Klasycyzm i Oświecenie w muzyce
Kultura Europejska w II połowie XVIII wieku
II połowa XVIII wieku w Europie to czas ogromnych przemian w kulturze. Ten okres nazywany jest klasycyzmem lub świeceniem.
Klasycyzm – na początku XVIII wieku przez przypadek odkryto starożytne Pompeje i Herkulanum, które w 79 roku naszej ery zostały zasypane przez popiół po wybuchu wulkanu Wezuwiusz. Miasta zachowały się w doskonałym stanie i robiły ogromne wrażenie na europejczykach. Zapanowała moda na „rzymskość”, a w starożytnym Rzymie grupę społeczną godną naśladowania nazywano Classici. Stąd nazwa Klasycyzm. Przyjęła się w architekturze, malarstwie, rzeźbie i muzyce.
Oświecenie – w XVII wieku pod wpływem kontrreformacji wybuchło wiele mniejszych i większych wojen religijnych. W tym samym czasie w Kościele zauważono wiele nadużyć. Kościół zaczął gwałtownie tracić autorytet a ludzie zaczęli odwracać się od Religi i tym samym był to czas szybkiego rozwoju nauki. Panowało przekonanie , że nauka wcześniej czy później rozwiąże wszystkie problemy ludzkości. Dlatego coraz częściej przyjmowano założenie, ze nauka jest światłością i zajmują się nią ludzie światli, a religia jest domeną ciemnych mas i jest zabobonem. Dlatego oświecenie jest drugą nazwą klasycyzmu. Ta nazwa przyjęła się w literaturze, poezji i filozofii.
Już pod koniec baroku wyraźny był kierunek zmian w muzyce. Skomplikowane polifonie coraz częściej zastępowano przez homofonie.
Homofonia – to rodzaj wielogłosowości w której tylko jeden głos jest najważniejszy i prowadzi melodię ( najczęściej najwyższy głos). Reszta pełni funkcję akompaniamentu.
Upadający autorytet kościoła powodował że powstawało coraz mniej utworów religijnych. Jednocześnie wzbogaciła się arystokracja. Coraz więcej ludzi stać było na utrzymywanie małych zespołów instrumentalnych. To wymusiło zapotrzebowanie na utwory instrumentalne. Dlatego w epoce klasycyzmu było dużo mniej utworów instrumentalno wokalnych. Kompozytorzy skupiali się na instrumentach. Homofonia sprawiła że ze skomplikowanych utworów polifonicznych powstały lekkie przyjemne utwory homofoniczne.
Budowa allegra sonatowego
Klasycyzm w muzyce to dominacja sonaty klasycznej. Nazwa sonata mimo, ze przejęta z formy barokowej jako forma różniła się zasadniczo. Najważniejsza zmiana dotyczyła pierwszej części tak zwanego allegra sonatowego. Allegro sonatowe składało się z trzech części : ekspozycji, przetworzenia i repryzy. W ekspozycji były dwa tematy złączone łącznikiem i zakończone epilogiem. Temat pierwszy był zdecydowany nazywany męskim. Temat drugi łagodny nazywany żeńskim. W przetworzeniu była kumulacja napięcia muzycznego. Ostatnia część – repryza – ma podobną budowę do ekspozycji z tym, ze kończy się codą.
Formy muzyczne epoki klasycyzmu
W epoce klasycyzmu główna formą instrumentalną była sonata klasyczna. Z allegrem sonatowym w I części. W II części kompozytorzy wykorzystywali najczęściej formę pieśni aba, w której część pierwsza i trzecia były takie same a część środkowa różniła się charakterem. Wykonywali również formę variaci. Słowo variacio pochodzi z łaciny i dosłownie oznacza odmiana. W muzyce polega to na tworzeniu wariantów jednej melodii. Ilość wariantów nie jest określona i zależy wyłącznie od pomysłu kompozytora. Schemat wariacji muzycznych to a1, a2, a3…. . Część III sonaty przeznaczonej głownie dla orkiestry i zespołów kameralnych była najczęściej Menuetem. Finale to ostatnia część sonaty i najczęściej przyjmowała formę ronda.
Rondo to forma muzyczna wywodząca się ze średniowiecznych dziewczęcych zabaw muzycznych. Dziewczyny stały na okręgu koła i śpiewały wszystkie jedną melodię. Każda po kolei wchodziła do środka koła i improwizowała. Powstała forma w której na przemian śpiewały wszystkie jedną melodię, jedna improwizowała.
abacadaea…… gdzie a oznacza refren, a literki b,c,d…. oznacza kuplety (improwizacje). Forma ronda z czasem się usamodzielniła i bardzo dużo utworów miało ten schemat budowy.
Polska w epoce klasycyzmu
II połowa XVIII wieku to w polskiej historii cza tragedii. Nastąpiły rozbiory polski i nasz kraj zniknął z map. Trudno było w takich warunkach rozwijać kulturę, ale paradoksalnie to właśnie dzięki kulturze polski naród przetrwał trudne chwilę. Na początku nic nie wskazywało na narodową tragedię. Ostatni król organizował słynne spotkania to znaczy obiady czwartkowe na których spotykali niewybitni naukowcy i ludzie kultury. To właśnie tam podejmowano decyzje o budowie i powstaniu Belwederu, Pałacu Staszica i pomnika Mikołaja Kopernika. W tym czasie rozwijała się również muzyka. To wtedy wystawiono przedstawienie teatralne muzyczne nazywane „śpiewogra”, którą uznawano za pierwszą polską operę. Była to : „Nędza Uszczęśliwiona” Macieja Kamieńskiego. Drugim przedstawieniem teatralnym był „Cud mniemany, czyli Krakowiaki i Górale” Jana Stefaniego i Wojciecha Bogusławskiego. W tym czasie działali również wybitni kompozytorzy polscy:
- Józef Elsner – nauczyciel Chopina
- Karol Kurpiński – kompozytor
- Michał Kleofas Książe Ogiński
Po utracie niepodległości zmieniła się również kultura muzyczna. To wtedy powstała pieśń legionów polskich „Mazurek Dąbrowskiego”, która w 1926 została polskim hymnem państwowym. Wtedy też powstawały pieśni patriotyczne związane z uchwaleniem konstytucji trzeciego maja. W epoce klasycyzmu zapoczątkowano tradycje pieśni patriotycznych, która w następnej epoce – romantyzmie – pełniła tak ważną funkcję patriotyczną.