Porównanie wizerunku Matki Boskiej w polskiej liryce średniowiecznej.
Matka Boska w polskiej liryce średniowiecznej.Dokonaj porównania wizerunków zawartych w "Bogurodziny' i "Lamencie świętokrzyskim'
Maryja, matka Chrystusa, była ważnym tematem w kulturze średniowiecznej i bohaterką wielu utworów literackich. W religii chrześcijańskiej Matka Boska zajmuje szczególną pozycję i poświęca się jej wiele uwagi. Początek sztuki chrześcijańskiej stanowiły pieśni wielbiące Boga. Później pojawiły się modlitwy ludu, który prosił Najświętszą Maryję Pannę o wstawiennictwo u Jezusa. Takimi pieśniami są ?Bogurodzica? z XIII wieku oraz ?Posłuchajcie, bracia miła? z wieku XV.
,,Bogurodzica?? to patetyczna pieśń, a także pierwszy oficjalny hymn Polski. Jest to utwór bezprzerzutniowy, zdaniowy, asylabiczny, posiadający zarówno rymy wewnętrzne jak i zewnętrzne. Podzielony na dwie strofy, w których przeważają rymy parzyste. Cechuje go obfitość archaizmów. Podmiotem lirycznym w tym utworze jest lud, który zanosi prośby do Maryi o pomyślność w życiu, pozyskanie łask i wstawiennictwo u Chrystusa. Poemat ?Posłuchajcie, bracia miła?? znany również pod tytułami ?Lament Świętokrzyski? bądź ?Żale Matki Boskiej pod krzyżem? ?? jest planktem, przez co jego klimat jest żałośliwy, wzywa do współczucia w cierpieniu. Wiersz ten podzielony jest na osiem strof, w których przeważają rymy parzyste. Podmiotem lirycznym jest rozżalona po stracie syna Maryja, która narzeka na swoją niedolę do wszystkich ludzi, do archanioła Gabriela, kobiet, które są matkami, a nawet do konającego Chrystusa.
W ,,Bogurodzicy?? Matka Boska ukazana jest jako opiekunka, która próbuje pomóc ludziom pojednać się z Bogiem. Jako wybrana, wyróżniona i błogosławiona wspierała ich, podtrzymywała na duchu. Bez wątpienia została ona ukazana w aspekcie dogmatycznym. Średniowieczni filozofowie dostrzegają w świecie hierarchiczny porządek, wykluczający bezpośrednio kontakt między odległymi od siebie elementami. Dla ludzi średniowiecza w osobie Matki Boskiej łączyły się sprawy Nieba i Ziemi, ponieważ prośby ludzkie zanoszone są do Jezusa poprzez nią oraz Jana Chrzciciela. Taka relacja została nazwana motywem deesis.
W ,,Lamencie świętokrzyskim?? Maryja jest przedstawiana jako osoba ludzka, zwykła ziemska matka, która bardzo kocha swojego syna. Chciałaby ulżyć mu w cierpieniu, ale zdaje sobie sprawę, że jest ograniczona, podporządkowana woli Bożej. W wierszu na pierwszy plan wysuwa się nie cierpienie syna, ale właśnie matki. Gdy pokornie stoi obok krzyża, lamentuje, oczekuje współczucia od ludzi dla siebie i dla swojego dziecka. Mimo głębokiej wiary w Boga, nie potrafiła dostrzec sensu śmierci Jezusa. Była bezsilna w swojej sytuacji, ale wytrwała do ostatnich chwil. Wyraziście wyeksponowano tu człowieczeństwo Maryi, gdyż nie przywoływano atrybutów jej świętości, lecz podkreślono jej matczyne przeżycia. Motyw Maryi stojącej pod krzyżem tzw. Sbat Mater to częsta tematyka nie tylko w czasach średniowiecza.
?Bogurodzica? jest pisana stylem dostojnym, spokojnym, zaś ?Posłuchajcie, bracia miła?? jest pełne emocji, co widać po np. zdrobnieniach. Pieśń ,,Bogurodzica?? ukazuje czytelnikowi Matkę Boską jako postać otoczoną świętą chwałą, która zasiada w Niebie na równi ze swoim Synem jak i Jego Ojcem. Jest dla ludzi orędowniczką i pocieszycielką. Drugi tekst opowiada o wielkim smutku Maryi, śmierci jej jedynego, ukochanego dziecka. Dogłębnie obrazuje on czytelnikowi emocje towarzyszące temu zdarzeniu. Jest to zasługa apokryfów, uzupełniających lakoniczną wersję biblijną. Teraz ona sama potrzebuje wsparcia i pomocy duchowej. Swoje żale zanosi między innymi archanioła Gabriela. Wypomina mu, iż obiecywał jej życie w szczęściu, radości z niezwykłego macierzyństwa, a jedyne, co ją spotkało to udręka i wszechogarniająca pustka. Jednakże w cierpieniu Maryi jest coś boskiego. Pomimo wielkiego bólu, lituje się ona nad wszystkimi kobietami. Poleca im modlitwę do Boga, by nigdy nie musiały przeżywać takiej męki, patrząc na śmierć własnych dzieci oraz troskę nad nimi, ochronę. Staje się Matką Miłosierdzia. Niewątpliwie w obu utworach Maryję przedstawiono jako kochającą matkę ? w hymnie wszystkich ludzi na całym świecie, a w ,,Posłuchajcie, bracia miła??? swojego syna Jezusa Chrystusa. Wizerunek Matki Boskiej zmieniał się przez wieki. Różnice w jej poetyckim charakterze wynikały z ludzkich potrzeb. Łatwiej bowiem było zrozpaczonym znieść ból wiedząc, że Matka Jezusa także cierpiała, a wątpiącym uwierzyć w siłę Najświętszej, która wstawiłaby się za nich do Boga.
Silne emocjonalnie nacechowanie postaci Maryi, Świętej Bożej Rodzicielki, oraz wszelkie różnice w tekstach spowodowane są różnorodnością okresów, w których zostały napisane. ,,Bogurodzica?? opiera się na nauce św. Tomasza z Akwinu, który zapoczątkował filozofię hierarchicznego porządku na Ziemi, oraz na sztuce romańskiej. Wtedy to zarówno literaturze jak i w sztuce ukazywano idealną bezczasową przestrzeń szczęśliwego bytowania w Niebie, co powodowało, że każdy chciał, aby jego dusza po śmierci właśnie tam dotarła. Dlatego w wierszu tym lud błaga Maryję o wysłuchanie ich modłów. ,,Posłuchajcie, bracia miła?? natomiast wiąże się z filozofią św.Augustyna, mówiącą o tym, że wszystko, co stworzył Bóg jest dobre i idealne, a każdy jego zamiar dokładnie przemyślany. Nawiązuje to do sytuacji Maryi, która musiała zrozumieć, że śmierć Chrystusa była wypełnieniem woli Boskiej. Utwór zalicza się też do stylu sztuki gotyckiej, gdzie ekspresyjnie wyrażano tortury i okaleczone ciało.
Z moich rozważań przejrzyście wynika, iż oblicze Maryi w obu utworach jest skrajnie odmienne. Zarówno ?Bogurodzica? jak i ?Posłuchajcie, bracia miła?? są bardzo kunsztownie ukształtowane pod względem treści, kompozycji i stylu. W każdym z nich ta misteria objawia się inaczej. Warto podkreślić artystyczną oryginalność utworów, ponieważ stanowią zabytki naszego języka. Zainspirowane niegdyś przez wielbienie chwały Boga, tradycji i modlitwy, dziś nadal są natchnieniem dla młodego pokolenia twórców literatury i sztuki.