Czynniki wpływające na strawność składników pokarmowych (paszoznastwo)

Czynniki wpływające na strawność składników pokarmowych

Strawność pokarmu – podatność pokarmu na procesy trawienne. Stopień w jakim składniki odżywcze w danym produkcie spożywczym mogą być uwolnione i rozłożone na części składowe, które nadają się do wchłonięcia.
Strawność zależy od wielu czynników, takich jak np.: stan zdrowia zwierzęcia i jego wiek, aktywność enzymów trawiennych zwierzęcia i dodawanych do paszy, fauna i flora układu pokarmowego, skład chemiczny i botaniczny pasz.

Stan zdrowia zwierzęcia to bardzo istotny czynnik wpływający na strawność. Zaburzenia pokarmowe (niestrawność, biegunka, utajona kwasica i ketoza) czy różne czynniki stresogenne mogą ograniczać strawność i wchłanianie składników treści pokarmowej oraz znacznie obniżać zdolność trawienia.
Podstawowym warunkiem dobrego wchłaniania są stabilne warunki w przewodzie pokarmowym, zwłaszcza prawidłowa fermentacja w żwaczu (przeżuwanie i naślinienie treści pokarmowej) oraz równomierny przepływ przez jelita.
O stopniu wchłaniania decydują również pewne antagonizmy między niektórymi pierwiastkami, które wzajemnie blokują się i ograniczają wchłanianie np.: potas i magnez, żelazo i miedź, siarka i miedź, molibden i miedź.
Dlatego obecnie produkowane dodatki mineralne mają formę związków organicznych (chelatowych), które eliminują powyższe mankamenty. Należy okresowo bilansować ich ilość i koncentrację w suchej masie dawek pokarmowych, tak by odpowiadała określonym normom.
Ograniczone wchłanianie i słaba przyswajalność w większej mierze dotyczy składników mineralnych i witamin szczególnie u zwierząt starszych.
Podstawowe makro i mikroelementy zawarte w paszach objętościowych i treściwych wchłaniane są słabo np.:
mangan ok. 1%, cynk 5-10%, magnez 15-25%, wapń 35%, fosfor 55%.
Lepsza jest skuteczność wchłaniania z gotowych mieszanek mineralnych i mineralno-witaminowych i to one decydują o prawidłowym bilansie tych składników.

Związki upośledzające trawienie.
Włókno pokarmowe jest niedostępne dla zwierząt monogastrycznych. Składnikami tej frakcji są lignina i celuloza oraz niewielka część hemiceluloz (zwane włóknem surowym, niedostępnymi węglowodanami), ale również tzw. włókno rozpuszczalne, czyli pektyny, β-glukany, pentozany i oligocukry.
Współczesne możliwości analityczne pozwoliły na wykrycie w paszach różnych związków upośledzających trawienie, a przez to również wykorzystanie składników pokarmowych. Niektóre z obecnych w paszy związków są silnie wodochłonne: np. -glukany jęczmienia i owsa, pentozany żyta. Wytwarzają one lepkie żele, które stanowią rodzaj nieprzepuszczającego filtru, upośledzając przez to trawienie i wchłanianie produktów trawienia innych składników paszy. Inne natomiast tworzą niestrawne kompleksy wydalane w kale. Wszystkie te niekorzystne zjawiska dotyczą głównie zwierząt monogastrycznych.
Jednym z najważniejszych zbóż w Polsce jest jęczmień. Charakteryzuje się on dość wysoką wartością odżywczą, jednak w jęczmieniu, jak i w owsie, występują m.in. -glukany, które pęcznieją i tworzą śluz. W obu tych zbożach poziom -glukanów stanowi około 75% polisacharydów nieskrobiowych . Znaczna wodochłonność tych pasz powoduje zwiększanie ich objętości, przez to także treści pokarmowej. Zwalnia się tempo przechodzenia treści przez przewód pokarmowy, a powstały śluz powoduje pogorszenie strawności poprzez utrudnienie dostępu enzymów do ich substratów oraz przez zmniejszone wchłanianie powstałych produktów trawienia. Przechodząc do dalszych odcinków przewodu pokarmowego sprzyja nadmiernemu rozwojowi mikroorganizmów.
Ponieważ związki te występują we wszystkich paszach pochodzenia roślinnego (także w zbożach), chociaż w różnych ilościach, powstał ważny do rozwiązania problem. Podjęto więc badania nad stosowaniem dodatku enzymów, rozkładających niestrawne dla zwierząt komponenty paszy, poprawiających strawność innych składników, a w efekcie polepszających wartość odżywczą pasz.

Dodatki enzymów.
Grupą enzymów związanych z obecnością trudno strawnych węglowodanów w zbożach, są pentozanazy. Należą do nich pektynaza, ksylanaza i arabinoksylanaza. Enzymy te dodawane są mieszanek z dużym udziałem żyta, pszenżyta, a także pszenicy, chociaż udział węglowodanów nieskrobiowych w tej ostatniej jest najmniejszy. Część z tych związków należy do rozpuszczalnych w wodzie (-glukany), a część do nierozpuszczalnych .W tej grupie zbóż ważnymi substancjami o charakterze anty-odżywczym są arabinoksylany. Ich obecność w zbożach powoduje upośledzone wchłanianie białek, tłuszczów oraz niektórych witamin.
Niektóre firmy produkują enzymy, tj. celulazy, hemicelulazy, pektynazy, a więc enzymy trawiące podstawowe składniki włókna. W niektórych preparatach znajdują się również -galaktazy. Dodawane są one przede wszystkim do pasz zawierających takie komponenty jak: śruty poekstrakcyjne sojowa i rzepakowa oraz nasiona roślin motylkowatych, zwłaszcza łubin.
Wszystkie wymienione wyżej enzymy należą do karbohydraz, a więc enzymów trawiących składniki włókna (pokarmowego).
Inną grupą enzymów są fitazy. Pozwalają one zwiększyć przyswajalność fosforu występującego w połączeniach organicznych. Fosfor występuje w zbożach, roślinach motylkowatych, śrutach poekstrakcyjnych w postaci soli kwasu fitynowego – tzw. fitynianów. Z tych związków zaledwie około 20-40% fosforu jest łatwo przyswajane pomimo, że w jelicie grubym pod wpływem fitaz bakteryjnych rozkład jest większy (uwolniony tam fosfor wydalany jest z kałem). Dodatek fitazy, zwłaszcza dla drobiu, u którego procesy fermentacyjne rozpoczynają się już w wolu, pozwala na poprawienie przyswajalności fosforu, a przez to zmniejszone jego wydalanie do środowiska (wydalanie może zmniejszyć się nawet o 30%). Pozwala to na zmniejszenie ilości fosforu dodawanego w postaci dodatków mineralnych. Skuteczność stosowania fitazy zależy od poziomu fosforu organicznego – w miarę wzrostu jego ilości zwiększa się efektywność tego dodatku.

Probiotyki.
Probiotyki są to bakterie jelitowe, głownie bakterie kwasu mlekowego, które po dodaniu doustnym mogą rozwijać się w przewodzie pokarmowym zwierzęcia, uniemożliwiając przez to rozwój bakterii chorobotwórczych. Dzięki swej obecności poprawiają wykorzystanie składników pokarmowych pasz. Ponieważ są to bakterie jelitowe, skład preparatów probiotykowych dla różnych gatunków zwierząt powinien być różny. Podawanie bakterii niespecyficznych dla przewodu pokarmowego świni czy kury powoduje, że nie znajdują one tam warunków do szybkiego rozwoju i trwałego występowania – w takich sytuacjach stają się mało skuteczne, a ich podawanie musi mieć charakter ciągły.


Wśród bakterii wykorzystywanych jako probiotyki można wymienić między innymi:
» Lactobacillus acidophilus,
» Lactobacillus casei,
» Lactobacillus plantarum,
» Bacillus subtilis,
» Bifidobacterium bifidum,
» Pediococcus acidlaciti,
» Streptococus faecium.
Bakterie te, poprzez produkcję kwasów organicznych (głównie mlekowego), obniżają pH treści przewodu pokarmowego, powodując zahamowanie rozwoju bakterii chorobotwórczych takich jak: Clostridium sp., Escherichia coli, Salmonella sp. Inną prawdopodobną drogą ich działania jest produkcja związków o charakterze antybiotycznym, wśród których wymieniane są: acidofilina, bakteriocyna, lactobacilina, laktalina, rusina.
Redukcję bakterii patogennych w przewodzie pokarmowym tłumaczy się również ścisłym pokryciem kosmków jelitowych przez bakterie probiotyczne. Utworzona w ten sposób warstwa uniemożliwia osiedlanie się tam bakterii chorobotwórczych.
Obecność bakterii probiotycznych sprzyja lepszemu wykorzystaniu paszy. Dzieje się tak dzięki wytwarzaniu przez nie własnych enzymów wspierających działanie trawienne enzymów gospodarza. Do produktów powstałych w wyniku metabolizmu bakterii należą też witaminy z grupy B – ważne z punktu widzenia przemian składników pokarmowych w organizmie zwierzęcia oraz jego zdrowia. Probiotykom przypisuje się również działanie zwiększające odporność zwierząt na choroby.

Kwasy organiczne.
Strawność pasz poprawić można również przez stosowanie kwasów organicznych. Zapewniają one nie tylko lepsza dostępność składników pokarmowych ale różnież chronią przewód pokarmowy zwierzęcia przed infekcjami.
Spośród kwasów organicznych, najsilniejsze działanie przeciw bakteriom chorobotwórczym wykazuje kwas mlekowy, a w dalszej kolejności mrówkowy, cytrynowy, furmanowy i 5% kwas solny. Niektóre kwasy (np. propionowy, masłowy, kapronowy, mlekowy, jabłkowy) mają wreszcie właściwości prebiotyczne, czyli sprzyjające rozwojowi symbiotycznej saprofitycznej mikroflory układu pokarmowego. Niektóre kwasy (np. fosforowy, solny) aktywują trawienie białek i wchłanianie peptydów oraz aminokwasów. Pod wpływem kwasów wzrasta również strawność włókna, suberyn i cukrów. Kwas propionowy, cytrynowy, fosforowy, jabłkowy, czy winowy wzmagają wchłanianie z jelit do krwi większości biopierwiastków, np. wapnia, miedzi, żelaza, kobaltu.
Dodatek kwasów organicznych nie tylko optymalizuje proces trawienia i stabilizuje ilość flory bakteryjnej, ale wpływa korzystnie na gospodarkę mineralną. Dzięki kwasom organicznym możliwe jest także podnoszenie efektów produkcyjnych w żywieniu zwierząt tj. przyrostów masy ciała, dziennego spożycia i wykorzystania paszy o około 10%. Osiągane rezultaty zależą jednak naturalnie od zastosowania odpowiedniej mieszanki o zalecanej zawartości białka aminokwasów, energii metabolicznej, minerałów, witamin, itp.Preparaty zakwaszające mogą występować w formie odpowiednio dobranych kwasów organicznych bądź też mieszaniny kwasów organicznych i nieorganicznych. Preparaty te mogą wystąpić w formie granulowanej gdzie następuje powolne uwalnianie kwasów, co zapewnia korzystne oddziaływanie na florę bakteryjną w całym przewodzie pokarmowym. Dawka takich preparatów wynosi średnio od 2-4 kg na tonę paszy w zależności od rodzaju preparatu.


Kwas fosforowy, E338, H3PO4- Acidum phosphoricum - zakwaszacz o umiarkowanej sile; źródło grup fosforanowych dla organizmu, posiada właściwości poprawiające samopoczucie zwierząt, tonizujące i aktywujące procesy metabolizmu. Hamuje rozwój bakterii i pierwotniaków patogennych w paszy i w przewodzie pokarmowym. Pobudza wydzielanie śliny i kwasu solnego żołądkowego, wzmaga perystaltykę przewodu pokarmowego. Pobudza apetyt. Dawniej wykorzystywany także w leczeniu chorób stawów, osłabienia mięśni i chorób kości (zaburzenia wzrostu i mineralizacji). Zwiększa biodostępność większości witamin i soli mineralnych. Dodawany w ilości 0,1-1%. W artykułach spożywczych jako regulator pH: 0,1%. Jest tanim i łatwo dostępnym kwasem dla przemysłu paszowego. Stymuluje wzrost i rozwój zwierząt.

Kwas solny, E507, HCl - Acidum hydrochloricum - silny zakwaszacz, hamujący rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych, konserwujący paszę. Zwiększa aktywność enzymów proteolitycznych żołądka i dzięki temu podnosi strawność białek. Stanowi naturalny składnik soku żołądkowego, stanowiąc aktywator pepsyny i barierę dla pasożytów. Jest naturalnym stymulatorem trawienia. Zapobiega atonii przewodu pokarmowego i bezsoczności żołądka. W stężeniu 2% działa odkażająco. Jest tanim i łatwo dostępnym kwasem dla przemysłu paszowego. Zwiększa przyswajalność biopierwiastków metalicznych, np. żelaza i miedzi. Pobudza łaknienie. W medycynie stosowany do leczenia niedokwaśności, bezsoczności, dyspepsji, braku apetytu, zaniku błony śluzowej żołądka i atonii żołądka (dawka dla człowieka: 10-15 ml 1% roztworu HCl, przed jedzeniem 2-3 razy dziennie). Jako dodatek do pasz najlepiej w połączeniu z innymi kwasami.

Kwas cytrynowy, E330,(COOH)CH2(COOH) - Acidum citricum, zakwaszacz o umiarkowanej sile, antyutleniacz, dodatek smakowy, stabilizator i stymulator łaknienia. Zapobiega stanom zapalnym przewodu pokarmowego (np. żołądka). Hamuje odruchy wymiotne. Wspmaga leczenie stanów zapalnych i infekcji układu wydalniczego. Roztwory gaszą pragnienie podczas gorączki. Wzmaga wchłanianie witamin i soli mineralnych (np. cynku). Nasila działanie olejków eterycznych i dodatków ziołowych.

Kwas octowy, CH3COOH, E260 - Acidum aceticum, Acetum - silny zakwaszacz, łatwo przyswajalny dla ustroju, poprawiający walory smakowo-zapachowe paszy, konserwant w stężeniu 2-3%. Zalecane stężenie dla zwierząt - do 0,5%, najlepiej w połączeniu z kwasem propionowym, jabłkowym, fumarowym lub cytrynowym. W większych stężeniach działa ściągająco, hemostatycznie, przeciwwysiękowo, obkurczająco, antyseptycznie i przeciwpasożytniczo. W małych ilościach (0,5%) zapobiega biegunkom i nieżytom przewodu pokarmowego.

Kwas propionowy, CH3CH2COOH, E280 - Acidum propionicum - silny zakwaszacz i konserwant przeciwgrzybiczy. Stosowany w przemyśle spożywczym i paszowym od dawna. Naturalny kwas propionowy powstaje podczas kiszenia.
Posiada właściwości stymulowania wzrostu i zapobiegania wielu chorobom układu pokarmowego. Zalecane stężenie - do 1%. Poprawia czynności wątroby. Stymuluje układ pokarmowy do funkcji sekrecyjno-sorpcyjnych. Zapobiega psuciu się paszy. Zwiększa przyswajalność składników czynnych ziół oraz witamin i soli mineralnych. Zapobiega kokcydiozie i innym chorobom pasożytniczym, pod warunkiem, że jest podawany regularnie i długotrwale. Zapobiega grzybicom układowym. Działa prebiotycznie.





Kwas benzoesowy - C6H5COOH, Acidum Benzoicum, Flores Benzoes, dawniej kwas będźwinowy - kwas w postaci proszku lub płatków o specyficznym zapachu i kwaskowym posmaku.Umiarkowany zakwaszacz, ale silny konserwant. Hamuje rozwój bakterii, grzybów i pierwotniaków. Pobudza czynności sekrecyjne układu pokarmowego i układu oddechowego, dezynfekuje również układ moczowy. Poprzez wzmożone wydzielanie śluzu i antyseptyczne działanie zapobiega rozwojowi wielu chorób pasożytniczych, bakteryjnych i grzybiczych. Dodawany do pas: przyczyni sie wieć do poprawy i utzrymania zdrowotności zwierząt. Może być alternatywą dla kokcydiostatyków i stymulatorów wzrostu.

Kwas jabłkowy, C4H605 - Acidum malicum, E296 - zakwaszacz słaby, poprawiający jednak wybitnie wlory smakowe paszy i efektywny prebiotyk. Zalecane stężenie od 0,5 do 2%. Korzystnie wpływa na czynności błony śluzowej przewodu pokarmowego i samopoczucie zwierząt.

Kwas mlekowy - CH3-CH-OH-COOH, Acidum lacticum, Lactic acid (?-hydroxypropionic acid, kwas hydroksypropinowy), E270 - bezbarwna, gęsta ciecz o słabym zapachu i silnie kwaśnym smaku. Słaby zakwaszacz, słaby konserwant, silny prebiotyk. Niszczy przedmioty metalowe silniej niż nie jeden kwas nieorganiczny (trawi nawet stal nierdzewną i kwasoodporną). W przemyśle paszowym najczęściej naniesiony na krzemionkę. Niekiedy dodawany do wody pitnej. Poprawia czynności wątroby, nerek i kosmków jelitowych. Zapobiega nieżytom układu pokarmowego.

Kwas winowy - C4H6O6 Acidum tartaricum, E334 - substancja krystaliczna o smaku kwaśno-ściągającym; umiarkowany zakwaszacz, silny prebiotyk, dobry stabilizator, regulator kwasowości; poprawia walory smakowe paszy, zwłaszcza w obecności cukru; działa ściągająco i przeciwbiegunkowo, wzmaga procesy regeneracji nabłonków przewodu pokarmowego. Zapobiega nieżytom przewodu pokarmowego.

Dostarczenie w dawce pokarmowej wymaganej ilości składników pokarmowych, mineralnych i witamin, a także zachowanie właściwej higieny żywienia zapewnia sukces żywieniowy i produkcyjny.


Teresa K.
Liliana K.