Faszyzm i Komunizm - charakterystyka

WSTĘP
W XX wieku zaistniały dwa nowe systemy polityczne, oba wywodzące się ze skrajnych odłamów - odpowiednio prawicy dla faszyzmu i lewicy dla komunizmu. Można śmiało stwierdzić, że jednym ze skutków I wojny światowej była eksplozja totalitaryzmu w Europie. Ogarnięte nim zostały od 1917 roku Rosja oraz od 1919 roku Włochy. W latach dwudziestych tendencjami nacjo-socjalistycznymi zostały ogarnięte Niemcy a w latach trzydziestych po system totalitarny sięgnęła też Hiszpania. Nawet w Polsce, kraju o historycznych wręcz tradycjach parlamentarnych, zaistniały formy rządów totalitarnych w postaci Sanacji. Dlaczego w tym samym momencie historycznym tak popularne okazały się ruchy polityczne o zgoła niemoralnych i niebezpiecznych nurtach ? Pytanie to można uogólnić do następującego: kiedy społeczeństwo staje się podatne na skrajne poglądy, populizm i demagogię ? Można odpowiedzieć na to właśnie pytanie poprzez analizę przyczyn wybuchu totalitaryzmu w Europie tuż po I wojnie światowej.
Już Cycero stwierdził, iż ?tyran wyrasta z ludu?. Kryzys ekonomiczny objawiający się w szczególności spiralą inflacyjną to tragedia dla całego społeczeństwa. Kraj staje się biedny a dodatkowo ludzie tracą oszczędności całego życia. Zawsze podczas sytuacji ekstremalnych pojawiają się skrajne nastroje w społeczeństwie, które padają na podatny wówczas grunt. Do tego dochodzą dodatkowe czynniki: kryzys moralny i upadek autorytetów, wysokie bezrobocie będące skutkiem niskiego wskaźnika rozwoju gospodarczego oraz wewnętrzna słabość danej klasy politycznej ? wewnętrznie skorumpowanej i zwyczajnie słabej. W Niemczech faszyzm pod swojską postacią nazizmu a w Rosji komunizm jako stalinizm wynikły dodatkowo z jeszcze jednego powodu: oba te kraje przeżyły swoje upadki jako wieloletnie potęgi. Podczas I wojny światowej Rosja doznała ciężkich strat i w praktyce przegrała wojnę o front wschodni z armią niemiecką. Straty w ludziach sięgnęły 1 700 000 zabitych oraz 495 000 rannych ( w tym 145 000 inwalidów). Liczba zaginionych Rosjan lub wziętych do niewoli wyniosła 2 500 000. W przeciągu czterech lat wojny mocarstwo regionalne jakim była Rosja zostało upokorzone a społeczeństwo cierpiało niesamowitą biedę. Niemcy w wyniku Traktatu Wersalskiego utraciły dominującą pozycję w Europie. Olbrzymie straty w ludziach ( 1 773 000 zabitych, 4 216 058 rannych oraz 1 152 800 wziętych do niewoli) i ogromny kryzys ekonomiczny pogłębiły nastroje rewolucyjne w społeczeństwie. Wniosek może płynąć tylko jeden: niektóre kraje stały się niezwykle podatne na totalitarne nurty polityczne w wyniku kryzysu państwowo ? ekonomicznego po I wojnie światowej.
Jednakże osobiście uważam, iż powyższy akapit nie jest dostatecznym wytłumaczeniem. Pamiętajmy, że faszyzm i komunizm to chyba najbardziej skrajne formy rządów jakie poznała ludzkość, ponieważ oba głosiły hasła wręcz mordercze (?Uczynimy świat atlasem ZSRR? - Lenin oraz ?Pokój można wywalczyć tylko mieczem? - Hitler). Społeczeństwo musi być podatne na dany system totalitarny nie w wyniku przejściowych kryzysów ale długotrwałego, historycznego kształtowania się jego mentalności. Rosjanie tak szybko zaufali nowej władzy, gdyż od zarania dziejów żyli pod panowaniem bojarów lub Cara. Teraz w zamian dostali partię a więc jedną opcję polityczną w dodatku oferującą załatwianie wielu spraw niejako ?za obywateli?. Niemcy zaś od zawsze byli karnym i zdyscyplinowanym społeczeństwem ale jednocześnie świadomym swej... wyższości. Wystarczy, że zaistnieje w takim modelu potężny kryzys państwowości w połączeniu z krachem ekonomicznym oraz upadkiem moralnym obywateli a mamy przekroczoną swoistą cienką, czerwoną linię za którą jest już tylko tyran wywodzący się z rządów totalitarnych. Tak, to lud wybiera z siebie tyrana. Już Alan Bullock napisał w swej książce ?Hitler Studium Tyranii?, że ?Nazizm nie spadł na naród niemiecki jak grom z jasnego nieba. Był zakorzeniony w jego historii?.


Data
Wartość dolara amerykańskiego
Lato 1922 r
400 marek
Styczeń 1923 r
7000 marek
1 lipiec 1923 r
160 000 marek
1 sierpień 1923 r
1 000 000 marek
1 listopada 1923 r
130 000 000 000 marek
Załamanie się wartości pieniądza w Niemczech








FASZYZM
ideologia
wzór modelu państwowego
wzór modelu gospodarczego
społeczeństwo

Ideologia

?Nasz ruch jest antyparlamentarny? - Hitler

Faszyzm to cały zespół doktryn i poglądów z dziedziny rasizmu, elitaryzmu i autarkizmu. Sam nurt jest nacjonalistyczny, czyli głosi przede wszystkim dobro swego narodu a wszelkie jego klęski lub niepowodzenia widzi w czynnikach zewnętrznych bądź też w zdrajcach i niszczycielach państwa. Faszyści nie wybierali starannie i swój ruch kierowali właściwie przeciw wszystkim, przeciw którym mogli się zwrócić. Byli antydemokratami, antyliberałami i antykomunistami. Jednocześnie w zależności od kraju w którym rozwinął się faszyzm, główny wróg różnił się; we Włoszech był to ?zgniły liberalizm?, powstały w wyniku obciążenia odpowiedzialności za fatalną sytuację ekonomiczną kraju czołówki przemysłowo-politycznej. W hitlerowskich Niemczech na celowniku znaleźli się Żydzi wraz ze swym rzekomym ?ogólnoświatowym spiskiem?: ?Kiedy wytępimy żydowską zarazę, dokonamy dobrego uczynku dla całej ludzkości? - Hitler. Wspólnym wrogiem wszystkich odłamów faszyzmu stał się komunizm, gdyż widziano w nim ? nie bez racji ? zagrożenie dla jedności i stabilności państwa, za którego potęgę stawiali sobie wyznawcy idei faszyzmu. Dodatkowo w programie tego nurtu znajdziemy szereg teoretycznych założeń nad wyższością niektórych ludzi nad innymi. Słynna ?teoria rasowa? Adolfa Hitlera zakładała wyższość rasy aryjskiej nad resztą świata. Aryjczycy to (wg. owej teorii) mieszkańcy środkowej Europy, jednakże na samym szczycie wewnętrznej hierarchii znajdowali się oczywiście Niemcy (wg. Hitlera). Sam faszyzm zakładał wyższość silnych nad słabymi i jak każdy system totalitarny wzywał do ciągłej walki o przestrzeń życiową, czystość rasową lub... nawet z ramienia Wszechmogącego. Na dowód kolejny cytat: ?Tak więc zdaje mi się, że działam po myśli wszechmogącego Stwórcy; broniąc się przed Żydami, walczę o dzieło Pana? - Hitler. Spójność w walce całego społeczeństwa miało zagwarantować absolutnie posłuszeństwo wobec wodza, zarówno tego niższego jak i wyższego szczebla. Faszystowski kodeks moralny zakładał absolutnie podporządkowanie się wszystkich obywateli woli wodza, on wyznaczał granicę norm etycznych i prawnych. Sposób w jaki ludzie byli zależni od naczelnego przywódcy i niejakie ?przesiąknięcie? jego osobą całego życia kulturalnego kraju może być uznawane za swoisty i obecny w wielu totalitarnych systemach ?kult wodza?.
Za sposób dotarcia do obywateli faszyści wyznaczali masowe akcje propagandowe. Produkowali całe masy pisemek, ulotek lub nawet książek (?Mein Kampf? Adolfa Hitlera), które miały w naukowy sposób wyjaśniać prawdomówność głoszonych teorii. Faszyzm odznacza się brakiem jakiejkolwiek analitycznego i obiektywnego spojrzenia na toczące się wokół wydarzenia. Głosi hasła demagogiczne, nijak mające się z rzeczywistością. Nic zresztą dziwnego; to rzeczywistość ma być podporządkowana teoretycznym założeniom ideologii o wyższości ?rasy panów? oraz dominacji siły. W kwestii kultury dominującą rolę odgrywają narody wybrane. ?Podmiotami formowania kultur są wyłącznie Aryjczycy? - Hitler. Nie wolno tu zapominać o roli jaką dla reszty ludzi przypisuje Faszyzm. Główni przeciwnicy polityczni i rasowi powinni być wyeliminowani, stąd powszechna konieczność utrzymywania w duchu ideologicznym całego społeczeństwa, poczynając od najmłodszych obywateli ? dzieci.
Walka będąc nieodłącznym aspektem Faszyzmu miała nie tylko praktyczne zadania (poszerzanie granic, zdobywanie zasobów mineralnych i siły roboczej) ale również cele edukacyjne. ?Dla dobra narodu niemieckiego musimy co 15-20 lat dążyć do wojny? - Hitler. Za wzór obywatela stawiano nieugiętą postawę wojowniczą, stąd dominacja w kulturze i sztuce motywów militarystycznych, surowego aczkolwiek pompatyczno-monumentalnego budownictwa i portretowego malarstwa i rzeźby, przedstawiających... głównych polityków, wielkie postaci historyczne, itp. We Włoszech było to odwoływanie się do tradycji Imperium Rzymskiego, w Niemczech zaś dawnych germańskich władców, mitów i bogów. Odrzuciwszy przynajmniej oficjalnie religię katolicką faszyści kierowali swą uwagę na wybranych elementach historii swych narodów w których wynajdowali kult siły, wojny i własnej wyższości nad innymi ? a więc elementy zbieżne z ich ideologią.
Głównym celem ideologii faszystowskiej było stworzenie jednolitego monumentu państwowego z silnym aparatem wewnętrznym i zewnętrznym w postaci armii. Całe społeczeństwo miało stanowić jedność moralną, kulturalną i polityczną. Nie tolerowano opozycji ani krytyki. Dobro państwa było dobrem partii i dobrem całego narodu. Owe doskonałe państwo było oczywiście rządzone przez elitę, przez najwyższą na świecie ?aryjską rasę panów?.

Wzór modelu państwowego

?Państwo faszystowskie, najwyższa i najpotężniejsza forma osobowości, jest siłą, ale siłą duchową?. - Benito Mussolini

Państwo faszystowskie charakteryzuje się dyktatorskim sprawowaniem władzy, którego podprorą jest monopartyjny system parlamentarny. Funkcje ustawodawcze i wykonawcze przejmował wódz: we Włoszech Duce ? Mussolini a w Niemczech Fhrer ? Adlof Hitler, który łączył różnorakie stanowiska znane z państw demokratycznych: prezydenta, premiera, zwierzchnika sił zbrojnych oraz głównodowodzącego. Bezpośrednio jemu podlegał szeroki aparat policyjno-kontrolny, który miał cały szereg zadań z dziedziny kontrwywiadowczo-inwigilacyjnych. Dodatkowo eliminował faktycznych opozycyjnych jak i domniemanych przeciwników politycznych (sieć obozów koncentracyjnych). W III Rzeszy był to cały szereg organizacji, z których najbardziej znaną jest ?Gestapo?, ale oprócz tego Kryminalna Policja Obyczajowa (?Sittenpolizei?), Policja Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa (ta ostatnia funkcjonowała jedynie na terenach wcielanych do Rzeszy). Ponadto za elementy walki rasowej lub politycznej odpowiadały SA i po rozwiązaniu tej struktury SS jako elitarne formacje bojowe partii. Mussolini dysponował potężnym urzędem ?OVRA?, który łączył zadania policyjne, kontrwywiadowcze i ogólnonarodową walkę propagandową.
W państwie wszystkie stanowiska, zarówno te najniższego jak i najwyższego szczebla, obsadzane były członkami zaplecza politycznego wodza, czyli jedynej partii sprawującej władzę: w Niemczech była to NSDAP, czyli Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza a w przypadku Włoch ? Narodowa Partia Faszystkowska. Jeszcze przed przejęciem władzy w skład elektoratu tych ugrupowań wchodziły w zasadzie wszystkie warstwy społeczne, choć uogólniając można przyjąć iż wywodziły się one przede wszystkim z tzw. ?klasy średniej? (w latach dwudziestych XX wieku było to bardzo szerokie pojęcie; od średniej burżuazji miejskiej i wiejskiej, po drobnomieszczaństwo i małych i średnich przedsiębiorców) ale również i niższe klasy społeczne, takie jak np. robotnicy. W dodatku faszyzm niemiecki został w znacznej mierze poparty przez... przemysłowców wysokiego szczebla, którzy widzieli w osobie Adolfa Hitlera człowieka zdolnego do opanowania nasilających się ruchów komunistycznych w państwie. Faszyzm nigdy nie był popierany przez klasę inteligencką.
Zachowywano jednak pewne pozory parlamentaryzmu. Posłów obywatele wybierali z jednej listy wyborczej. Jednakże o wszystkim decydował w praktyce dyktator. Parlament odgrywał rolę propagandowo-edukacyjną dla społeczeństwa. To w nim członkowie partii wyrażali postanowienia wodza, cele polityczne i metody ich uzyskiwania. Niemiecki Reichstag stał się w latach 30-tych areną oddziaływania demagogicznej myśli faszystowskiej na wszystkich obywateli; dziesiątki przemówień, deklaracji, mało głosowań, gdyż wódz rządził poprzez dekrety. Jednakże najważniejsze projekty poddawał pod głosowanie, którego wynik był z góry przesądzony. W partii obowiązywało bezwzględne posłuszeństwo wobec ideologii i wodza faszystowskiego.
Sądownictwo stanowiło niezależną władzę, jednakże tworzono specjalne sądy partyjne, obyczajowe oraz dążono do obsadzania stanowisk sędziów oraz prokuratorów przez ludzi związanych ze sprawującą opcją polityczną. Docelowo program państwa faszystowskiego zakładał całkowite przejęcie sądownictwa przez odpowiednie organy partii.

Wzór modelu gospodarczego

?Kapitaliści wysunęli się na czoło dzięki swoim zdolnościom i na zasadzie selekcji, co jeszcze raz dowodzi tylko wyższości ich rasy; mają prawo do kierowania innymi?. - Adolf Hitler

Gospodarka państwa faszystowskiego była przykładem silnego modelu etatystycznej gospodarki rynkowej, tzn. iż państwo respektowało istnienie własności prywatnej i nie zakazywało funkcjonowania prywatnej przedsiębiorczości to jednak prowadziło bardzo silny interwencjonizm gospodarczy a powiązania z wielkimi koncernami lub zakładami nie odbywały się na zasadzie procentowego udziału państwa w danej spółce lecz zwyczajnych zleceń-kontraktów desygnowanych przez państwo do poszczególnych przedsiębiorstw (nawet prywatnych). Podsumowując w państwie faszystowskim własność była dwojakiego rodzaju; albo całkowicie państwowa (np. zakłady Kriegsmarine w Bremie czy zespół stoczni remontowych w Bremerhaven) albo całkowicie prywatna, wszystko jedno czy na zasadzie konsorcjum czy pojedynczego właściciela (np. rywalizujące ze sobą podczas wojny biura projektowe ?Heinkel? i ?Messerschmit?). Majątki ?wrogów narodu?, Żydów lub działaczy opozycyjnych, były jednak przejmowane przez państwo. Podawanie przykładów z zakresu sektora zbrojeniowego ma zasadnicze znaczenie, gdyż gospodarka państwa faszystowskiego była nastawiona na dostarczanie olbrzymich ilości broni. Stąd dominacja przemysłu ciężkiego w gospodarce i wysoki stopień interwencjonizmu państwa. Zarazem polityka ekonomiczna ukierunkowana głównie na duże zakłady produkcyjne skutkowała zupełnym upadkiem małej i średniej przedsiębiorczości ? głównej siły napędowej gospodarki rynkowej. W czasie rządów faszystów we Włoszech i w Niemczech mamy do czynienia z upadkiem średnich prywatnych zakładów o charakterze wytwórczym (zwykle rodzinne przedsiębiorstwa). Ogólnie cały sektor średniej gospodarki przeżywał trudności związane z brakiem środków kredytowych. Fakt ten związany był ze słynnym ?efektem wysysania?. Wspieranie przez państwo przemysłu ciężkiego i militaryzacja gospodarki pochłaniała większą część finansów do sektorów: a) budżetowego (wysokie podatki, pozwalające sfinansować szereg państwowych inwestycji, b) przemysłu ciężkiego powiązanego z państwem.
Pomimo szeregu czynników etatystycznych gospodarka państwa faszystowskiego zachowywała jednak praktycznie wszystkie założenia gospodarki wolnorynkowej. Państwo respektowało prywatną własność ziemi, nie stosowano ani centralizacji ani systemów rozporządzeniowo-planowych. Stopień fiskalizmu był wysoki ale obywatele nie byli zmuszani do oddawania wypracowanych przez siebie dóbr na rzecz państwa, choć podczas wojny obowiązywał rolników podatek w postaci płodów rolnych na rzecz armii. W gospodarce funkcjonowała (choć w ograniczonym stopniu) zasada konkurencyjności, wynikająca często z ideologicznych przesłanek systemu: wygrywa ten, który jest najlepszy. Stąd stosowanie wolnorynkowych rozwiązań na zamówienia publiczne. Wybór producenta nowych broni odbywał się dość często na zasadzie przetargu. Nie stosowano wreszcie odgórnego sterowania cenami, jak miało to miejsce w systemie komunistycznym, zachowując przez to fundamentalną zasadę gospodarki rynkowej: kreowania cen przez rynek na zasadzie korelacji między popytem a podażą. Zarazem w tej materii funkcjonowały elementy etatystyczne: w celu przeciwdziałania zjawisku inflacji państwo interweniowało w gospodarkę, odpowiednio zawyżając lub zaniżając popyt na określone artykuły. Dzięki takiej polityce III Rzesza uporała się z wielką inflacją z lat dwudziestych ale ? z drugiej strony, kosztem posiadania i tak względnie słabej waluty w porównaniu z walutami obcymi. Jednak faszyści zdawali się nie być zbytnio przejętymi sytuacją; model gospodarki państwa faszystowskiego zakładał bowiem przede wszystkim gospodarowanie na rynku wewnętrznym. Totalitaryzm odrzuca gospodarcze współdziałanie z innymi a więc wspomożenie własnego przemysłu poprzez nałożenie wysokich ceł na artykuły importowane wiązało się z identyczną polityką innych państw, które uczestniczyły w wymianie handlowej z państwem faszystowskim a w konsekwencji oznaczało to swoistą alienację gospodarczą państwa totalitarnego.
W państwie faszystowskim bank emisyjny był powiązany z rządem, który dodatkowo posiadał pełnię instrumentów w kreowaniu polityki pieniężnej państwa.
W kwestii walki z bezrobociem faszyści wybierali wybitnie etatystyczną metodę walki z nim ? szeroko zakrojone działania państwa finansowane z budżetu. Organizowano roboty publiczne (budowa autostrad, portów, lotnisk, ogólnie rzecz biorąc konstrukcja i modernizacja infrastruktury), ponadto stosowano masowe zatrudnianie w przemyśle ciężkim, tym zarówno państwowym jak i prywatnym. Zwiększano liczebność armii oraz powoływano masę organizacji paramilitarnych, skupiających młodzież szkolną jak i tą tuż po ukończeniu nauki. Należy przy tym pamiętać, iż walka z bezrobociem poprzez model interwencyjny wiązała się z bardzo niskimi wynagrodzeniami dla pracowników (niejednokrotnie otrzymywali oni wypłatę w postaci dóbr, jak np. żywność), z drugiej jednak strony bezrobocie przestało być problemem palącym a ludzie nie przymierali głodem. W połączeniu z państwową-darmową służbą zdrowia, oświatą i sprawnym aparatem policyjno-sądowym (nadzwyczaj sprawnym) dawało to poczucie względnej stabilizacji szerokim masom obywateli.
Faszyści w ciekawy sposób rozwiązali ewentualną kwestię opozycji związanej z kierunkiem polityki ekonomicznej państwa. Zwykle sprzeciw obywateli nie zadowolonych ze stanu gospodarki oraz kierunku w jakim ona zmierza a także sytuacji zatrudnionych wyrażają związki zawodowe. Wolny rynek zakłada posiadanie wolnych, niezależnych związków zawodowych pracowników, z tym że w różnych krajach organizacje te posiadają odpowiednio mniejsze lub większe uprawnienia i wpływ na podejmowanie decyzji ekonomicznych w państwie. Państwo faszystowskie jako państwo totalitarne nie mogło tolerować niezależnych od siebie organizacji, dlatego też ustanawiano tzw. ?korporacyjne? związki dla każdego przedsiębiorstwa lub całej korporacji, do których przynależność była obowiązkowa. Związki te z jednej strony nigdy nie stanowiły jedności i siły, gdyż zwyczajnie była ich cała masa (jeden związek na jedno przedsiębiorstwo), z drugiej szybko przemieniły się one w drogę indoktrynacji ich członków przez państwo a po trzecie takie rozwiązanie było na rękę samym pracodawcom, których przynależność do tych że związków była obowiązkowa (!). Zwykle zajmowali tam oni stanowiska decydenckie. Był to wyraźny ukłon polityków faszystowskich dla establishmentu przemysłowców, którzy w ten sposób nie musieli obawiać się ideologii komunistycznej, skupiającej swoją propagandę właśnie na robotnikach. Zarazem faszyści nie chcieli niszczyć potęg gospodarczych swych państw; wielkich molochów przemysłowych, potrzebnych im przecież do produkcji broni na przyszły podbój nowych ziem.
W rozmowie z Otto Strasserem:
?Pan chciałby jakiejś nieudolnej rady zarządzającej czy też rady robotniczej, która na niczym się nie zna i nie ma nic do powiedzenia; żaden kierownik życia gospodarczego na to by się nie zgodził.? - Hitler.

Społeczeństwo

?Szerokie masy są ślepe i głupie?. - Adolf Hitler

Faszyzm szybko oplata całe społeczeństwo, niczym macki gigantycznej ośmiornicy. Rodzina poddana jest masowej propagandzie; w miejscu pracy, na obowiązkowych zebraniach partyjnych, licznych wiecach ulicznych. Pewnego dnia dziecko wraca do domu i ogłasza zdumionym rodzicom, że Żyd z targu, który cerował im ubrania w czasie kryzysu jest złodziejem i podczłowiekiem a znajomy ojca, prawnik-liberał, popierał republikański rząd ?sługusów zachodu? i należy go ?reedukować? w obozie koncentracyjnym. Córka pragnie jak najszybciej zajść w ciążę ? nieważne z kim ? aby dać F?hrerowi zdrowego i silnego chłopca. Informacje docierają z faszystowskich gazet, ulotek, radia. Wkrótce rodzice akceptują słuszność głoszonych idei; przecież ojciec posiada wreszcie pracę w fabryce, matka nie musi obawiać się późnych powrotów do domu od znajomej, gdyż na ulicy pełno jest oficerów ?Sittenpolizei?. W drodze mija jedynie szyby sklepów, z czego na co poniektórych wymalowano białą farbą gwiazdy davida w białych okręgach. Tylko ich właściciele gdzieś zniknęli i ten stary, znajomy Żyd. Pewnie wyjechał... na Madagaskar.
Od obywateli wymaga się bezwzględnego posłuszeństwa w dążeniu do wytyczonych przez państwo celów. Całe życie staje się podporządkowane idei totalitarnej, wobec czego religia nie jest już potrzebna. We Włoszech zawarto układ między władzą a Kościołem, jednak wszędzie starano się propagować idee materializmu. Nawet etyka i moralność zostaje podporządkowana partii. To ona uznaje co jest moralne. Podludzie i przeciwnicy polityczni nie mają żadnych praw. Opornych zamyka się w obozach koncentracyjnych, na początku faktycznie tylko w charakterze obozów pracy, później jednak szybko przeistaczają się one w obozy śmierci (idealnym przykładem jest Dachau).
Życie kulturalne i obyczajowe staje się całkowicie podporządkowane faszyzmowi. Celem indoktrynacji społeczeństwa urządza się masowe pokazy, spotkania: propagandowo-polityczne (wystąpienia wodza), defilady wojskowe jak również zawody sportowe, propagujące kult mężczyzny-wojownika, doskonale zbudowanego i silnego fizycznie, zawsze gotowego do wykonania rozkazu. Obywatele muszą choć raz w tygodniu uczęszczać do kina, lecz nie na filmy fabularne lecz... propagandowe (autentyczny przepis z III Rzeszy, prowadzono ewidencję). Od dojścia Adolfa Hitlera do władzy 30 stycznia 1933 roku do 1945 roku nakręcono w Niemczech tylko jeden (!) znany film: idiotyczną komedyjkę ?Trzynaście krzeseł?. Fałszowano historię a książki nie będące w zgodności z linią partii wpisywano ? jak w średniowieczu ? na listę zakazaną i publicznie palono. Oszukiwano społeczeństwo, stworzono nawet przepisy uzasadniające taką postawę, ogólnie znanych w III Rzeszy pod nazwą ?języka zamierzonego kłamstwa?. A przywódcy w zaciszu bawili się niewiedzą społeczeństwa: ?Jakie to szczęście dla rządzących, że ludzie nie myślą? - Hitler. Do tego wszystkiego dochodziła jeszcze absolutna cenzura.
Terror jednak należało cały czas podtrzymywać. We Włoszech atmosferę zagrożenia wytwarzano strasząc spiskiem komunistów i masonów, w Niemczech przede wszystkim Żydów, liberałów, socjaldemokratów oraz także komunistów. Co jakiś czas nagonka przechodziła w czyny; słynna ?noc kryształowa? z 1938 roku, podczas której bojówki faszystowskie zamordowały we wszystkich większych niemieckich miastach kilka tysięcy Żydów (w samym Berlinie około 900 osób) oraz spalono synagogi i żydowskie mieszkania. Mordowano też przeciwników politycznych, także w partii. W Niemczech do końca 1935 roku przestała istnieć potężna organizacja SA, którą zastąpiono absolutnie wierną Hitlerowi SS. Przywódca SA Ernst Rhm ? znany faszysta z lat dwudziestych i twórca Freikorpsów ? został zgładzony, bez sądu. Parlament ratyfikował przepisy prawne legalizujące taki stan rzeczy: ?Ustawa o ochronie krwi? zakładała przesiedlenia Żydów do wydzielonych terenów w miastach ? gettach. Dodatkowo ludzie ci musieli być oznakowani, tak samo jak ich mieszkania, sklepy, zakłady.
Młodzież podlegała od 1935 roku obowiązkowemu wstępowaniu do ?Hitlerjugend? lub też innych organizacji paramilitarnych. W programie przeznaczonym dla dzieci 8-12 lat znajdziemy: strzelanie z karabinka małokalibrowego, walka na bagnety, ćwiczenia sportowe i nauka orientacji w terenie (z wypowiedzi Hansa Fr?hwirta, ur. 1918). Dziewczęta przechodziły przeszkolenia w zakresie podstawowej opieki medycznej, mogły też uczęszczać do specjalnych domów partii, gdzie stawały się kobietami do towarzystwa np. dla działaczy lub zwyczajnych oficerów powracających z frontu. Wszystko zalegalizowane, w zamian otrzymywały nagrody i pochwały. W zasadzie kobiecie system faszystowski przypisywał niezwykle ?atrakcyjną? rolę w społeczeństwie: ?Jeśli dziewczyna nie urodzi dziecka, staje się histeryczką lub choruje.? - Adolf Hitler. Model prawidłowej rodziny propagował patriachalizm: ?Światem kobiety jest mężczyzna. O czym innym myśli ona tylko od czasu do czasu.? - Hitler. O ile kobieta miała zajmować się domem i rodzić dzieci o tyle jej synowie z góry przeznaczeni byli do służby wojskowej. Z wypowiedzi J?rgena Stroopa, generała SS (?Rozmowy z Katem?, PWN, 1997, str. 300): ?Mój synek, Olaf. Miał co prawda tylko osiem lat, ale był bojowy i żołnierski. Pamiętam, jak przechadzał się w pełnym uniformie SS wokół pracujących chłopów i ogrodników luksemburskich. [...] Mój Olaf, dozorując więźniów, miał sztylet SS-mański oraz prawdziwy karabinek włoski. [...] Karabinek był nabity.?.
Najbardziej przerażającym jest fakt, iż faszyzm, widząc jedność pomiędzy swoją ideologią, państwem i społeczeństwem, tak naprawdę nie szanuje tego ostatniego. W mniemaniu faszystów koniec ich epoki powinien równać się końcowi całego narodu: ?Jeśli naród niemiecki okaże się nie dość silny i ofiarny w przelewaniu krwi za swoje istnienie, niechaj zginie.? - Hitler . W praktyce okazało się, iż to faszyzm powodował ofiarę z krwi dla danego społeczeństwa. O wiele lepiej żyje się bez niego.







KOMUNIZM
ideologia
wzór modelu państwowego
wzór modelu gospodarczego
społeczeństwo

Ideologia

?Historia wszelkiego społeczeństwa dotychczasowego jest historią walk klasowych? - K. Marks i F. Engels ?Manifest Komunistyczny?

Wielki filozof grecki Platon stwierdził: ?W każdym mieście są dwa miasta. Jedno bogaczy a drugie biedoty?. Jest prawdą, iż w każdym społeczeństwie, od zarania dziejów ludzkości, żyją ludzie o różnym statusie. Generalnie taki stan rzeczy wywodzi się z ilości posiadanych dóbr; im zamożniejszy jest człowiek tym w rzeczywistości posiada większe pole oddziaływań na innych. Dużo mniej jest ludzi, którzy swój wysoki status społeczny osiągnęli dzięki własnym wypracowanym osiągnięciom intelektualnym ale i tak nie cierpią oni takiego niedostatku jak najbiedniejsi obywatele. Wspomniany już Platon, który nie posiadał w rzeczywistości nigdy potężnego majątku, żył tak naprawdę w luksusie dzięki kontaktom z elitą aystokratyczną starożytnych Aten.
Istnieją dwa zasadniczo różne poglądy co do istoty kapitału. Droga liberalna dowodzi, że dobra wypracowują jednostki dzięki własnym zdolnościom jedynie przy udziale innych ludzi. Szanse stwarza życie i jedynie najwybitniejsze jednostki są w stanie je wykorzystać i zbudować swój kapitał. Komunizm wywodził się od zawsze z poglądu, iż dobra danego człowieka są wynikiem wyzysku innych ludzi. ?Kapitał nie jest więc potęgą osobistą, lecz społeczną? - Marks i Engels, ?Manifest Komunistyczny?.
Ideologia komunistyczna ma szereg odłamów i rozwijała się tak naprawdę aż od XV wieku. Prekursorami byli: T. Morus, C.H. Saint-Simon, CH. Fourier. Na początku XIX wieku Paweł Kropotkin głosił na wcześniejszych podstawach zupełnie anarchistyczną wizję; brak państw, pełna wolność obywateli do zrzeszania się i produkowania na bazie własności kolektywnej. W połowie XIX wieku Marks i Engels stworzyli spójny, polityczny nurt komunizmu marksistowskiego. Na przełomie XIX / XX wieku Lenin przedstawił praktyczne metody stworzenia gospodarki nacjonalistycznej, planowej, bez własności prywatnej. To rozwinięcie komunizmu zwie się ?marksizmem-leninizmem? i jest obecnie najpopularniejszą i najpełniejszą polityczną wizją idei komunizmu. ?Stalinizm? bazował na ?marksizmie-leninizmie? dodając państwowe metody kontroli obywateli (masowy terror oraz ? w gospodarce ? główny kierunek na uprzemysłowienie kraju).
Tak naprawdę wspólnym elementem programowym wszystkich nurtów było stworzenie państwa bezklasowego, w zamyśle o całkowitej równości obywateli. Minister zarabiający tyle samo co robotnik i wspólnie jadący z nimi tramwajem do pracy. Jeden bank, jedna, państwowa służba zdrowia, darmowa oświata. Komuniści traktowali robotników z całego świata jako swoje zaplecze i dążyli ? zawsze ? do ogólnoświatowej rewolucji robotniczo-chłopskiej. Z innymi państwami współpracowali na zasadzie czasowych, polityczno-ekonomicznych korzyści. Wojciech Roszkowski w książce ?Półwiecze? niezwykle trafnie zauważył: ?Kreml traktował cały świat niekomunistyczny jako wroga, z którym można zawierać jedynie porozumienia taktyczne, podlegające reinterpretacji w zależności do doraźnego interesu?.
Cała władza w przyszłym państwie komunistycznym miała być oparta na obywatelach, skupionych w radach zarządzających. Docelowo mieli znaleźć się w nich przedstawiciele wszystkich... klas: chłopi, robotnicy, przedstawiciele armii. Tyle założeń programowych, w praktyce komunizm jest systemem totalitarnym i monopartyjność, którą zakłada, rodzi dyktatora. W państwie komunistycznym był to I sekretarz partii. Okrzyk Lenina?: ?Cała władza w ręce rad !? był więc jedynie swoistym kamuflażem wobec rzeczywistej metody późniejszego stylu sprawowania władzy.

Wzór modelu państwowego

?Komunizm to władza radziecka? - Lenin

W rzeczywistości system rządów komunistycznych jest wyjątkowy i zarazem trudny do przedstawienia. Rozpatrując prawne zasady funkcjonowania komunistycznego państwa należy pamiętać o dwóch rzeczach. Po pierwsze metodą sprawowania władzy była absolutna tajność. Współczesne badania archiwów byłego ZSRR dowodzą, iż praktycznie nie istniały dokumenty bez adnotacji: ?ściśle tajne?, ?szczególnie ważne?, ?teczka specjalna?. Nie ma najmniejszego znaczenia czy na posiedzeniu rządu omawiano doktrynę wojskową czy wyniki zbioru zboża. Oto fragment protokołu ?Zasady korzystania wyciągów z Sekretariatu KC KPZR? (Władimir Bukowski, ?Moskiewski Proces?, Politeja, 1999): ?Zabrania się kategorycznie kopiowania, robienia wyciągów z protokołów Sekretariatu KC KPZR?. Co ciekawe identyczne zasady obowiązywały także w obwodowych sekretariatach partii ! Ponadto rząd z pobudek ideologicznych zastrzegał sobie prawo do reinterpretacji praktycznie każdych powziętych wcześniej decyzji. Po drugie ? państwo kłamało. To co było wyraźnie widoczne w jego strukturach, nijak zgadzało się z faktami. Teoretycznie to obywatele w postaci rad robotniczych i chłopskich wybierali delegatów na Zjazd Rad, który wybierał Wszechzwiązkowy Centralny Komitet Wykonawczy, który to z kolei wyłaniał Radę Komisarzy Ludowych (rząd). W praktyce jednak o wszystkim decydowała partia a z głosem obywateli nie liczono się w ogóle. Państwo komunistyczne jest przykładem swoistego nowożytnego despotyzmu, na przykładzie ?stalinizmu? w ZSRR w latach 1922-1953. To państwo dyktatorskie i nawet nie monopartyjne, gdyż pojęcie to zakłada przynajmniej niewielką rolę w sprawowaniu władzy komitetów partii, czy jej delegatów (np. niższego szczebla). W przypadku komunizmu, na każdym szczeblu, gigantyczne wprost kompetencje posiadał zawsze I sekretarz. Nie można też stwierdzić, że zostały zachowane nawet pozory parlamentaryzmu, gdyż z jednej strony ideologicznie instytucja ta kojarzona była jako burżuazyjna a więc wroga linii partii, a po drugie w praktyce mogła jedynie oceniać działalność rządu, czyli biura politycznego... partii. Wybory były fałszowane i realizowane z jednej listy wyborczej.
W kwestii prawnej komuniści uchwalili konstytucję w 1918 roku realizującą pełnię założeń marksistowskich: pozbawiono praw burżuazję i wprowadzono pełnię władzy dla proletariatu. W praktyce jednak nikt nie badał zgodności uchwalanych aktów prawnych z konstytucją. W dodatku Józef Stalin w latach dwudziestych, w momencie kiedy posiadał już absolutną władzę w ZSRR, wprowadzał co pewien czas do ustawy zasadniczej szereg poprawek, mających dostosować ją do aktualnego kursu polityczno-gospodarczego państwa. W kodeksie karnym ustanowiono pojęcie odpowiedzialności zbiorowej. Państwo cały czas miało opierać się na rewolucji. W tym celu powołano szereg organizacji wewnętrznych o charakterze masowego terroru rewolucyjnego: np. ?Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych? (NKWD), który w praktyce zastępował milicję i żandarmerię wojskową oraz ?Wszechrosyjską Nadzwyczajną Komisję do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem? (?Czeka?) skupiającą kontrwywiad i wewnętrzną służbę bezpieczeństwa. Masowy terror był podstawą w celu osiągnięcia pełnej kontroli nad społeczeństwem. Opozycję likwidowano a terror obejmował jednocześnie wszystkich obywateli: domniemanych ?wrogów ludu?, ?sabotażystów?, itp. Czystki w społeczeństwie jak i nawet w samej partii odbywały się średnio co kilka lat, oddzielone czasem tzw. ?odwilży?, tak aby ludzie mogli niejako powrócić do normalności ? w tym też czasie przywracano podstawowe wolności obywatelskie (np. podróż z miasta do miasta mogła odbywać się bez przepustek). Od lipca 1937 roku w Rosji zaczynają działać tzw. ?trójki?. Składały się one z miejscowego szefa NKWD, miejscowego przewodniczącego partii i miejscowego prokuratora. Troje ludzi miało prawo wydawać wyroki śmierci (!) z pominięciem procedury prawnej i bez możliwości odwołania się od wyroku. Ponadto podczas rozpraw oskarżony nie dysponował adwokatem a sądy działały na zasadach doraźnych. Komunizm zakłada wprowadzenie całkowitej cenzury i przejęcia kontroli nad wszystkimi środkami masowego przekazu.
Największe w historii państwo komunistyczne ? Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich był ciałem federacyjnym. Stalinowska konstytucja z 1936 roku podkreślała otwartość państwa na nowe republiki. Założenia ideologiczne komunizmu zakładają rozszerzanie rewolucji robotniczo-chłopskiej na cały świat, gdyż ? wedle komunistów ? republika rad jest następnym ewolucyjnym krokiem po państwie burżuazyjnym. ?Burżuazja wykuła oręż, który jej niesie zagładę ? proletariat? - K. Marks, F. Engels - ?Manifest Komunistyczny?.

Wzór modelu gospodarczego

?Ustrój ekonomiczny jest podstawą na której wznosi się nadbudowa polityczna? - Lenin

Państwo komunistyczne posiada gospodarkę planową, nakazowo-rozdzielczą centralnie. Z ideologicznych założeń nie wdraża się podstaw wolnego rynku. Jednakże żaden kraj nie funkcjonował zawsze w gospodarce planowej, dlatego też komuniści po przejmowaniu władzy stosowali istną rewolucję ekonomiczną. Bardzo szybko likwidowano kapitalizm. Oto szereg metod, które były powszechnie stosowane (z ?Manifestu Komunistycznego?):
1.Wywłaszczenie własności ziemskiej i użycie renty gruntownej na wydatki państwowe.
2.Wysoki podatek progresywny.
3.Zniesienie prawa dziedziczenia.
4.Konfiskata własności wszystkich emigrantów i buntowników (To partia decydowała kto jest buntownikiem, nie stosowano żadnych mechanizmów kontroli ? przyp. AK).
5.Centralizacja kredytów w rękach państwa za pomocą banku narodowego o kapitale państwowym i o wyłącznym monopolu.
6.Centralizacja środków transportu w rękach państwa.
7.Zwiększenie liczby fabryk państwowych, narzędzi produkcji, wzięcie pod uprawę i ulepszenie gruntów według jednolitego planu (Stosowano kolektywizację wsi. Bardziej zamożni chłopi zostawali wymordowani w obozach lub samosądach ? przyp. AK).
8.Jednaki przymus pracy dla wszystkich, utworzenie armii przemysłowych, zwłaszcza w rolnictwie.
9.Zespolenie rolnictwa z przemysłem, działanie w kierunku stopniowego usunięcia przeciwieństw pomiędzy miastem a wsią (W praktyce komunizm powodował gigantyczne wprost rozwarstwienie ludności wiejskiej od miejskiej. Kolektyw na wsi i silne, szybkie przemiany organizacyjne powodowały w co najlepszym wypadku cywilizacyjny zastój prowincji. Niejednokrotnie to wieś żywiła miasto kosztem własnej biedy, głodu i nędzy ? przyp. AK).
10.Społeczne bezpłatne wychowanie dzieci. Zniesienie pracy fabrycznej w jej dzisiejszej postaci (Okres XIX wieku ? przyp. AK). Połączenie wychowania z produkcją materialną.
Gospodarka planowa charakteryzuje się podejmowaniem wszystkich decyzji ekonomicznych przez organy polityczne, centralne (np. rząd). Państwo ustalało ceny, wysokość wynagrodzeń a nawet limity sprzedaży poszczególnych dóbr. Finansowanie centralne wielkich inwestycji oraz całkowity monopol sektora państwowego skutkowały wysoką stopą inflacji. Aby nie dopuścić do wytworzenia się ?spirali inflacyjnej? państwo ograniczało podaż dóbr. Jest to główna przyczyna wielkich niedoborów towarów, nawet tych z dziedziny pierwszej potrzeby, w gospodarce ?realnego socjalizmu?. Dlatego też komunistyczny system ekonomiczny fachowcy nazywają ?gospodarką niedoborów?. Całkowicie nierealny system fiskalny i bardzo niska ściągalność podatków skutkowały bardzo wysokim deficytem budżetowym. Większość inwestycji prowadzona była na kredyt ? także zagraniczny. Władza prowadziła politykę pobudzania gospodarki (poprzez ?nakręcanie? popytu wewnętrznego drogą inwestycji budżetowych ? etatyzm) oraz odpowiednio politykę ?schładzania? gospodarki w przypadku groźby kryzysu inflacyjnego. Jednakże owo ?schładzanie? koniunktury w wydaniu komunistów musiało skutkować ograniczeniem wewnętrznego popytu prawie do zera, stąd olbrzymie niedobory na rynku. Wszelkie ingerencje w gospodarkę zamykały się zwykle w tzw. ?pięciolatkach?. Był to zespół realizowanych doktryn, celów gospodarczych do osiągnięcia w przeciągu tego czasu.
Komunizm toleruje tylko własność państwową, rozumianą jako dobro wszystkich obywateli. Nacjonalizowano nie tylko środki produkcji (zakłady pracy, itp.) ale nawet dobra obywatelskie, takie jak mieszkania, stąd problematyczna w warunkach wolnego rynku ?spółdzielczość mieszkaniowa?. Własność prywatna kojarzona była z burżuazją, dlatego też komunizm ograniczył ją praktycznie do minimum.
System rozwijał przemysł ciężki, który stał się praktycznie symbolem komunizmu. Z jednej strony ideologicznie był zgodny z wizją państwa proletariackiego z drugiej wypracowywał szerokie dobra na usługi armii. Inwestowano ogromne sumy w równie ogromne przedsięwzięcia, często z pobudek politycznych, bez odpowiednich przygotowań ekonomicznych. W zakładach państwowych fatalnie gospodarowano pieniędzmi a w przypadku widma bankructwa władza dotowała fabryki... z deficytu budżetowego. Wydajność pracy była bardzo niska, występował przerost zatrudnienia. Kryzys zarządzania wynikał z błędnej polityka własnościowej państwa. Państwowe, czyli społeczne jest tak naprawdę w świadomości ludzkiej niczyje...
Problem bezrobocia istniał, choć miał charakter albo ukrytego, albo dobrowolnego. Oczywiście ekonomia uznaje za bezrobocie dobrowolne, brak przystosowań obywateli do wymogów rynku pracy. W sprawozdaniach władzy nie poruszano tego tematu. Jednakże nie był to nigdy palący problem, ekonomiści określają iż w większości krajów ?realnego socjalizmu? bez pracy pozostawało około 4-5 % obywateli.
Jak we wszystkich ustrojach totalitarnych społeczeństwo nie miało prawa głosu. W kwestii gospodarczej, związki zawodowe choć miały prawo istnieć, były tak naprawdę ideologicznymi przedłużeniami partii. Funkcjonowały w każdym zakładzie, lecz w skład rady wchodziła duża część tzw. ?związkowców politycznych?, desygnowanych przez partię na te stanowiska.
Gospodarka komunistyczna cierpiała ponadto na chorobę ?nadprodukcji?. Dlatego też odbiorcą dóbr wytworzonych przez przemysł ciężki była w głównej mierze armia. Jednakże taki odbiorca nie wystarczał, dlatego też aktywnie w gospodarce uczestniczyło państwo. Mogło ono jednak skupować wytworzone materiały do czasu. Do czasu gdy deficyt budżetowy nie spowoduje załamania się gospodarczego państwa. Pierwsze oznaki pojawiły się w ZSRR w latach siedemdziesiątych XX wieku. Jednak dopiero dwadzieścia lat później system nie był w stanie finansować tak masowej, w gruncie rzeczy, bezsensownej produkcji. Wizja o kapitale społecznym rozpadła się jak... ZSRR.

Społeczeństwo

?Nie świadomość ludzi określa ich byt, lecz przeciwnie, byt społeczny ludzi określa ich świadomość? - Karol Marks

Omawiając sytuację społeczeństwa w systemie komunistycznym trzeba zaznaczyć ważny aspekt; zupełnie inaczej żyli ludzie pod rządami Józefa Stalina a zupełnie inaczej pod, np. Nikitą Chruszczowem czy Leonidem Breżniewem i odpowiednio w PRL: Bierut lub Gomułka to inne społeczeństwo niż w czasie kiedy I sekretarzem w Polsce był Edward Gierek. Aczkolwiek można określić pewne cechy wspólne. Z całą pewnością życie było trudne, związane przede wszystkim z niedoborami na rynku. Państwowość wszystkiego skutkowała dylematami w stylu, czy rodzina ma sobie sprawić przydziałowy samochód czy może pralkę lub kuchenkę. Wybór często dyktowało życie, po wizycie w sklepie (państwowym) często okazywało się, iż artykuły przydziałowe po prostu nie są dostępne. W kwestiach mieszkaniowych socjalizm szczycił się, iż ma do nich dostęp każdy. W praktyce na lokal oczekiwanie trwało minimum siedem lat a i tak ludzie często mieszkali w zatłoczonych kamienicach, blokach gdzie kuchnia i toaleta były wspólne na jedno piętro. Terror paraliżował społeczeństwo ale był tak zorganizowany, że nie dotykał pojedynczego obywatela. Nawet w okresach masowych aresztowań za Stalina, Berii czy ? w PRL ? Bieruta rodziny budziły się co dzień z poczuciem stabilności, którą dawał system. Chyba najlepiej wyraża to poniższy cytat (Edward Radziński, ?Stalin?, Magnum, 1996): ?Sąsiad z mieszkania komunalnego, młody wykładowca biologii, mieszkał w jednym pokoju z żoną, córką i matką. Zawsze wesoło podśpiewywał, czytając gazetę w drodze do ubikacji. W rocznicę Października wraz z całą rodziną brał udział w manifestacji. Szli na plac Czerwony a potem opowiadali matce, ze widzieli Stalina. [...] Czy bali się organów bezpieczeństwa ? [...] Przecież wiedzieli, że NKWD boją się tylko wrogowie. Czy wiedzieli o aresztowaniach ? Oczywiście ! Aresztowano wielu ich znajomych. Ale tylko dlatego, że byli wrogami.? Ludzie, tacy jak opisywana rodzina żyli w każdym z socjalistycznych krajów. Władysław Gomułka z uporem twierdził, że w mieszkaniu o powierzchni 56m? z powodzeniem może mieszkać pięcioosobowa rodzina ! Społeczeństwo było dosłownie bombardowane ideologią, w bezpłatnej, powszechnie dostępnej szkole (także na wsi), w zakładach pracy, na wiecach, manifestacjach. Pomijam z góry wiadomy fakt opanowania wszystkich mediów przez ideologię komunistyczną, gdyż to wydaje się oczywiste. Do lat pięćdziesiątych w moskiewskim Centralnym Parku Kultury i Wypoczynku co tydzień odbywał się karnawał ludzi pracy. Potrafiło bawić się beztrosko i przy darmowym alkoholu nawet sto tysięcy ludzi ! Oczywiście w parkach nie brakowało propagandy wizualnej, dlatego też wieszano plakaty, rozdawano broszury z cytatami Bogolenina. W niedzielę... do kościoła ?! Komunizm zwalczał religię z założenia ideologicznego zastępując ją materializmem dialektycznym sformowanym jeszcze przez Marksa. ?Religia to opium dla ludu !? - głosiły hasła. Nie bez racji. Władza komunistyczna zawsze widziała w klerze opozycję, jeszcze niebezpieczniejszą, gdyż posiadającą ? w ich mniemaniu ? własną ideologię. Prześladowano księży oraz praktykujących obywateli. W latach stalinizmu za uczęszczanie do Cerkwi skazywano na pracę w Gułagu (radziecki odpowiednich obozu pracy). Organizowano spędzanie wolnego czasu w kolektywie, pod nadzorem ?pracowników kulturalno-oświatowych? - delegatów partii, gdyż w ten sposób można było łatwo kontrolować ludzi. I obchodzono: Dzień Górnika, Dzień Budowlanych, Dzień Metalowca... wszystkie zawody miały swoje święta aby mogły tego dnia się dobrze bawić. Później należało oczywiście odpracować normę, zaplanowaną w... biurze partii. Szukano przodowników pracy. Najsłynniejszym był chyba górnik z Rosji, niejaki Stachanow. Mężczyzna osiągał wprost gigantyczne wydobycie węgla, aż maszyny ulegały uszkodzeniom. Oczywiście w jego kopalni NKWD znalazła też rzekomych sabotażystów, którzy usiłowali przeszkadzać dzielnemu górnikowi. Ludzi stracono a kraj zasypano pomnikami Stachanowa... Wróg ludu musiał być wydany bezwzględnie władzom. I tu znalazł się bohater ? kilkunasto letni chłopiec, Paweł Morozow, który wydał NKWD swojego rodzonego ojca, zamożnego chłopa (kułaka). Chłopiec zginął zlinczowany w rodzinnej wsi. Nie zginął na marne. Postawiono pomniki, pomniki, pomniki... a winnych stracono. Tylko, że winni znaleźli się na obszarze całego ZSRR.
Totalitarny charakter państwa powodował monopolizację kultury i sztuki ideą systemu politycznego. W komunizmie świat artystyczny zostawał dosłownie zasypywany oficjalnymi dyrektywami partii. Ponadto już Lenin, podobnie jak w Niemczech Goebels ? odkrył potęgę kina. Kontynuował to Stalin. Siergiej Eisenstein wyreżyserował co najmniej kilkanaście filmów właściwie nie fabularnych lecz zwyczajnie propagandowych. Chyba najsłynniejszym był: ?Pogrom wojsk niemieckich pod Moskwą? nakręcony w przeciągu kilku tygodni tuż po zwycięstwie radzieckiej armii broniącej Moskwy z dywizjami pancernymi Guderiana. W filmach głównym bohaterem potrafił być prócz prostego żołnierza, także... Stalin czy marszałek Żukow. Film wojenny w wydaniu radzieckim stał się klasyką kina ideowo-militarnego. Z jednej strony frazesy i dialogi pełne cytatów z ?Manifestu Komunistycznego?, z drugiej panoramiczne zdjęcia walk całych dywizji, użyczanych przez Armię Czerwoną na czas zdjęć. Całość kultury komunistycznej zwykło się nazywać: socrealizmem. Występował kult robotnika-chłopa, ogólnie człowieka pracy widocznego na kolumnach podtrzymujących ciężkie, monumentalne budynki, opiewanego w wierszach Majakowskiego czy w programie nauczania dla najmłodszych klas.
Partia towarzyszyła obywatelowi od najmłodszych lat. Jednolite organizacje młodzieżowe (Komsomoł) stały się narzędziem indoktrynacji młodych ludzi. Ewentualna późniejsza służba wojskowa wiązała się z licznymi przywilejami, ale i tak nie z takimi jak... przynależność do partii. Ogólnie można stwierdzić, że w społeczeństwie komunistycznym, gdzie z założenia, miała obowiązywać powszechna równość, najlepiej żyło się co wyżej postawionym członkom aparatu partii. To oni dostawali szybciej mieszkania czy wreszcie wypoczywali w innych kurortach.
Dla społeczeństwa komunizm jest niezwykle atrakcyjnym systemem. Piękne hasła, proste rozwiązania i pełna opieka ze strony państwa dają poczucie bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Ale hasła i programy nadal pozostają jedynie utopią. Niemożliwym jest stworzenie społeczeństwa ludzi równych sobie. Człowiek zawsze będzie zazdrościł czegoś drugiemu. Monopartyjność skutkuje dyktatorem, który nie będąc kontrolowany przez nikogo i nic, może wymordować trzydzieści milionów swoich obywateli. Brak własności prywatnej skutkuje niegospodarnością a założenia gospodarki planowej są błędne i prowadzą do ekonomicznego krachu. Nawet potężna dziś Chińska Republika Ludowa wprowadza więcej rozwiązań kapitalistycznych niż jest w niejednym kraju Europy Zachodniej. Komunizm nie jest w stanie stworzyć dobrobytu. Socjalistyczny walec społeczny, który tłamsi wybijające się jednostki a podciąga słabsze jest może atrakcyjny dla przeciętnego człowieka ale z naukowego punktu widzenia ? całkowicie błędny i wsteczny. To cywilizacyjny zastój. Po za tym, czy aby naprawdę sprawiedliwe jest, aby wszystkim było sprawiedliwie ?

BIBLIOGRAFIA

Małgorzata Ciejka - ?Tematy i zagadnienia maturalne ? Historia2001? - Omega ? Kraków 2000
Adolf Hitler - ?Mein Kampf? - wersja elektroniczna, ang. (strony internetowe Brytyjskiego Ruchu Faszystowksiego)
?Filozofia Adolfa Hitlera w Mein Kampf? - zbiór felietonów ? Ethos ? Warszawa 1992
Alan Bullock - ?Hitler: Studium Tyranii? - Iskry ? Warszawa 2000 (wznowienie)
Guido Knopp - ?Hitler ? dziedzictwo zła? - ?Świat Książki? - Warszawa 1999
K. Marks, F. Engels - ?Manifest Komunistyczny? - ?Książka? - Warszawa 1945
K. Marks - ?Dzieła Wybrane? - Instytut Marksa-Engelsa-Lenina przy KC WKP(b) ? Moskwa 1941 (przekład polski)
W. I. Lenin - ?Felietony? - Instytut Marksa-Engelsa-Lenina przy KC WKP(b) ? Moskwa 1941 (przekład polski)
?Fenomen Stalina?, zbiór felietonów - Młodzieżowa Agencja Wydawnicza ? Warszawa 1989
Edward Radziński - ?Stalin? - Warszawa 1996
Władimir Bukowski - ?Moskiewski Proces? - Politeja ? Warszawa 1999
Internetowa Encyklopedia ?WIEM? - www.wiem.onet.pl