Rodzina jako podstawowa i uniwersalna grupa społeczna
We wszystkich społeczeństwach rodzina stanowi najmniejszą, po jednostce, komórkę społeczną. Jej charakter, wielkość i rola, jaką spełnia mogą być w różnych społeczeństwach różne, lecz nawet w najprymitywniejszych instytucjach taka istnieje. W wielu kulturach trwałość rodziny oparta jest na więzi małżeńskiej. W większości też jest to związek mężczyzny z kobietą, w którym członkowie rodziny dążą do posiadania potomstwa poprzez urodzenie i przekazanie im cech biologicznych, lub przyjęcie z zewnątrz.
Rodzina jest najstarszą i najbardziej trwałą formą współżycia ludzi. U jej podłoża tkwią biologiczne cechy człowieka, co powoduje trwałość niektórych cech rodziny. Rodzina występuje u wszystkich znanych ludów. [1]
Oprócz tej najbardziej znanej nam rodziny, występują jeszcze inne typy rodzin żyjące w innych społeczeństwach:
- Przykładem takiej rodziny jest związek małżeński w który wchodzi więcej niż dwie osoby. Związki takie występują zwłaszcza tam, gdzie silna jest tradycja rodziny wielkiej, a majątek należący do gospodarstw domowych jest dziedziczony. Rodzina taka składa się z co najmniej trzech pokoleń, to znaczy dziadków, ich żonatych synów i ich dzieci. Głową rodziny jest w takim wypadku zwykle ojciec dorosłych synów. Pozostali członkowie rodziny stanowią siłę roboczą, to oni uprawiają należącą do rodu ziemię. Rodziny tego typu spotkać można w wiejskich regionach Turcji, Indiach, Chinach, we Włoszech czy w byłej Jugosławii. Skład rodziny wielkiej może się różnić w zależności od regionu geograficznego i tradycji kulturowej, ale najczęściej te wielopokoleniowe rody spotyka się na terenach wiejskich, tam, gdzie trzeba uprawiać ziemi.
- Innym typem wielkiej rodziny są wszystkie przypadki rodzin, w których występują związki poligamiczne. Wielożeństwo jest wprawdzie przyczyną wielu wynikających z zazdrości konfliktów, jednak można im zapobiegać, tworząc zwyczajowe prawa ustanawiające hierarchię żon (lub mężów) i zapewniając każdej z nich namiastkę osobnego, samodzielnego ogniska domowego.
- Istnieją także rodziny mniejsze od tej "wzorcowej" jednostki, czyli jeden rodzic i dzieci. Dzieje się tak wtedy, gdy zabraknie jednego z rodziców. Najczęściej występującą postacią rodziny niepełnej jest model
"matka i dzieci". [2]
Typy struktur rodziny są zmienne w czasie, mimo, że każda epoka ma skłonność do absolutyzowania tych form, które w niej występują (np. ojciec lub matka sprawuje władzę, albo obydwoje mają równe prawa) i do uważania ich za „naturalne”. Jednakże liczne studia i badania nad przekształceniami rodziny współczesnej pokazały, że rodzina jest zmienna i posiada dużą zdolność do przystosowania się do zmieniających się społeczeństw i kultur. [5]
Najogólniejsza charakterystyka rodziny – jako grupy społecznej złożonej z osób połączonych ze sobą więzią pokrewieństwa, małżeństwa, a niekiedy powinowactwa i zazwyczaj mieszkających razem – nawiązuje do jej funkcji. Funkcje te decydują o szczególnie dużym znaczeniu rodziny dla życia społecznego. Podstawowymi funkcjami jakie pełni rodzina są :
1) Utrzymuje ciągłość biologiczną społeczeństwa (rodzenie nowych członków, przekazywanie im cech biologicznych).
2) Reguluje stosunki seksualne osób będących małżonkami i stwarza warunki do ustabilizowania życia seksualnego.
3) Zapewnia materialne możliwości utrzymania i wychowania dzieci.
4) Jest instytucją regulującą stosunki pokrewieństwa, a więc i dziedziczenia.
5) W społeczeństwach klasowych wyznacza wstępną pozycję społeczną swych członków.
6) Odgrywa zasadniczą rolę w procesie socjalizacji jednostki, „to jest w procesie wpajania jej podstawowych przyzwyczajeń, norm i umiejętności, bez których jej udział w życiu społeczeństwa byłby niemożliwy.
Rodzina przekazuje młodemu pokoleniu pewien zasób „wiedzy życiowej” oraz pewne wartości duchowe, których treści wiążą się zazwyczaj z klasową, narodową, religijną, zawodową, czy inna przynależnością rodziny. Dziecko już w rodzinie uczy się, jak należy zachowywać się i działać w określonych sytuacjach, jakie należy sobie stawiać cele i co czynić, aby te cele osiągnąć. Przyswaja sobie ono nawyki reagowania zgodnie z wzorcami zachowań przyjętymi w jego rodzinie, mniej lub bardziej zbliżone do wzorów przyjętych w innych rodzinach należących do tej samej szerszej zbiorowości.
Rodzina wywiera również istotny wpływ na życie emocjonalne swych członków. Każdy człowiek odczuwa potrzebę miłości, życzliwości, przywiązania, zaufania i opiekuństwa w stosunku do siebie oraz potrzebę sytuacji, w której on także może te uczucia okazywać innym osobom. Rodzina stanowi płaszczyznę, na której z reguły są zaspokajane wymienione potrzeby emocjonalne, stwarza warunki stabilizacji uczuciowej, stanowi dla większości ludzi ważny „punkt oparcia” w życiu. [3]
Jak widzimy, rodzina jest grupą społeczno-wychowawczą, która kultywuje określone normy i wartości, realizuje je za pomocą mniej lub bardziej świadomych metod i technik, posiada taką, a nie inną strukturę wewnętrzną, tj. układ ról, pozycji i wzajemnych stosunków. Oddziaływanie wymienionych czynników wpływa na powstawanie określonych sytuacji społeczno-wychowawczych. Sytuacje te z kolei rusztują na treść i formy doświadczeń dzieci oraz proces uczenia się, co kształtuje ich osobowość, na którą składają się postawy, potrzeby i zainteresowania. [4]
Rozpatrując temat rodziny jako podstawowej jednostki społecznej należy spojrzeć na nią przez pryzmat zmian zachodzących w ostatnich czasach. Ważne jest aby obserwować tendencje pojawiające się w społeczeństwie, gdyż to one za kilka lat będą decydowały o profilu społeczeństwa. Trendy obecnie panujące w Europie to zmniejszająca się rozrodczość, rosnąca długość życia i zmniejszanie się stopnia migracji. Zmieniła się również forma życia rodzinnego. Zmalał wskaźnik małżeństw i opóźnił się wiek zawierania małżeństwa a także średni wiek urodzenia pierwszego dziecka. Wynika to z tego, że dla wielu ludzi ważniejsza jest kariera zawodowa, niż założenie rodziny i urodzenie dziecka. Oczywiście nie każdy jest takiego zdania, jednak niektórzy mogą uważać, że kariera, a dokładniej posiadanie środków finansowych jest ważniejsze niż zawarcie związku, ponieważ posiadając chociaż pewną część środków można zapewnić rodzinie, a szczególnie dziecku dobre warunki materialne. Wiele kobiet boi się także, że po urodzeniu dziecka nie będzie mogła wrócić do poprzedniej pracy i będzie zmuszona szukać innej, o którą tak trudno w dzisiejszych czasach.
Zmienia się również sytuacja między płciami. Przemiany w rolach rodzinnych dokonują się wolniej niż w innych rolach społecznych. Z badań wynika, że zmniejsza się ilość kobiet samotnie pełniących obowiązki domowe na rzecz przejmowania przez partnera pewnych zadań. Rola kobiety jako żony i partnerki uległa zmianie choć nie radykalnej. Kobiety coraz częściej czują się lepiej w roli partnerki życiowej niż tradycyjnej żony. Zdecydowana większość kobiet preferuje układ partnerski. Zmienia się opinia że warunkiem szczęścia jest bycie żoną a coraz więcej kobiet wybiera życie w pojedynkę lub układy nieformalne.
Zmiany demograficzne i społeczne zachodzące w Europie wywierają również duży wpływ na stosunki między pokoleniowe. Przedłużył się okres pozostawania dorastających dzieci w domu rodziców, co jest tłumaczone przedłużającym się okresem edukacji i późniejszym wchodzeniem młodego pokolenia na rynek pracy. [6]
Pomimo zachodzących zmian kulturowych i społecznych, tradycyjną cechą Polaków jest szacunek dla rodziców i osób starszych. Polacy mają swoją kulturę i tradycje, dzięki którym odczuwamy silne więzi z rodziną, nie tylko tą, która sami założyliśmy, ale także ze starszymi pokoleniami, czyli rodzicami, dziadkami oraz wszystkimi osobami nam bliskimi którzy zmarli.
Rodzina jest instytucją naturalną i trwałą, współcześnie jednak jest niejako wchłonięta przez panujące trendy. Pomimo zmniejszającej się liczby ludności i rodzin, możemy mieć tylko nadzieję, że nasz naród, kultura i wszystkie tradycje nigdy nie umrą.
Bibliografia:
1. „Socjologia rodziny” – Zbigniew Tyszka PWN Wydawnictwo 1976 r.
2. http://rodzinqowski.w.interia.pl/
3. „Socjologia wybrane zagadnienia” – Jan Woskowski PZWS
4. „Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza” – Zbigniew Zaborowski Nasza Księgarnia Wydawnictwo 1980 r.
5. „Elementarne pojęcia socjologii” – Jan Szczepańśki PWN Wydawnictwo 1970 r.
6. „Współczesne rodziny polskie –ich stan i kierunek przemian” Zbigniew Tyszka Wydawnictwo Naukowe UAM Poznań 2001