Powtórka z Antyku.

Homer – legendarny, pierwszy znany z imienia, poeta grecki czasów starożytnych. Żył prawdopodobnie w VIII w. p.n.e. na skolonizowanych przez Grecję obszarach Azji Mniejszej. Uchodzi za twórcę całej literatury Zachodu, za sprawą dwóch swych wielkich eposów Iliady i Odysei. Imię Homer, według greckiego źródłosłowu znaczy tyle, co zakładnik. Bardziej przyjęła się jednak inna możliwa jego wykładnia. Homer może bowiem oznaczać „nie widzący”, co sugerowałoby, że ów wielki aojda (śpiewak) starożytności był ślepy. Iliada i Odyseja mogły być bowiem dojrzałym już dziełem tradycji ustnej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie, a więc ich autor byłby zbiorowy.
Iliada – epos homerycki opowiadający o wojnie trojańskiej. Przedstawione zostały w nim epizody z końcowej fazy tego militarnego starcia Greków i Trojan (Homer przedstawia jedynie ostatnie 51 dni walki), a zwłaszcza uwypuklony został w dziele spór Agamemnona i Achillesa. Głównym tematem eposu, zasygnalizowanym w jego tytule, jest „gniew Achillesa” z powodu odebrania mu branki Bryzeidy. Wycofuje się on przez to z walki, co powoduje znaczne straty u jego pobratymców. Sięga ponownie po miecz dopiero wówczas, gdy ginie jego przyjaciel Patrokles. Zwycięża w pojedynku Hektora i bezcześci jego ciało. Ostatnie opisane wydarzenia w eposie to wykupienie zwłok syna przez króla Priama i uroczystości pogrzebowe. Równolegle z wojną ludzi w wydarzeniach uczestniczą bogowie, również sympatyzujący z przeciwnymi obozami. Epos uchodzi za najstarsze (spośród zachowanych) dzieło literatury Zachodu. Jego spisanie, jak dowodzą uczeni, mogło mieć miejsce ok. 730 r. p.n.e.
Odyseja – Spisany został w VIII w. p.n.e. i należy do najstarszych i najbardziej inspirujących dzieł literatury Zachodu. Na jego treść składają się przygody króla Odyseusza, który wraca z wojny trojańskiej do swojej rodzinnej, ukochanej Itaki. Podobnie jak Iliada, przedstawia jedynie wycinek z wieloletniej tułaczki Odyseusza. Dzieło jest znacznie bardziej niż wcześniejszy epos Homera wypełnione wątkami fantastycznymi (np. pobyt Odysa w królestwie umarłych, w jaskini Cyklopa itp.). Niekiedy traktuje się Odyseję jako pierwowzór romansu, w istocie opisuje ona bowiem rozdzielenie dwójki ludzi, ich tęsknotą, a wreszcie radość z ponownego spotkania.
O narodzinach świata i człowieka w mitologii i Biblii.
Mitologia
- świat powstaje z Chaosu;
- rządzą bogowie;
- politeizm (wielobóstwo);
- człowiek jest słaby, bezbronny (bogowie są doskonali);
- bogowie powstawali ze światem;
- występuje podział na mity;
- człowiek został ulepiony z gliny;
- występowanie nieba i piekła.
Biblia
- Bóg stwarza świat;
- Bóg daje człowiekowi władzę nad światem;
- monoteizm (jeden bóg);
- człowiek jest stworzeniem najdoskonalszym;
- bóg był przed światem;
- występuje podział na księgi;
- Bóg stwarza człowieka na swoje podobieństwo;
- występowanie nieba i piekła.
Rodzaje mitów
kosmogoniczne – o stworzeniu świata i kosmosu
teogoniczne – o narodzinach i życiu bogów
kalendarzowe – o podziale roku
antropogeniczne – o stworzeniu człowieka
genealogiczne – o rodach starożytnych
soteriologiczne – o zbawieniu człowieka
eschatologiczne - o życiu pośmiertnym
Liryka starożytnej Grecji.
a) Tyrteusz (Tyrtajos) - żył w VII w. p.n.e., twórca utworów patriotycznych, związany ze Spartą. (poezja tyrtejska -
patriotyczna, np. „Bagnet na broń" Broniewskiego). Napisał:
„Rzecz to piękna..."
Autor zachęca do walki za ojczyznę i uważa, że hańbą jest, jak ktoś ucieknie z pola walki, taki człowiek będzie biedny, bo straci swój dobytek, ale nie będzie budził współczucia, zniweczy przyszłość swojej rodziny, dzieci i nigdy nie zazna spokojnego życia. Ale jeśli ktoś umrze za ojczyznę będzie szanowany, umrze z honorem.
b) Safona z Lezbos - pierwsza kobieta w literaturze starożytnej. Pochodziła z arystokratycznej rodziny, pisała zazwyczaj utwory pożegnalne, zwracała uwagę na stronę emocjonalną.
c) Anakreont - piewca (taki co opisuje) biesiady, zabawy. Pisał najczęściej krótkie utwory o tematyce biesiadnej
(tzw. anakreontyki). Napisał: „Słodki bój" i „Piosenka".
d) Symonides - zwraca uwagę na trwanie, przemijanie, akcentuje niepewność losu - autor trenów, smutnych
utworów (łza symonidowa - opisywanie żalu).
Antygona- Sofokles
Racje Antygony:
- kochała brata, kierowała się uczuciami, połączona z nim była więzami krwi, miłością siostrzaną;
- była posłuszna prawu boskiemu (prawo niepisane), bo jest ono odwieczne;
- tak ważne jest dla niej rodzeństwo, że oddałaby za brata życie;
Racje Kreona:
- była władcą i zwolennikiem prawa pisanego;
- był nieustępliwy i nieugięty, dla niego najważniejszy było państwo i naród;
- uważał Polonika za zdrajcę;
- nie bał się kary boskiej;
- chciał ukarać zdrajcę, by dać przykład innym;
- uważał, że jak ktoś rządzi państwem, a nie postępuje właściwie, jest uważany za tchórza;
- postępował zgodnie ze swoim sumieniem;
- chronił swój autorytet;
- nie mógł zmienić zdania, bo ludzie mogliby pomyśleć, że robi to dlatego, że Antygona jest jego rodziną (córką siostry) i mogłoby dojść do buntu ze strony poddanych;
Epos homerycki
Charakterystyczne cechy:
-jezyk patetyczny
-dostosowany do powagi tematu
-długie rozbudowane zdania
-częste drobiazgowe opisy przedmiotów np. Tarczy Achillesa;
-używanie RETRDACJI (opóźnienie akcji, ciekwiej było, ludzie wiedzieli jak się skończy);
-używanie stałych epitetów oraz formuł;
-używanie porównań homeryckich
-Achilles: szbykonogi,boski
-Zeus:gromowładny
Geneza utworu - Król Edyp
Mit o Edypie jest częścią mitu o rodzie Labdakidów, należącego do legend tebańskich. Edyp miał według przepowiedni zabić swojego ojca i poślubić matkę. Zatem, kiedy się urodził, jego rodzice (Lajos i Jokasta) kazali swojemu słudze porzucić go w górach. Został on jednak odnaleziony i uratowany przez pasterza. Wychowywał się na dworze królowej Koryntu. Kiedy dorósł, dowiedział się od wyroczni w Delfach, że jego przeznaczeniem jest zabicie ojca i poślubienie matki. W trwodze przed spełnieniem się przepowiedni nie wrócił do Koryntu, który uważał za swój dom. Po drodze spotkał podróżnika, którego zabił. Kiedy przybył do Teb, ich mieszkańcom zagrażał potwór – Sfinks. Tebańczycy nie mogli sobie z nim poradzić, więc Kreon (brat zamordowanego króla Teb) obiecał temu, kto zabije stwora, tron i rękę królowej. Edyp pozbył się Sfinksa. Zabitym podróżnikiem był Lajos, a poślubioną królową – Jokasta. To, że przepowiednia się spełniła, stało się oczywiste dzięki słowom, których Edyp sam chciał wysłuchać (głosił je wieszcz Tyrezjasz). Wówczas Jokasta się powiesiła. Natomiast Edyp wykuł sobie oczy, ubrał strój żebraka i opuścił miasto.
Tematyka tragedii Sofoklesa wiąże się właśnie z tym fragmentem mitu. Przedstawiona akcja dotyczy ostatniego dnia panowania Edypa w Tebach, a z dialogów postaci dowiadujemy się o innych, wcześniejszych wydarzeniach. O ścisłym powiązaniu z mitem świadczą też występujące w tragedii postacie: Edyp, Kreon, Tyrezjasz, Jokasta, Posłaniec z Koryntu, stary Sługa Lajosa. Król Edyp powstał około 427 r. p.n.e. Utwór związany jest z tematyką mitów tebańskich, podobnie jak Antygona i Edyp w Kolonie.
Plan wydarzeń "Król Edyp"
1.Panowanie Lajosa.
2.Narodziny syna pary królewskiej.
3.Lajos i Jokasta porzucają swego syna.
4.Edyp w "rodzine zastępczej".
5.Wyprawa do wyroczni.
6.Spotkanie ojca i syna, Lajosa i Edypa.
7.Kłótnia z Lajosem na drodze to Teb.
8.Edyp zabija Lajosa.
9.Dotarcie do Teb.
10.Zmagania ze Sfinksem.
11.Edyp rozwiązuje zagadkę Sfinksa.
12.Edyp zostaje królem Teb.
13.Ślub matki i syna, Jokasty i Edypa.
14.Narodziny dzieci.
15.Śmierć dwójki dzieci.
16.Plaga Teb.
17.Odpowiedzialność Edypa za plagę Teb.
18.Kreon wyrusza do wyroczni.
19.Kreon dowiaduje się jaka jest przyczyna plag.
20.Poszukiwania sprawce śmierci Lajosa.
21.Sprowadzenie wróżbity, Terezjasza.
22.Terezjasz ujawnia, że to Edyp zabił Lajosa.
23.Edyp wykłuwa sobie oczy.
24.Wygnanie Edypa z Teb.
25.Podróż Edypa do Kolonos.
26.Edyp umiera.
Teatr antyczny
Geneza teatru
Antyczny dramat narodził się w Atenach. Jego początki związane są z obrzędami religijnymi. Na przełomie marca i kwietnia mieszkańcy Aten obchodzili Wielkie Dionizje. Było to święto na cześć boga Dionizosa. Podczas jego trwania odbywały się tańce i śpiewy. Właśnie owe śpiewy, przy jednoczesnym wprowadzeniu postaci rozmawiającej ze śpiewającymi, to początek dramatu. Ze śpiewaków powstał chór, z odpowiadającego im – przewodnik chóru. Pojawił się też pierwszy aktor, którego prawdopodobnie wprowadził poeta Tespis w 543 r. p.n.e. Twórca ten uporządkował również zdarzenia mające miejsce podczas obrzędu. W ten sposób zachowania religijne przemieniły się w teatr. Należy zaznaczyć, że część śpiewów na cześć Dionizosa miała charakter biesiadny, a inna część uroczysty. Odpowiednio z nich powstała komedia i tragedia.
Aktor
Aktorami w greckim teatrze dramatycznym byli wyłącznie mężczyźni. Jeśli w sztukach występowały postacie kobiece, grali je również panowie. Było ich maksymalnie trzech. Zdarzało się też, że jeden aktor grał kilka ról w jednym przedstawieniu. Stroje występujących były charakterystyczne. Aktorzy nosili podczas spektakli luźne, powiewne szaty, które dokładnie pokrywały całe ich ciała. Na nogach mieli koturny, czyli obuwie o wysokiej podeszwie. Natomiast na głowach upinali wysokie fryzury. Zarówno szaty, buty, jak i uczesanie miały na celu nadanie występującym znacznego wzrostu. Każdy aktor nosił maskę, która mówiła, jaką gra on postać. Maski owe dzieliły się na tragiczne lub komediowe. Mówiły one o płci postaci, jej wieku, pozycji społecznej, charakterze i innych cechach. Dodatkowo – dzięki swojej budowie (między innymi szeroko otwartym ustom) pełniły funkcje akustyczne. Wzmacniały głos aktora na tyle, że był on słyszany przez najdalej znajdujących się widzów.
Pojęcia
prometeizm - pogląd filozoficzno-etyczny nawiązujący do mitu postaci -> Prometeusza: głosił moralny ideał postępowania, którego celem powinno być dobro grupy społecznej, narodu czy też ludzkości, gotowość do walki o prawa ogółu, wolność
Epikureizm – kierunek filozoficzny zapoczątkowany w starożytności przez Epikura, kontynuowany także w czasach nowożytnych. Podobnie jak większość kierunków filozoficznych hellenizmu dla epikurejczyków najważniejszą dziedziną filozofii była etyka – uważali oni, że podstawowym zagadnieniem filozoficznym jest szczęście, które upatrywali w przyjemności.
Stoicyzm-zał. w III w. p.n.e. przez Zenona z Kitionu, oparte na etyce surowej cnoty, polegającej na zachowaniu równowagi duchowej nie zakłóconej zarówno radością, jak smutkiem, na wyzbyciu się namiętności i na życiu zgodnym z naturą i rozumem; pot. obojętność na przyjemności i ból, tłumienie uczuć, spokój, niewrażliwość, hart i pogoda ducha bez względu na okoliczności
Mit, wyraz ludzkiej świadomości refleksyjnej, zawierający odzwierciedlenie stosunku człowieka do przyrody, innych ludzi i do samego siebie.
Topos-miejsce wspólne pole znaczeniowe toposu obejmuje motyw, obraz, symbol, metaforę, alegorię, stereotyp, schemat powszechnie funkcjonujący w kręgu kulturowym, powtarzalny odwiecznie.
Archetyp-oryginał, pierwowzór, najdalsze wspólne źródło grupy tekstów.
Dekorum-ułożenie całości dzieła w sposób zgodny ze stylistyką danego rodzaju utworów, językiem, składnią, uwzględnieniem cech autora i odbiorcy.
Profanum-sfera świeckości. W sferze tej odbywają się wszystkie codzienne wydarzenia z życia człowieka.
Sacrum-sfera świętości. Wokół niej koncentrują się wierzenia i praktyki religijne.
Katharsis-oczyszczenie.
Mimesis-zasada twórczego naśladownictwa natury, bądź dzieł mistrzów, którym udało się tę naturę odtworzyć.
Hamartia-wina tragiczna