Starożytność

Dlaczego starożytność?
Starożytność lub antyk związana jest z faktem że wszystkie dzieła tego okresu powstały w zamierzchłej przeszłość (w języku łacińskim wyraz „Antiquus” oznacza dawny). Terminów tych użyli twórcy jednej z następnych epok -renesansu. Jako pierwsi docenili oni sztukę powstałą przed wiekami w Grecji i Rzymie.

W poszukiwaniu mądrości
W Grecji narodziła się i rozwijała FILOZOFIA. Termin ten pochodzi od greckiego słowa „philosophia” i oznacza umiłowanie do mądrości. Filozofowie uważali, że wiedza przybliża człowieka do tego co boskie. Na początek myśliciele zajmowali się głównie poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, skąd pochodzi świat. Dopatrywali się przyczyn wszelkiego istnienia w elementach przyrody.

Myśliciele:
Sokrates (469-399r.p.n.e.) „Najmądrzejszy jest, który wie, czego nie wie.”
Platon (427-347r.p.n.e.) „O tym, co postrzegamy zmysłami, możemy mieć tylko złudne pojęcie. Wiedzę, która jest pewna, możemy osiągnąć o tym, co postrzegamy rozumem”
Arystoteles (384-322r.p.n.e.) „Nie ma nic w umyśle, czego by przedtem nie było w zmysłach”

Od kiedy do kiedy? I ważne wydarzenia.
IV tysiąclecie
-powstanie pierwszych miast w Mezopotamii
-pojawienie się najstarszych form pisma
ok 1200 r.p.n.e. Upadek Troi
1000- 800 r.p.n.e. Rozpoczęcie spisywania Biblii
800- 700 r.p.n.e. Powstanie „Iliady” i „Odysei”
NARODZINY CHRYSTUSA
382 r.n.e oficjalne ustalenie zbioru ksiąg Starego i Nowego Testamentu, uznawanych przez kościół za święte
476 r.n.e. Upadek cesarstwa zachodniorzymskiego

Szkoły:
Stoicka (założona przez Zenona z Kition)
praktyczne podejście do życia
źródłem szczęścia jest wewnętrzna dyscyplina i sumienne wypełnianie swoich obowiązków oraz zachowanie spokoju niezależnie od wydarzeń
Epikurejska (założona przez Epikura)
najważniejszą wartością było życie
należy dążyć do szczęścia, którego podstawą jest przyjemność pojmowana jako brak bólu, strachu i cierpienia
cel ten można uzyskać przez kierowanie się rozumem i poprzez przestrzeganie zasad moralnych


Jak ukazać piękno?
Dążenie do ukazania doskonałego piękna
Stosowanie zasad symetrii i harmoni
Kolumny
Dzieła:
Koloseum (amfiteatr w Rzymie)
Myron (V w.p.n.e.) „Dyskobol”


Ważne pojęcia:
Werset to fragment wyodrębniony w tekście. Składa się z jednego lub kilku zdań oraz stanowi całość znaczeniową i rytmiczną. Jest charakterystyczny dla tekstów biblijnych.
Alegoria to element świata przedstawionego utworu, np.:motyw lub postać, mający poza dosłownym znaczeniem ściśle określony sens przenośny. Przykładowo: sowa jest alegorią mądrości
Symbol to pojedynczy motyw lub układ motywów, takich jak postać, zdarzenie lub świat przedstawiony w dziele sztuki, mający oprócz sensu dosłownego znaczenie ukryte. W przeciwieństwie do alegorii, symbol nie ma jednoznacznego ustalonego sensu może być rozumiany na wiele sposobów, np. kolor czerwony w zależności od sytuacji staje się symbolem: miłości, zbrodni, grzechu czy władzy
Przypowieść (parabola) to utwór, w którym opowiedziana historia jest ilustracją ogólnych prawd o ludzkim losie. Właściwe rozumienie przypowieści wymaga przejścia do dosłownego znaczenia jej treści do ukrytego sensu alegorycznego lub symbolicznego
Pieśń to najstarszy typ utworu poetyckiego. W starożytności i średniowieczu wykonywano ją przy akompaniamencie muzyki, później zyskała samodzielną formę. Typowe cechy pieśni to:
budowa stroficzna
występowanie refrenu
wyraźny rytm
elementy powtarzające się i podobne do siebie (np.: ta sama budowa)

Odmiany pieśni zależą od jej tematyki. Wyróżnia się m.in. pieśni
religijne
patriotyczne
biesiadne
refleksyjne
filozoficzne
ludowe
pochwalne

Hymn to uroczysta, podniosła pieśń pochwalna, sławiąca bóstwo, bohaterskie czyny, wielkie idee lub powszechnie cenione wartości czy instytucje
Atrybut to cecha osoby, rzeczy lub zjawiska, wyróżniającą je spośród innych. Może to być również przedmiot ściśle związany z życiem lub działalności określonej postaci
Pantomima to nieme widowisko w którym treść przekazywana jest za pomocą ruchów ciała, gestów, mimiki
Porównanie homeryckie
- rozbudowane porównanie (jeden z elementów szczegółowo opisuje dany obraz poetycki)
-dotyczy ono działań ludzi, które zestawia się z zachowaniem zwierząt lub ze zjawiskami przyrody
Epos to jeden z najstarszych gatunków epickich. Jest rozbudowanym utworem, najczęściej wierszowanym, ukazującym w uroczystej formie dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tyle ważnych wydarzeń. Zawiera szczegółowe opisy oraz porównania homeryckie. Narrator w eposie jest wszechwiedzący i obiektywny.
Tragedia antyczna to gatunek dramatu o tematyce mitologicznej, wywodzący się ze starożytnej Grecji. Wydarzenia w tragedii rozwijają się na skutek konfliktu między dążeniami bohatera a siłami wyższymi, którym musi się on przeciwstawić. Konflikt ten polega na przeciwieństwie racji, spośród których nie można dokonać jednego słusznego wyboru. Bohater jest, więc z góry skazany na porażkę.
Tragizm to właściwość sytuacji konfliktowej (np.: nie możność dokonania wyboru spośród równie ważnych racji), która prowadzi do nieuniknionej katastrofy. Bohater sam ściąga na siebie zgubę, przez co staje się zarazem winowajcą i ofiarą. Losami postaci rządzą siły wyższe. Należy do nich fatum, na które człowiek nie ma żadnego wpływu
Zasady trzech jedności: akcji, miejsca i czasu
- jedność akcji oznacza, że utwór ma być jednowątkowy (powinien dotyczyć jednego problemu)
- jedność miejsca zakłada, że akcja dramatu rozgrywa się cały czas w tym samym miejscu
- jedność czasu polega na ograniczeniu czasu akcji do jednej doby (od wschodu do zachodu słońca)


RODZAJE LITERACKIE:
Epika:

utwory pisane prozą i wierszem
podstawową formą wypowiedzi jest narracja
świat przedstawiony ma charakter fabularny

Liryka:

tematem są przede wszystkim wewnętrzne przeżycia, emocje i przekonania podmiotu lirycznego
jego myśli i uczucia są przekazywane w formie monologu

Dramat:

utwory przeznaczone do występowania na scenie (tragedia, komedia)
brak nadrzędnego podmiotu literackiego
dialogi



Liryka pośrednia to taka, w której podmiot mówiący nie wyznaje swoich uczuć wprost, lecz poprzez sytuację, zdarzenia czy opisy.
Liryka bezpośrednia to taka, w której osoba mówiąca występuje w pierwszej osobie liczby pojedynczej i wyraża swoje uczucia, przeżycia oraz myśli.
Anafora to środek stylistyczny polegający na powtórzeniu tego samego wyrazu bądź kilku wyrazów na początku kolejnych wersów, zdań lub strof.
Homonim to wyraz o jednakowym brzmieniu i zapisie z innym wyrazem, ale różniący się od niego znaczeniem.
Zabobon to wiara w tajemnicze nadprzyrodzone zwiazki między zjawiskami. Inaczej przesady.
Puenta to krótkie często powcipne podsumowanei wypowiedzi lub utworu literackiego.
Łut szczęścia to inaczej odrobina szczęścia (dawniej łut był jednostką masy stosowaną w Europie.