Hydrosfera

Hydrosfera- jest to wodna powłoka ziemi

parowanie
Woda H20
kondensacja
H20 Woda
zamarzanie
Woda Lód
topnienie
Lód Woda
sublimacja
Lód H20
resublimacja
H20 Lód

Transpiracja- jest to parowanie z powierzchni roślin
Retencja- jest to okresowe wyłączenie wody z obiegu
Retencja dzieli się na retencje powierzchniową i retencje podziemną.

Bilans wodny-jest to zestawienie strat i zysków wody w ciągu roku hydrologicznego(od listopada do października)

Zyski wodne:
· Opady atmosferyczne
· Pozostałości z poprzedniego okresu
· Dopływ powierzchniowy lub podziemny z sąsiednich terenów.

Straty wodne
· Parowanie
· Wsiąkanie
· Odpływ powierzchniowy i podziemny do sąsiednich terenów

Możliwości kształtowania bilansu wodnego przez człowieka

1. budowa zbiorników sztucznych
2. rowy nawadniające
3. zalesianie
4. wylesianie
5. regulacja rzek

Para wodna skupiona w magmie to- juwenilne

Jeziora
Jezioro- jest to masa wody zajmująca przez dłuższy czas zamknięte zagłębienie na lądzie i pozbawione bezpośredniego połączenia z morzem.

Podział jezior ze względu na pochodzenie masy wody:
· Reliktowe(szczątkowe)miały kiedyś połączenie z oceanem światowym np. Morze Kaspijskie, Morze Martwe, Jezioro Arabskie
· Jeziora które nigdy nie były częścią oceanu światowego

Podział jezior ze względu na pochodzenie misy jeziornej:
1. jeziora tektoniczne powstają w pęknięciach skorupy ziemskiej np. Titicaca, Tanganika.
2. jeziora tektoniczne- polodowcowe są to jeziora tektoniczne przekształcone przez lodowiec np. Górne, Huron, Ontario, Erie, Łagoda, Onega.
3. jeziora pochodzenia kosmicznego- jeziora te powstałe w skutek upadku meteorytów np. Ungare
4. jeziora wulkaniczne powstają w kraterach wygasłych wulkanów np. Albano, Bolsena.
5. jezioro polodowcowe powstają w skutek działalności lodowców lub lądolodowców.
· Cyrkowe- powstałe na miejscu cyrku lodowcowego np. Czarny staw i Wielki staw.
· Rynnowe- powstałe w rynnie polodowcowej utworzonej na skutek erozji wód płynących pod lodowcem np. Gopło, Drańsko, Wigry.
· Morenowe- powstałe w wyniku zatamowania wód przez osady moreny czołowej i bocznej np. Mamry, Śniardwy, Roś, Niegocin.
· Wytopiskowe tzw. oczka
6. jeziora krasowe- powstałe przez wypełnienie wodą zagłębień wytworzonych przez rozpuszczalną działalność wody w skalach wapiennych np. jeziora w krasie jugosłowiańskim lub na Polesiu Lubelskim.
7. jeziora pochodzenia morskiego- są to jeziora nadbrzeżne, powstające przez osunięcie rzek np. Sarbsko, Łebsko, Gardno.
8. jeziora powstałe w wyniku działalności rzek- starorzecza.
9. jezioro meandrowe powstałe w dawnej części koryta rzeki.
10. jeziora deltowe tworzą w ujściach deltowych rzek np. Druzno.
11. jeziora antropogeniczne stworzone przez człowieka np. Asuańskie, Kariba, Solińskie.

Bagno jest to obszar stale nasycony wodą słoną lub słodką.
LODOWIEC
Lodowcem nazywamy naturalna masę firnu, śniegu ziarnistego i lodu zgromadzonego na lądzie i powstaje z nagromadzenia i przeobrażenia stałych opadów atmosferycznych.

Warunki konieczne do powstania lodowca:
1. odpowiedni klimat(niska temperatura, dużo opadów śniegu)
2. rzeźba terenu(powierzchnie płaskie lub lekko faliste

Granica wietrznego śniegu- jest to granica powyżej której panuje w ciągu roku zbyt niskie temperatury nie pozwalające na stopnienie całego zapasu śniegu.
Lawina jest to masa śnieżna ześlizgująca się z pochyłych zboczeń górskich i pociągająca za sobą potężne masy śniegu.

Obszary wyróżniane w lodowcach:
1. Pole firmowe- (obszar zasilania) pokrywa śnieżna powyżej linii wiecznego śniegu, składająca się że śniegu przekrystalizowanego ziarnistego zasilającego najczęściej lodowiec.
2. jezior lodowcowy (obszar odpływu)- część lodowca poniżej linii wiecznego śniegu.

Transgresja lodowcowa- jest wtedy gdy dostawa lodu jest większa niż ablacja
Ablacja- jest to topnienie lodu i sublimacji
Regresja- jest wtedy gdy dostawa jest mniejsza niż ablacja
Postój- jest wtedy gdy dostawa lodu jest równa ablacji.

Typy lodowców
· Lodowce kontynentalne które inaczej nazywają się lądolód- są to obszerne czasze lądowe lekko wypukłe nie zależnie od rzeźby terenu np. Antarktyka, Grenlandia.
· Lodowce górskie- występują we wszystkich strefach klimatycznych.


a
b Granica mlecznego śniegu
aaaa



Granica mlecznego śniegu

*Ze względu na formę wyróżnia się kilka typów lodowców:
· Piedmontowy(podgórski) Alaska, Kanada
· Alpejski
· Norweski
· Himalajski
Ocean światowy
Ocean światowy (361 mln km) to :
· Ocean spokojny
· Ocean atlantycki
· Ocean indyjski
· Ocean Arktyczny

Ocean światowy różni się od hydrosfery tym że :
· Tworzy jedną powierzchnie(z dowolnego punktu można dostać się do dowolnego drugiego punktu bez konieczności pokonywania drogi na lądzie)
· Powierzchnia oceanu pokrywa się z powierzchnia geoidy

Morze jest to część oceanu światowego oddzielona od jego otwartych wód:
· Przez półwyspy
· Łańcuchy wysp
· Progi podwodne
· Układ prądów morskich

Zatoka jest to część morza
Morze które niesłusznie nazywane są zatokami:
Zatoka Bengalska, Zatoka Gwinejska, Zatoka Hudson’a

Jeziora które są niesłusznie nazywane morzami:
Morze Kaspijskie, Morze Martwe

Morza
Podział mórz:
1. Morza otwarte- są to morza które mają szerokie połączenie z oceanem światowym np. Morze Arabskie, Morze Norweskie, Morze Barentsa, Morze Grenlandzkie.
2. Morze wewnętrzne(wewnątrz kontynentalne) otoczone są prawie ze wszystkich stron lądami połączone z oceanem tylko cieśninami np. Morze Bałtyckie, Morze Czarne, Morze Śródziemne, Morze Czerwone.
3. Morze przybrzeżne- oddzielone są od oceanu wyspami lub półwyspami np. Morze Japońskie, Morze Żółte, Morze południowo- chińskie, Morze Beringa, Morze Ochockie.
4. Morze między wyspowe- otoczone są prawie ze wszystkich stron mniej lub bardziej zwartymi pierścieniami wysp (oddzielone od oceanu archipelagami wysp) np. Celebes, Jawajskie, Banda, Moluckie.
5. Morze śródziemne międzykontynentalne- leżące pomiędzy kontynentami np. Morze Śródziemne
6. Morze oddzielone od oceanu światowego przez układ prądów morskich np. Morze Sargassowe.

Ocean światowy
Ocean światowy (361 mln km) to :
· Ocean spokojny
· Ocean atlantycki
· Ocean spokojny

Ocean światowy różni się od hydrosfery tym że :
· Tworzy jedną powierzchnie(z dowolnego punktu można dostać się do dowolnego drugiego punktu bez konieczności pokonywania drogi na lądzie)
· Powierzchnia oceanu pokrywa się z powierzchnia geoidy

Morze jest to część oceanu światowego oddzielona od jego otwartych wód:
· Przez półwyspy
· Łańcuchy wysp
· Progi podwodne
· Układ prądów morskich

Zatoka jest to część morza
Morze które niesłusznie nazywane są zatokami:
Zatoka Bengalska, Zatoka Gwinejska, Zatoka Hudson’a

Jeziora które są niesłusznie nazywane morzami:
Morze Kaspijskie, Morze Martwe

Morza
Podział mórz:
1. Morza otwarte- są to morza które mają szerokie połączenie z oceanem światowym np. Morze Arabskie, Morze Norweskie, Morze Barentsa, Morze Grenlandzkie.
2. Morze wewnętrzne(wewnątrz kontynentalne) otoczone są prawie ze wszystkich stron lądami połączone z oceanem tylko cieśninami np. Morze Bałtyckie, Morze Czarne, Morze Śródziemne, Morze Czerwone.
3. Morze przybrzeżne- oddzielone są od oceanu wyspami lub półwyspami np. Morze Japońskie, Morze Żółte, Morze południowo- chińskie, Morze Beringa, Morze Ochockie.
4. Morze między wyspowe: otoczone są prawie ze wszystkich stron mniej lub bardziej zwartymi pierścieniami wysp (oddzielone od oceanu archipelagami wysp) np. Celebes, Jawajskie, Banda, Moluckie.
5. Morze śródziemne międzykontynentalne- łączące pomiędzy kontynentami np. Morze Karaibskie , Morze Arktyczne.
6. Morze oddzielone od oceanu światowego przez układ prądów morskich np. Morze Sargassowe.


Rzeki
Rzeki jest to woda płynąca stale lub okresowo w wyraźnym korycie opadającym w określonym kierunku.
Rzeka główna jest to rzeka uchodząca do morza

System rzeczny
System rzeczny jest to rzeka główna wraz z dopływami
Dorzecze- jest to obszar z którego rzeka główna zbiera wodę.
Gęstość sieci rzecznych- jest to stosunek długości wszystkich rzek na danym obszarze do wielkości tego obszaru.

Rodzaj rzek:
1. rzeki stałe- woda stale płynie w korycie
2. rzeki epizodyczne- (chwilowe) woda płynie po ulewnych deszczach na pustynie(w czasie trwania burzy)
3. rzeki okresowe(sezonowe)płyną w okresach deszczowych , wysychają w porze ciepłej(letniej)

Ustrój rzek(związany z zasileniem rzek w wody)

1. ustrój lodowcowy(prosty)- rzeki zaczynają swój bieg w lodowcach np. Ren , Rodan,
Syr-daria, a wahania stanu wód związane są z topnieniem lodowców w porze letniej.
2. ustrój śnieżny- wysokie stany wód wiosną w okresie topnienia śniegów niskie jesienią np. rzeki Syberii i Kanady.
3. ustrój deszczowy- poziom wód zależy od opadów atmosferycznych.

Wyróżnia się tu:
· deszczowo oceaniczny- zasilenie przez opady równomiernie przez cały rok stany wód i przypływy wyrównane nieco wyższe w zimie ze względu na mniejsze parowanie np. Tamiza, Sekwana, Loara
· deszczowo monsunowy- duże wahania poziomu wód z maksimum w okresie letnim np. Ganges, Jangcy, Brahmaputa.
· deszczowo zwrotnikowy- duże wahania stanu wód , wysokie stany w okresie deszczów zenitalnych, letnie susze powodują wysychanie rzek, wiele z nich to rzeki okresowe.
· deszczowo równikowy- w ciągu całego roku wysokie stany wód dzięki obfitym opadom np. Kongo, Amazonka
4. ustrój deszczowo- śnieżny(złożony)- z dwoma okresami wysokich stanów wód w związku z topnieniem śniegu i lodów na wiosnę oraz z maksimum opadowym w lecie np. Wisła, Odra.

Rzeki w Polsce: sieć rzecz polski ma charakter południkowy tzn. ze rzeki płyną z południa na północ zgodnie z spadkiem(nachyleniem terenu)ale w odcinkach środkowych wyginają się równoleżnikowo(wykorzystują pradoliny polodowcowe)

Skład chemiczny wody morskiej

Skład chemiczny
· chlorek sodu 78%
· chlorek magnezu 11%
· siarczan magnezu 4,7%
· siarczan wapnia 3,6%
· pozostałe związki i pierwiastki 3%
Słony smak wodzie nadaje chlorek sodu(NaCl)
Średnia zasolenia wody morskiej to 35 promili i jest zależna od takich czynników:
1. temperatura
2. parowanie
3. opady
4. dopływ słodkich wód rzekami
Zasolenie nazywamy ogólna ilość soli rozpuszczalnych(ilość soli rozpuszczalnych w wodach morskich na 100części wagowych)
Na zwiększenie zasolenie wpływa:
· Parowanie · Brak dopływu wód z lądu ·zamarzanie wody
Na wysłodzenie wody morskiej wpływa:
· Dopływ wód z lądu · opady atmosferyczne · topnienie gór lodowych

Obszarami o największym zasoleniu są obszary zwrotnikowe( do 38 promili)
Związane jest to z dużymi parowaniem i małymi opadami. Nie co mniejsze wartości są w strefie równikowej (34 promili) co jest związane z deszczami zenitalnymi i doprowadzeniem słodkich wód przez rzeki.
W strefie okołobiegunowej zasolenie jest najmniejsze i spada o 25promili.
Największe zasolenie ma Morze martwe 260 promili
Zasolenie Bałtyku to 6-7 promili.
Prądy morskie jest to bardziej lub mniej prawdziwie przesuwanie się mas wodnych w kierunku poziomym.
Główny podział prądów morskich jest według ich cech termicznych:
· Prądy ciepłe
· Prądy zimne
* o tym czy prąd jest ciepły czy zimny decyduje różnica temperatury wody w danym morzu i prądzie.
Przyczyny występowanie prądów morskich:
1. stałe wiatry
2. ruch wirowy ziemi
3. siła Coriolisa(nadaje kierunek)
4. rozkład lądów
Wpływ prądów ciepłych na klimat:
1. wyższa temperatura
2. większe parowanie
3. większa kondensacja
4. większe opady
Wpływ prądów zimnych na klimat:
1. niższa temperatura
2. mniejsze parowanie
3. mniejsza kondensacja
4. mniejsze opady
*Na styku prądu ciepłego i zimnego powstają mgły również jest tam dobrze natleniona woda i są duże ławice ryb.
W zależności od właściwości wód, a mianowicie składu chemicznego temperatury, zapowietrzenia oraz warunków do rozwoju życia jeziora dzielimy na:

· Eutroficzne- których wody powierzchniowe są bogate w tlen i mineralne, substancje odżywcze. Latem mają zielonkawe zabarwienie są tu korzystne warunki do rozwoju życia organicznego.

· Dystroficzne- których wody są ubogie w tlen i mineralne substancje odżywcze natomiast bogate są w substancje pochodzące z niezupełnego rozłożenia szczątków organicznych. Często położone są w pobliżu torfowisk i mają brunatny odcień i kwaśny odczyn.


· Oligotroficzne- których wody są bogate w tlen lecz ubogie w związki azotu i fosforu również i w węglany i substancje organiczne są często głębokie o kamienistych lub żwirowym dnie, niskiej temperaturze wody i niebieskawym zabarwieniu wody są ubogie pod względem flory i fauny.

Rodzaje wód podziemnych ze względu na skład mineralny:

· Wody siarczanowe
· Wody solanki
· Szaczawa – naturalna woda mineralna zawierająca znaczną ilość bezwodnika węglowego natomiast rozpuszczalne związki żelaza
(szczawa żelazista)wapienia magnezu, sodu, litu (szczawy alkaiczne)
· Radoczynne- z pierwiastkami promieniotwórczymi


Temperatura wód morskich

Najwyższa temperatura wody jest w strefie międzyzwrotnikowej do około 30C i obniża się w kierunku biegunów do –2C
Średnia temperatura w oceanie światowym wynosi 17,4C
Wpływ na temperaturę wód mają prądy morskie . Prądy zimne docierające z okolic okołobiegunowych, płynące w kierunku równika powodują ochłodzenie wód, natomiast prądy ciepłe płynące z okolic równika ku wyższym szerokościom geograficznym powoduje ocieplenie.

Ruchy wody w oceanie światowym
Główną przyczyną tworzenia się fali jest tarcie powstające pomiędzy powietrzem a wodą. I tak zachodzi falowanie pod wpływem tarcia o powierzchnie wody. Cząsteczki wody zostają wprawione w ruch kołowy. Drobiny wody wprowadzone w ruch kołowych w zasadzie pozostają na miejscu.


Przyjmuje się ze podstawą falowania sięga do ½ długości fali.
Współdziałanie wiatru i wody daje wynik zwany- stanem morza. Stanem morza określa się najczęściej wyznanie wg- tzw. stoki Beaufosta.

Fala przeboju- drobiny wody nie zalesiają torów kalifornijskich lecz przyjmują ruch posuwisto-zwrotny to jest od brzegu do brzegu. Fale wymuszone i fale swobodne.
Fala martwa – fala niemal niedostrzegana na powierzchni ale odczuwalna na statku. Tworzy się przy bezwietrznej pogodzie.

Fala samotna(tsunami)fala pojedyncza wywołana gwałtownymi wstrząsami trzęsieniem ziemi wybuchem wulkanu podmorskiego , gwałtownym podmorskim osuwiskiem pod wpływem wiatru.
Pływy morskie są to rytmicznie powtarzające się ruchy co 12 godzin i 30 minut.
Są spowodowane grawitacyjnemu oddziaływaniu księżyca i słońca na ziemie.

Wody podziemne


Wody zaskórne
Zwierciadło wód podziemnych

Warstwa wodonośna
Skały nieprzepuszczalne


Warstwa wodonośna- jest to warstwa skał która ma zdolność gromadzenia i przewodzenia wody.
Zwierciadło wód podziemnych- jest to górna granica warstwy wodonośnej.

Rodzaje wód podziemnych:
1. Wody zaskórne- są to wody pierwszej warstwy wodonośnej znajdującej się blisko powierzchni ziemi podlegającą wpływy zmian atmosferycznych są one często zanieczyszczane.
2. Wody gruntowe- są to wody podziemne które nie podlegają bezpośrednim wpływom zmian atmosferycznych a przed zanieczyszczeniem chroni je filtrująca warstwa skał(woda w studniach)
3. Wody wgłębne- są bardzo czyste przefiltrowane np. woda oligoceńska
4. Wody głębinowe występuje na znacznych głębokościach np. wody artezyjskie

Wody artezyjskie- są to wody głębinowe w nieckowatym zagłębieniu pomiędzy warstwami nieprzepuszczalnymi i znajdują się pod wpływem ciśnienia wód napływających z wyższych poziomów.
Występują na Saharze i w Australii.
Wody subartazyjskie- nie wypływają.
Źródło – jest naturalny wypływ wody podziemnej na powierzchnie ziemi.
Rodzaje źródeł:
· źródło dolinne
· źródło warstwowe
· źródło uskokowe
· źródło szczelinowe (zstępujące i wstępujące)
· źródło krasowe- wyprowadzające pod ciśnieniem hydrostatycznym wody z kanałów i szczelin krasowych zwane są wywierzyskami.
Szczególne źródła to gejzery.

Przyczyny wydobycia się wody podziemnej ku powierzchni
· siła ciężkości
· ciśnienie hydrostatyczne
Miejsce wypływu zależy od:
· od rzeźby
· budowy geologicznej
· forma jaka tworzy warstwa nieprzepuszczalna
· ciśnienie


Zlewiska
Zlewisko Bałtyku to jest dorzecza rzek Pobrzeża Połodniowobałtyckiego oraz Pobrzeża Wschodniobałtyckiego(Pregoła i Niemen) zajmuje 99,7% powierzchni. Pozostałe 0,3%powierzchni Polski zajmują rzeki wschodzące w system zlewisk Morza Czarnego(Strwiąż, Orawa)-0,2% lub Morza Północnego(Izera,Orlica)- 0,1%

Rzeki wpadające do Niemna: Czarna Hańcza, Świsłocz, Szeczupa.
Źródła Wisły to Barania góra.
Źródła Odry to góry Odrzańskie(Oderskie) Czechy

Powstanie Bałtyku
Pod koniec plejstocenu, wycofujący się lądolód znajdował się już tylko na obszarze Skandynawii, a przed jego południową granicą powstał zbiornik wód słodkich pochodzących z topnienia lodu i dostarczanych przez rzeki. Było to Bałtyckie jezioro zaporowe. Około 12 tys. Lat temu wraz z dalszym topnieniem lądolodu wody jeziora zaporowego połączyły się przez cieśninie Skagrrak z Morzem Północnym. Spowodowało to zasolenie jeziora , które stało się morzem nazywane Yolidiowym od żyjącego w nim małża Yoldia arctica. Stan taki trwał stosunkowo krótko, bo około 1000 lat. Wtedy to wskutek podniesienia się obszaru cieśnin duńskich, połączenie Morza Yoldiowego z Morzem Północnym zostało przerwane i powstało Jezioro Ancylusowe (od ślimaka Ancylis fluviatilis). W wyniku dalszego napływu wód do jeziora z topniejącego lądolodu i izostatycznego podnoszenia się Skandynawii, poziom wód jeziora przewyższył poziom wód w oceanie. Wówczas to wody z jeziora odpływały rzekami w kierunku Morza Północnego. Około 8tys. lat temu na skutek podniesienia się poziomu oceanu światowego wody morza północnego zaczęły przedostawać się do jeziora Ancylusowego. Wody stawały się coraz bardziej zasolone aż powstało morze Litorynowe którego nazwa pochodzi od ślimaka Littorina Littorea. Etap ten zakończył się około 4tys. lat temu i od tego czasu trwa współczesny etap rozwoju Bałtyku.

Charakterystyka
· Morze Bałtyckie jest morzem wewnątrzkontynentalnym.
· Od oceanu oddziela je Półwysep Skandynawski a z Morzem Północnym łączy się przez wąskie i płytkie cieśniny duńskie: (Wielki i Mały Bełt, Sund, Kattegat).
· jest płytkim morzem szelfowym o średniej głębokości 52 m
· ukształtowało się głównie z działalności lądolodu
· zatoki: Botnicka, Fińska, Ryska i Pomorska , Gdańska.
· Wyspy: Gotlandia, Sarema, Olandia, Hiuma, Bornholm oraz polskie Wolin i Uznam.
· Małe zasolenie 7-8 promili
· Zlewisko morza Bałtyckiego obejmuje 17% powierzchni europy. Rocznie ponad 250 rzek dostarcza 470 km wód słodkich.
· Morze Bałtyckie jest chłodnym morzem