik który podkreśla dramaturgię widzianej sceny. Resztki jedzenia, potłuczone przedmioty i dwie śpiące kobiety dają pogląd na fatalny status materialny owej rodziny.

Leopold Staff także nie pozostał bierny i uchwycił wyidealizowany obraz wsi w wierszu “Pokój Wsi”. Wieś przedstawiona przez tego poetę tryska spokojem i nastrojowym zachodem słońca. Zgodnie z zasadą pracy organicznej która cechuje epokę Modernizmu podmiot pochwala efektywną pracę, produkcję chleba i innych czynności rolnych. W treści występuje wiele nazw narzędzi rolniczych jak i zwierząt do wspomagania prac. Całość utworu jest zakończona przytulnym i ciepłym zmierzchem wyznaczającym zakończenie upraw. Widzimy, że autor chciał uchwycić zachwyt przyrodą i przynależnością do niej człowieka. W przeciwieństwie do Jana Kasprowicza skupia się nad poświęceniem ludzi i respektuje wytwarzane przez nich najpotrzebniejsze surowce.

Następnie pełen obraz wsi końca XIX wieku opisuje Władysław Reymont w lekturze “Chłopi”. Cały otwór zawiera hierarchię obowiązującą w autentycznej wsi Lipce, przedstawia nierzadko plan pracy wykonywany o różnych porach roku a także styl i jakość życia. Reymont starał się dokładnie przybliżyć sytuację i obraz ówczesnej wsi. Według epopei wykonywanie podstawowych obowiązków to swoisty rytuał. Przykładem tego może być scena przygotowań pracowników do koszenia łąk. Przed rozpoczęciem pracy żegnają się, ustawiają w szereg. Jest to swego rodzaju oddanie chołdu ziemi, uważanej przez chłopów za “matkę”, “żywicielkę”. Tak zwany dobry obyczaj i wychowanie towarzyszy każdej sprawie w wiejskim życiu. Jeśli by to miała być tylko rozmowa czy ważne święto obowiązuje ta sama zasada dobrego wychowania. Jest to podobieństwo moralności której uczyły w “Dziadach” zjawy. Priorytetem każdego chłopa jest ziemia. Idealnym tego przykładem jest schorowany Boryna, który pomimo dolegliwości siłą obowiązku wobec ziemi zaczyna siać. Okazany został tak szacunek do dobroczynnej i wymagającej Ziemi. Czas akcji, czyli 10 miesięcy od jesieni do późnego lata ma na celu wyjawienie podporządkowania życia wedle rytmu przyrody, pór roku. Śluby i wesela są organizowane w czasie “odpoczynku” czyli późną jesienią i zimą gdy uprawy zostają zawieszone. We wsi Lipce pojawił się także konflikt dworu i wsi. Serwituty nałożone na lasy Lipeckie stają się źródłem problemu gdyż po uwłaszczeniu terenów przejęła je szlachta. Powoduje to spór i odmowę pomocy przy palących się budynkach dworskich ze strony chłopów.

“Wesele” Stanisława Wyspiańskiego jest wyraźną odpowiedzią na młodopolską “chłopomanię”. Autor wspierając swój utwór prawdziwym weselem – ślubem Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną chce pokazać swoje stanowisko negujące możliwość pogodzenia się dwóch warstw. Porozumienie chłopów i tzw. inteligencji według Wyspiańskiego nie mialo racji bytu. Młodopolskim artystom zdawało się to osiągnięte, lecz tylko pozornie. “Wesele” potwierdza ten pogląd gdy czytamy o rozmowach, zderzeniu się dwóch klas społecznych. Przykładem jest rozmowa Czepca z Poetą gdzie ujawniają brak porozumienia dwóch grup. Dziennikarz z kolei sądzi, że wieś jest zaciszna i spokojna, wolna od problemów politycznych nękających wyższe sfery. Przekreśla to twierdzenie Czepiec, który pragnie posiąść wiedzę polityczną. Utwór jest pełen takich sprzeczności dowodzących zapatrzenia inteligencji w wyidealizowana wizję polskiej, spokojnej wsi. Inteligenci przyjeżdżają na wieś by odpocząć od miasta odczuwając pozorne odprężenie. Nie widzą ani nie rozumieją problemów wsi. Chłopi są ciekawi świata, mając chęć do działania. Głównym problemem jest stereotypowe założenie poglądów tych dwóch klas. W czasie wesela pojawiają się różni goście z zaświatów. Zawarcie ich w utworze prowadzi do poznania problemów społeczeństwa i Polski. Pokazują one nieudolność prowadzenia wojsk chłopskich do walki przez inteligencje z powodu ich dekedentyzmu, niedorosłości. Wieśniacy nie posiadają jednak przywódcy choć mają wiele zapału do walki o kraj. Symboliczna scena chocholego tańca jest symbolem bierności i niezdolności społeczeństwa do czynu.

Podobny konflikt zaistniał w powieści “Noce i Dnie” Marii Dąbrowskiej. Bohaterowie – Bogumił i Barbara to dwie, konstrastujące sylwetki. Introwertyk i Ekstrawertyk. Bogumił jest człowiekiem silnie otwartym na otaczający świat, odbiera wszystko tak jak widzi. Swój sens życia odnajdue w pracy którą traktuje jako wyznacznik społeczeństwa. Bogumił kocha przyrodę i rozumie. Nie jest marzycielem, współżyje z otoczeniem, nie walczy z nim. Jest przyjazny dla ludzi i nie waha sie im pomagać. Barbara jest przeciwieństwem męża. Prowadzi odmienne życie, jest idealistką. Cechuje ją brak akceptacji dla świata. Żyje otoczona literaturą piękną, snuje własną, wyższą ideę egzystencji. Miłość pomiędzy nimi istnieje lecz jest widziana w innym świetle po dwóch stronkch uczucia. Barbara jest kapryśna i zmienna lecz wie co to prawdziwa, głęboka miłość. Niestety takie uczucie jej nie łączy z mężem. Bogumił natomiast jest osobą która kocha żonę na inny sposób. Miłość w jego mniemaniu to pomoc i wsparcie dla Barbary i nic poza tym. Pozornie możemy uznać to za konflikt dwóch warstw społecznych jednak mimo wszystko te 2 skrajne postaci dopełniają się wzajemnie. Pokonują wspólnie kryzysy. Chłopskie życie nie podoba się Barbarze, oczekuje czegoś więcej lecz trwa w niespełnieniu pocieszając się marzeniami.

“Konopielka” Edwarda Redlińskiego to opowieść o zacofaniu wsi Taplary. Jest to współczesna wieś polska która może być przyrównana do każdej innej. Lektura porusza temat zacofania i zabobonności takich miejsc. Mieszkańcy Taplar są przeciwko wprowadzeniu usprawnien technicznych, chcą pozostać zamkniętą społecznością odrzucając pomysły prelegenta z miasta. Obraz wsi zaadaptowany w treści ukazuje typowy model wsi sprzed kilkuset lat. Izolacja wobec świata i rozwoju skutkuje jednolitością poglądów i wierzeń. Ludność chłopska uważa urzędników i nauczycieli za wrogów, nierzadko za posłańców diabła. Pragną aby wieś pozostała niezmieniona jak sprzed lat. Boją się, że nowości technologiczne zburzą ich kulturę, wprowadzą zament w codziennym życiu. Wierzą w duchy, boją się zemsty Boga np. W przypadku użycia przez Kaziuka kosy zamiast sierpa, lub przy próbie wykopania złotego konia. Przeciwni są także wykształceniu swoich dzieci gdyż sądzą, że to tylko strata czasu podobnie jak w przypadku bohatera Janka w utworze Henryka Sienkiewicza. Plan budowy dróg i wprowadzenia elektryczności wprowadza chłopstwo w niezadowolenie. Wszelkie zmiany uważane są za zbyteczne które mogą tylko doprowadzić do katastrofy. Odrzucają wszelkie pomysły nie zastanawiając się nad ich dobrym wpływem. Życie w Taplarach toczy się zgodnie z odwiecznymi tradycjami które są wyznacznikami kultury.

Obraz wsi Polskiej w literaturze jest praktycznie niezmienny. Wieś od wieków charakteryzuje się jako zamknięta społeczność która cieszy się własnym rytmem życia kierowanym przez przyrodę. W każdej epoce chłopstwo stawia poszanowanie dla ziemi i respektowanie tradycji na szali. Są to priorytety których zmieniać nie wolno. Widoczne to jest zawsze przy sporze z wprowadzaniem unowocześnień, zetknięcia się z ludnością wykształconą. Jedyne co zmienia pogląd na wieś ze strony inteligencji, artystów to 2 główne wizje. Wieś jako Arkadia, miejsce wiecznego spokoju i ładu względem natury widziana oczyma poetów lub wieś jako zacofana, nędzna instytucja pełna upokorzeń i biedy. Można stwierdzić, że częściowo prawda znajduje się paradoksalnie pomiędzy tymi myślami. Jest to spokój nękany przez nędzę, ład nawiedzany przez rozdarcie kulturowe.

BIBLIOGRAFIA:

TEMAT: 53. Przedstaw różne obrazy wsi w wybranych przykładach literackich od romantyzmu do współczesności.

LITERATURA PODMIOTU:

1. Mickiewicz Adam: "Dziady cz. II", Warszawa 1987
2. Mickiewicz Adam: "Pan Tadeusz", Warszawa 1995
3. Sienkiewicz Henryk.: „Szkice węglem", Warszawa 1967
4. Sienkiewicz Henryk.: „Janko Muzykant", Warszawa 1947
5. Kasprowicz Jan: „Pisma Zebrane” [w:] „W chałupie” , Kraków 1984
6. Staff Leopold, „Wiersze Wybrane” [w:] „Pokój wsi”, Warszawa 1951
7. Reymont Władysław: "Chłopi", Warszawa 1972
8. Wyspiański Stanisław: "Wesele", Warszawa 1992
9. Dąbrowska Maria: "Noce i Dnie", Warszawa 1978
10. Redliński Edward: "Konopielka", Warszawa 1994