Prawo bankowe

1. System bankowy
Jest to ogół banków funkcjonujących na określonym terytorium, w danym czasie, których zakres działalności uregulowany jest w przepisach prawa bankowego danego państwa. Współcześnie system obejmuje: banki; inne podmioty nie bankowe wykonujące czynności bankowe np. SKOK; instytucje pieniądza elektronicznego; inne instytucje, których działalność i wyk. funkcje będą wpływać na min. ryzyka związanego z funkcją banków, albo których działalność ma się przyczynić do usprawnienia funkcjonowania instytucji bankowych np. bankowy fundusz gwarancyjny, biuro inf. kredytowej, mennica państwowa, państwowa wytwórnia papierów wartościowych.
2. Pojęcie banku oraz instytucji kredytowej
BANK – to osoba prawna, utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wyk. czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
INSTYTUCJA KREDYTOWA – podmiot mający swoją siedzibę za granicą RP lecz na terytorium jednego z państw członkowskich UE, prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek, na podst. zezwolenia właściwych władz nadzorczych, działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub na wyd. pieniądza elektronicznego. Art. 48i) Instytucja kredytowa może prowadzić działalność na terytorium RP poprzez oddział lub w ramach działalności trans-granicznej.
3. Instytucja parabankowa
Przykładem instytucji parabankowej jest Polska Sieć Opłat, która chce zarabiać na pośrednictwie w dokonywaniu płatności przez os. fiz. np. za gaz, energię elektr., czynsz itp. Działanie firm parabankowych nie jest uregulowane żadnymi przepisami (np. SKOK, towarzystwo leasingowe)
4. Formy organizacyjno – prawne banków
5. Warunki od spełnienia których zależy możliwość utworzenia banku (art. 30 pr. Bankowego)
Utworzenie banku może nastąpić jeżeli:
a) zostało zapewnione wyposażenie banku w:
- fundusze własne, których wielkość powinna być dostosowana do rodzaju czynności bankowych przewidzianych do wyk. i rozmiaru zamierzonej działalności,
- pomieszczenia posiadające odpowiednie urządzenia techniczne, należycie zabezpieczające przechowywane w banku wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności. Musi być uregulowana sytuacja prawna budynku na etapie tworzenia banku.
b) założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu, w tym prezesa, dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, przy czym co najmniej dwie osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu posiadają wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem oraz udowodnią znajomość języka polskiego
c) przedstawiony przez założycieli plan działalności banku na okres co najmniej trzyletni wskazuje, że działalność ta będzie bezpieczna dla środków pieniężnych gromadzonych w banku.
6. Kapitał założycielski banku
Kapitał założycielski nie może pochodzić z pożyczki, kredytu lub źródeł nieudokumentowanych. Część kapitału założycielskiego może być wniesiona w formie wkładów niepieniężnych w postaci wyposażenia i nieruchomości (nie może przekraczać 15% kapitału założycielskiego) Kapitał założycieli banku nie może być niższy od 5 mln EURO
7. Wymagania lokalowe przy tworzeniu banków
(odp. w pkt. 5a)
8. Wymagania personalne dot. Założycieli oraz osób przewidzianych do objęcia w banku stanowisk członków zarządu, w tym prezesa (z uwzgl. Art. 22b pr. Bankowego)
(odp. w pkt. 5b)
9. Zezwolenie na utworzenie banku – tryb oraz termin do jego wyd.; przesłanki odmowy wyd.
Założyciele składają wniosek do KNB o wyd. zezwolenia na utworzenie banku. Komisja w nieprzekraczalnym terminie 3 m-cy od daty otrzymania wniosku lub jego uzupełnienia wyd. decyzję na utworzenie banku (w uzasadnionych przypadkach może wydłużyć odo 6 m-cy). KNB odmawia wyd. zezwolenia jeżeli nie zostały spełnione wymagania lub zamierzona działalność naruszałaby przepisy prawa, interesy klientów, nie gwarantowałaby bezpieczeństwa środków lub uniemożliwione byłoby skuteczne sprawowanie nadzoru nad bankiem.
10. Zezwolenie na rozpoczęcie przez bank działalności – przesłanki wyd.
Z wnioskiem o wyd. zezwolenia na rozpoczęcie działalności występuje zarząd banku do KNB. KNB po stwierdzeniu, że bank jest należycie przygotowany organizacyjnie, zgromadził w całości kapitał założycielski, dysponuje warunkami do przechowywania środków pieniężnych i innych z uwzgl. rodzaju prowadzonej działalności, spełnia inne warunki określone w decyzji.
11. Pojęcie czynności bankowych oraz ich rodzaje
Są to czynności wyk. z mocy ustawy tylko przez bank, dzielimy je na czynności podstawowe (sensu stricto) i uzupełniające (sensu largo).
12. Czynności bankowe sensu stricto
- przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub w oznaczonym terminie i prowadzenie rach. tych wkładów
- prowadzenie innych rach. bankowych
- udzielanie kredytów
- udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych i akredytyw
- emitowanie bankowych papierów wartościowych
- przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych
- wyd. instrumentu pieniądza elektronicznego
- inne czynności przewidziane dla banku w innych ustawach
13. Czynności bankowe sensu largo
- udzielanie pożyczek pieniężnych
- operacje czekowe i wekslowe oraz operacje których przedmiotem są warranty
- wyd. kart płatniczych i wyk. operacji przy ich użyciu
- terminowe operacje finansowe
- nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych
- przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych, udostępnianie skrytek sejfowych
- prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych
- udzielanie i potwierdzanie poręczeń
- wyk. czynności zleconych związanych z emisją papierów wartościowych
- pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych i rozliczeń w obrocie dewizowym
14. Aktywności podejmowane przez banki poza wykonywaniem czynności bankowych (art. 6 pr. Bankowego)
To są czynności poza bankowe
- obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej os. prawnej i jedn. uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych
- zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych
- dokonywać obrotu papierami wart.
- dokonywać na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zmiany wierzytelności i na składniki majątku dłużnika
- nabywać i zbywać nieruchomości
- świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych
- świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym
- świadczyć inne usługi finansowe
15. Umowa rachunku bankowego – istota, rodzaje rachunków bankowych
Umowa rach. bankowego jest zawierana na piśmie. Umowa rach. bankowego powinna określać w szczególności: strony umowy; rodzaj otwieranego rach.; walutę rach.; czas trwania umowy; o ile strony zastrzegają oprocentowanie środków pieniężnych zgromadzonych na rach. – wysokość tego oprocentowania i przesłanki dopuszczalności jego zmiany przez bank, a także terminy wypłaty, postanowienia do dyspozycji lub kapitalizacji należnych odsetek; wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wyk. umowy oraz przesłanki i tryb ich zmiany przez bank; formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rach. oraz terminy ich realizacji; przesłanki i tryb rozwiązania umowy rach. bankowego; zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych.
16. Rachunki rozliczeniowe
To rach. bieżące i pomocnicze prowadzone dla os. prawnych, jedn. nie pos. osob. prawnej ale mających zdolność prawną, os. fiz. prowadzących dział. zarobkową przedsięboiorcy, posiadacz swobodnie dysponuje środkami na rach., bank pobiera opłaty za czynności bankowe.
17. Rachunki lokat terminowych
Prowadzone dla: os. fiz.; szkolnych kas oszczędności; pracowniczych kas zapomogowo – pożyczkowych.
18. Rachunki oszczędnościowe
Rach. oszczęd. nazywamy także kontem osobistym. Dla os. fiz., które zobowiązują się do przekazywania na ten rach. swoich stałych przychodów pochodzących z wynagrodzeń, rent, emerytur itp.
19. Rachunki powiernicze
Mogą być gromadzone wyłącznie środki powierzone posiadaczowi rach. na podst. umowy przez os. trzecią, posiadacz rach. to powiernik. Umowa określa warunki wypłacenia powiernikowi środków w postęp. Egzekucyjnym przeciwko posiadaczowi rach. powierniczego środki te nie podlegają zajęciu, przy upadłości podlegają wyłączeniu z masy upadłościowej, przy śmierci nie wchodzą do spadku po posiadaczu rach.
20. Rachunki wspólne dla osób fizycznych
Każdy ze wspólników swobodnie dysponuje śr. pieniężnymi na rach., każdy może w każdym czasie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy.
21. Rachunki wspólne dla jedn. sam. teryt.
Może być prowadzony wyłącznie w związku ze wspólnym wyk. zadań publicznych w tym zadań finansowanych z UE. Umowa określa cel dla którego rach jest prowadzony, zasady dysponowania śr., zasady wypowiadania rach.
22. Zapis bankowy i inne wypłaty z rachunku posiadacza w przypadku jego śmierci
Bank jest zobowiązany wypłacić kwotę na koszty pogrzebu posiadacza osobie która posiada rach.; zwrot emerytury która wpłynęła po śmierci posiadacza; pisemną dyspozycję posiadacza osobie
23. Przywilej egzekucyjny dot. rachunków bankowych
Środki na rach. oszczędnościowych jednej osoby niezależnie od liczby umów są wolne zajęcia sądowego/administr. Tytułu wykonawczego do wys. 3-krotnego przeciętnego m-cznego wynagr. W sektorze przeds. Bez wypłat nagród z zysku ogłaszanego przez GUS za okres poprzedzający dzień wystawienia tytułu wyk. t samo przy rach. wspólnym.
24. Rachunek oszczędnościowy małoletniego
Małoletni może dysponować rach. oszczędnościowym, oszczędn.-rozliczeniowym, terminową lok. oszczędn. Po ukończeniu 13 lat jeżeli nie sprzeciwi się temu na piśmie przedst. ustawowy.
25. Czek gotówkowy a rozrachunkowy
Czek gotówkowy stanowi polecenie wystawcy czeku do wypłaty z jego rachunku przez bank, oznaczonej kwoty wskazanej osobie.
Czek rozrachunkowy jest wtedy jeśli jest na nim zamieszczona klauzula „do rach.” Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycje podanej w czeku kwoty, na rachunek podawczy czeku.
26. Polecenie przelewu a polecenie zapłaty
P przelewu służy do regulowania wszelkich zobowiązań do wysokości środków zgromadzonych na rach. Bank zgodnie z dyspozycją posiadacza rach. dokonuje transakcji przelewu środków finansowych z jego rach. na inny wskazany rach.
P zapłaty cecha różniącą jest inicjowanie płatności przez wierzyciela (a nie dłużnika), który zleca pobranie określonej kwoty należności z rach. dłużnika.
27. Karta płatnicza – istota, rodzaje
To karta identyfikująca wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawnia do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a gdy wydana przez bank lun inst. kredytową do dokonywania wypłaty gotówki lub zapłaty z wykorzystaniem kredytu. Rozróżniamy karty ze wzgl. na funkcje:
- F śr. płatniczego – sklep (punkt) akceptujący karty otrzymuje zapłatę za spełnione świadczenie
- F kredytowa – posiadacz karty uzyskuje świadczenie od punktu akceptującego karty zanim jeszcze zostanie dokonana realna zapłata za zakupiony towar (zapłata po upływie pewnego czasu) posiadacz karty jest kredytowany przez punkt akceptujący i przez wystawcę i nie opłaca żadnych odsetek
- F pobierania gotówki – posiadacz może dokonywać wypłat przez całą dobę (służą do rozliczeń bezgotówkowych; stosowane są opłaty przy pobieraniu gotówki)
- F dodatkowych świadczeń – wystawcy oferują dodatkowe świadczenia uzależnione od standardu karty np. ubezpieczenia, pomoc medyczną, prawną, szybkie połączenia tel.
Ze wzgl. na ilość podmiotów:
- karty dwustronne – występuja dwa podmioty: wystawca i zarazem akceptant (np. przeds) i posiadacz karty
- karty trójstronne – uczestniczą: wystawca karty (bank, przeds.); posiadacz karty (os fiz, os prawna); przedsiębiorstwo usługowe akceptant
Wg sposobu rozliczania:
- karty kredytowe - z linią kredytową (bank zgadza się kredytować klienta po przekroczeniu stanu jego konta)
- karty debetowe – wystawca karty obciąża rach. posiadacza niezwłocznie po otrzymaniu z centrali autoryzacyjno-rozliczeniowej noty o transakcji, posiadacz ma obowiązek utrzymania na koncie odpowiedniej kwoty i może dokonywać płatności tylko o wysokości środków
- karty charge – to karta z odroczonym terminem rozliczania transakcji dokonywanych w ciągu miesiąca.
Wg statusu prawnego:
- prywatne – dla os. fiz.,
- firmowe – dla os. fiz. prowadzących dz. gosp. I os. prawnych
Wg zasięgu działania:
- krajowe – ważne tylko na terenie kraju w którym zostały wyemitowane
- międzynarodowe – ważne na całym świecie
28. Obowiązki wystawcy i posiadacza karty płatniczej
Obowiązki wystawcy:
- wprowadzenie wew. procedur tworzenia i udostępnienia kodu identyfikacyjnego, uniemożliwiających poznanie kodu przez osoby nieuprawnione
- informowanie posiadacza o sposobie oznaczenia punktów, w których może dokonywać zapłaty kartą płatniczą oraz pobierać gotówkę
- przyjmowanie całą dobę zgłoszeń o utracie lub zniszczeniu karty
- rejestrowanie przyjętych zgłoszeń, ze wskazaniem daty, godz. i min przyjęcia zgłoszenia
- dostarczenie posiadaczowi karty potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia
- udostępnienie posiadaczowi karty zestawienia operacji dokonanych przy użyciu karty płatniczej
- przechowywanie dokumentów potwierdzających dokonane przez posiadacza operacje
Obowiązki posiadacza:
- przechowywanie karty płatniczej i ochrona kodu identyfikacyjnego (PIN)
- nie przechowywanie karty razem z kodem PIN
- niezwłoczne zgłoszenie utraty lub zniszczenia karty
- nie udostępnianie karty lub kodu PIN osobom nieuprawnionym
- zgłoszenie w terminie określonym w umowie zastrzeżeń dot. zestawień operacji.
29. Uprawnienia akceptanta karty płatniczej
To przedsiębiorca, który zawarł z agentem rozliczeniowym umowę o przyjmowanie zapłaty przy użyciu kart płatniczych, może:
- odmówić przyjęcia zapłaty karty w przypadku nieważności karty, zastrzeżenia karty, niezgodności podpisu, odmowy okazania dowodu tożsamości, niemożności uzyskania akceptacji dokonania operacji,
- żądać od użytkownika karty dokumentu tożsamości,
- zatrzymać kartę o ile przewiduje to umowa gdy: nieważność karty, zastrzeżenia karty, niezgodności podpisu, posługuje się kartą osoba nieuprawniona, otrzymał polecenie zatrzymania kart od agenta rozliczeniowego.
30. Istota umowy kredytu bankowego; elementy umowy
Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę śr. pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od kredytu.
Elementy umowy: oznaczenie stron; kwota i waluta kredytu; cel na który kredyt został udzielony; zasady i termin spłaty; wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany; sposób zabezpieczenia spłaty; zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty; wysokość prowizji; warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.
31. Kredyt a pożyczka
Różnice: K – czynność bankowa sensu stricto, P – czynność sensu largo; K – pr. bankowe, P – Pr. cywilne; K – umowa zawsze na piśmie, P – um. na piśmie powyżej 500zł; K – um. odpłatna, P – um. zasadniczo nie odpłatna; K – określony cel, P – nie ma celu.
32. Formy zabezpieczenia spłaty wierzytelności banku (z uwzgl. art. 93 pr. bankowego)
W celu zabezpieczenia wierzytelności które wynikają z czynności bankowych, bank może zażądać zabezpieczenia przewidzianego w kodeksie cywilnym i prawi wekslowym oraz zwyczajami przyjętymi w obrocie krajowym i zagranicznym.
Bank może potrącić ze swego długu wierzytelność, której termin wymagalności jeszcze nie nadszedł, jeżeli podmiot będący dłużnikiem został postawiony w stan likwidacji oraz gdy służy bankowi prawo ściągnięcia swych wierzytelności przed nadejściem terminu płatności.
33. Rodzaje kredytów
Ze wzgl. na cel: gospodarcze – inwestycyjne, obrotowe; dla ludności – samochodowe, na zakup...
Ze wzgl. na termin spłaty: krótkoterminowe (1rok); średnioterminowe (1-5 lat); długoterminowe (powyżej 5 lat)
Ze wzgl. na zabezpieczenie: osobiście swoim majątkiem (weksel, poręczenie, gwarancje); rzeczowo skł. majątkowymi (kaucja, blokada środków, hipoteka)
34. Kredyt konsumencki
35. Ochrona konsumenta w świetle ustawy o kredycie konsumenckim
36. Istota umowy pożyczki
Pożyczka to dający pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy. Jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, nieodpłatna.
37. Opłaty i prowizje w działalności banków (art. 110 pr. Bankowego)
Bank może pobierać przewidziane w umowie prowizje i opłaty z tytułu wykonawczych czynności bankowych oraz opłaty za wyk. innych czynności w tym także opłaty za przygotowanie, sporządzenie i przekazanie inf. stanowiących tajemnicę bankową uprawnionym przez ustawę osobom, organom i instytucjom z wyłączeniem przypadków, gdy udzielenie inf. następuje na żądanie: sądu lub prokuratora w toku postęp. karnego lub postęp. w sprawie o przestępstwo skarbowe;
38. Bankowy tytuł egzekucyjny
Na podst. ksiąg bankowych banki mogą wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne. Wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej, albo jest dłużnikiem z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku.
39. Tajemnica bankowa
Bank i osoby w nim zatrudnione są obowiązane zachować tajemnice bankową, która obejmuje wszystkie inf. dot. czynności bankowej, negocjacji, zawierania i realizacji umów.
40. Nadzór bankowy – cel i środki nadzoru
Sprawuje KNB. Celem jest zapewnienie: bezpieczeństwa śr. pieniężnych gromadzonych na rach.; legalności działalności; zgodności działalności z ustawą, statutem i decyzją o wyd. zezwolenia.
Środki nadzoru: dokonywanie oceny sytuacji finan. w tym badaniu wypłacalności, jakości aktywów, płynności płatniczej, wyniku finansowego; badaniu jakości zarządzania ryzykiem prowadzonej działalności; bad. zgodności udzielonych kredytów, pożyczek, akredytyw, gwarancji, poręczeń oraz emitowanych bankowych papierów wartościowych z obowiąz. Przepisami; bad. zabezpieczenia i terminowości spłat kredytów i pożyczek; bad. przestrzegania limitów; bad. przestrzegania określonych przez KNB norm dopuszczalnego ryzyka w działalności
41. Narodowy Bank Polski – organy, zadania (instrumenty polityki pieniężnej)