Interwencjonizm państwowy okresu 1933 – 1939 i jego odmiany – amerykańska i niemiecka

Wielka depresja zmieniła sposób myślenia Amerykanów, którzy odkryli, że liberalna idea wolności ekonomicznej może być nieszczęściem. Zobaczyli także jej bezradność wobec depresji. W chwili „krachu na giełdzie” prezydentem był republikanin Herbert Hoover. Ten kompetentny urzędnik i znany filantrop w obliczu katastrofy nie rozumiał, że epoka czystego liberalizmu mija. Cały czas wierzył, że gospodarka powinna odrodzić się sama dzięki naturalnym mechanizmom ekonomicznym. Powtarzał nieustannie, że uzdrowienie gospodarki jest „tuż za rogiem”, a tym czasem było coraz gorzej - produkcja wciąż spadała, bezrobocie rosło, na ulicach pojawiali się masowo żebracy. Naturalne mechanizmy rynkowe przestały działać. Podczas wyborów prezydenckich w roku 1932 Amerykanie głosowali na demokratę Franklina Roosevelta, który wystąpił z programem aktywnego zwalczania depresji przez rząd federalny za pomocą państwowego interwenjonalizmu. Po objęciu funkcji w 1933r. Roosevelt zwołał doradców i wspólnie opracowano potężny program wyjścia z załamania, znany pod nazwą New Deal (nowa umowa, nowy ład). Nazwa odzwierciedlała odejście od tradycyjnej liberalnej polityki ograniczania wpływów państwa na ekonomię na rzecz przyjęcia zasady odpowiedzialności państwa za właściwe jej funkcjonowanie i dobrobyt obywateli. New Deal zakładał uzdrowienie systemu bankowego poprzez obniżenie wartości dolara i zniesienie parytetu złota (określenie wartości pieniądza wg zawartości złota). Dla rozruszania gospodarki i odrodzenia popytu prowadzono politykę łagodnej inflacji (drukowano pieniądze bez pokrycia). Dla milionów bezrobotnych wprowadzono roboty publiczne. Agricultural Adjustment Act, czyli ustawa o rolnictwie nakazywała farmerom zmniejszenie obszaru ziemi uprawnej w celu obniżenia produkcji. Farmerom przyznano również kredyty. Dla przemysłu uchwalono National Industrial Act, którego główną ideą było wprowadzenie zasady uczciwej konkurencji w miejsce dotychczasowej, raczej mijającej się z etyką. Pracownicy otrzymali prawo zawierania z pracodawcami umów zbiorowych za pośrednictwem związków zawodowych, przy czym wyznaczono płace minimalne i maksymalny czas pracy. Po raz pierwszy w dziejach USA wprowadzono ustawy socjalne, zasiłki zdrowotne i ubezpieczenia emerytalne. Od 1935r. prezydent Roosevelt musiał jednak walczyć z wielkoprzemysłową opozycją, która atakowała jego politykę. Krytykowano zwłaszcza ustawodawstwo socjalne, które nakładało na pracodawców konieczność ubezpieczenia pracowników. Zwalczano także obowiązek zawierania umów zbiorowych. Dla zablokowania polityki Roosevelta wykorzystano Sąd Najwyższy, który orzekł, że New Deal jest sprzeczny z konstytucją, ogranicza bowiem swobodną działalność jednostki. Prezydent podjął walkę z Sądem Najwyższym, ustanawiając wiek emerytalny dla sędziów i wymieniając w ten sposób jego skład. Opinia publiczna dała wyraz swemu poparciu dla New Deal i Roosevelta, wybierając go w 1936r. na drugą kadencję. Polityka jego opozycjonalistów wskutek tego załamała się. Wprowadzony przez Roosevelta system nadzoru państwowego zmierzał w istocie do wzmocnienia rynku i kapitału; prezydent i jego zwolennicy dostrzegli po prostu współzależność między ekonomią a kwestią socjalną.
Odmiana niemiecka
Odmienną formę interwencjonizmu stosowały Niemcy hitlerowskie. Polegała ona na rozwijaniu produkcji zbrojeniowej, budownictwa i rozbudowie infrastruktury (autostrady), zwiększeniu zatrudnienia, przy podobnie jednoczesnym zamrożeniu płac i ograniczeniu konsumpcji. Płace zamrożono na poziomie 1932r., jak ceny i kurs marki. Praktycznie zlikwidowano bezrobocie. Przygotowując się do wojny stosowano autarkię. Deficyt w dziedzinie surowców starano się pokryć produkcją syntetyków (benzyna, kauczuk, tworzywa sztuczne). Rozwój przemysłu zbrojeniowego ujęto w plan 4-letni. Inwestycje finansowe były ze środków krajowych, co odbijało się na poziomie konsumpcji. Uzupełniano ją konsumpcją zbiorową, czym zajmowała się organizacja KDF (Siła przez Radość). Organizowała wczasy, ośrodki rekreacyjne, finansowała produkcję samochodów ludowych (volkswagen). Dbano także o poprawę sytuacji mieszkaniowej ludności, budując nowe osiedla robotnicze. W wyniku prowadzonej polityki wzrosła produkcja przemysłu ciężkiego.