Teorie dotyczące inflacji

Inflacja oznacza zjawisko wzrostu ogólnego cen dóbr w pewnym okresie. Wzrost (lub spadek) cen poszczególnych dóbr jest dla gospodarki rynkowej zjawiskiem naturalnym, występującym w zależności od zmiany zapotrzebowania na nie. Inflacja zaś występuje wówczas, gdy rośnie ogólny poziom cen, a nie ceny pojedynczych dóbr. Jako inflacji nie traktuje się także sezonowego wzrostu cen niektórych dóbr, lecz wzrost cen utrzymujący się przez dłuższy czas.
Inflacja może przejawiać się w dwóch podstawowych formach: jawnej i ukrytej. Podana wyżej definicja, określająca inflacje – odpowiada pojęciu inflacji jawnej, tzn. sytuacji, w której w danym kraju nie ma administracyjnych ograniczeń wzrostu cen.
Zjawiska inflacyjne mogą się charakteryzować różnym nasileniem. Z punktu widzenia wielkości wzrostu cen można wyróżnić:
1. inflacje pełzającą – do 10% w skali roku
2. kroczącą
3. galopującą – 20 i ponad 20 % rocznie
4. hiperinflacje – ponad 40%
Inflacja powoduje spadek siły nabywczej pieniądza, tzn. za tą samą liczbę jednostek można nabyć mniej towarów (deprecjacja). Przeciwieństwem jest aprecjacja, czyli wzrost siły nabywczej pieniądza.
Wzrost ogólnego poziomu cen może być mierzony za pomocą odpowiednich wskaźników cen. Pomiar inflacji, podobnie jak innych zjawisk ekonomicznych, nastręcza określone problemy metodyczne. Problemy te polegają przede wszystkim na wyborze miernika, na podstawie którego ma być określany poziom inflacji.
Najczęściej stosowanym miernikiem służącym do pomiaru inflacji jest indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych, zwany także indeksem wzrostu kosztów utrzymania (CPI). Indeks ten odgrywa podstawową role w negocjowaniu podwyżek płac lub rewaloryzacji świadczeń emerytalnych, rentowych itp. W związku z trudnościami w śledzeniu zmian cen wszystkich dóbr konsumpcyjnych bieże się pod uwagę „koszyk towarów konsumpcyjnych”. Jest on konstruowany na podstawie danych dostarczanych urzędowi statystycznemu przez wybrane gospodarstwa domowe, przy czym struktura tych gospodarstw powinna odpowiadać strukturze typowej dla danego kraju, czyli powinna być reprezentatywna dla danego społeczeństwa. Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na zakup reprezentatywnego koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy.
Jako drugi miernik inflacji stosuje się najczęściej deflator (przelicznik) cen produktu krajowego brutto, który ma charakter bardziej ogólny, gdyż obejmuje zmiany wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług, a więc oprócz artykułów konsumpcyjnych także towary inwestycyjne, surowce i produkty rolne.

Główne przyczyny inflacji

Zjawiska inflacyjne mogą mieć różne przyczyny, na ogół wzajemnie ze sobą powiązane. W wielu przypadkach trudno nawet określić, co jest przyczyną a co skutkiem. Często wyjaśnienie przyczyny inflacji występującej w danym kraju jest trudne, gdyż nie jest ona wywołana jedną przyczyną, lecz całym ich splotem. Wśród przyczyn można wymienić ekonomiczne i pozaekonomiczne, związane przede wszystkim z zachowaniem się podmiotów gospodarczych w sytuacji inflacji i ich oczekiwaniami co do jej dalszego rozwoju. Ekonomiści głównego nurtu większy nacisk kładą na zjawiska zachodzące w realnej sferze gospodarki, a więc na kształtowanie się podaży, popytu, zatrudnienia, płac. Dla przedstawicieli monetaryzmu źródło inflacji tkwi w nadmiernej podaży pieniądza.

Ekonomiści głównego nurtu.
Kształtowanie się cen, w ogólnym przypadku, zależy od oddziaływania czynników po stronie popytu lub podaży. Wyróżnia się:
· inflację popytową – pierwotny impuls wzrostu cen wystąpił po stronie popytu.
· inflację podażową - określaną także jako infalcja kosztowa, w której pierwotny impuls, występuje po stronie podaży.

Inflacja popytowa występowała we wczesnych fazach gospodarki rynkowej. Początkowo definiowano inflację jako nadwyżkę popytu nad podażą, prowadzącą do wzrostu cen. Przyczyny inflacji upatrywano wyłącznie w nadmiernym wzroście globalnego popytu w stosunku do globalnej podaży. Nadwyżka popytu nad podażą przy danych cenach powoduje powstanie luki inflacyjnej. W krótkim czasie nie można zwiększyć odpowiednio podaży w związku z tym powstanie luki inflacyjnej prowadzi do wzrostu cen. Zrównanie popytu z podażą możliwe jest dopiero po podwyższeniu cen. Istotne znaczenie ma zachowanie nabywców, a także władz państwowych i banku centralnego.
W ostatnich kilkunastu latach zwraca się uwagę na rolę polityki fiskalnej w podtrzymywaniu zjawisk inflacyjnych. Przyczyną zwiększenia się popytu globalnego może być także dodatkowy popyt kreowany przez państwo poprzez deficyt budżetowy, czyli nadwyżkę wydatków z budżetu nad wpływami. Dane empiryczne dla różnych krajów zaprzeczają jednak jednoznacznemu związkowi między tempem inflacji a wielkością deficytu. Brak jednoznacznego związku można wyjaśnić różnymi sposobami finansowania deficytu w poszczególnych krajach. Może być on finansowany w dwojaki sposób: poprzez emisję dodatkowej ilości pieniądza lub wyemitowanie przez państwo obligacji. Drugi sposób nie powinien mieć wpływu na zjawiska inflacyjne.
Pojawienie się tendencji inflacyjnych może wynikać także ze zwiększonego popytu ze strony zagranicy. Występuje to na ogół kiedy ceny na tle inflacji w innych krajach są stosunkowo niskie. Zwiększy się eksport, kosztem zmniejszenia zaopatrzenia na rynku krajowym, ograniczenie podaży może spowodować wzrost cen.

Inflacja podażowa- wyróżnia się dwa podstawowe typy inflacji podażowej: spowodowaną wzrostem kosztów i inflację spowodowaną dążeniem do wzrostu zysków. Infacja kosztowa może być spowodowana wzrostem każdego czynnika kosztów pod warunkiem, że inne nie uległy zmniejszeniu a więc może to być wzrost płac, cen surowców itd.
Jednym z podstawowych kosztów są płace. Szczególnym przypadkiem inflacji kosztowej jest inflacja płacowa. Powoduje wzrost kosztów wytwarzania, co prowadzi do wzrostu cen.
Przenoszenie wzrostu cen z jednego kraju do innych czyli tzw. transfer inflacyjny, jest zjawiskiem często występującym, jeśli nie istnieją ograniczenia administracyjne w kształtowaniu się kursów walutowych
Drugim rodzajem inflacji podażowej jest inflacja spowodowana przez dążenie do zwiększenia zysków i ich udziału w dochodach kosztem zmniejszenia dochodów pozostałych podmiotów gospodarczych. Zwiększenie cen przez przedsiębiorstwa, przy nie zwiększonym popycie na nie jest możliwe tylko wtedy gdy mają one określoną pozycję rynkową. Na ogół jest to możliwe przy pozycji monopolisty w danej branży. Może być także wykorzystana sytuacja zmniejszenia się konkurencji, np. w fazie recesji , gdy doszło do bankructwa wielu firm przetrwały tylko najsilniejsze przedsiębiorstwa, co może im ułatwić dyktowanie cen.
Szczególnym rodzajem jest inflacja określana jako strukturalna, występująca gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany strukury gospodarki, tzn. zmiany popytu na produkty i zmniany technologii wytwarzania, wywołują pojawienie się niedoborów. Jeśli dotyczą one produktu o istotnym znaczeniu dla gospodarki np. ( paliwo, stal) wówczas wzrost jego ceny zostanie przeniesiony na wiele innych dóbr.
Dla dalszego rozwoju inflacji duże znaczenie mają oczekiwania podmiotów gospodarczych. Gdy przewidują one dalszy wzrost inflacji przyczyniają się dodatkowo do jej rozwoju. Podnoszą ceny w oczekiwaniu na dalszy wzrost kosztów, a pracownicy żądają wzrostu płac przewidując wzrost kosztów utrzymania. Żeby uniknąćoczekiwanych podwyżek.
Reasumując należy zauważyć, że inflacja spowodowana jest na ogół wieloma czynnikami równocześnie. Trudno często ustalić co było pierwotną przyczyną.

Monetaryści:

Dotychczasowe rozważania nie uwzględniały istotnego elementu jakim jest kształtowanie się podaży pieniądza. Zwolennicy kierunku monetarystycznego uważają, że inflacja spowodowana jest nadmiarem pieniędzy w stosunku do ilości towarów na rynku. Zgodnie z ich teorią, aby zapobiec podwyżką cen, wzrost podaży pieniądza, nie powinien przekraczać wzrostu produktu krajowego brutto w ujęciu realnym. W większości krajów za politykę pieniężną odpowiedzialne są banki centralne. Charakter prowadzonej przez nie polityki będzie w istotny sposób decydował o możliwości wystąpienia zjawisk inflacyjnych. Należy także zwrócić uwagę, że na podaż pieniądza krajowego ma wpływ nie tylko polityka banku centralnego

Skutki inflacji

Inflacja powoduje wiele negatywnych skutków ekonomicznych, społecznych i politycznych. Zasięg negatywnego oddziaływania będzie zależny od skali inflacji i długości utrzymywania się zjawisk inflacyjnych. Inflacja galopująca i hiperinflacja prowadzą do całkowitego zakłócenia procesu produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji, aż do zjawiska ucieczki od pieniądza i przechodzenia na wymianę naturalną. Inflacja, szczególnie występująca niespodziewanie lub o zmiennej stopie wzrostu cen, powoduje redystrybucję dochodów i majątku.
Płace realne w czasie inflacji na ogół spadają. Nawet jeśli inflacja była przewidywana i umowy o pracę zawierają odpowiednie klauzule zmian płac nominalnych w przypadku inflacji.
Obawy przed inflacją i utratą przez pieniądz siły nabywczej powodują zmniejszenie skłonności do oszczędzania oraz zjawisko „ucieczki od pieniądza” i wzmożone zakupy dóbr rzeczowych, co może prowadzić do podejmowania nieracjonalnych decyzji, a często- w przypadku łatwo psujących się artkułów żywnościowych- do marnotrawstwa.
Jednym z kontrowersyjnych problemów ekonomicznych jest związek między inflacją a wzrostem bezrobocia.
Ciekawą teorie na temat zależności między stopą inflacji a stopą bezrobocia przedstawił angielski ekonomista A. W. Philips. Zależność tę określa się jako krzywą Philipsa. Zgodnie z tą teorią wyższej inflacji powinna towarzyszyć niższa stopa bezrobocia i odwrotnie.
W roku 1970 zależnością opisaną w formie krzywej Philipsa zajął się M. Friedman. Udowodniał on, że odpowiadające stanowi równowagi długookresowej wielkości pełnego zatrudnienia, produkcji potencjalnej, płac realnych i bezrobocia nie zależą od tempa inflacji. Krzywa Philpsa ukazuje, występującą w krótkim czasie, tymczasową zależność między inflacją a bezrobociem w sytuacji, gdy gospodarka dostosowuje się do gwałtownej zmiany globalnego popytu.