Kobieta w literaturze.

Kobieta stała się leitmotivem dla pisarzy.Ten fenomen ,porzucony przez folozofow, w zasadzie nie wiadomo z jakich przyczyn wyjatkowo upodobali sobie wyrobnicy pióra. Wraz z upływem czasu zmieniał się staus spoleczny kobiety, inaczej tez przedstawiano ja w literaturze. Zmieniał się wzorzec osobowosci kobiecej. Z cala pewnoscia wplywa miala na to filozofia danej epoki oraz mentalnosc owczesnie tworzacy ludzi. Mimo duzych rozbieznosci, mzna wyroznic pewny typy kobiety przedstawione na przestrzenia dziejow w literaturze.

W dzielach antycznych ,zarówno w biblii, jak i mitologii greckiej, można znalezc wszystko –także o kobietach. Przykladem kobiety-matki jest Demeter. Persefone, corke Dmeter, zabrał do tartaru Hades,gdyz chcial by została jego zoną.Matka szalała z rozpaczy. Nikt nie wiedzial co stało się z jej corka. Dopiero Helios powiedzial jej gdzie przebywa Persefona.Demeter zmusila bogow do oddania corki. W konce Zeus nakazal by Hades uwolnił Persefone. Tak tez się stalo lecz zanim zostala ona wypuszczona z Tartaru owoc granatu zwiazal ja na zawsze z krolestwem cienia. Musiala w roku wracac na 3 miesiace do swojego meza. Wtedy na swiecie według starozytnych rozpoczynala się zima.

Kolejnym typem kbiety jest kobieta uwielbiana.Taka była Helena, wedlug mitologii najpiekniejsza kobieta na swiecie. Mieszkala w sparcie, była zona krola Menelaosa.Została porawana przez Parysa i uwieziona w Ilonie. Po smierci Parysa ,Helenę wydano za Deifoba-mlodszego brata Parysa. Na odsiecz uwiezionej krolowej ruszyła cala Grecja na czele z najwiekszymi przywodcami: Agmemnonem; Odesyeuszem., Nestorem i Ajaksem. Krolowa została uwolniona, dzieki podstepowi Odysa(kon trojanski).Manelaos zabil Deifoba i miał zamiar zabic niewierna zone lecz gdy na nia spojrzal jego serce zmiekło i pogodzil się z Heleną. Historia wojny trojanskiej , która zabrala wielu wspanialych wojownikow jest najlepszym przylkadem na to , ze dla kobiety pieknej i uwielbianej gotow jest zginac każdy.


Zupełnym zaprzeczeniem pięknej Heleny jest Antygona z dramatu Sofoklesa. Ta bohaterka jest bardzo szlachetna a jej problemy i pragnienia są bardzo mało kobiece. Nie wiążą się bowiem ani z wypiekiem ciast, ani z przędzeniem, ani szydełkowaniem. Antygona musi rozstrzygać ważne problemy związane z życiem i śmiercią, honorem i hańbą, posłuszeństwem wobec władzy i wiernością wobec bogów. Surowy zakaz króla Teb uniemożliwił bowiem sprawienie pochówku Polinejkesowi, który był bratem Antygony. Stanęła ona przed problemem wyboru – czy wierną być siostrzanej miłości i boskim prawom, co oznaczałoby sprawienie Polinejkesowi pochówku, czy też ugiąć się wobec woli Kreona i zostawić brata na pastwę dzikiego ptactwa. Antygona zdecydowała się poświęcić, aby ocalić swój honor i ludzką godność. Dlatego sprawiła bratu pochówek, choć przez to została skazana przez Kreona na karę śmierci. Postąpiła szlachetnie i odważnie – zupełnie jak mężczyzna.

Hipolita to krolowa Amazonek, wojowniczego plamienia kobiet, które mieszkały na wybrzezezach Morza Czarnego.Amazonki wychowywały ze swego potomstwa tylko dziewczynki(chłopcow zabijaly). Wypalały sobie prawa piers by mieć wiecej swobody w rzucaniu dzida a lewa karmily dzieci. Utrzymywaly się z grabiezy i rozbojów, ubierały w skory dzikich zwierzat, swietnie strzelały z łuku. Mezczyzn traktowaly przedmiotowo-byli oni potrzebni do zaplodnienia.Byly niezalezne i niedostepne-kobiety- wojowniczki.Hipolita , jako krolowa, nosila na zbroi pas ozdobny, który otrzymała od Aresa. By zdobyc ten klejnot Herkules zabil Hipolite.

Inny typ to Fedra, corka krola Minosa, zona Tezeusza. Wychowywała syna Tezeusza i zmarłej Antiope. Tezeusz często wyjezdzal, czasami nie powracal tak dlugo ,ze Ferda zastanawiala się czy już przypadkiem nie umarl.Pewnego razu, gdy Tezeusz dlugo nie wracal, Fedra postanowila wyjsc za maż za Hipolita, syna Antiope. Ale mlody ksiaze nie lubi kobiet, nudzil się na zabawach. Chcial walczyc i polowac-to były jedyne dwie rzeczy , na które nie szkoda mu było czasu. Plany malzenskie swojej macochy odrzucil wiec ze wstretem.Tymczasem powrocił Tezeusz. Fedra oskarzyla wtedy Hipolita przed męzem, a robila to tak przekonywujaco, ze Tezeusz uwierzyl.Wygnal syna z domu i prosil Posejdona by wykonal zemste. Konie Hipolita sploszyły się a sam Hipolit rozbił się o kamienie i zmarl. Na wiesc o tym Fredra powiesiła się. Jej wlasne szalenstwo doprowadzilo ja do smierci.


Sredniowiecze to epoka teocentryzmu. Bogu poporzadkowano wszystkie dziedziny zycia i dzialalnosci człwowieka. Autorytetem było Pismo Świete, Ojcowie Kosciola(sw. Augustyn, sw. Tomasz). Stawiano wzorce osobowe: rycerza –wladcy i swietego– ascety. Sredniowiecze to także epoka symboli. Taki symbolami były wtedy: Ewa-kusicielka Symbol zła, grzechu, którego źródłem jest kobieta , ale też pokuty i cierpienia,
także matka rodzaju ludzkiego, skalanego grzechem; siostry Łazarza – Maria i Marta, symbole dwóch cnót kobiecych : sybole „vita activa i vita complativa”, czyli krzątająca się wokół spraw doczesnych, ale koniecznych oraz modląca się . Jednak mimo wszystko kobieta była zlem, była brama piekiel, najdziksza z bestii, uwazano ze swoja nietrwałoscia przynosi wstyd mezowi, ze jest zrodlem niepokoju. Apogeum mysli sredniowiecznej o kobietach jest: „Młot na czarownice”-dzielo zacnych domonikanow.
Kobieta w sredniowieczu była wymogiem-każdy rycerz musial posiadac dame serca, traktowana bardziej jak przedmiot niż zywa osoba. Nie liczona się z jej zdaniem. Kwitła poezja milosna trubadorow- ich wybrankami były damy niedostepne, wyidealizowane, których zwiewne sylwetki mogli z daleka podziwiac na blankach rycerskich zamkow. Wydawaloby się ze w czasach gdy czlowiek patrzyl na swiat przez pryzmat nauki kosciola w literaturze nie będzie pochwaly milosci niewiernej choc prawdziwej i jedynej, a jednak…
Motyw milosci dworskiej , milosci idealnej,a mimo to milosci zlej: „Tristan i Izolda” to powiesc o niewiernosci, o zdardzie, o uczuciu, które w swietle sredniowiecznych , rycerskich zasad nie moglo się reazlizowac i czekal je tragiczny koniec. W tym utworze (co jest wyjatkowe)kobieta czuje i mowi tak jak mezczyzna. Jest traktowana na rowni z nim.

Izolda był corka krola Irlandii. Potrafila przyrzadzac lekarstwa z ziol. Dzieki tej umiejetnosci dwukrotnie uratowala zycie Tristanowi, którego wtedy szczerze nienawidzila., bo zabil jej wuja. W koncu dala się przekonac , ze Tristan przyjechał po nia, bo to przeznazczenie nim kierowalo. Kiedy okazalo się, ze wiezie ja dla krola Marka jej nienawisc wzmogla się jeszcze bardziej. Kochankowie zakochali się w sobie po wypiciu milosnego napoju. Po tym wdarzeniu już żadna sila nie mogą rodzielic tych dwojga. Izolda jest pelna temperamentu, czasem gwałtowna, kieruje się emocjami ulegajac namietnosci bez wahania zdradza meza. Swój spryt wykorzystuje, by spotykac się potajemnie z ukochanym. Nie ma watpliwosci co do slusznosci swojego postepowania- jest szczesliwa tylko w ramionach Tristana. Dzielnie znosi ataki wrogow, z godnoscia idzie na stos(w koncu, wie przeciez za o umiera)bez skargi zyje z ukochanym w lesie(przyzwyczajona była do krolewskich wygod). Izolda była przekonana ze postepuje slusznie, uwazala ze bog jej sprzyja(wyszla zwyciesko z proby zelaza). Spelnia wole ukochanego i wraca do zamku, do krola Marka. Caly czas jest jednak wierna Tristanowi. Dlatego tez, gdy umierajacy Tristan wzywa ja do siebie , jest gotowa umrzec obok niego tak jak obiecywali sobie podczas ostatniego spotkania:”I tak oddała dusze, umarła przy nim, z bolesci przy milym przyjacielu”. Wydaje się ze ta historia odbiega delitaknie od kanonu sredniowiecznych pogladow, od kanonu kobiety postrzeganej przez sredniowieczny zacofany kler jako uosobienie zla, od kanonu wiernego rycerza, od kanonu wiernej malzonki. Podobna jest historia krolowej Ginewry, ktora zdradzila krola Artura z najlepszym Rycerzem Okreglego Stolu- Lancelotem. Była to miłość wbrew woli, siła przeznaczenia, sprowadzająca smierc.
Na szczyty mistycznego uwielbienia wzniesie się Dante, czyniac swa ubostwiana Beatrycze przewodniczka po niebie w „Boskiej komedii”.

Renesans to odrodzenie kanonow antycznych. To epoka antropogenizmu, reformacji. Obok tematow sakralnych pojawiaja się swieckie i mitologiczne. Artysta dazy do odwierciedlenia rzeczywistosci. Renesans to zachwyt pięknem czlowieka i swiata. Symbolem doskonalego piekna staje się cialo ludzkie. W zciu codziennym dominuje zasada”carpe diem”.

Givanni Boccaccio w Dekameronie(ludzie uciekajacy przed zaraza przez 10 dni opowiadaja sobie historie smieszne i pouczajace) ukazuje typ kobiety jak najbardziej ziemskiej, sprytnej, spragnionej milosnej pieszczoty, zrobiacej wszystko by osiagnac cel. Renesans to czas uciech ciala – w przeszlosc odchodza eteryczne damy sredniowiecznych trubadorow.
Cały czas idealizowal jednak kobiete Francesco Petrarka. Jego ukochana Laura była zona francuskiego szlachcica, matką jedenasciorga dzieci. Petrarka nie był jej kochankiem. Opisywane uczcucie jest calkowicie platonicze. Laura została postawiona na piedestale jako przedmiot hołdów, uwazana jest za dame jednoczaca w sobie zarówno piekno cielesne jak i duchowe.
Dla Francoisa Villona idealem kobiety była była gruba Malgoska, z która oddawał się uciechom cielesnym w domu publicznym.do korzystania z zyca zacheca także Janko z Czarnolasu.

W utworach Kochanowskiego ukazane sa raczej stereotypy, brak kobiet prawdziwych, nawet jeśli mają imiona, jak np. Hanna – „bohaterka” szeregu utworów. „Białogłowy” – stateczne, mądre i pracowite pojawiają się jako przeciwwaga dla płochych kokietek, niestałych w uczuciach, stojniś. Te ostatnie są w kontraście ze starymi, zrzędliwymi, dewotkami, sknerami. W utworachtych zdecydowanie bardziej ukazane sa cechy charakteru, obrazki rodzajowe, niż żywe, prawdziwe kobiety – to tematyka fraszek. „Pieśń świętojańska o Sobótce” to praktycznie jedyny utwór, gdzie do głosu dochodzą żywsze uczucia i przeżycia kobiet tęskniących, wesołych, czasem drwiących z mężczyzn – ze zwyczajnego życia wzięte, ale bez cech charakterystycznych.

Piewcy renesansowej radosci zycia postrzegaja kobiete jako partnerke w miłosnej rozkoszy. Kobieta est przewrotna i pozbawiona owego patetyzmu sredniowiecznego. Kobieta w renesansie jest zywa!

W baroku znow wraca się do teocentryzmu. Nastepuje kontrreformacja. Epoka jest bardzo zagadkowa. Pełna wahan i zwatpien. Milosc przestaje być radosna i zabawa. Barok to pełna metafizycznych uniesien epoka która szastała forma, cechuje się dynamizmem. Jan Andrzej Morsztyn w swych epigramach i sonetach opisał kobiety jako płoche, interesowne, nie umiejące docenić uczuć, wyniosłe, świat w ich mniemaniu winien się wokół nich kręcić, one są po to, by odbierać hołdy i dary. Kobieta – jedynie jako obiekt. Ponadto uzanał ze kobiety nie sa stateczne. Naborowski Daniel, z kolei w swym wierszu „Do Anny” pisze o wyidealizowanej milosci do kobiety, milosci platonicznej, jako o jedenym trawłym uczuciu wobec przemijajacych dobr.

Przykladem kobiety, która za wszelka cene chce osiagnac cel jest Lady Makbet, jedna z postaci sztuki Williama Szekspira pod tytułem „Makbet”. Postac przedstawionej kobiety to manipulantka, pozbawiona skrupolow, bez moralnych wahan, pelna bezwzglednosci okrucienstwa i stanowczosci, ogarnieta szałem zdobycia korony osoba. Naklania Makbeta do morderstwa. Nie rozumie jego pozniejszych wyrzutow sumienia. Makbet dostrzega jak pusta i powierzchowna jest jego zona. Lady Makbet zaczyna popadac w obłed. To ,czego nie potrafiła przezywac swiadomie, wydobyło się z podswiadomosci i zaatakowało umysl w czasie snu, gdy nie potrafiła chlodna kalkulacja wytlumaczyc popełnionych zrodni. Tłumione wyrzuty sumienia przybraly postac chorobliwych majakow. Okrutnie i wbrew naturze zgwałcone w niej uczucia wyzsze oraz wartosci- kobiecosc, wrazliwosc, czułośc- wydobyły się z jej duszy w formach patologicznych. Lady Makbet poniosła straszliwa kare za podżeganie do zbrodni. Mimo wszystko Lady Makbet nie jest potworem. Kochała swojego meza, pragnęła dla nie go zaszczytów, gotowa była zrobic wszystko by osiagnał to o czym marzył skrycie. Zrobiła zbyt wiele: zabiła w sobie uczucia i dusze, poswieciła je ambicjom meza(poswiecila, lecz na pewno również dzielila jego zadze wladzy) Nie potrafiła swiadomie ocenic swych działan. Kierowała się zachciankami i emocjami

Wiek oswiecony,to czas kobiet cynicznych i liberalnych. W polsce o kobietach pisze Franciszek Karpinski i Ignacy Krasicki. „Laura i Filon”, „Do Justyny tęskność na wiosnę”, „Przypomnienie dawnej miłości” , zbiór „Sielanki” to wzorzec sielankowej, sentymentalnej miłości, bez wielkich dramatów, raczej łzawość niż autentyczne cierpienie, kobiety to pasterki, zwiewne, wrażliwe, drżące o stałość uczuć – poza uczuciami „on- ona” nie mają innego życia. U Krasickiego natomiast w szeregu bajek, satyr , zwłaszcza „Żona Modna” wykazane sa wszelkie możliwe złe cechy kobiety: głupota,zakłamanie,marnotrawstwo.Krasicki krytykuje zafascynowanie cudzoziemszczyzna, proznosc i sklonnosc do zbytkow. Utwor „Zona modna „to raczej katalog przywar niż postac kobiety.


„ KOBIETO! TY BOSKI DIABLE” - „PUCHU MARNY ! TY WIETRZNA ISTOTO!”


W romznatyzmie można zauwazyc powrot do postaci cichych, delikatnych, pogodzonych z życiem, silnych moralnie,miłości sentymentalnej, duchowej, której scenerią jest natura współgrająca z ich przeżyciami.
„Cierpienia młodego Wertera „ to historia nieszczesliwie zakochanego w Lottcie mezczyzny. Lotta to uosobienie piekna. Werter podziwia nie tylko jej urode ale również bogate wnetrze. Lotta uwielbia tanczyc, oddaje się z pasja wszystkiemu co robi, jest iteligentna. Werter opuszcza wies, na ktorej było mu tak dobrze z Lotta. Gdy wrocil Lotta była już szczęśliwa żona innego. Widac wyraznie powrot do sredniowiecznego idealizowania kobiety.

W tworczosci Mickiewicza widac pewne typy kobiet.
Muza – nieosiągalna, marzenie, utracona Maria,Laura z sonetów i wierszy młodzieńczych oraz ta, przez którą „Gustaw cierpi”, wynosi na piedestały, choć ona nie jest tego warta. Zostaje odepchniety przez ukochaną, która wybrala sobie na męża utytulowanego i bogatego arystokrate. Dla Gustawa kobieta ta jest przedajna, chciwa, za nic majaca prawdziwa miłość.
Anioł opiekuńczy : Ewa w „Dziadach” – rozmodlona, uduchowiona
Bohaterska, dzielna : Emilia Platter „Śmierć Pułkownika”, Aldona.
Aldona to corka księcia Litwy. Żona Konrada. Po niedlugim czasie trwania małżeństwa, Konrad opuszcza żone i zostaje Wielkim Mistrzem Zakonu. Jego podstep zostal jednak odkryty a główny bohater jako zdrajca zostal skazany na smierć. Zdecydowal , że sam odbierze sobie życie. Powiadomil o tym żone, która przez te wszystki lata mieszkała jako pustelnica. To był jedyny sposób, by być blisko ukochanego. Gdy Konrad umiera Aldonie pęka serce z żalu. To jest jedna z postaw heroicznych. Aldona jet kobieta zdolna do poswiecenia w imie miłości.
Polskie dziewczę: Zosia z „Pana Tadeusza” jest posłuszna, skromna, czuła, wierna tradycji.

Epoka pozytywizmu to czas „modliszki”. Najlepszym tego przykladem jest Izabela Łęcka z „Lalki” Prusa. Izabela to ukochana Wokulskiego; zubożała arystkokratka o nieprzeciętnej urodzie, lecz duszy typowej dla swej sfery. Cała była idealna w swej aparycji. Nawet nie glupia, tylko taka jak tysiace innych z tej stefy. Chciala wykorzystac Wokulskiego. Z pomoca jego pieniedzy pomóc ojcu, który miał problemy finansowe.
Takie same , bezduszne, chciwe, sa corki Goriota.wykorzystuja jego milość. Praca jego rak zapewnija sobie zycie pełne luksusow. Nie maja przez to wyrzutow sumienia. Nie zajmuja swojego czasu nad zastanawianiem się czy ich ojciec nie zyje w coraz wiekszej nedzy. Corki „wielkie damy” odwracaja się od niego, jest bowiem zywym dowodem na ich niskie pochodzenie, i chociaz będą się wstydzily jego to nie zawahaja się wziąć pieniedzy gdy ich zabraknie na splacenie dlugu kochanka.

W okresie Mlodej Polski kobiety wystepują całą chmarą, zarówno w poezji, jak i piszące. Na pierwszy plan wysuwa się egzaltacja, sztuczność opisywanych uczuć raczej wydumanych niż przeżywanych. Obowiązujący typ – dekadentka, poza normalną „obyczajnością”, dobrze, jeśli „fatalna’, nie znająca granic w miłości. Winna być tajemnicza, ambiwalentna, fascynująca, niebezpieczna, wręcz demoniczna, przesycona erotyzmem
W „Komediantce” Władysława Reymonta Joanna Orłowska probuje wyjechac do miasta i zostac aktorka. Przybywa do Warszawy. Tam zdobywa adoratorow a nawet się zakochuje. Pierwsza fascynacja stolica i swiatkiem artystycznym oraz specyficznymi panujacymi w nim regulami mijaja szybko. Pozniej przychodzi rozgoryczenie, zal do samej siebie. Joannie koncza się pieniadze, nie ma dla niej zadnej roli. W koncu zdesperowana popelnia samobójstwo. Jako jedyna widziala jak plytki i smieszny jest swiat artystow. Jak mało ma wspolnego z prawdziwym zyciem. Niejednokrotnie tesknila za natura, swiezoscia , ktorej tak mało było w stolicy.


Dwudziestolecie miedzywojenne to zredukowanie uczuci miłosci do seksu a kobiety w zwiazku z tym do funkcji wiadomej. Najlepszym przykladem jest Justyna Bogótowna. Od poczatku była dla Zenona Ziembiewicza tylko zabawka , która podsuwala mu matka. Justyna zakochala się w nim do szaleństwa. Ich losy rozdzieliły się jednak na dluzszy czas. Gdy spotkali się ponownie ich zwiazek stał się zwiazkiem dla seksu. Zaspokajali swoje potrzeby. On chciał kochanki,on go kochala. Kiedy zaszła w ciaze, myslal ze to będzie powod żeby Zenon z nia został. Stało się jednak inaczej. Takiego obrotu sytuacji Justyna nie przeczuwala. Dostala pieniadze na usuniecie płodu.

We wspolczesnosci brak wyrazistych rozróżnień, wyznaczników i kobiecych typów. Przeważa zdecydowanie liryka o charakterze osobistym. Kobieta nie jest „abstraktem” lecz konkretną osobą, często rozpoznawalną jako towarzyszka życia, żona, matka, także córka – wzorcem takiej poezji jest przede wszystkim liryka K.I.Gałczyńskiego. Tematyką są zarówno sytuacje dnia codziennego, jak i tak dramatyczne, jak wojenna rozłąka, śmierć – także w obozie.