Prawo bankowe

Podstawą prawną dla Prawa Bankowego jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, w której znajdziemy:
1. Przepisy ogólne,
2. Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków( bank państwowy, bank spółdzielczy, banki w formie spółek akcyjnych, postępowanie przy tworzeniu banków, przekształcenia banku państwowego a spółkę akcyjną),
3. Rachunki bankowe,
4. Bankowe rozliczenia pieniężne,
5. Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności,
6. Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy,
7. Emisja bankowych papierów wartościowych,
8. Szczególne obowiązki i uprawnienia banków,
9. Zrzeszanie i łączenie się banków,
10. Fundusze własne i gospodarka finansowa banków,
11. Nadzór Bankowy
12. Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku,
13. Odpowiedzialność cywilna i karna,
14. Przepisy przejściowe, zmiany w przepisach obowiązujących i przepisy końcowe.
I. Bank
Bank - jest osobą prawną ( spółką akcyjną, spółdzielnią, osobą prawną utworzoną rozporządzeniem). Nie może być przedsiębiorstwem prowadzonym przez osobę fizyczną w jej własnym imieniu i na jej rachunek, a także nie może go prowadzić jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej. Bank jest tworzony zgodnie z przepisami ustaw. Nie może istnieć bez zezwolenia uprawniającego go do wykonywania czynności bankowych. Czynności bankowe łączą się z ryzykiem. Banki angażują nie własne środki lecz mu powierzone przez klienta pod tytułem zwrotu. Ryzyko działalności obciąża bank.
II. Czynności dokonywane przez bank:
A. Czynności bankowe:
a) sensu stricto (przedmiotowe):
- przyjmowanie wkładów pieniężnych oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,
- prowadzenie innych rachunków bankowych,
- udzielanie kredytów,
- udzielanie gwarancji bankowych,
- emitowanie bankowych papierów wartościowych,
- przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
- wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,
- wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.
b) sensu largo (podmiotowe):
- udzielanie pożyczek,
- operacje czekowe i wekslowe,
- wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,
- terminowe operacje finansowe,
- nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
- przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępniania skrytek sejmowych,
- prowadzenie skupu i sprzedaż wartości dewizowych,
- udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
- wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,
- pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.
B. Inne czynności:
- obejmować lub nabywać akcje i prawa do akcji,
- zaciągać zobowiązania związane emisją papierów wartościowych,
- dokonywać obrotu papierami wartościowymi,
- dokonywać na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika
- nabywać i zbywać nieruchomości oraz wierzytelności zabezpieczone hipoteką,
- świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,
- świadczyć inne usługi finansowe.
III. Tworzenie i rodzaje banków:
A. Utworzenie banku może nastąpić wtedy gdy zostały spełnione następujące warunki:
- uzyskał zezwolenie na utworzenie banku i prowadzenie działalności bankowej od KNB,
- zgromadził odpowiednią ilość funduszy, które mają stanowić kapitał podstawowy (w przypadku banku państwowego co najmniej 1 mln zł, a w przypadku banku w formie spółki akcyjnej co najmniej 5 mln zł),
- zatrudni osoby, dające rękojmie należytego prowadzenia działalności przez bank,
- założy plan działalności na okres najbliższych 3 lat,
- dysponuje pomieszczeniami i odpowiednimi zabezpieczeniami technicznymi dla bezpieczeństwa środków finansowych, które będą lokowane w takim banku.
B. Udzielanie zezwolenia:
a) O udzielenie zezwolenia należy złożyć wniosek, w którym należy podać:
- nazwę,
- siedzibę,
- dane założycieli,
- rodzaj czynności bankowych, które będą dokonywane przez ten bank,
- do wniosku należy dołączyć projekt statutu przyszłego banku.
b) Komisja Nadzoru Bankowego sprawdza:
- czy bank jest należycie przygotowany organizacyjnie do prowadzenia takiej działalności,
- czy zgromadzona została odpowiednia kwota kapitału początkowego,
- czy są zabezpieczenia techniczne i czy są one wystarczające dla zabezpieczenia tego, co będzie w banku przechowywane,
- potencjalnych kandydatów, którzy mają sprawować określone funkcje bankowe.
c) Zezwolenie powinno zawierać:
- nazwę,
- siedzibę,
- rodzaj działalności, rodzaj czynności bankowych.
C. Rodzaje banków:
a) Bank Państwowy- może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia , na wniosek Ministra Skarbu Państwa zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Bankowego . Rozporządzenie to określa nazwę , siedzibę , przedmiot i zakres działania banku , jego fundusze statutowe i środki wydzielone z majątku skarbu państwa . Bank państwowy nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych . Organami banku państwowego są rada nadzorcza i zarząd . Radę nadzorczą powołuje się na 3 lata -powołuje Premier na wniosek Ministra Skarbu Państwa . Prezesa zarządu powołuje rada nadzorcza .Pozostałych członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza na wniosek prezesa zarządu . Rada nadzorcza sprawuje nadzór nad działalnością banku , zatwierdza sprawozdanie finansowe zarządu .
b) Bank Spółdzielczy- bankiem spółdzielczym jest bank będący spółdzielnią do którego stosuje się przepisy ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych , ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających oraz ustawy Prawo spółdzielcze . Statut banku spółdzielczego pod rygorem nieważności powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego.
c) Bank w formie spółek akcyjnych- do utworzenia i działalności banku w formie spółki akcyjnej stosuje się przepisy Kodeksu Spółek Handlowych o ile prawo bankowe nie stanowi inaczej .Funkcję organu nadzoru pełni rada nadzorcza-co najmniej 5 osób fizycznych .Członków rady powołuje i odwołuje walne zgromadzenie . Zarząd składa się z co najmniej 3 osób fizycznych powoływanych przez radę nadzorczą . Powołanie 2 członków zarządu banku w tym prezesa następuje za zgodą Komisji Nadzoru bankowego .
IV. Charakterystyka banków:
A. Organy wewnętrzne banku państwowego:
a) Rada nadzorcza banku – powoływana jest na 3 lata. Osoby, które chcą w niej zasiadać muszą mieć odpowiednie doświadczenie zawodowe, kwalifikacje do wypełniania tej funkcji. Członków rady nadzorczej powołuje minister skarbu. Osoby, zasiadające w radzie nadzorczej nie mogą prowadzić dodatkowej działalności konkurencyjnej, czyli nie mogą zasiadać w organach zarządzających innych banków. Chyba, że bank państwowy jest udziałowcem innego banku. Rada nadzorcza:
- sprawuje nadzór nad działalnością banku państwowego,
- zatwierdza sprawozdania finansowe działalności banku, sporządzone przez zarząd banku,
- akceptuje sposób podziału zysków, uzyskanych przez bank,
- udziela zarządowi banku zleceń na wykonywanie określonych czynności.
b) Zarząd banku - członków zarządu banku i prezesa powołuje rada nadzorcza banku. Zgodę na powołanie poszczególnych członków zarządu musi wyrazić Komisja Nadzoru Bankowego. Tu też obowiązuje ten sam zakaz, dotyczący prowadzenia działalności konkurencyjnej. Zarząd podejmuje uchwały w sprawach wiążących dla banku. Uchwały te wykonuje prezes banku. Zadania zarządu – zajmuje się wszystkimi sprawami, które nie są zastrzeżone dla rady nadzorczej.
c) Prezes:
- stoi na czele zarządu,
- przewodniczy zarządowi,
- organizuje jego pracę,
- reprezentuje cały bank w kontaktach zewnętrznych,
- jest odpowiedzialny za wewnętrzną organizację takiego banku państwowego.
Szczegóły dotyczące działalności banku, struktur wewnętrznych banku, sposób działania banku, zasady jego działania – wszystko to jest zapisane w statucie banku państwowego. Statut zostaje nadany bankowi rozporządzeniem ministra skarbu w porozumieniu z ministrem finansów w uzgodnieniu z Komisją Nadzoru Bankowego.
B. Organy wewnętrzne banku spółdzielczego:
a) Rada nadzorcza – złożona jest z co najmniej 5 osób będących członkami tego banku spółdzielczego. W radzie nadzorczej banku spółdzielczego udział pracowników banku, będących jego członkami, nie może przekroczyć 1/5 jego składu. Osoby zajmujące stanowiska kierownicze w banku spółdzielczym nie mogą być członkami rady nadzorczej.
b) Zarząd banku spółdzielczego – składa się co najmniej z trzech osób. Nie mniej niż dwóch członków zarządu, w tym prezes banku spółdzielczego, powinien mieć kwalifikacje i doświadczenie zawodowe dające rękojmie prowadzenia działalności banku z zachowaniem bezpieczeństwa wkładów i lokat w nim zgromadzonych oraz pozostawać w stosunku pracy z tym bankiem, związanym z pełnioną funkcją.
c) Prezes zarządu banku spółdzielczego – powołuje i odwołuje rade nadzorczą, przy czym powołanie następuje za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego. Z wnioskiem o wyrażenie zgody występuje rada nadzorcza.
C. Organy wewnętrzne banku w formie spółki akcyjnej:
a) Rada nadzorcza - w jej skład musi wchodzić co najmniej 5 osób. O wyborze decydują względy zawodowe, wykształcenie. O wyborze należy powiadomić Komisje Nadzory Bankowego
b) Zarząd - co najmniej 3 osoby. Na czele stoi prezes. Członków powołuje rada nadzorcza. Osoba prezesa, a także co najmniej 2 członków zarządu powoływani są przez radę nadzorczą, ale za zgodą Komisji nadzoru Bankowego. KNB może omówić powołania do rady nadzorczej lub zarządu, gdy:
- osoba kandydująca jest karalna,
- wobec tej osoby został orzeczony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej,
- osoba spowodowała powstanie udokumentowanej straty w działalności tegoż banku,
- wobec tej osoby prowadzone jest postępowania karne lub postępowanie karno – skarbowe.
c) Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy - obejmuje wszystkich akcjonariuszy, czyli tych, którzy mają akcje takiego banku. Ilość akcji przekłada się na ilość głosów. Walne zgromadzenie akcjonariuszy działa w formie posiedzeń. W ich trakcie podejmowane są decyzje, ale najpierw są wnioski i w ich oparciu podejmowane są decyzje.
V. Rachunki bankowe:
A. Rachunki bankowe - prowadzone są dla osób fizycznych i osób prawnych, a także dla jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej. Mogą one być prowadzone i w złotówkach jak i w innych walutach.
B. Rodzaje rachunków bankowych:
a) Rachunki bieżące – rodzaj rachunku bankowego przeznaczonego do gromadzenia środków pieniężnych oraz prowadzenia rozliczeń pieniężnych osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. Rachunek bieżący jest prowadzony przez bank na podstawie umowy o prowadzenie rachunku bankowego i posiada swój unikalny numer. Rozliczenia mogą być dokonywane przez polecenie przelewu, czekiem lub kartą płatniczą. Na rachunek bankowy można dokonywać wpłat gotówkowych, a z własnego wypłat gotówkowych.
b) Rachunki pomocnicze - służy do przeprowadzenia przez posiadacza rachunku bieżącego określonych rozliczeń pieniężnych w innych oddziałach tego samego banku lub w innym banku. Najczęściej rachunki pomocnicze zakładane są w oddziałach, w których dane przedsiębiorstwo ma rachunek bieżący. Operacje dokonywane za pośrednictwem rachunku pomocniczego są zwykle ograniczone do określonych celów.
c) Rachunki lokat terminowych – służą gromadzeniu środków pieniężnych na określony czas z wyłączeniem możliwości swobodnego dysponowania tymi środkami przez posiadacza, w zamian za korzystne ich oprocentowanie. Jest to swego rodzaju „zamrożenie” środków pieniężnych, dzięki czemu bank jest zwolniony z gotowości ich zwrotu na każde wezwanie.
d) Rachunki oszczędnościowe – mogą być prowadzone wyłącznie dla osób fizycznych w celu przechowywania środków pieniężnych nie pochodzących z prowadzenia działalności gospodarczej, szkolnych kas oszczędnościowych oraz pracowniczych kas zapomogo-pożyczkowych. Głównym celem otwierania rachunków oszczędnościowych jest gromadzenie środków pieniężnych.
C. Umowa rachunku bankowego powinna zawierać:
- strony umowy,
- rodzaj otwartego rachunku,
- waluty, w jakiej rachunek został otwarty,
- czas, na jaki rachunek został otwarty,
- wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany,
- sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku,
- terminy wpłaty lub kapitalizacji odsetek,
- terminy realizacji zleceń posiadacza rachunku,
- zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku,
- tryb i warunki dokonywania zmian umowy,
- sposób i termin wypowiedzenia lub rozwiązania umowy,
- zasady rozwiązania umowy w razie nie dokonania na rachunku żadnych obrotów,
- wysokość prowizji i opłat za prowadzenie rachunku.
VI. Kredyty i pożyczki
A. Kredyt - jest pożyczką pieniężną zaciągniętą w banku na określony cel i czas oraz za określony procent. Udzielanie kredytów przez banki jest jednym z ich podstawowych zadań. Kredyt uzyskuje się na pewien czas, po którym należy go zwrócić. Czas ten liczony jest w dniach, a przy dłuższych okresach w miesiącach i latach. Wynagrodzeniem banku za udzielone kredyty są odsetki kredytowe, których wielkość zależy od sumy udzielonego kredytu. Odsetki te płaci kredytobiorca i są one dla niego kosztem. Odsetki od kredytów stanowią podstawowy przychód banku.
B. Pożyczki – polega na udzieleniu przez osobę fizyczną lub inną instytucje określonej kwoty środków pieniężnych lub określonych przedmiotów do dyspozycji pożyczkobiorcy, na czas oznaczony lub nieoznaczony. W przeciwieństwie do kredytu bankowego nie jest wymagane określenie celu na jaki pieniądze zostaną wydatkowane oraz naliczenie i pobranie odsetek. Przedmiotem pożyczki w odróżnieniu od kredytu mogą być zarówno środki pieniężne jak i przedmioty, jednakże tylko oznaczone co do gatunku. Pożyczka może być odpłatna lub nieodpłatna, zaś kredyt jest odpłatny.
VII. Nadzór Bankowy:
A. Nadzór Bankowy - jest sprawowany przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF). Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich banków w Polsce. Celem nadzoru nad sektorem bankowym jest zapewnienie prawidłowego jego funkcjonowania, stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do sektora bankowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku. Ponadto Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór nad całym rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym, emerytalnym oraz nad instytucjami finansowymi.
B. Zadania Komisję Nadzoru Finansowego to:
- dokonywanie oceny sytuacji finansowej banków,
- badanie jakości systemu zarządzania bankiem,
- badanie zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, akredytyw, gwarancji bankowych i poręczeń oraz emitowanych bankowych papierów wartościowych z obowiązującymi w tym zakresie przepisami,
- badanie zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych,
- badanie przestrzegania przez bank norm dopuszczalnego ryzyka w działalności banków oraz zarządzanie ryzykiem prowadzonej działalności,
- dokonywanie oceny szacowania, utrzymywania i przeglądu kapitału wewnętrznego.

VIII. Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku:
A. Postępowanie naprawcze - zarząd banku jest zobowiązany wszcząć postępowanie naprawcze w razie powstania straty lub w momęcie powstania takiej groźby. Nie jest ono uzależnione od wysokości poniesionej lub przewidzianej straty. Bank musi niezwłocznie zawiadomić Komisje Nadzoru Bankowego i przedstawić program tego postępowania oraz zapewnić o jego realizacji. Postępowanie naprawcze powinno być wszczęte przez zarząd banku, a jeżeli zarząd nie wykona tego obowiązku KNB może zobowiązać bank do wszczęcia postępowania lub może ustanowić w banku zarząd komisaryczny. W ramach prowadzonego postępowania naprawczego zysk, wypracowany przez bank, przekazywany zostaje na pokrycie strat banku. Jeżeli przeprowadzone postępowanie naprawcze nie przynosi rezultatu, KNB może wtedy zakazać bankowi udzielania kredytów. Może zażądać od zarządu banku, żeby ten zwołał WZA i wówczas akcjonariusze mają zdecydować, co dalej.
B. Likwidacja banku - w razie powstania straty bilansowej lub groźby jej powstania jak również w przypadku wystąpienia ryzyka niewypłacalności wszczynane jest postępowanie naprawcze. Bank ma obowiązek przygotowania programu takiego postępowania i przedstawienia go Komisji Nadzoru Bankowego. Komisja podejmuje decyzję o ustanowieniu kuratora, którego zadaniem jest nadzorowanie wykonania programu naprawczego przez bank. W okresie realizowania programu bank nadal prowadzi obsługę klientów indywidualnych i instytucjonalnych, jest również uprawniony do dokonywania wszelkich czynności bankowych określonych w ustawie prawo bankowe. Ważnym uprawnieniem nadzorczym komisji jest prawo żądania zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia w celu powzięcia decyzji o pokryciu straty bilansowej, zwiększeniu funduszy własnych, w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy od zwołanego zgromadzenia. Zrealizowanie programu naprawczego zapobiega ryzyku niewypłacalności i pozwala na dalsze prowadzenie przez bank działalności. Jeżeli jednak podjęte działania nie przyniosą spodziewanych rezultatów KNB jest uprawniona do podjęcia decyzji o przejęciu banku przez inny, wyrażający na to zgodę bank, może również podjąć decyzję o likwidacji banku.
C. Upadłość banku - może nastąpić gdy aktywa banku nie wystarczająco zaspokajają jego zobowiązania, powiadamiana jest o tym Komisja Nadzoru Bankowego, która wydaje decyzje o zawieszeniu jego działalności, a następnie o przejęciu przez inny bank. Wniosek o ogłoszenie upadłości banku może złożyć jedynie Komisja Nadzoru Bankowego. Przed ogłoszeniem upadłości banku, sąd upadłościowy zobowiązany jest natomiast wysłuchać członków zarządu banku co do istnienia podstaw do ogłoszenia upadłości. Członkowie zarządu banku mają prawo przedstawić natomiast swoje opinie co do osoby syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy. W powyższych sprawach sąd upadłościowy zobowiązany jest także do zasięgnięcia opinii przedstawiciela Komisji Nadzoru Bankowego, przedstawiciela Bankowego Funduszu Gwarancyjnego a także (jeżeli był ustanowiony) – członków zarządu komisarycznego lub likwidatora banku, wobec którego prowadzone jest Postępowanie upadłościowe.
IX. Podsumowanie:
W ustawie o prawie bankowym możne odnaleźć szeroki zakres informacji dotyczący banków. Przedmiotem prawa bankowego jest system bankowy jak i problematyka organizacji i działalności banków. Banki są to instytucje w których lokujemy pieniądze na krótki lub długi okres czasu. Wszystkie środki pieniężne powierzone mu są pod tytułem zwrotu. Czynności dokonywane przez bank też są określone ustawą, są to ich podstawowe zadania i obowiązki, a ich celem jest dobro klienta. Wszystkie czynności związane z tworzeniem się banków mają na celu utrzymanie całego systemy bankowego. Wszystko jest nadzorowane przez Komisje Nadzoru Bankowego, nadzoruje ona także postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku. Możemy wyróżnić trzy formy banków: bank państwowy, bank spółdzielczy oraz bank w formie spółki akcyjnej.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo Bankowe
2. „ Prawo bankowe. Komentarze.” – praca zbiorowa pod redakcją naukową dr. hab. Wojciecha Góralczyka jr.
3. „ Prawo bankowe. Repetytorium.” – redakcja: Agnieszka Hajos-Iwańska, Marta Lampart, Wojciech Walasek
4. „ Prawo bankowe. Seria akademicka. ” – Zbigniew Ofiarski ( 3. wydanie )
5. „ Prawo bankowe i inne akty prawne.” – stan prawny na 15 lipca 2008r.