Choroby układu hormonalnego (układu wydzielania wewnętrznego).

Ogólna charakterystyka chorób układu hormonalnego.

Układ wewnątrzwydzielniczy jest, obok układu nerwowego, jednym z głównych układów kontrolujących funkcje organizmu. Powiązany jest głownie z różnymi funkcjami metabolicznymi, tzn. przemianą pewnych substancji w organizmie, a także kontroluje on działanie komórek. Nazywa się go także układem hormonalnym, ponieważ jego funkcjonowanie odbywa się za pośrednictwem hormonów.
Układ wydzielania wewnętrznego składa się z wielu narządów, których zadaniem jest wytwarzanie hormonów. Do najważniejszych należą: przysadka, nadnercza, tarczyca, trzustka, jajnika (u kobiet), jądra (u mężczyzn).
Zaburzenia w funkcjonowaniu układu wydzielania wewnętrznego zależą od braku lub nadmiaru jednego z hormonów. W gruczołach hormonalnych mogą występować łagodne lub złośliwe nowotwory powodujące, że hormon, który ten narząd powinien, jest produkowany w dużych ilościach lub przeciwnie, nie jest wytwarzany wcale. Nie wszystkie choroby tego układu mają charakter nowotworowy. Istnieją także stany zapalne, wynikłe z autoimmunizacji, będące wynikiem reakcji układu odpornościowego produkującego substancje (pewne przeciwciała), które są przyczyną choroby. Przyczyny innych chorób, np. cukrzycy, nie są znane. Wiele zaburzeń układu wydzielania wewnętrznego przejawia się w postaci zespołów, czyli określonych zmian i cech na ciele, które można zaobserwować podczas oględzin pacjenta. Do najbardziej widocznych zespołów należą: gigantyzm – jako skutek nadmiaru hormonu wzrosty, karłowatość, będąca wynikiem braku tego samego hormonu w okresie wzrostu, pojawienie się męskich cech płciowych u kobiety (zarost, zmiana barwy głosu itp.), będące objawem nadmiaru hormonów męskich, brak rozwoju cech płciowych zarówno u dziewczynek, jak i u chłopców, na skutek braku hormonów żeńskich lub męskich, pojawienie się wola (powiększenie tarczycy w przedniej części szyi) w zaburzeniach hormonu tarczycy itd.

Choroby nadnerczy.

Nadnercza są narządami, których zadaniem jest wydzielanie hormonów. Znajdują się w tylnej części jamy brzusznej, na każdej z nerek. Składają się z dwóch części: zewnętrznej, czyli kory, i wewnętrznej, czyli rdzenia.
Różne zaburzenia w funkcjonowaniu nadnerczy są skutkiem nadmiaru lub braku hormonów, które gruczoły te wytwarzają. Choroby kory nadnerczy, połączone z nadmiernym działaniem hormonów korowo-nadnerczowych, prowadzą do tzw. Zespołu Cushinga, dającego takie same objawy, jak przy leczeniu kortykosteroidami: nadciśnienie tętnicze, zanik mięśni, nadmierne owłosienie twarzy (zjawisko określane jako hirsutyzm), wzrost stężenia glukozy we krwi itd. Do chorób wywoływanych przez niedobór hormonów nadnerczowych należy choroba Addisona, która wywołuje ciemne zabarwienie skóry. W innych przypadkach zaburzenia dotyczą rdzenia nadnerczy, a zatem wytwarzania adrenaliny i noradrenaliny. Najczęstszym powodem choroby jest w tym przypadku obecność guza chromochłonnego, którego głównym objawem jest podwyższone ciśnienie tętnicze.

Choroby przysadki.

Przysadka jest gruczołem wytwarzającym hormony, znajdującym się w mózgu w rejonie kości klinowej, nazywanym ze względu na kształt siodłem tureckim. Przysadka położona jest w jamie czaszki na wysokości jamy nosowej.
Istnieją dwa rodzaje zaburzeń funkcjonowania przysadki: procesy, które uniemożliwiają wytwarzanie hormonów, lub zjawiska (na ogół guzy), które powodują, że wytwarzane są one w nadmiernej ilości. Zarówno brak, jak i nadmiar hormonów przysadki wywołuje wiele anomalii, które przejawiają się w różnych narządach i układach organizmu: w funkcjonowaniu tarczycy, nadnerczy, jajników i jąder oraz w zaburzeniach wzrostu (karłowatość, gigantyzm itp.). W schorzeniach przysadki wszystkie jej funkcje zostają zaburzone, co prowadzi do powstawania wad i dysfunkcji.

Choroby podwzgórza.

Podwzgórze jest niedużym obszarem w mózgu zlokalizowanym w części środkowej, między dwiema półkulami mózgowymi w obrębie jamy czaszki. Różne części podwzgórza określa się ze względu na funkcje, jakie pełnią ich komórki.
Biorąc pod uwagę różnorodność funkcji podwzgórza, każdy proces chorobowy pojawiający się w tej części mózgu (choroby, urazy, wady...) wywoła zaburzenia tych wszystkich funkcji, dotyczące snu, apetytu i pragnienia, regulacji temperatury ciała; pojawiają się też problemy z aktywnością seksualną. Występują także liczne zespoły chorobowe na skutek niewłaściwego działania hormonów w innych częściach organizmu, którymi zawiaduje podwzgórze (tarczyca, nadnercza, jajniki i jądra). Brak hormon zatrzymującego wodę (antydiuretycznego) powoduje nadmierne straty wody wraz z moczem, co może grozić szybkim odwodnieniem organizmu.

Choroby grasicy.

Grasica jest gruczołem, czyli narządem, który ma za zadanie wydzielanie pewnych substancji; znajduje się za mostkiem, w obrębie klatki piersiowej. Gruczoł ten rośnie, a następnie zanika, w miarę jak organizm rozwija się.
Grasica pełni rolę we wczesnym okresie życia. Wycięcie jej u dorosłego człowieka nie pociąga za sobą poważnych konsekwencji. Jednak brak grasicy u noworodka wywołuje brak limfocytów T i w rezultacie brak odporności, czyli brak reakcji układów obronnych na wszelkiego rodzaju czynniki zewnętrzne, które mogą wywołać infekcje. Właśnie dlatego, że u dzieci grasica nie jsest jeszcze w pełni rozwinięta, są one bardziej podatne na choroby zakaźne. Nowotwory grasicy są rzadkie i niejednokrotnie towarzyszą chorobie zwanej miastenią. To rzadkie schorzenie, wywołujące stopniową utratę siły mięśni, wynika z nieprawidłowego funkcjonowania grasicy.

Choroby tarczycy.

Tarczyca jest odpowiedzialna głównie za regulację przemiany materii, rozwój i wzrost oraz za działąnie układu nerwowego.
Do najczęstszych zaburzeń w funkcjonowaniu tarczycy należy: zapalenie tarczycy, nadczynność i niedoczynność tarczycy.
Ostre zapalenie gruczołu tarczowego spowodowane jest zakażeniem bakteriami z grupy gronkowców i paciorkowców i objawia się utworzeniem ropnia (zbiornika wypełnionego tkanką, w obrębie której toczy się proces zapalny). Przewlekłe zapalenie tarczycy (Hashimoto) cechuje wzrost i rozlane powiększenie gruczołu prawdopodobnie pochodzenia genetycznego.
Nadczynność tarczycy polega na nadmiernym wydzielaniu hormonów tarczycy i objawia się występowaniem stanów nerwowości, drżeniem, uczuciem ciągłego głodu, utratą masy ciała, brakiem tolerancji na wyższą temperaturę otoczenia, przyspieszoną akcją serca i biegunkami.
Niedoczynność tarczycy polega na niewłaściwym wydzielaniu hormonów tarczycy i jej objawy są przeciwstawne do charakterystycznych dla nadczynności: apatia, bierność, suchość skóry, zaparcia, spowolnienie przemiany materii.

Opis wybranych chorób układu hormonalnego.

Wole

Wole to nagłe powiększenie tarczycy. Najbardziej widocznym objawem wola jest powiększenie się szyi, jakie tworzy się na wysokości krtani, które może być zarówno prawie niezauważalne, jak i osiągać wielkie rozmiary.
Ten typ zaburzenia najczęściej występuje u kobiet. Nie jest to groźna choroba i leczenie w krótkim czasie usuwa dolegliwości.

Przyczyny powstawania wola.
Istnieją różne odmiany wola i – co za tym idzie – różne przyczyny jego powstawania. Po pierwsze możemy mieć do czynienia z tzw. wolem prostym, nie mającym związku z funkcjonowaniem gruczołu. Dieta uboga w jod jest częstą przyczyną tzw. wola endemicznego. Istnieją także wole sporadyczne, którego przyczyny nie są znane.
W niewielkiej liczbie przypadków wole jest spowodowane jakąś ciężką chorobą, taką jak np. zapalenie lub rak tarczycy. Stany zapalne tego gruczołu mogą czasami być źródłem wola.
Szczególnym przypadkiem jest wole u dorastających osób i kobiet w ciąży. W okresach tych wzmaga się zapotrzebowanie na tyroksynę i dlatego tarczyca może się powiększać okresowo, aby wytwarzać większe ilości hormonu.

Objawy wola.

Pierwszym dającym się zaobserwować objawem jest zgrubienie, jakie pojawia się poniżej krtani. Wola zwykłe prawie wcale nie dokucza. Jednak zaburzenia funkcji tarczycy mogą wywoływać drżenie, utratę lub wzrost masy ciała, senność, chrypkę, pocenie się, arytmię serca, nadwrażliwość na ciepło lub zimno. W niektórych przypadkach może dochodzić do stanów zapalnych w oczodołach.

Leczenie wola.

Po dokładnym badaniu obejmującym analizę krwi (w celu określenia stężenia hormonów) i badaniu szyi, lekarz zdecyduje o sposobie leczenia.
W zasadzie należy dodawać do pożywienia pewne ilości soli jodowanej. Jeśli wole jest wywołane zaburzeniami tarczycy lub jakąkolwiek inną chorobą, leczenie należy dobrać odpowiednio do każdego przypadku.

Cukrzyca

Nie udało się jeszcze ustalić przyczyny cukrzycy. Charakteryzuje ją wysokie stężenie cukru we krwi. Przechodzi on do moczu, co powoduje zachwianie równowagi, wyrażające się zapotrzebowaniem na dodatkową ilość wody, i w konsekwencji – znaczniejszym wydalaniem jej z moczem niż normalnie. Cały ten mechanizm powoduje zwiększone pragnienie i wydalanie moczu niż u osób zdrowych. Zwiększone pragnienie występuje też w rzadszej odmianie tej choroby, zwanej moczówką prostą.

Przyczyny cukrzycy.

Podstawowym czynnikiem regulującym stężenie cukru w ustroju człowieka jest insulina, hormon wytwarzany przez trzustkę, a dokładniej przez komórki tej części trzustki, w której znajdują się wysepki Langerhansa.
Zadaniem insuliny jest transportowanie cukrów, które w wyniku trawienia pokarmu uwalniane są w jelicie aż do wątroby i mięśni, i tam jest w ogóle wytwarzana, jak np. w cukrzycy młodzieńczej, lub jest produkowana w ilości niewystarczającej, jak w cukrzycy dorosłych.
Właśnie dlatego cukrzyca młodzieńcza, postać o najcięższych objawach, musi być leczona regularnymi zastrzykami insuliny. Lekarz ustala właściwe dawki i czas między poszczególnymi wstrzyknięciami, a także pokazuje choremu jak należy to robić. Technika przyniosła w tej dziedzinie nowoczesne rozwiązania, np. sprzęt przenośny, tzw. długopisy insulinowe, które pozwalają na łatwe wstrzyknięcie sobie leku z możliwością pomiaru jego stężenia w każdej chwili.

Objawy cukrzycy.

Wysokie stężenie cukru we krwi i moczu – hiperglikogemia – i wytwarzanie dużej ilości moczu – wielomocz – są najistotniejszymi objawami cukrzycy. Inne oznaki, jakie obserwuje się jednocześnie, to odczucia pragnienia i głodu, osłabienie i stopniowa utrata masy ciała.
Istnieją inne charakterystyczne powikłania, jak zaburzenia widzenia (do najcięższych z nich należy retinopatia cukrzycowa), schorzenia tkanki łącznej i skóry, zwłaszcza stóp.

Środki ostrożności przy cukrzycy.

Najważniejsze, ogólne środki ostrożności w przypadkach cukrzycy, związane z odżywianiem się pacjenta: zaprzestanie używania napojów alkoholowych, higiena ciała, tak aby skóra mogła eliminować toksyny. W sumie – prowadzenie zdrowego trybu życia.

Innym objawem, któremu należy zapobiegać ze względu na trudności z kontrolą stężenia cukru we krwi, jest hipoglikemia, polegająca na zbyt niskim stężeniu cukru we krwi/ W rzeczywistości kryzysy hipoglikemiczne, jeśli nie stosuje się środków zaradczych, mogą mieć konsekwencje groźniejsze niż hiperglikemia, powodują bowiem obniżenie napięcia mięśni, drżenie, kołatanie serca, zaburzenia wzroku, osłabienie, a nawet utratę świadomości, śpiączkę, do śmierci włącznie. Aby uniknąć wymienionych sytuacji chorzy na cukrzycę powinni nosić przy sobie cukier.

Udar cieplny

Udar cieplny to zaburzenie czynności termoregulacji, które następuje wtedy, gdy przestają prawidłowo działać mechanizmy regulacji temperatury na skutek długotrwałego narażania się na działanie wysokiej temperatury.
Ten rodzaj zaburzenia jest bardzo niebezpieczny i może wywołać ciężkie zaburzenia w ustroju, a nawet doprowadzić do śmiertelnego zejścia.

Przyczyny udaru cieplnego.

Panuje mylne przekonanie, że udar cieplny jest zjawiskiem wywołanym wyłącznie przez zbytnie działanie słońca. W rzeczywistości udar, który jest skutkiem zbyt długiego opalania się bez właściwej ochrony nosi nazwę słonecznego. Można powiedzieć, że jest on pewną postacią udaru cieplnego, który może mieć także inne przyczyny.
Istnieje wiele czynników, które sprzyjają udarowi słonecznemu. Łatwiej może się to zdarzyć osobie o jasnej karnacji i nie przyzwyczajonej do opalania niż komuś, kto ma skórę ogorzałą od słońca. Należy także brać pod uwagę takie czynniki, jak pora dnia oraz unikać wystawiania się na działanie promieni słonecznych w środku dnia. Innym czynnikiem sprzyjającym wywołaniu zarówno nasłonecznienia, jak i udaru cieplnego jest stopień wilgotności otoczenia. Im większa wilgotność tym większe ryzyko wystąpienia zaburzeń tego typu, gdyż wilgotne powietrze zmniejsza chłodzenie organizmu, które uzyskujemy pocąc się.
Niektóre choroby sprzyjają występowaniu udaru cieplnego. Zwłaszcza te, które powodują wzrost gorączki. W rzeczywistości atak wysokiej gorączki może dawać objawy zbliżone do udaru cieplnego.
Osoby przystosowane do życia w zimnym klimacie, nie przyzwyczajone do upału, są bardzo podatne na nadmierną temperaturę.

Objawy udaru cieplnego.

Kiedy temperatura ciała wzrasta w sposób alarmujący, pojawia się pierwszy objaw, informujący o niebezpieczeństwie: dana osoba przestaje się pocić, ponieważ wyczerpała już swoje rezerwy płynu. W niektórych przypadkach mogą pojawić się inne objawy towarzyszące, takie jak oparzenia lub zaczerwienia skóry.
Udar cieplny wywołuje wiele poważnych następstw oprócz odwodnienia i gorączki. Najniebezpieczniejsze z nich dotyczą układu nerwowego. Osoba chora może stracić przytomność lub nawet zapaść śpiączkę.
Jeżeli dojdzie do sytuacji ekstremalnej bez właściwej opieki medycznej, to leczenie może okazać się nieskuteczne. Jedna osoba na 5 chorych umiera i nic nie można zrobić, aby temu zapobiec.

Zapobieganie udarom cieplnym.

Wystarczy unikać zbyt długiego wystawiania się na słońce lub działania innych źródeł intensywnego ciepła. Przebywając w gorącym klimacie lub uprawiając sport należy pić dużo wody i napojów izotonicznych, pomagających zatrzymać płyn wewnątrz ustroju i wyrównać braki soli mineralnych.

Leczenie udaru cieplnego.

Jeśli wystąpi udar cieplny, należy natychmiast wezwać lekarza lub zabrać chorego do szpitala, a ponadto odsunąć od źródła ciepła i stosować chłodzenie za pomocą kąpieli w letniej, stopniowo ochładzanej wodzie. Gdy pojawią się pierwsze oznaki poprawy, tzn. temperatura ciała spadnie poniżej 38C i stwierdzimy dotykiem pewne ochłodzenie skóry, możemy zacząć podawać choremu małymi łykami solankę, aby zainicjować proces ponownego nawodnienia organizmu.

Hirsutyzm

Nazwą tą określa się szczególny rodzaj zaburzenia, polegający na pojawieniu się nadmiernego owłosienia u kobiet w miejscach, w których ono normalnie nie występuje.
Hirsutyzm może wystąpić także u mężczyzn, choć w mniejszym stopniu. Ponieważ część ich powierzchni ciała pokryta jest owłosieniem, zwykle przechodzi niezauważony. Wprawdzie jest to zaburzenie o niewielkim znaczeniu, to jednak nie należy go zbytnio bagatelizować, ponieważ w niektórych przypadkach może być zwiastunem poważniejszych chorób.

Przyczyny hirsutyzmu.

Prawie wszystkie przypadki hirsutyzmu wywołane są zaburzeniami hormonalnymi. Zarówno kobieta, jak i mężczyzna wytwarzają pewną ilość hormonów płciowych należących do płci przeciwnej. Jest to zjawisko całkowicie normalne i nie stanowi żadnego niebezpieczeństwa. Jednak u wielu kobiet na skutek różnorakich przyczyn odnotowuje się zwiększone wydzielanie androgenów, czyli hormonów męskich. Ich koncentracja w komórkach może spowodować pojawienie się objawów maskulinizacji, takich jak np. zwiększone owłosienie. Nie oznacza to wcale, że kobieta zamieni się w mężczyznę, ale mogą się u niej rozwijać niektóre drugorzędne męskie cechy płciowe.
Istnieją przypadki hirsutyzmu o wyraźnie rodzinnym pochodzeniu. W przypadku objawów dziedzicznych nie należy się przejmować, jeśli u poprzedników nie groźne zaburzenia, aczkolwiek należy się mieć na baczności, jeśli obserwowano określone dolegliwości.

Objawy hirsutyzmu.

Schorzenie to pojawia się w postaci owłosienia różnych części ciała. Ilość włosów, jak i miejsc, w jakich się pojawi, zależeć będzie od osoby i stopnia zaburzenia wydzielania hormonów.

Leczenie hirsutyzmu.

Jeśli hirsutyzm jest jedynie objawem innej choroby, leczenie będzie właściwe dla danego schorzenia.
Jeśli owłosienie jest skutkiem zażywania jakiegoś leku, wystarczy na ogół odstawienie go, aby znikło.
Ponieważ większość przypadków nie zalicza się do groźnych, leczenie powinno ograniczyć się do likwidowania objawów, czyli regularnego depilowania nadmiernego owłosienia.

Nagminne zapalenie przyusznic (świnka)

Jest to ostra wirusowa choroba zakaźna, która wywołuje zapalenie ślinianek przyusznych, największych gruczołów ślinowych, jakie ma człowiek, więc występuje najczęściej w dzieciństwie.

Przyczyny nagminnego zapalenie przyusznic.

Przyczyną jest wirus. Zakażenie następuje przez kontakt bezpośredni, drogą kropelkową, oraz przez przedmioty zakażone śliną osób chorych. Na ogół można zarazić się wirusem na 6 dni przed i 9 dni po pojawieniu się pierwszych objawów. Kiedy wirus dostaje się do organizmu przez układ oddechowy, rozmnaża się i wędruje wraz z krwią do wielu tkanek.

Objawy nagminnego zapalenie przyusznic.

Tak jak w wielu chorobach zakaźnych, tak i tu istnieje okres inkubacji, zanim objawi się choroba. W tym przypadku trwa na ogół od 2 do 3 tygodni. Najbardziej charakterystycznym objawem pojawiającym się po tym okresie jest obrzmienie jednej lub obydwu ślinianek znajdujących się po obu stronach twarzy, przed stawem żuchwowym. Poza tym objawem miejscowym, choroba przebiega z lekką gorączką; czasami obrzmienie obejmuje także mniejsze ślinianki pod językiem.
W ostrej postaci mogą wystąpić powikłania, zwłaszcza zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, czyli powłok pokrywających mózg, oraz zapalenie jąder. To ostatnie powikłanie jest raczej rzadkie u dzieci; jeśli wystąpi u dorosłych, jest bardzo groźne.

Środki ostrożności.

Najbardziej skutecznym środkiem ostrożności w przypadku tej choroby jest prewencja w postaci szczepienia w dzieciństwie. Szczepionkę podaje się dzieciom w wieku 15 miesięcy i na ogół jest ona połączona ze szczepionką przeciw odrze i różyczce. Szczepione dzieci mogą mimo wszystko zarazić się, ale przebieg choroby będzie bardzo łagodny, a ponadto eliminuje ryzyko zarażenia innych osób.
Innym środkiem ostrożności już po wystąpieniu choroby jest właściwe postępowanie z przedmiotami należącymi do chorego, szczególnie jeśli w otoczeniu są osoby, które nie były szczepione, a przedtem nie chorowały na nagminne zapalenie przyusznic.



Na podstawie „Enciclopedia Saber a qu Atenerse Medicina Familiar”