Beskidy

POŁOŻENIE I PODZIAŁ
TEKTONIKA I RZEŹBA
KLIMAT
FAUNA I FLORA
PARKI NARODOWE
GOSPODARKA
LUDNOŚĆ
„W BESKIDZIE ŻYWIECKIM”
BIBLIOGRAFIA

POŁOŻENIE I PODZIAŁ
Beskidy to północna część Karpat ciągnąca się od rzeki Beczwy (Czechy), poprzez tereny Polski, po rzekę Czeremosz (Ukraina). Ich długość wynosi 600 km, a szerokość do 50 km. Od północy sąsiadują z Pogórzem Karpackim, a na południu z Pieninami. Sieć rzeczna Beskidów wchodzi w skład dorzeczy Wisły (Soła, Skawa, Raba, Dunajec, Biała, Wisłoka, Wisłok, San), Odry (Olza, Ostrawica), Dunaju (Beczwa, Orawa, Cisa) i Dniestru (Czeremosz).

• Beskidy Zachodnie- makroregion fizyczno-geograficzny, położony w Zewnętrznych Karpatach Zachodnich. Na obszarze Czech, Słowacji i Polski, pomiędzy doliną Beczwy na zachodzie a dolinami Laborca i Osławy na wschodzie. Beskidom Zachodnim - w przeciwieństwie do Beskidów Wschodnich - towarzyszy od północy szeroki pas Pogórza, odzielający je od kotlin Podkarpacia Północnego.
o Beskid Śląsko-Morawski :
 Beskid Śląski - stanowi najbardziej na zachód wysuniętą część polskich Beskidów. Skrzyczne (1257 m n.p.m), Barania Góra (1220 m n.p.m) leżące na granicy orograficznej oraz Stożek i Czantoria
 Beskid Mały- pomiędzy rzekami Białą na zachodzie i Skawą ,choć dość rozległy, w porównaniu choćby z sąsiednim Beskidem Śląskim nie imponuje wysokością. Najwyższe szczyty ledwie przekraczają 900 m.
 Beskid Makowski- pasmo górskie położone pomiędzy Koszarawą na zachodzie a Krzyworzeką na wschodzie. Najwyższe wzniesienie - Lubomir (904 m n.p.m.).
o Beskid Wysoki :
 Bekid Żywiecki- najwyższa część Beskidów Zachodnich, między Przełęczą Koniakowską na zachodzie a Przełęczą Sieniawską na wschodzie. W jej skład wchodzą: grupa Wielkiej Raczy (1236 m n.p.m.), masyw Pilska (1557 m n.p.m.), Pasmo Babiogórskie (1725 m n.p.m.), Pasmo Jałowieckie (1111 m n.p.m.), Pasmo Podhalańskie (912 m n.p.m.).
 Beskid Sądecki - między Dunajcem na zachodzie a Przełęczą Tylicką na wschodzie. Przełom Popradu dzieli Beskid Sądecki na Pasmo Radziejowej (1262 m n.p.m.) i Pasmo Jaworzyny (1114 m n.p.m.). Mają one łączną długość 50 km.
 Gorce - grupa górska położona pomiędzy Rabą a Dunajcem, od północy sąsiadująca z Beskidem Wyspowym, a od południa z Podhalem. Najwyższy szczyt : Turbacz (1310 m n.p.m)
 Beskid Wyspowy- grupa górska między doliną Skawy a Kotliną Sądecką. Charakteryzuje się występowaniem pojedynczych masywów górskich o dużych wysokościach względnych ponad poziom dolin śródgórskich. Najwyższy szczyt- Mogielnica (1170 m.n.p.m.)
o Beskid Niski- część Beskidów Środkowych, pomiędzy Przełęczą Tylicką na zachodzie a Przełęczą Łupkowską na wschodzie, po obu stronach europejskiego działu wodnego. Pasmo graniczne Polski i Słowacji. Wysokość szczytów na ogół do 1000 m. Najwyższy w polskiej części jest masyw Lackowa (997 m n.p.m.):
Beskidy Zachodnie od Wschodnich oddziela Przełęcz Łupkowska.
• Beskidy Wschodnie - część Beskidów, położona w Karpatach Wschodnich, na obszarze Ukrainy, Polski oraz Słowacji i Rumunii.najwyższy szczyt Howerla (2058 m n.p.m) ,
o Bieszczady - najwyższy szczyt Tarnica (1346 m n.p.m)
o Beskidy Lesiste- położony na obszarze Polski i Ukrainy i (niewielka część) Rumunii, pomiędzy doliną Sanu na północnym-zachodzie i doliną Suczawy na południowym-wschodzie. Wznoszą się do 1836 m n.p.m. (Sywula w Gorganach). Cechą charakterystyczną jest brak - charakterystycznej dla Beskidów Zachodnich - części pogórskiej, stąd Beskidy Lesiste opadają wyraźnym progiem ku kotlinom Wschodniego Podkarpacia
o Beskidy Połonińskie- pomiędzy Przeł ęczą Łupkowską na północnym-zachodzie a dol. Czarnego Czeremoszu na południowy-wschód. Wznoszą się do 2061 m n.p.m. (Howerla w Czarnohorze). Beskidy Połonińskie cechują się rzeźbą średniogórską, w najwyższych partiach występują formy polodowcowe.
o Góry Pokuckie

TEKTONIKA I RZEŹBA

Karpaty zewnętrzne, obejmujące Beskidy i Pogórze Karpackie, są zbudowane wyłącznie z utworów fliszowych, które gromadziły się na dnie istniejącego tu morza poczynając od okresu jurajskiego , a następnie w ciągu kredy i paleogenu; miąższość fliszu karpackiego jest olbrzymia, sięga bowiem 6000 m. Nagromadzenie tak wielkiej masy materiału wywołało postępujące stopniowo uginanie skorupy ziemskiej i powstanie geosynkliny w wąskiej strefie zawartej pomiędzy sfałdowanymi już poprzednio zesztywniałymi masywami Karpat wewnętrznych na południu, a płyta wschodnioeuropejską i Górami Świętokrzyskimi na północy. Poczynając od okresu przełomowego pomiędzy oligocenem a miocenem i w ciągu miocenu, wskutek postępującego od południa nacisku sztywnych masywów górskich, plastyczne osady fliszu zaczęły stopniowo fałdować, a następnie nasuwać ku północy, w postaci olbrzymiego wachlarza płaszczowin nakładających się kolejno jedne na drugie. Każda z płaszczowin posiada jeszcze szereg fałdów wtórnych tak, że w tektonice Karpat wyróżnia się jako jednostki zasadnicze w granicach Polski jedynie w wąskim skrawku na południe od Przemyśla. Grupa średnia obejmuje płaszczowinę skolską (zwana także fałdami skibowymi), najgłębszą w tym zespole i sięgająca najdalej ku północnemu wschodowi po linię między Przemyślem a Dębicą. Na płaszczowinę skolską nasuwa się płaszczowina podśląska ukazująca się głównie w obrzeżeniu leżącej na niej i ciągnącej się nieprzerwanie wzdłuż całego łuku karpackiego płaszczowiny śląskiej . W strefie ciągnącej się wzdłuż linii Lesko- Sanok- Krosno sfałdowania w obrębie płaszczowiny śląskiej są drobniejsze i niższe; powstało tu wiec obniżenie o charakterze synklinorium , zwane centralna depresją karpacką. Na płaszczowinę śląską nasuwają się w Karpatach Wschodnich fałdy dukielskie, a na Śląsku Cieszyńskim, tzw. Łuska magurska. Jednostkę nasuniętą na poprzednio wymienione grupy stanowi grupa magurska reprezentowana w granicach Polski przez płaszczowinę magurską, która stanowi jednolity zespół fałdów nie rozbity na jednostki podrzędne. Płaszczowina magurska graniczy od południa pasem skałkowym.

Po okresie wypiętrzeń, które doprowadziły do powstania płaszczowin, już pod koniec trzeciorzędu, w pliocenie, obszar Karpat uległ jeszcze dwukrotnie wydźwignięciu w całości. Końcowej fazie ruchów tektonicznych towarzyszyły również wylewy skał magmowych: andezytów w północnym obrzeżeniu Pienin i cieszynitów w Pogórzu Śląskim.

Postępujące równolegle z wypiętrzeniem modelowanie Karpat przez denudację i erozję objęło przede wszystkim ich części brzeżne, a więc strefy dzisiejszego pogórza, któremu towarzyszą od południa pasma Beskidów, mające charakter ostańców. Śladem dwukrotnego wydźwignięcia Karpat u schyłku trzeciorzędu są powierzchnie zrównań zaznaczające się wyraźnie w profilach zboczy. Wyższa z nich, powierzchnia zrównania śródgórskiego, świadczą o działaniu denudacji górnomioceńskiej została wydźwignięta na przełomie miocenu i pliocenu i obecnie można ją prześledzić na wysokości około 250 m ponad dnem dolin karpackich. Niższa powierzchnia zrównania podgórskiego ciągnąca się na wysokości około 150 m ponad dna dolin wyznacza okres denudacji dolnoplioceńskiej, po którym, w górnym pliocenie nastąpiło ponowne wydźwignięcie Karpat, co wywołało nową fazę wcinania się dolin i rozwój sieci dolinnej, która przetrwała do chwili obecnej. Z tego okresu geologicznego pochodzą głębokie doliny rzeczne Soły, Raby, Dunajca, Wisłoka, Czeremoszu. Również z trzeciorzędu pochodzą położone u zbiegów dolin kotliny erozyjne: Żywiecka, Sądecka, Jasielsko-Krośnieńska.
Lądolód skandynawski dotarł do Karpat tylko podczas zlodowacenia krakowskiego; wkroczył on jedynie na obszar Pogórza Karpackiego, gdzie do wysokości 450 m można spotkać głazy narzutowe pochodzenia skandynawskiego i wsunął się w doliny nie docierające jednak do Beskidów. Nie pokryte lodowcami pasma Karpat, wystawione na działanie wietrzenia mrozowego, powlekały się grubym płaszczem zwietrzeliny; intensywne wietrzenie skał i ogólna denudacja tego obszaru doprowadziły do obniżenia i zaokrąglenia wierzchołków i rozwoju i krajobrazu przypominającego obraz średniogórzy.

KLIMAT
Klimat Beskidów jest umiarkowany górski o wzrastających (ku wschodowi) cechach kontynentalnych. Cecha charakterystyczna to zmniejszanie się rocznej amplitudy temperatur wraz z wysokością. Dobrze wykształcone są piętra klimatyczne, od umiarkowanie ciepłego po umiarkowanie zimny w szczytowych partiach Babiej Góry i Pilska. Z piętrowością klimatyczną wiąże się piętrowy układ roślinności:

• regiel dolny
o buk (Fagus sylvatica)
o jodła (Abies alba)
o jawor (Acer pseudoplatanus)
o karpacki bór świerkowy ze świerkiem (Picea abies)
• piętro kosodrzewiny - na Babiej Górze i Pilsku od około 1390 do 1650 m n.p.m.
o porzeczka skalna
o jarzębina zwyczajna
o skarlały świerk
• piętro alpejskie (halne) na Babiej Górze od ok. 1650 m n.p.m.
o sit skucina i kostrzewa niska
o kostrzewa karpacką i mietlica alpejska
FAUNA I FLORA
• jeleń, dzik
• lis, kuna i borsuk, niedźwiedź, wilk, ryś, żbik
• ptaki:
o sikora, drozd, dzięcioł, głuszec
o ptaki drapieżne: orlik krzykliwy, gadożer, myszołów, kania, kruk, jarząbek, puchacz
• płazy i gady:
o salamandra plamista, kumak górski, żmija, gniewosz, padalec, traszka górska
o ryby: karp, karaś, leszcz, lipień i pstrąg strumieniowy
• ponadto: 3000 gatunków bezkręgowców, z których najliczniejsze są chrząszcze i błonkówki, motyle, muchówki, niesporczaki i mięczaki
Roślinność jest ułożona piętrami. Do wysokości 900 m n.p.m. stoki porastają lasy mieszane, na znacznych obszarach już dzisiaj wycięte, od 900 do 1150 m n.p.m. rosną lasy regla dolnego, składające się głównie ze świerka, z niewielką domieszką jodły i buka, powyżej, od 1150 do 1360 m n.p.m., znajduje się piętro regla górnego, tworzone przez świerk. W najwyższych partiach występuje kosodrzewina i łąki wysokogórskie (hale). Rzeki Beskidów cechują duże wahania stanów wód.
PARKI NARODOWE

W Beskidach utworzono cztery parki narodowe:
1. Babiogórski
2. Gorczański
3. Magurski
4. Biesz czadzki


Parki krajobrazowe (mniejsze kółka):
1. pogórza przemyskiego
2. ciśniawsko-wietliński
3. jaśliński
4. gór słonnych
5. pasmo brzanki
6. popradzki
7. doliny sanu
8. żywiecki



Babiogórski Park Narodowy

Najwyższy szczyt Beskidu Zachodniego stanowi Babia Góra ze szczytem Diablikiem wznoszącym się na wysokość 1725m. Oddzielona od sąsiednich grzbietów górskich głębokimi przełęczami, na zachodzie Jałowiecką od pasma Mędralowej i na wschodzie Krowiarkami od pasma Policy, pod względem morfologicznym i klimatycznym wyraźnie odcina się od otoczenia. Piękno babiogórskiej przyrody sprawiło, że już w 1954 roku utworzono tu park narodowy obejmujący powierzchnię 1727,5 ha. Szczyty Babiej Góry pokrywają gołoborza skalne, a widoki stąd nie mają sobie równych. Zbocze góry charakteryzują skaliste stoki i rwące strumienie. Podobnie jak w Tatrach, występują tu pionowe piętra roślinności. Jeszcze w latach pierwszej wojny światowej żył tu niedźwiedź, dłużej przetrwał żbik i ryś, którego spotyka się i obecnie. Występuje tu tekże sarna, dzik, lis i inne. Ptaki reprezentują m.in:cietrzew, głuszec, jarząbek, drozd obrożny i puchacz alpejski.U podnóża Babiej Góry znajduje się zabytkowe schronisko Markowe Szczawiany, będące dobrym punktem wypadowym do poznania malowniczej okolicy. W pobliskiej Zburzycy warto zwiedzić skansen orawski.

Gorczański Park Narodowy
Park utworzony został w 1981 roku na obszarze 5 908 ha. Obecna powierzchnia parku wynosi 7 030 ha, z czego 6 591 ha to lasy. W krajobrazie Gorców dominują łagodne kopulaste szczyty. Charakterystycznym elementem terenu są wychodnie skał piaskowcowych, występujące na północnych stokach. Na terenie Parku znajduje się kilka niewielkich jaskiń szczelinowych. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszu karpackiego płaszczowiny mazurskie. W granicach Parku znalazły się, z wyjatkiem Turbacza (1310 m n.p.m.), najwyższe szczyty Gorców: Jaworzyna Kamienicka (1288 m n.p.m.), Kiczora (1282 m n.p.m.), Kudłoń (1279 m n.p.m.), Czoło Turbacza (1258 m n.p.m.) i Gorc Kamienicki (1228 m n.p.m.). Charakterystyczne dla parku są rośliny górskie, z których najbardziej interesujące są gatunki alpejskie (17) i subalpejskie (24) spotykane m.in. na gorczańskich polanach. Znaczna część drzew jest w wieku powyżej 100 lat. W Parku żyje ponad 46 gatunków ssaków, z których najcenniejsze są duże drapieżniki - ryś, wilk, niedźwiedź, a najpospolitsze są jelenie, sarny i dziki. Do osobliwości zaliczyć należy przedstawicieli rodziny pilchowatych: popielicę, orzesznicę i koszatkę. Na terenie Parku występują płazy: salamandra plamista (uznana za symbol parku), traszki (2 gatunki), żaba trawna, ropucha szara i kumak górski. Z uwagi na swe położenie Park posiada wiele punktów widokowych, z których roztaczają się atrakcyjne panoramy na sąsiednie pasma górskie.

Magurski Park Narodowy

Magurski Park Narodowy utworzony został w 1995 roku na obszarze 19025 ha. Aktualna jego powierzchna wynosi 19962 ha. Park leży w południowej części kraju, w Beskidzie Niskim, przy granicy ze Słowacją. Spośród osobliwości geologicznych wymienić należy: pomnik przyrody "Diabli Kamień" i rezerwat "Kornuty". Główną częścią parku jest grzbiet Magury Wątkowskiej z kulminacją na Wątkowej (847 m n.p.m.). Jego północne stoki są pokrojone źródłowymi potoków Bednarka i Kłopotnica. Wschodnia część Magury uformowała się w ciąg pojedynczych garbów oddzielonych dolinami potoków i głębokimi przełęczami. Dłuższe pasma występują na południu parku gdzie wyraziste akcenty stanowią wzgórza Nad Tysowym (713 m n.p.m.), Wielka Góra (719 m n.p.m.) i Baranie (728 m n.p.m.), oddzielone od siebie przełęczą nad Ożenną, Ciechanią i Olchowcem. W 30 zbiorowiskach roślinnych zdecydowanie przeważają zbiorowiska leśne. Za szczególnie cenne osobliowści roślinne uznać należy m.in: kozłka trójlistkowego, tojady: dziubaty i mołdawski, pokrzyk wilczą jagodą, podrzeń żebrowiec, dziewięćsił bezłodygowy, storczyki, goździk kosmaty i wawrzynek wilczełyko. Na jego terenie występuje 137 gatunków ptaków, w tym 108 lęgowych (głównie leśnych), wśród nich wiele gatunków rzadkich i zagrożonych jak np: orzeł przedni, orlik krzykliwy, puchacz i trzmielojad. Żyje tu 35 gatunków ssaków, a wśród nich duże ssaki drapieżne jak niedźwiedź brunatny, (stale zachodzący ze Słowacji i Bieszczadów), ryś, żbik, wilk i wydra.

GOSPODARKA

Beskidy są ubogie w surowce mineralne. Gospodarcze znaczenie mają jedynie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego w okolicach Krosna, Jasła, Sanoka. Ropa naftowa, podobnie jaki jej pochodne- gaz ziemny, wosk ziemny i asfalt- powstaje z substancji organicznej nagromadzonej w przybrzeżnych strefach mórz , w warunkach beztlenowych, i poddanej następnie ciśnieniu warstw zalegających powyzej oraz działaniu wysokiej temperatury. W warstwach sfałdowanych natomiast rozpoczyna się wędrówka gazu i ropy ku wierzchołkom antyklin. W wyniku tego procesu w najwyższych partiach antyklin gromadzi się gaz ziemny jako najlżejszy, niżej powstają zbiorniki ropy naftowej, a najniżej występuje woda. Wśród warunków szczególnie sprzyjających wędrówce gazu i ropy naftowej należy wymienić porowatość skał tzn. właściwość, którą odznaczają się szczególnie niektóre piaskowce (np. piaskowce ciężkowickie, krośnieńskie, cergowskie i inne). Ponadto piaskowce roponośne powinny posiadać osłonę w postaci warstwy łupków ilastych lub iłów, które uniemożliwiając dalsza wędrówkę rozproszenie się ropy sprzyjają powstawaniu jej zbiorników. Pierwsza kopalnia powstała miejscach 1854 roku miejscach Bóbrce miejscach należy do najstarszych na świecie. Większość wybudowano jednak pod koniec XIX wieku miejscach na początku XX. Złoża w okolicy Krosna i Jasła są dziś na wyczerpaniu. Wydobycie jej przyczyniło się do rozwoju przemysłu rafineryjnego. Zbudowano rafinerie w Gorlicach, Jaśle i Jedliczach. Prekursorem rafinacji ropy był aptekarz Z Krosna, Ignacy Łukasiewicz. W 1852 roku opracował on proces destylacji ropy i uzyskał z niej naftę, którą zastosował w skonstruowanej przez siebie lampie.

Beskidach Wschodnich powstał Karpacki Okręg Przemysłowy. Głównymi ośrodkami tego okręgu są: Krosno, Jasło, Sanok i Nowy Sącz. Oprócz górnictwa i przetwórstwa ropy naftowej i gazu ziemnego rozwinął się tu przemysł elektromaszynowy, środków transporu, mineralny, chemiczny. Zakładami o największym znaczeniu są: Fabryka Autobusów „Autosan” w Sanok, Fabryka Amortyzatorów w Krośnie, Krośnieńskie Huty Szkła oraz Zakłady Przemysłu gumowego „Stomil” w Sanoku. W Nowym Sączu uruchomiono fabrykę elektrod węglowych, jedną z większych w kraju, zakłady odzieżowe oraz Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego.

W kilku miejscach wydobywa się piaskowce. Kamieniołomy tych skał znajdują się m.in. w okolicach Bielska Białej, Żywca, Myślenic, Nowego Sącza, Jasła i Krosna.

Dominującą rolę w gospodarce omawianej krainy odgrywa dziś przemysł przetwórczy. W Beskidzie Śląskim i na Pogórzu rozwinął się przemysł odzieżowy i włókienniczy. Najważniejszym ośrodkiem jest Bielsko-Biała (przemysł wełniany), a ponadto Kęty i Andrychów. O bardzo wczesnym rozwoju włókiennictwa, a zwłaszcza sukiennictwa, którego tradycje sięgają tutaj XIII wieku, zadecydowało w znacznym stopniu położenie tych ośrodków na międzynarodowym podkarpackim szlaku dróżnym. Inne gałęzie przemysłu rozwinięte w tym regionie to energetyka, przemysł samochodowy (1972 uruchomiono Fabrykę Samochodów Małolitrażowych, od 1992 Fiat Auto Poland), elektromaszynowy, obuwniczy i spożywczy. Wokół Bielska Białej powstał Bielski Okręg Przemysłowy silnie zintegrowany z Górnośląsko-Krakowskim Okręgiem Przemysłowym.

Zmienne warunki klimatyczne i glebowe oraz urozmaicona rzeźba ternu sprawiły, że występują tu różne zbiorowiska roślinne. Bogate zasoby drewna przyczyniły się do rozwoju przemysłu drzewnego i papierniczego. Największymi ośrodkami są: Żywiec, Sucha Beskidzka oraz Rzepedź w Bieszczadach.

Występują tu przeważnie słabe gleby górskie, a w dolinach rzek mady. Część pokrywają czarnoziemy rozwinięte na lessach. Na Ziemi Sądeckiej intensywnie uprawia się owoce i warzywa. Tam też powstały liczne przetwórnie owocowe i warzywne, z których największa znajduje się w Tymbarku koło Limanowej.

Rolnictwo odgrywa drugorzędną rolę w gospodarce Karpat. Dostosowało się ono ściśle do warunków naturalnych, jakie stwarzają góry. W strefie Pogórza oraz w Beskidach do wysokości ok. 700 m n.p.m. uprawia się żyto i pszenicę. Na Wylesionych terenach do wysokości ok. 1000 m n.p.m. występują uprawy ziemniaków i owsa.

Ostatnia z wymienionych roślin stanowiła główne pożywienie koni, które hodowano tu masowo jeszcze w pierwszej połowie XX wieku. W minionych latach powierzchnie obsiewane owsem wyraźnie zmniejszyły się. Powyżej 1000 m n.p.m. występują głównie łąki i pastwiska oraz rozwinięte jest pasterstwo, choć spotyka się także pola uprawne. Hodowano głównie owce. Dziś pasterstwo ustępuje miejsca innym formom gospodarki, głównie hodowli bydła.

Karpaty są obszarem o najwyższych opadach w Polsce. W związku z tym występują tu nadwyżki wodne, które dotychczas nie były należycie wykorzystane. Na rzekach karpackich wybudowano nieliczne zbiorniki i elektrownie: w Porąbce i Trefnej na Sole, w Rożnowie i Czchowie na Dunajcu oraz w Solinie i Myczkowcach na Sanie. Potencjał energetyczny tych rzek jest słabo wykorzystany.

Bardzo ważną rolę w gospodarce Beskidów odgrywa turystyka. Ruch turystyczny skupia się w rejonie Wisły i Żywca. Są to przede wszystkim tereny wypoczynku świątecznego i urlopowego mieszkańców Górnego Śląska i Karakowa.

Ważnym bogactwem Karpat są także wody mineralne występujące w Beskidzie Sądeckim, w dolinie Popradu. Najbardziej znane uzdrowiska tego regionu to: Krynica, Muszyna, Żegiestów i Piwniczna Zdrój. Innymi większymi uzdrowiskami i miejscowościami o wybitnych walorach są : Rabka, Iwonicz, Romanów, Wisła i Ustroń.

LUDNOŚĆ

„Odrobina historii”
Osadnictwo w Beskidach i na Pogórzu Karpackim rozwijało się z pewnym opóźnieniem w stosunku do terenów niżowych; ludzie osiedlali się w górach niechętnie, często pod wpływem przymusowych sytuacji wywołanych wojna, czasem ucieczką po dokonaniu jakiegoś karalnego czynu itp. Osadnictwo posuwające się od nizin wnosiło na obszar górski gospodarkę rolną. Utrudniony dowóz i wysokie ceny ziarna i mąki przy równoczesnym rosnącym zapotrzebowaniu na żywność uzasadniały ten kierunek produkcji, prowadzonej w górach mino trudnych warunków przyrodniczych. Wraz z postępującymi od południowego wschodu falami wędrówek wołoskich pasterzy, które trwały aż do XVI wieku, pojawił się na obszarze Beskidów nowy kierunek produkcji- gospodarka pasterska i hodowlana, która znalazła tu odpowiednie warunki rozwoju. Aż do końca XVIII wieku Beskidy, z wyjątkiem Kotliny Żywieckiej i Sądeckiej, uchodziły za obszar bardzo słabo zaludniony. Dopiero wiek XIX wraz z rozwojem sieci komunikacyjnej i ożywieniem wymiany towarowej przynosi również gwałtowny wzrost zaludnienia zarówno Beskidów, jak i Pogórza. Równocześnie jednak nastąpiło karczowanie lasów na rzecz zwiększenia powierzchni rolnej; jedną z najbardziej uderzających cech krajobrazu rolniczego Beskidów, zwłaszcza Zachodnich, jest szachownica wąskich i długich pól.

Karpaty rysują się na tle całej Polski jako obszar o dużej gęstości zaludnienia. W Beskidach łącznie z Podhalem w 1969 r. przypadało przeciętnie 108 mieszkańców na km2 . O niektórych obszarach, obszarach zwłaszcza o Beskidach Zachodnich, można powiedzieć, że są przeludnione, ze względu na trudne warunki środowiska przyrodniczego, nieurodzajność gleb górskich i zdarzające się tutaj stosunkowo częściej niż na nizinach klęski nieurodzaju czy zniszczenia wywołane wezbraniem rzek. W Beskidzie Śląskim, Żywieckim i Sądeckim zaznacza się bardzo nierównomierne rozmieszczenie ludności; osadnictwo skupia się w dolinach lub kotlinach, podczas gdy pasma górskie i ich silnie nachylone stoki stanowią tereny przeważnie nie zamieszkane.


„W BESKIDZIE ŻYWIECKIM”

Kiedy pieszo wędrując z gór przez Kilówkę i Węgierską Górkę wyjdziemy z malowniczego wąwozu, staniemy nagle u skraju kotliny- niczym na fantastycznym obrazku- otoczonej górami pokrytymi wysokim kożuchem lasów i nieco poniżej barwną szachownica pól. Pośrodku rozłożyło się miast Żywiec.

ŻYWIEC
Opowiadano, że kiedyś hodowano tu świnie i dostarczano na dwory szlacheckie w całym królestwie polskim; owe świnie zwano wówczas żywcem. Stąd nazwa miasta. Inaczej jeszcze twierdzą rodowici mieszkańcy Żywca: nazwa miasta wzięła się stąd, że dawno temu żyło tu mnóstwo dzikiego zwierza, wśród którego królował żubr. Ludzie, ze względu na obfitość zwierzyny, miasto przez siebie założone nazwali Żywcem, przyjmując jako herb potężny łeb żubra.

Najstarsze wzmianki historyczne o mieście pochodzą ze spisów świętopietrza diecezji krakowskiej z XIV wieku i z „Liber beneficiorum” Jana Długosza. Najwcześniejsza wzmianka o Żywcu datuje się na rok 1337 i głosi, iż jest to „oppidum” (miasto). Godne uwagi zabytki to: zamek wzniesiony ok. 1500 r., rozbudowany następnie w renesansowa rezydencję; pałac z początków XIX wieku w ciekawym (ze względu na bogactwo flory) parku miejskim, gdzie znajduje się także domek chiński; kościół parafialny z XV wieku i średniowieczny kościół pod wezwaniem Św. Krzyża.

Najbardziej atrakcyjna, górującą nad Kotliną Żywiecką, jest Grupa Pilska. Szczyt Pilska (1557m n.p.m.) sięga 200m ponad górną granice lasów i jest drugim, po Babiej Górze, wzniesieniem pokrytym kosodrzewiną. Na południu Żywiecczyzny wyróżnia się grupa Wielkiej Raczy (1236 m n.p.m.). Pokrywa ją stary, szumiący las bukowy. Spokój, cisza, rzadko spotykane na innych szlakach czekają na innych szczytach, jak np. na Rycerzowej (1207 n.p.m.). Nie mniej atrakcyjna, choć zwykle pełna turystów jest grupa gór: Beskid Śląski z Baranią Górą (1214m n.p.m.) na czele, skąd wypływa Wisła; od północy okalają Kotlinę wzniesienia Beskidu Małego.

Powstały tu dwa sztuczne jeziora: Międzybrodzkie, z zaporą wzniesiona tuż przed drugą wojną światową w Porąbce , oraz Żywieckie, z zaporą w Trefnej. Te dwa akweny spełniają ważną rolę: zapobiegają groźnym i wiele szkód powodziom. Oba zbiorniki stały się ośrodkami sportów wodnych i wypoczynku świątecznego.

Tradycje piwowarskie sięgają XV wieku i już wówczas ława żywieckiego piwa wybiegała daleko poza granice Polski. Jedna z tajemnic jego smaku tkwi w znakomitej wodzie spływającej z gór, wodzie krystalicznie czystej, zimnej nawet w czasie upałów, z licznymi minerałami.

WĘGIERSKA GÓRKA

Pierwsza wzmiankę o tej miejscowości można znaleźć w dokumentach z połowy XV wieku. Wtedy to węgierski monarcha Maciej Korwin domagał się od żywieckiego pana Mikołaja Komorowskiego przekazania mu całej ziemi żywieckiej. Posłom węgierskim- jak głosi legenda- rozkazano udowodnić prawa swego pana do ziemi. W tym celu musieli przysiąc. Jednak użyli podstępu, przywieźli w workach ziemię ze swojego kraju, rozsypali ja po najwyższym wzniesieniu i przysięgli, że „ klęczą na węgierskiej ziemi”. Podstęp został wykryty, a posłowie bojąc się gniewu bożego odstąpili. Na pamiątkę tego wydarzenia miejsce to nazwano Węgierską Górką.

W tej niewielkiej, ale za to uroczej miejscowości warto się zatrzymać, aby obejrzeć stare drewniane kościółki i galerie wyrobów ludowych. Węgierska Górka i okoliczne miejscowości stanowią doskonałą bazę wypadową do uprawiania turystyki górskiej. Przez gminę przebiega Główny Szlak Beskidzki. W Cięcinie, szczególnie tym, którzy cenią ciszę i spokój, polecić można piękne trasy widokowe. Atrakcją Żabnicy jest niewątpliwie jej położenie. Wtopiona pomiędzy zbocza gór, ciągnąca się wzdłuż potoku Żabniczka, urzeka wspaniałą przyrodą. Z kolei Cisiec słynie z kultywowania tradycji bibułkarstwa ludowego. W tutejszej Izbie Ludowej Jan Talik zgromadził dawne, ludowe przedmioty użytkowe. Położenie na terenie Żywieckiego Parku Krajobrazowego, liczne szlaki turystyczne wiodące w wyższe partie Beskidu Żywieckiego, czyste środowisko, wspaniałe krajobrazy, to główne atuty gminy.

JELEŚNIA

Wiele krązy podań o Jeleni, a większość związana jest z pierwszymi osadnikami- pasterskimi plemionami Wołochów. Trzeba koniecznie odwiedzić tu karczmę, zbudowana na przełomie XVIII i XIX wieku, gdzie można spożyć pyszne potrawy regionalne i obejrzeć niewielkie zbiory tutejszego muzeum.
Do dnia dzisiejszego zachowały się w okolicy niewielkie ostępy dawnej puszczy Karpackiej, chronione w trzech rezerwatach: na Pilsku z roślinnością Alpejską, na stokach Hali Rysianki, ze starym drzewostanem liczącym od 190 do 230 lat na Romance, gdzie rośnie wspaniały las z przykładami ponad 200-tu letnich świerków.

BIELSKO-BIAŁA
Historia Bielska-Białej to tak naprawdę dzieje dwóch siostrzanych miast, które do 1951 r. były odrębnymi ośrodkami.
Trudno oprzeć się wrażeniu, że Bielsko od zawsze jest pomiędzy, od zawsze leży na styku kultur, że zawsze ścierają się tutaj jakieś przeciwieństwa, że wszystko ma specyficzny, jakby niespokojny i tymczasowy charakter. Być może właśnie to od 700 lat jest jego tajemnicą.

Choć Bielsko-Biała jest miastem prawie 200-tysięcznym, to jego zabudowa jest zwarta, co sprawia, że większość najatrakcyjniejszych zabytków znajduje się w centrum.

SZCZYRK
Sześciotysięczne miasteczko, znane przede wszystkim jako kurort i ośrodek sportów zimowych, rozciąga się w górnej części doliny Żylicy, u podnóży Skrzycznego i wznosi się wzdłuż drogi w kierunku Przełęczy Salmopolskiej, na której graniczy z Wisłą. Podczas gdy centrum kurortu leży na wysokości 460 m, niektóre części miasta rozsiadły się wysoko na górskich zboczach, nawet na wysokości 900 m.

Nazwa miejscowości, pochodząca od wyrazu szczerk, oznaczającego "kamyki drobne, piasek gruby, żwir, rolę szczerkowatą (żwirkowatą)", wskazuje na mało przyjazne dla osadnictwa warunki. Według innych, mniej uzasadnionych hipotez, Szczyrk przybrał jakoby swą nazwę od "szczyrkania" potoku albo też od "szczyrkania" owczych dzwoneczków.

W wyżej położonym przysiółku Szczyrku, na tzw. Górce, znajduje się ciekawe miejsce kultu maryjnego - Sanktuarium M.B. Królowej Polski, zbudowane w miejscu, gdzie przed wojną miały podobno miejsce objawienia Matki Boskiej. Gdy rozpoczęto budowę kościoła, ze zbocza w cudowny sposób wytrysnęło źródło.

WISŁA
To 11-tysięczne miasteczko u źródeł Wisły (ok. 430 m, niektóre dzielnice nawet o 300 m wyżej), z centrum nad brzegami rzeki, słynie jako rodzinne miasto Adama Małysza. Poszczególne przysiółki i osady wcisnęły się w liczne rozgałęziające się doliny potoków – źródłowych dopływów Wisły.


BIBLIOGRAFIA

1. Dylikowa A. Geografia Polski, Krainy Geograficzne, 1973 Warszawa
2. Dudek E. Geografia 8, 1997 Wrocław
3. Piotrkowski J. Przewodnik samochodowy Polska 1994 Warszawa
4. Sumiński T., Waglewski J.W Beskidzie Żywieckim i na Orawie
5. Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna wydawnictwa Gutenberga , tom II Kraków
6. strony internetowe:
http://www.karpaty.edu.pl/teams/drugac/pnaro/babio.htm
http://www.mos.gov.pl/kzpn/pl/gorc_pl.htm
http://www.karpaty.edu.pl/teams/drugac/pnaro/magur.htm
http://przewodnik.onet.pl/1198,1596,spinr.html