Wojny Rzeczpospolitej w XVII wieku - jedynym powodem osłabienia państwa?

Już w XVI w. zaczęły być widoczne słabości wewnętrzne państwa, które z biegiem czasu nasilały się coraz bardziej, prowadząc ostatecznie do upadku Rzeczpospolitej. Wiek XVII był niezwykle tragicznym okresem w dziejach naszego państwa, które przez wiele wieków odgrywało ważną rolę w Europie.

Główną przyczyną wojen polsko - szwedzkich była rywalizacja obu państw o dominację na wybrzeżach Bałtyku i przejęcie kontroli nad handlem morskim. Wybrany królem polskim szwedzki następca tronu Zygmunt III Waza został przez swoich szwedzkich poddanych pozbawiony należnego mu dziedzictwa. W 1605 r. król zwołał sejm, na którym chciał uzyskać większe przywileje władzy królewskiej, zreformować parlament, zwiększyć podatki i liczebność wojska. Szlachta była przeciwna królowi i w
1606 r. zorganizowała rokosz. Na czele stanął wojewoda krakowski, Mikołaj Zebrzydowski. Bunt zakończył się klęską w bitwie pod Guzowem 6 lipca 1607 r. Mimo tego nie doszło do wzmocnienia rządów królewskich.

Król nadal chciał odzyskać tron szwedzki. Mimo pierwszych niepowodzeń, nie poddawał się. Dlatego w 1600 r. postanowił, że Estonia (szwedzka część Inflant) zostanie przyłączona do Rzeczpospolitej. Tym ruchem doprowadził do wybuchu wojny polsko ? szwedzkiej. W 1605 r. polska husaria pod wodzą Jana
Karola Chodkiewicza, pokonała szwedzką armię pod Kircholmem.


Kolejne działania zainicjowane przez Szwedów doprowadziły do opanowania przez nich całych Inflant i wkroczenia na Litwę, do Prus Królewskich i Książęcych. Wojna zakończyła się niekorzystnym dla Polski rozejmem podpisanym w 1629 r. w Starym Targu. Przy Szwecji pozostały całe Inflanty oraz porty bałtyckie: Elbląg, Tolkmicko, Braniewo, Piława i Kłajpeda. Dopiero w wyniku drugiego rozejmu, podpisanego w 1635 r. w Sztumskiej Wsi, Polska odzyskała porty bałtyckie, Inflanty zaś pozostały przy Szwecji.

W tym czasie w Rosji miał miejsce kryzys władzy, określany mianem ?wielkiej smuty?. Mieli w nim udział Polacy, gdy po śmierci cara Borysa Godunowa osadzili na tronie moskiewskim Dymitra Samozwańca I wykreowanego na dworze Adama Wiśniowieckiego na rzekomego syna cara Iwana IV Groźnego. Dymitr Samozwaniec I został obalony przez spisek bojarów, a carem ogłosił się ich przywódca Wasyl Szujski.

W 1608 r. pojawił się kolejny Dymitr, Dymitr Samozwaniec II, również wspomagany zbrojnie przez Polaków. Wówczas Wasyl zawarł układ o wzajemnej pomocy ze Szwecją, co stało się pretekstem do wszczęcia przez Zygmunta III Wazy kolejnej wojny z Rosją. Rozpoczęła się ona od oblężenia Smoleńska, który Polacy zdobyli po dwóch latach. Wcześniej, po zwycięskiej bitwie z połączonymi siłami szwedzko - rosyjskimi pod Kłuszynem w 1610 r., hetman polny koronny, Stanisław Żółkiewski, zajął Moskwę. 29 października 1611 r. wzięty do niewoli car Wasyl IV Szujski ukorzył się przed Zygmuntem III na Zamku Królewskim w Warszawie. Polskie panowanie w stolicy carów trwało krótko. W 1612 r. Rosjanie wyparli polskie wojska. Pokój podpisany w Polanowie w 1634 r. zakończył dalsze plany.

Na południowej granicy Rzeczpospolitej trwały walki z Turcją. W 1620 r. pod Cecorą doszło do wybuchu wojny. Armia polska, pod dowództwem Żółkiewskiego została rozbita. Bohaterska obrona twierdzy Chocim w 1621 r. prowadzona przez Jana Karola Chodkieiwcza udaremniła dalszy marsz wojsk przeciwnika z głąb państwa.

Najodleglejszy teren Ukrainy nazywany był Zaporożem. Znajdowali tam schronienie zbiegli chłopi i złoczyńcy. Ludność tamtejszych ziem nazwano Kozakami. Mieli doskonałe doświadczenie w piechocie wojskowej. Kozacy byli poddani Rzeczpospolitej. Sprzeciwiali się oni poszerzaniu władzy magnatów na Ukrainie w obawie przed uzależnieniem od szlachty. Z tego powodu dochodziło do licznych buntów.

Główną przyczyną wojen kozackich był problem religijny, łupieżcze wyprawy Kozaków na Turcję oraz napięcia społeczne. Pierwsze antypolskie powstanie Kozaków pod wodzą Kosińskiego (1591) zakończyło się stłumieniem powstańców przez nadworne wojska. Na czele drugiej rewolty (1595) stanęli Nalewajko i Łoboda. Zamieszki objęły Ukrainę i Białoruś. Bunt został stłumiony przez wojska Stanisława Żółkiewskiego.

Na czele wojsk kozackich stanął nowy ataman (1648), Bohdan Chmielnicki. W bitwach pod Korsuniem, Piławcami i Żółtymi Wodami pokonał armię polską. Kozakom pomocy udzielili Tatarzy pod wodzą Tuhaj ? beja. W 1651 roku pod Beresteczkiem rozegrała się bitwa, która powstrzymała kozacki pochód w głąb Rzeczpospolitej. Odziały polskie pod wodzą Jana Kazimierza oraz wojewody Jaremiego Wiśiowieckiego pokonały wojska tatarsko ? kozackie.

Pomocy Bohdanowi udzielił car rosyjski, Aleksy. W 1654 r. w Perejasławiu zawarli porozumienie. Cztery lata później Chmielnicki zmarł. Jan Wyhowski chciał oddać się w opiekę królowi, jednak Kozacy nie zaakceptowali tego pomysłu. To zdarzenie było początkiem dalszych wojen o panowanie na Ukrainie. Pokój w Andruszowie (1667) zakończył spory. W 1686 r. podpisano niekorzystny dla Polski pokój, na mocy którego Ukraina została podzielona.

Rzeczpospolita wyczerpana wieloma wojnami, stała się łatwym łupem dla przeciwnika. Podtrzymywanie pretensji do korony szwedzkiej przez Jana II Kazimierza stało się pretekstem do kolejnego najazdu Szwedów na Polskę. Latem 1655 r. armia Karola Gustawa wkroczyła do Wielkopolski i na Litwę. Ziemie zostały opanowane bardzo szybko. Przyczyniła się do tego zdrada magnatów i poddanie się pod Ujściem bez walki. Szlachta nie była zadowolona z panowania Kazimierza, więc przeszła na stronę Szwecji. Sytuacja pogorszyła się, gdy do Polski przyłączyły się Prusy oraz książę siedmiogrodzki, Jerzy Rakoczy. Jan Kazimierz uciekł na Śląsk, ponieważ został opuszczony przez poddanych. W pewnym momencie okazało się, że Szwedzi nie wywiązują się z obietnic danych magnatom i dokonują rabunków oraz gwałtów. Wojnę tę nazwano potopem, ponieważ były bardzo duże rozmiary zniszczeń.

Obrona klasztoru na Jasnej Górze była prowadzona przez przeora klasztoru paulinów Augustyna Kordeckiego. W roku 1655 w Tyszowcach szlachta zawiązała konfederację przeciwko najeźdźcy. Po
powrocie do kraju król złożył we Lwowie ślubowanie Matce Boskiej.

Stefan Czarniecki wpadł na pomysł, aby rozpocząć wojnę podjazdową. Nowy sposób walki przynosił efekty. Wkrótce Czarniecki zwyciężył pod Warką i wyzwolił Warszawę. W 1657 roku zostały podpisane traktaty welawsko ? bydgoskie. Prusy Książęce uniezależniły się od Polski. W 1660 r. w Oliwie zawarto pokój. Król zrzekł się pretensji do tronu szwedzkiego. Państwo zachowało jedynie Inflanty Polskie.

Mimo że w 1667 r. zawarto rozejm, na południowym wschodzie państwa wciąż trwały walki. Kozacy ponownie wystąpili przeciw Polsce. Wezwali na pomoc Tatarów. Do konfliktu włączył się Mehmed IV. W 1672 r. twierdza Kamieniec Podolski poddała się pod naciskiem armii tureckiej. W Buczaczu został podpisany pokój, na którego mocy Rzeczpospolita oddała nieprzyjacielowi województwa: Podolskie, Bracławskie i południową część Kijowskiego oraz była zobowiązana wypłacania Turcji corocznej daniny. Dzięki zmianie postawy szlachty, w 1673 r. hetman Jan Sobieski pokonał Turków w bitwie pod Chocimiem.

W 1674 r. królem został Jan Sobieski. Władca zawarł z Austrią przymierze, które nakazywało ofiarowanie pomocy w razie niebezpieczeństwa. W 1683 r. Kara Mustafa obległ Wiedeń. Sobieski natychmiast przybył z odsieczą. 12 września 1683 r. pod Wiedniem rozegrała się decydująca bitwa. Zwyciężyły wojska polsko ? austriacko - niemieckie. Polska nie odzyskała jednak zagarniętych w 1672 r. ziem. Dopiero pokój w Karłowicach w 1699 r. pozwolił ponownie przyłączyć obszary zagarnięte przez Turków.

Skutkami ogólnymi wojen było osłabienie państwa, upadek gospodarczy, zmniejszenie liczby ludności, głód i choroby, utrata ziem oraz agroryzacja miast.

Moim zdaniem, wojny nie były jedynym powodem osłabienia Rzeczpospolitej. W państwie płacono nieregularnie podatki, co spowodowało zaległości w wypłacaniu żołdu. Zaniedbanie to prowadziło do wielu buntów wśród wojska. W Polsce rosła nietolerancja religijna, nikt się nie szanował. Recesja ogarniała także sejm. Rosło przekupstwo w polityce. Posłowie byli gotowi przerwać obrady w zamian za opłaty pieniężne, na czym państwo wiele straciło. Myślę, że do osłabienia państwa przyczyniły się także kryzysy wewnętrzne.