Epoka żelaza
Epoka żelaza
Epoka żelaza to w prehistorii okres dziejów ludzkości następujący po epoce brązu, w którym żelazo stało się głównym surowcem w wytwarzaniu narzędzi. Ramy czasowe epoki żelaza są różne i uzależnione od stref geograficznych, zróżnicowania kulturowego i rozwoju społeczno-gospodarczego.
Najstarsze wyroby z kutego żelaza (głównie pochodzenia meteorytowego), znalezione w Egipcie i Azji Zachodniej, można odnieść na VI- III tysiąclecie p.n.e.. Na szerszą skalę używano żelaza w Babilonii w czasach Hammurabiego (pierwsza połowa XVIII wieku p.n.e.).
Pochodzenie metalurgii żelaza oraz problem jej rozprzestrzenienia nie zostały jeszcze całkowicie wyjaśnione, przeważa pogląd, że wynalazku dokonali Hetyci. W II tysiącleciu p.n.e. przetwórstwo żelaza opierało się już na surowcu uzyskiwanym z rud.
W epoce żelaza na terenie Europy występowała między innymi:
Kultura pomorska, kultura wschodniopomorska, kultura wejherowsko-krotoszyńska, kultura urn twarzowych, kultura grobów kloszowych, kultura grobów skrzynkowych - kultura archeologiczna epoki żelaza rozwijająca się od ok. 550 p.n.e. do ok 200 p.n.e. na terenie Pomorza Gdańskiego na bazie kultury łużyckiej.
Wyodrębniła się z grupy kaszubskiej kultury łużyckiej, a w okresie Hallstatt D i okresie lateńskim uzyskała tożsamość kulturową. Dominującą formą pochówku tej kultury były groby skrzynkowe, wyposażone w charakterystyczne urny twarzowe. Groby zawierały spalone szczątki kilku osobników. Kultura terytorialnie rozwijała się w kierunku południowym i południowo - wschodnim.
Kultura halsztacka - jedna z kultur epoki żelaza, rozwijająca się w latach 800-450 p.n.e.. Nazwa pochodzi od miejscowości Hallstatt, leżącej w Alpach Salzburskich, w krainie Salzkammergut, w Austrii, w której w II poł. XIX wieku odkryto wielkie cmentarzysko. Kultura halsztacka występowała w dwóch zespołach:
zachodniohalsztacka (identyfikowana z Celtami) obejmująca: wschodnią Francję, Niemcy i Szwajcarję; zespół nawiązuje do kultury pól popielnicowych epoki brązu.
wschodniohalsztacka (illiryjska i tracka) obejmująca: Bośnię, Hercegowinę, Siedmiogród, Słowację i wschodnie Alpy.
Najistotniejsze cechy kultury halsztackiej: powszechne używanie broni i narzędzi z żelaza, hutnictwo żelaza, wydobycie soli, rozwój rolnictwa i hodowli, zaawansowane rozwarstwienie społeczne, bogato wyposażone groby książęce, obecność ufortyfikowanych grodów książęcych, intensywny handel z ośrodkami italskimi i greckimi.
Kultura przeworska to kultura epoki żelaza rozwijająca się między III w. p.n.e. a V w. n.e., na terenach Polski i Ukrainy. Cechą charakterystyczną tej kultury są tak zwane groby księżycowe odkryte na terenie Kujaw i Śląska. Kultura ta objęła swym zasięgiem obszar Wielkopolski, Kujaw, Mazowsza, części Podlasia, Dolnego i Środkowego Śląska, północno-zachodnią część Górnego Śląska oraz Małopolskę. Nazwę przyjęła od cmentarzyska w Gaci koło Przeworska. Kultura ta rozwinęła się w wyniku napływu na te tereny Celtów na początku III w. p.n.e. Przedstawicielami tej kultury były prawdopodobnie federacje plemion znane jako Lugiowie (nazwa celtycka), a później Wandalowie (nazwa germańska). Podstawą gospodarki tej kultury było przede wszystkim rolnictwo oraz hodowla zwierząt. Istnieją poglądy (Kazimierz Godłowski, Jerzy Strzelczyk,Marek Olędzki,Justyn Skowron) poddające w wątpliwość związek tej kultury z Wandalami.
Kultura przeworska istniała równocześnie z kulturą wielbarską, upadła w czasie wędrówek ludów.
Kultura łużycka - kultura występująca na terenach: Łużyc, Polski, Słowacji i północnych Moraw, między 1300 a 400 p.n.e. Nalażała do kręgu kultur pól popielnicowych. Nazwa wywodzi się od cmentarzysk odkrytych na Łużycach.
Początek i rozwój kultury łużyckiej przypada na koniec epoki brązu, a rozkwit na początek epoki żelaza. Dzieli się ona na dwie strefy: zachodnią, wykształconą na podłożu kultury unietyckiej i wschodnią wywodzącą się z kultury trzcinieckiej. Poczatkowo dość jednorodna, z czasem podzieliła się na grupy regionalne. Od połowy VIII w. p.n.e. ludność tej kultury zaczęła wznosić obronne grody do których zalicza się osadę w Biskupinie.
Do kultury łużyckiej zalicza się: grodzisko w Kałdus, stanowisko w Łubowicach pod Raciborzem,
oraz
kultura jastorfska
kultura golasecca
kultura Melaun
kultura Este
kultura wschodniopomorska
kultura lateńska
kultura wielbarska
kultura oksywska
kultura miłogradzka
kultura tracko-scytyjska
kultura zachodniobałtyjska
kultura zarubieniecka
kultura puchowska