Późne Oświecenie, preromantyzm i neoklasycyzm.

1.Dalsze zmiany w geografii kultury europejskiej.
-francuski językiem dyplomacji i salonów; wehikuł różnych literatur; wyróżniał osoby z „dobrego towarzystwa”
-Francja fala anglomanii; Paryż zainteresowanie literaturą niemiecką;język angielski ”najwyższe sfery”
-Anglików przyciągała Szwajcaria i Włochy
-Rzym-ośrodek artystyczny i intelektualny
-wielki rozwój szkolnictwa~rezygnowanie z łaciny jako języka nauczania w szkołach średnich:
• Epoka ”edukacji narodowej”-unarodowienie szkól
-główne mocarstwa na mapie kultury Francja i Wielka Brytania
• W życiu umysłowym Wielkiej Brytanii wielka role odgrywali Szkoci
-względny awans krajów germańskich romańskich stosunku do romańskich
-włączenie niemieckich Żydów w życie umysłowe i kulturowe krajów osiedlenia
2.Nauki ścisłe i przyrodnicze. Lavoisier.
-Joseph Louis Lagramge(1736-1813)-rozwijał wielka działalność naukową w akademii berlińskiej
-Laplace-astronom, rozwinął teorie równań różniczkowych i stworzył rachunek podobieństwa jako samodzielnego działu matematyki;wykazał stabilność układu słonecznego oraz układu Ziemia-Księżyc
-Monge- twórca nowoczesnej geometrii wykreślnej
-Carnot-rachunek nieskończonościowy i geometria rzutowa
-teorię „mechaniki nieba”rozwijalii głównie Francuzi
-William Herschel(1738-1822):zbudował w pod Windsorem potężny teleskop lustrzany; mówi się o nim, że „podwoił rozmiar świata”; odkrył planetę URAN(1781). Po czym odkrył jej księżyce i księżyce Saturna: twórca nowoczesnej astronomii gwiazdowej-badał rozmieszczenie przestrzenne i ruchy własne gwiazd, ustalił kształt Galaktyki
-Joseph Black(1728-1799): prowadząc badania nad procesami topnienia i parowania rozróżnił ciepło i temperaturę- następstwem tego było przyjęcie kalorii jako jednostki pomiaru ciepła;odkrył dwutlenek węgla
-Charles de Coulumb(1738-1806) sformułował pierwsze ilościowe prawo nauki o elektryczności. Na którego cześć jednostkę ładunku elektrycznego nazwano kolombem
-Alessandro Volta-wynalazł maszynę elektrostatyczną i kondensator płytkowy
-Luigi Galvani- zapoczątkował badania elektrofizjologiczne
-Joseph Priestley- odkrywca tlenku azotu, chlorowodoru, amoniaku, dwutlenku siarki i tlenku wzgl., najważniejsze odkrycie tlenu
-Wilhelm Schelee(1742-1786); wydzielił i opisał wiele nowych pierwiastków(chlor, wolfram) i związków, m.in. przed Priesleyem odkrył tlen i zbadał skład powietrza; nie był w stanie dać poprawnej interpretacji swych odkryć
-Antoine Laurent Lavoisier(1743-1794); studia humanistyczne i przyrodnicze; urządził jedno z najwspanialszych laboratoriów chemicznych ówczesnej Europy; w jego ujęciu chemia z jakościowej stała się ilościową podstawowe znaczenie miało badania procesu spalania; eksperymenty z prażeniem; doszedł do stwierdzenia, że oddychanie jest procesem powolnego spalania; dokładnie ustalił stosunek tlenu do wodoru w wodzie i podał tlenową definicje kwasów; opracował z kilkoma współpracownikami zasady nowej nomenklatury chemicznej
-Jan van Ingenhousz(1730-1799)- odkrycie fotosyntezy; wykazał, że wydzielania przez rośliny tlenu za dnia, a dwutlenku w nocy zależy wyłącznie od światła
- Lazzaro Spallanzani(1729-1799)- odkrył role plemników i dokonywał sztucznych zapłodnień; wielka Ola w dziejach narodzin nowożytnej fizjologii zwierząt
- teoria genezy ukształtowania skorupy ziemskiej:2 kierunki- neptunizm(powstawanie skał w środowisku wodnym) i plutonizm(wulkaniczne pochodzenie skał)
• Zwolennicy neptunizmu: Scheuchzer, Deluc
• Twórcą rygorystycznie pojętego neptunizmu- Abraham Gottlob Werner(1750-1817)- uważał, że skały są wytworem procesów osadowych i chemicznych zachodzących w oceanie pokrywającym pierwotnie całą ziemię; stworzył solidna niemiecka szkołę geologiczną
-James Hutton(1726-1797) prowadził studia teoretyczne w połączeniu z rozległymi badaniami terenowymi; historię ziemi pojmował jako przemiany zachodzące bardzo powoli i w niezmiernie długim czasie; dostrzegł przemieszanie w skałach elementów magmowych i osadowych; zakładał procesy akumulacyjne i erozyjne, na skutek, których skały magmowe przemieniały się w osadowe.
3.O kilku wynalazkach(chronometr, piorunochron, balon, szczepionka).
-Nicolas Cugnot- samochód parowy
-chronometr morski-1714 parlament brytyjski obiecał wysoką nagrodę za wynalezienie zegara balansowego, pozwalającego określać długość geograficzna z dokładnością do 0,5 stopnia; sukces Johna Harrisona: mistrzostwo w konstruowaniu precyzyjnej aparatury naukowej, w 1761 przedstawił chronometr- budowa jego była tak skomplikowana, że Harrison otrzymał połowę nagrody i chronometr niezbyt szybko wszedł w stadium szerokiego zastosowania.
-piorunochron-pierwszy piorunochron umieścił Franklin na dachu swojego domu w Filadelfii; później w Londynie, Włochy, Paryż; niektórzy teologowie protestowali przeciw urządzeniu chroniącemu przed piorunami, uważanymi za przejaw gniewu Bożego; zabezpieczały jednak wiele kościołów
-balon- Etienne i Joseph Montgolfier zbudowali z płótna podlepionego papierem balon o 12-metroej średnicy; 4-06-1783 napełniony ogrzanym powietrzem balon wzleciał na wysokość 500 metrów; dalszy rozwój przeszedł w ręce francuskiej Akademii Nauk; Charles zbudował balon z nagumowanej tkaniny napełniany wytwarzanym laboratoryjnie wodorem.
-duży postęp w dziedzinie medycyny; historia szczepienia ospy- praktyka w Azji i w Afryce: nakłuwanie igłami umoczonymi w ropie chorych na ospę, co powodowało odporność na zarażenie;1721 podczas epidemii ospy w Bostonie kaznodzieja Macher zastosował szczepienie z powodzeniem na szeroka skalę; Jenner-zlecono mu szczepienie okolicznej ludności; zauważył on, że osoby, które zaraziły się niegroźną dla człowieka ospą krowią są odporne na ospę ludzką;zdecydował się na zaszczepienie chłopcu ospy krowiej, a potem prawdziwej, która się nie przyjęła.
4. Późne Oświecenie. Utylitaryzm.
-Raynal(1713-1796) „ Historia filozoficzna i polityczna kolonii i handlu europejskiego w obydwóch Indiach”; wygnany z Francji tę spalona przez kata książkę wydał po raz drugi w 1780- wielki atak na kolonializm, ale również na nietolerancję, inkwizycję i w ogóle rolę Kościoła
-Gibbon(1737-1794)”Zmierzch i upadek cesarstwa rzymskiego”- okres aż do zdobycia Konstantynopola przez Turków XVw.;wielkiego obrońcę cywilizacji widział w osobie Juliana Apostaty
-Helvetius „O człowieku”- zerwał z żywotnym pojęciem „natury”, przeciwstawiając jej „edukację”; w człowieku wszystko jest nawykiem, obyczajem, produktem stosunków społecznych
-Holbach- rozwinął swe poglądy w serii dzieł, które zostały uznane przez teologów za zgubne, przez Woltera za nudne; „System przyrody”-wyłożył swą materialistyczną i ściśle deterministyczną filozofie przyrody; materializm i ateizm miały wyzwolić człowieka od wszelkich dręczących go i wyzyskiwanych przez despotów złudzeń urojeń o Bogu, wolnej woli i idei nieśmiertelności;stanowił wstęp do wolnej od przesądów etyki i polityki, których zasady przedstawił w „Polityce naturalnej”,„Systemach społecznych”i „Powszechnej moralności”-glosił utylitaryzm, moralność określał jako naukę o szczęściu; istnieje wspólnota interesów między biednymi a bogatymi, możni dawają biednym opiekę a biedni dla nich pracują
-Condorcet wybitny matematyk, zasłynął jednak głównie jako publicysta, reformator oświaty i filozof; napisał słynna apoteozę nieskończonego postępu rozumu ludzkiego i stosunki społeczne wywodził z naturalnego dążenia ludzi do szukania przyjemności i unikania cierpień;uznał, że działania ludzkie można ująć w system”matematyki społecznej”, uniwersalnej nauki o człowieku
-Hartley wyłożył podstawy utylitaryzmu i asocjanizmu, odegrał doniosłą role w dziejach chemii, co filozofii; „Rozważania dotyczące materii i ducha”
-Thomas Paine najbardziej radykalny „ideolog” anglosaskiego Oświecenia: „ Prawa człowieka” i „Wiek rozumu”
-Jeremy Bentham „wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa”; przeciwstawił się wielu stereotypowym pojęciom stulecia, uznając je za terminy puste; szeroko rozbudował i usystematyzował teorie hedonizmu, przeprowadzając szczegółową „kalkulację przyjemności”- odrzucał różnice jakościowe przyjmując kryterium ilościowej intensywności i ciągłości zadowolenia nie w skali doraźnych doznań, ale bilansu całego życia; szczęście jednostki jest uzależnione od pomyślności innych ludzi.
5.Humanitaryzm i sentymentalizm.
-problem mnożenia szczęścia i zmniejszania cierpień
-zmiana stosunku do jałmużny i miłosierdzia; w laickiej etyce cierpienie i miłosierdzie utraciły sakralny charakter
-w ubogim należało widzieć wizerunek Chrystusa
-humanitaryzm- zjawisko towarzyszące „filozofii” Oświecenia; pozostawał w związku z sekularyzacja kultury; wzrost dążności humanitaryzmu lata 60XVIIIw.
• Atmosfera humanitaryzmu ożywiła 3 wielkie ówczesne batalie polityczne i publicystyczne, toczone o tolerancje religijną, zniesienie poddaństwa chłopów i zniesienie niewolnictwa
• Motywacje humanitarne silnie akcentowane w rozbudowie służby zdrowia, z reformami administracyjnymi i edukacyjnymi, z postępem nauk
• Przypływ jego w pedagogice: BASEDOW założył w Dessau słynna szkołę pod nazwą”Philantropinum” posłużyła za wzór dla wielu zakładów; humanitarne metody wychowawcze; pierwsza szkoła niedzielna założona w Gloucester dla dzieci zatrudnionych w fabryce szpilek-wkrótce szkoły te stały się masowe; PESTALOZZI –oświata według niego miała wyprowadzić chłopców z fizycznej i moralnej nedzy,główny cel wychowania-przezwyciężyć egoizm i wyrobienie postawy społecznej
-filozofia Oświecenia odrzuciła wraz z metafizyka wszelkie idee wrodzone i uznała jedynie wiedze empiryczną, stworzyła koncepcje psychiki ludzkiej jako białej karty, zapisywanej przez zanalizowanie rozumowo doświadczenia zewnętrzne; zwalczana przez obrońców ortodoksji religijnej i wyznawców mistycznych sekt
-martynizm Saint-Martin w swoje teozofii zbliżał się do mistycyzmu skandynawskiego i niemieckiego; znajdował zwolenników w sferach arystokratycznych i intelektualnych
-FREETHINKING- wolnomyślicielstwo
-religijność sentymentalna- poszukiwanie wewnętrznych dyrektyw etycznych oraz atmosfery wzniosłości i kontemplacji; ściśle związana z estetyką
6.Nowe kierunki w filozofii.Rousseau, Reid, Kant.
-Jan Jakub Rousseau: „Dyskurs o naukach i sztukach na pytanie postawione przez Akademię w Dijon”, „Julia, czyli Nowa Heloiza” i „Emil, czyli o wychowaniu”
• Nauki i sztuki powstały z niemoralnych pobudek i służą deprawacji rodzaju ludzkiego; sztuki służą zbytkowi jednych kosztem ubóstwa drugich
• Potępienie cywilizacji sprawa zasadnicza w jego pracach; rozróżnił w człowieku jaźń ludzką i jaźń społeczną
• Nie można się kierować rozumem, ale iść za głosem sumienia
• „Emil…”-wyłożył swe poglądy religijne; Boga odnajduje się kontemplując przyrodę i słuchając głosu sumienia; mgliście rozróżnia naturę i jej Stwórcę, ale Bóg- konieczny gwarant etyki;stosuje tu metodę poglądową, nie narzucając, ale podsuwa
• na miejsce uniwersalnego rozumu postawił uniwersalne uczucie
• przeciwnik racjonalizmu i sensualizmu, nie wierzy w formowanie człowieka
-Thomas Reid(1710-1796): wniosek, że błędne musiało być założenie empiryzmu, iż umysł ludzki jest sam przez się pustą kartką zapisywana tylko przez doświadczenie
• zerwał z tradycją nowoczesnej filozofii, domagał się dla każdej prawdy rozumowego dowodu; są prawdy oczywiste-nieodzowne przesłanki wszelkiego myślenia
• „Zbadanie umysłu ludzkiego na zasadach zdrowego rozsądku”, „Studia o władzach ludzkiego umysłu”
• filozofia Reida i szkoły szkockiej zwana „filozofią zdrowego rozsądku”
• widział 2 źródła prawd oczywistych
-Adam Ferguson(1723-1816) rozwinął etykę i socjologie „zdrowego rozsądku”; przyjął tezę o powszechności i jednokierunkowości postępu; etyka „zdrowego rozsądku” opierał się na religii naturalnej, a szerokie uprawnienia introspekcji i intuicji otwierało drogę nawrotu do idei wrodzonych i stwierdzania prawd metafizycznych
-Niemcy- filozofia popularna, uprawiająca eseistykę w stylu francusko-angielskiego Oświecenia
-Imamanuel Kant(1742-1804) związany z uniwersytetem królewieckim; żywo reagował na to, co się działo w nauce europejskiej;
• I okres zajmował się matematyką i fizyką; „Powszechna historia naturalna i teoria nieba”
• Filozofia przyrody- zagadnienia metafizyczne
• Porównanie metafizyki z matematyką- metafizyka nie jest jeszcze nauką
• 3 krytyki:
1. „Krytyka czystego rozumu”-obejmowała teorię poznania
2. „Krytyka praktycznego rozumu”teoria etyki
3. „Krytyka władzy sądzenia”teoria estetyki
• „Prolegomena do wszelkiej metafizyki, która mogłaby uchodzić za naukę”
• filozofia „krytyczna: stanowiła syntezę 2 dotąd przeciwstawnych nurtów filozofowania: empiryzmu i racjonalizmu
• jego filozofia nauki miała wielki znaczenie metodologiczne dla precyzowania pojęć nauk ścisłych i empirycznych, postępowań analitycznych i syntetycznych, kryterium naukowej pewności
• człowiek może być rozpatrywany z 2 punktów widzenia: jako zjawisko jest na równi z innymi zjawiskami przedmiotem naukowego poznania i podlega koniecznym prawom determinującym jego fizjologię; a zarazem przeświadczenie, że człowiek jest panem swojego postępowania, że jest wolny
• rozum praktyczny jest władzą całkowicie autonomiczną
• uznaje także nieśmiertelność duszy i istnienie Boga
7.Doktryny ekonomiczne i polityczne. Smith,Burke,Morelly,Mably.
-teoria liberalizmu gospodarczego-rozwój Anglia i Francja za sprawą ludzi znajdujących się poza aparatem administracji państwowej
-Polska i kraje skandynawskie szerzył się fizjokratyzm
-Hiszpania-liberalizm
-powszechna fascynacja stosunkami panującymi na wsi, techniką rolną i miejscem rolnictwa w gospodarce narodowej
-Adam Smith(1723-1790) mistrzem jego był Hutcheson(upatrywał harmonijny „porządek naturalny” samoczynnie regulujący się za sprawa wszczepionych ludziom przez Opatrzność instynktów:wydany pośmiertnie”System filozofii moralnej” wpływ na Smitha)
• „Wykłady o sprawiedliwości, policji, dochodach i dążeniach”- stworzył przesłanki homo oeconomicus-człowiek dąży do jak największej korzyści osiąganej jak najmniejszym wysiłkiem
• wrażliwy na problemy agrarne i znajomość spraw kontynentalnych
• za główny hamulec uznał niezgodny z „ porządkiem naturalnym” system prawny- wszelkie prawa ograniczające wolność wymiany i produkcji działają na korzyść kupców i przemysłowców, przemysłowców na szkodę rolników
• dostrzegał antagonizmy klasowe i wziął je za szkodliwą dla bogactwa narodów funkcją reglamentacji państwowej
• domagał się swobodnego przepływu towarów w skali krajowej i międzynarodowej
• rozważania na temat wartości: Pieniądz-cena nominalna. Realna cena-włożona praca; pierwotnie cała cena należała do wytwórcy; na cenę towarów składa się suma 3 elementów: płacy robotnika, zysku i renty
• głównym czynnikiem wzrostu bogactw był podział pracy
-Edmund Burke(1729-1797) myśliciel, który przeszedł drogę ideowa od liberalizmu do konserwatyzmu;”Uwagi o francuskiej rewolucji”, „Filozoficzne rozważania o pochodzeniu naszych pojęć wzniosłości i piękna”
• naród „związkiem pokoleń”
• koncepcja społeczeństwo- organizm
• nowożytna teoria partii politycznych
- koncepcja pierwotnego komunizmu- ów komunizm to zamierzchła przeszłość całego rodzaju ludzkiego, która przetrwał wśród ludów pierwotnych, ale zaniknęła wraz z postępem cywilizacji
-etyka chrześcijańska afirmowała nierówność społeczną domagając się od bogaczy jałmużny
-etyka laicka-nierówność, domagając się od bogaczy i państwa zatrudnienia biednych; jałmużnę coraz częściej uważano za szkodliwe popieranie lenistwa i miłosierdziu przeciwstawiano dobroczynność
-Gabriel Bonnot de Mably(1709-1785) wpływ na niego wywarł Rousseau; opowiadał się przeciw władzy prawodawczej królów i wywodził instytucje wolnościowe z praw germańskich”Uwagi o historii Francji”;entuzjasta starożytnej Sparty;autor w dziedzinie prawa konstytucyjnego, wydał książki o ustroju Polski i USA;polemizował z fizjokratami;reprezentował kierunek republikański-głosił suwerenność ludu, domagał się elekcyjności urzędów, zabezpieczenia praw drobnych właścicieli, reformy prawa spadkowego, ograniczania wydatków na zbytek; uznawał wyższość moralną i społeczną ustroju komunistycznego powątpiewał czy jest możliwa droga powrotu od społeczeństwa klasowego do wspólnoty dóbr
8.Literatura. Preromantyzm.
-1761”Nowa Heloiza”(Rousseau)-dzieło otwierające okres preromantyzmu;manifest miłości naturalnej i wyzwolenia praw serca z niewoli konwenansów
-Jean Francois Marmontel-Francuz;autor dramatów i powieści;”Powiastki moralne”-zbeltryzowany podręcznik filozofii życiowej rozwiązywał skrupuły i prowadził czytelników na drogę wewnętrznego spokoju
-Bernardin de Saint-Pierre:”Paul et Virgine”-historia 2 dzieci wychowanych w naturalnej prostocie, kochających się od niemowlęcia i dorastających do miłości erotycznej.Wtargnięcie cywilizacji w te idyllę powoduje rozłąkę dziecięcych kochanków i żałosną śmierć bohaterów. Jego utwory posiadały opisy europejskiej i egzotycznej przyrody, tchnące melancholią oraz zawierające krytykę zepsutej cywilizacji europejskiej
-francuska powieść zapoznaje czytelnika z intrygami, łajdakami czy też przestępcami
-Donatien markiz de Sade(1740-1814); wyłożył filozofię amoralizmu, opierającą się na skrajnie pesymistycznej koncepcji natury
-tragedia franc. pozostawała klasyczna i anemiczna
-Pierre Augustyn Beaumarchais: najdowcipniejszy człowiek Francji i mistrz intrygi, łączył dworskie fawory z wypuszczaniem nader ryzykownych i jadowitych pamfletów;”Cyrulik sewilski”,”Wesele Figara”
-James Macpherson:dokonał najsławniejszego falsyfikatu w dziejach literatury;zebrał nieco celtyckich pieśni i zbudował na tej kanwie wielki epos, pochodzący rzekomo z IIIw.;opowiedział fantastyczne przygody i bohaterskie czyny celtyckich rycerzy i bardów”Pieśń Osjana”-zachwycił tym cała Europę
-Horace Walpole(1717-1797): mecenas i epistolograf;gust preromantyczny;”Zamek w Otranto, czyli opowieść gotycka”-atmosfera tajemniczości, zbrodnie i upiory miały budzić dreszcz;”Tajemnicza matka”
-Laurence Stern(17131768):”Podróż sentymentalna”;łączył ironiczną dociekliwość z silną uczuciowością-„Listy Jorika do Elizy”;całkowicie rozbił luźna formę powieści;”Życie i myśli jw. Pana Tristama Shandy”-akcja w wielu czasach, czas fikcji przeplata się z czasem narracji
-Gotthald Ephraim Lessing; kult Szekspira;”Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji”- żywiołem literatury jest zmienny ruch przeżyć i działań; uznawał jedność akcji;nie ulegał emocjom narodowym
-Johann Gottfried Herder(1744-1803): krytyka klasycznej estetyki, roszczącej sobie prawo do ustanawiania reguł odnoszących się do twórczości wszystkich czasów i narodów;”poezja naturalna”-pieśni ludowe, jak i dramaty Szekspira; entuzjasta germańskiego średniowiecza i homeryckiej Grecji
-Christoph Martin Wieland(1733-1813) przedstawiciel literatury oświeceniowej i rokokowej; arcydzieło „Oberon”
-literatura”epoki burzy i naporu”- ruch programowo młodzieżowy; Gaj Getyński- członkowi wydali walkę francuszczyźnie, nienawidzili Woltera, czcili Klopstocka; nazwę kierunkowi dał Klinger; ociekające krwią dramaty wielkich namiętności i wielkich zbrodni, motywem dzieciobójstwa; większość poetów nie zapisał się trwale w literaturze
-Johann Wolfang Goethe(1749-17832): zyskał sławę narodowym, rycerskim i buntowniczym dramatem „Gotz von Berlichigen” na wydarzeniach wojny chłopskiej; „Cierpienia młodego Wertera”; został tajnym radca na dworze Karola Augusta;stał się „kapłanem sztuki”, uosobieniem suwerenności artysty otwartego na wszelkie humanistyczne treści
-Friedrich Schiller(1759-1805):; zerwał ze środowiskiem i zbiegł z Wirtembergii; dramat „Zbójcy”
-literatura „jekatierińska” charakter bardziej patriotyczny niż narodowy;Dzierżawin- klasyczna oda; Fonwizin i Kniaźnin pod wpływem literatury francuskiej
-Włochy- Giuseppe Parini: budowa wielkiego eposu satyrycznego, mającego obrazować dzień i noc z życia modnego panicza na tle świetnie odmalowanej panoramy mediolańskiego społeczeństwa
-literatury iberyjskie nie doczekały się odnowy
-zacofana literatura portugalska
9.Sztuki plastyczne. Neoklasycyzm.
-zwrot od upodobania w dekoracyjnej ozdobności ku prostocie
-ocena dzieł sztuki 3 kryteria: ładność, piękno i wzniosłość
-neoklasycyzm: powrót do starożytnych źródeł, ale nie rzyms. tylko grec.
-Johann Joachim Wincklemann(1717-1768) wielbiciel antyku, poglądom nadał metodyczną postać; przywódca międzynarodowego środowiska neoklasyków; swoje credo sformułował w „Myśli o naśladownictwie greckich dzieł w malarstwie i rzeźbie”, rozwinął te poglądy w „Historii sztuki starożytnej”; sztuka nie polega na naśladownictwie natury, ale na realizowaniu ideału piękna(wyraża się ono w pewnych idealnych stereotypach, wykluczających wszelkie indywidualne właściwości;ideał piękna osiągnięty prze Greków)
-ideałem neoklasycyzmu malarstwo pozbawione indywidualnego wyrazu, monotonne, rysunkowe, jednoplanowe
-gust neoklasycystyczny wyrażał się w monumentalizmie, wielkiej skali, zamiłowaniu do prostych kolumnad i portyków greckich świątyń-główne zastosowanie w budownictwie kościelnym i wielkich gmachach użyteczności publicznej
-styl Ludwika XVI- delikatny, wdzięczny; kształty zostały uproszczone i doprowadzone do form proporcjonalnych i regularnych, wprowadzone motywy antyczne; stonowana harmonia; np. pałacyk Petit Trianon wybudowany w parku wersalski; najsłynniejsza budowla tego okresu kościół św. Genowefy w Paryżu
-młodsze pokolenie fr. artystów- wyznawało hellenizm i kult maksymalnej prostoty, zwrócili się w kierunku stylu doryckiego(np. Gondouin, Chalgrin, Ledoux)
-architektura angielska- Robert Adam-stworzył neoklasyczna szkołę dominującą w GB; świetny okres ang. meblarstwa; najwyższy poziom osiągnęła również ceramika ang.;
-kraje niemieckie: Karl Gotthard Langhans- Brama Brandenburska
-architektura włoska: neoklasycyzm zjawiskiem wtórnym, odwrót od bujności barokowej ku prostocie renesansu
-odbudowa Lizbony- piękne rozwiązania urbanistyczne
-Rosja: „klasycyzm Katarzyny”; korowód cudzoziemskich architektów
-estetyka neoklasycyzmu głosiła kult idealnego piękna i harmonijnej formy
• dekoracje dominowały: kompozycje figuralne , posągi, posążki, popiersia, głowy, profile
• sceny i postacie z dziejów Grecji i Rzymu
-w epoce wczesnego neoklasycyzmu rzeźba podążała za architekturą(pewna miękkość, delikatność, żywość i zalotność) stopniowo jednak ruchy spokojniejsze, szaty gładsze, nagość mniej „rozebrana”, bardziej posągowa
-malarstwo- według gr. ideału; długo panowała rokokowa żywość i barwność; Jacques Louis Dawid- wielki portrecista, ubogie kolorystycznie i twarde w płaskim, rysunkowym modelunku kompozycje, tworzone na wzór reliefów antycznych sakrofagów; „Przysięga Horacjuszów”
• przed 1789 czysy neoklasycyzm był w stadium inkubacji
• Dymitrij Lewicki
• Francisco Goya z malarza rokokowego stal się malarzem romantycznym o nieokiełznanej wyobraźni plastycznej
• Fr. malarstwo rokokowe miało zawsze wiele wspólnego ze sztuką niderlandzką
• Joseph Vernet- specjalizował się w dramatycznych scenach burz morskich
• Chętnie podejmowane tematy-dzikie góry, skały, wodospady, wodne tonie, ruiny, średniowieczne zamki, drzewa szarpane wiatrem, burze, chmury i zmierzchy
• Malarstwo ang.: Hogarth;Richard Wilson, Joshua Reynolds, George Romne; typowe dla Anglii malarstwo animalistyczne i satyryczna karykatura; obok neoklasycznej architektury zaczęli budować neogotycka
-kunszt urządzania ogrodów- bardzo wysoko; za Ludwika XIV fr. styl ogrodowy; rozwinięcie zdobnictwa parterów; rzeźby ogrodowe lżejsze i liczniejsze;mnożyły się dekoracyjne pawilony, domki chińskie i tureckie kioski
• Inicjatorem stylu ogrodowego był William Kent
• Na wyspie styl ten rozwinął William Chambers: podróżował po Indiach i Chinach, aby studiowac tamtejsze ogrody i kopiowac pagody jako wzory ogrodowych pawilonówCzęsto ogrody ang. zwane są sentymentalnymi (Polska- Arkadia pod Nieborowem)Ogród malowniczo niesymetryczny i możliwe urozmaicone drzewa powinny prezentować się w naturalnej postaci
• 2 typy ang. ogrodów:
1. park widokowy z malowniczymi kępami drzew, łąkami, stadami owiec, w którym drugorzędną rolę spełniała dekoracja architektoniczna, a ogrody kwiatowe zostały wydzielone
2. ogród sentymentalny- nie było już rokokowych posągów i pawilonów pałacyków, ale strzechą obite chatki, młyny, mostki, groty, domki gotyckie, greckie, orientalne świątyńki, obeliski, urny, sarkofagi- wszystko to w sposób pozornie przypadkowy rozrzucone wśród „naturalnych” ód i bujnej zieleni; taki ogród zazwyczaj znajdował się na peryferiach zwykłego ang. czy fr. parku otaczającego pałac
10.Muzyka.Wiedeńksi klasycyzm.
-największą pozycję zajmuje 5 Niemców: Bach, Handel, Gluck, Haydn i Mozart
-pierwsza połowa XVIII w. twórczośc Bacha lokalnym zjawiskiem niem.
- od połowy Xviii. Włosi zagnieździli się w Paryżu gdzie po dumni przejęli operową batute Nicola Piccini i Antonio Sacchini
-paryska opera komiczna wywodzi się ze zwycięstwa „buffonistów”; później przekształcony we fr. duchu narodowym; składała się z partii śpiewanych i mówionych; mistrzowie opery komicznej: francois Danican Pierze Monsigny i Modeste Getry(jego dziełem „Ryszard Lwie Serce”
-niem. Sinsgspiel
-Christoph Willibald Gluck(1714-1787)stworzył 20oper w konwencjonalnym stylu włoskim; postać wybitnie międzynarodowa;1762 wystawił w Wiedniu „Orfeo und Euridicie- Dramma per musica”, później „Alceste” ; chodziło mu o osiągnięcie w operze wielkiej syntezy nauk; sporo nawiązań do fr. tradycji operowej
-Joseph Haydn(1732-1790)żywe upodobanie do muzyki ludowej; rozwinięcie formy sonatowej; do doskonałości doprowadził kwartet smyczkowy; komponował wiele pieśni, kantat, hymnów, mszy, oper i operetek;”Stworzenie świata’ i „Pory roku”, „Polowanie” „Południe” „Kura” „Niedźwiedź”
-wolfang Amadeusz Mozart(1756-1791)- wchłaniał wszystko co stworzyla kultura muzyczna Xviii.; ogromna skala uczuciowa jego muzyki od rokokowej wesołości i wdzięku do rozdzierającego tragizmu; stronił od pospolitości; w muzyce symfonicznej doprowadził do doskonałości styl melodyjno- harmoniczny; stworzył nowoczesny koncert fortepianowy o porywającej śpiewności i fantazji; 3 najsłynniejsze arcydzieła Mozarta: „Wesele Figara”, „Don Juan” i „Flet zaczarowany”

Bibliografia:
Emanuel Rostworowski, Wiek XVIII