Konferencje Wielkiej Trójki

Konferencja Teherańska, Jałtańska, Poczdamska

Zasadnicze ustalenia w sprawie przyszłości powojennego świata zapadły podczas konferencji Wielkiej Trójki ? Franklina D. Roosevelta (USA), Winstona Churchilla (Wielka Brytania) i Józefa Stalina (ZSRR) ? w Teheranie, Jałcie i Poczdamie. Do 1943 roku Stany Zjednoczone i Wielka Brytania wyraźnie unikały wszelkich decyzji politycznych i terytorialnych dotyczących ładu powojennego aż do momentu zakończenia działań militarnych. Głównym architektem tej polityki był amerykański prezydent Roosevelt. Mimo iż jego uniwersalistyczne poglądy i koncepcje cechowała niespójność, to jednak z niezachwianą konsekwencją dążył on w tym czasie do ukształtowania po wojnie ogólnoświatowego ładu terytorialnego, gwarantowanego przez bliżej wówczas nieokreśloną międzynarodową organizację bezpieczeństwa. Organizacja ta miała opierać się na zasadach Deklaracji Narodów Zjednoczonych (1942 r.), a czołową rolę winny odgrywać Stany Zjednoczone, ZSRR, Wielka Brytania i Chiny. W ślad za tym Amerykanie unikali uznawania zmian terytorialnych dokonanych w czasie wojny przy użyciu siły lub pod groźbą jej użycia. Nie zgadzali się również na zawieranie jakichkolwiek sojuszy regionalnych oraz sprzeciwiali się podziałowi Europy i świata na strefy wpływów. Polityka ta opierała się na założeniach paktu Brianda-Kellogga (1928 r.), doktrynie Stimsona (1932 r.) i na zasadach Karty Atlantyckiej (1941 r.).
Politykę odraczania (postponement) towarzyszyły głębokie rozbieżności poglądów między USA a Wielką Brytanią w sprawach militarnych, zwłaszcza w kwestii otwarcia drugiego frontu w Europie. Europie ile Roosevelt zmierzał do przeprowadzenia inwazji wojsk alianckich poprzez Francję, o tyle Churchill początkowo nalegał na jej rozpoczęcia w rejonie Adriatyku i Bałwanów. Stanowisko prezydenta oparte było na opiniach szefa sztabu armii amerykańskiej generała Georg?a C. Marshalla, niechętnego rozpraszaniu sił alianckich na wielu teatrach działań wojennych. Lądowanie z zachodniej Francji (w Normandii) było dla Marshalla łatwiejsze od operacji rejonie Adriatyku czy Półwyspu Bałkańskiego. Amerykański punkt widzenia determinowała ponadto niepewność co do udziału Turcji w działaniach wojennych, a bez niej kampania na Bałkanach wydawała się znacznie utrudniona. Decyzja o lądowaniu w Normandii (operacja ?Overlord?), podjęta przez Roosevelta i Churchilla podczas konferencji w Waszyngtonie (12-15 maja 1943 r.), zakończyła w zasadzie kontrowersje wokół koncepcji drugiego frontu. Datę rozpoczęcia operacji ustalono na 1 maja, jednak zamiar ten udało się ostatecznie zrealizować dopiero 6 czerwca 1944 r.
Politykę odraczania ważkich decyzji politycznych jako pierwsza porzuciła Wielka Brytania. W odróżnieniu od USA zainteresowanie Zjednoczonego Królestwa koncentrowało się wyraźniej na Europie. Działo się tak, ponieważ wraz ze wzrostem militarnego znaczenia ZSRR w1943 r. coraz wyraźniejsze stawały się prawdziwe cele polityczne Moskwy na kontynencie europejskim. W Londynie wzbudzały one obawy o rozszerzenie wpływów radzieckich w Europie poza akceptowalne dla Wielkiej Brytanii granice z 1941 r. Z tego powodu, jak również w trosce o utrzymanie ZSRR w koalicji antyhitlerowskiej, Churchill ? podczas konferencji Wielkiej Trójki w Teheranie (28 listopada ? 1 grudnia 1943 r.) ? zgodził się na proponowany przez Stalina przebieg polskiej granicy wschodniej wzdłuż linii Curzona z włączeniem do Polski części Prus Wschodnich, jednakże bez Królewca. Zgodził się również na przebieg zachodniej granicy Polski na Odrze z włączeniem Opolszczyzny 1. Roosevelt, milcząc, przyjął tę propozycję do wiadomości.

Konferencja w Teheranie
Podczas konferencji teherańskiej strony uzgodniły ponadto dokonanie desantu wojsk alianckich w południowej Francji, dla wsparcia inwazji w Normandii. Projekt Churchilla ? przewidujący mocniejsze wsparcie operacji ?Overlord? przez ofensywę na Półwyspie Bałkańskim, Morzu Adriatyckim i w Południowej Francji ? został odrzucony przez Roosevelta i Stalina. Churchillowi ? wskutek oporu Stalina ? nie udało się ponadto przeforsować idei utworzenia na kontynencie europejskim federacji państw naddunajskich i włączenia do niej południowych Niemiec. Konferencja Teherańska zakończyła się wydaniem 1 grudnia 1943 r. dwóch odrębnych deklaracji trzech mocarstw: na temat prowadzenia wspólnej polityki w okresie wojennym i powojennym oraz w sprawie utrzymania całkowitej suwerenności i integralności terytorialnej Iranu.
Niemal w przededniu konferencji teherańskiej doszło do spotkania Roosevelta, Churchilla i Czang Kaj-szeka (Chiny) w Kairze (22-26 listopada 1943 r.). Obrady dotyczyły ustalenia celów i zasad działań wojennych przeciw Japonii. Jednym z rezultatów konferencji kairskiej była deklaracja opublikowana 1 grudnia, która przewidywała pozbawienie Japonii wszystkich wysp na Oceanie Spokojnym uzyskanych po I wojnie światowej oraz zwrócenie Chinom Mandżurii, Peskadorów (Wysp Rybackich) Rybackich Tajwanu (Formozy), a także przywrócenie niepodległości Korei.
Przebieg i ustalenia konferencji teherańskiej oraz podpisanie radziecko-czechosłowackiego układu sojuszniczego 12 grudnia 1943 r. przyczyniły się do tego, że inicjatywa stworzenia w Europie Środkowo-Wschodniej nowego ładu powojennego przechodziła stopniowo do Moskwy. Rozwój wydarzeń na froncie wschodnim, w szczególności osiągnięcie w marcu 1944 r. przez wojska radzieckie granicy rumuńskiej, otwierał im drogę w kierunku Węgier, Czechosłowacji, Austrii i państw Półwyspu Bałkańskiego. Toteż od maja 1944 r. w Londynie dojrzewała coraz wyraźniej idea podziału stref wpływów w tej części Europy między mocarstwa anglosaskie i ZSRR.
9 października 1944 r. podczas pobytu delegacji brytyjskiej w Moskwie Churchilla zaproponował Stalinowi, a ten przyjął do wiadomości, objęcie przez ZSRR odpowiedzialności za rozwój wydarzeń w Rumunii w 90%, Bułgarii 75%, na Węgrzech i w Jugosławii w 50% oraz odpowiedzialności Wielkiej Brytanii i USA za losy Gracji w 90%.
W ciągu dwóch następnych dni radziecki minister spraw zagranicznych Wiaczesław Mołotow, w oczywistym porozumieniu ze Stalinem, próbował skorygować na korzyść ZSRR propozycje dotyczące Bułgarii, Węgier i Jugosławii. 10 Października Anthony R. Eden, brytyjski minister spraw zagranicznych, podjął dyskusję na ten temat. Jednak już w następnym dniu po przedstawieniu przez Mołotowa ostatecznej wersji radzieckiego projektu, przewidującej 80% wpływów ZSRR w Bułgarii i na Węgrzech oraz 50% wpływów w Jugosławii, Eden sprzeciwił się kontynuowaniu rozmów i praktycznie ? zerwał je. I chociaż nie uzgodniono wówczas żadnego formalnego porozumienia, to fakt, że Stalin przyjął do wiadomości propozycję Churchilla, a potem premier brytyjski zapewnił go o wiążącym charakterze procentowego podziału wpływów w okresie powojennym, oznaczał brytyjską aprobatę do polityki ZSRR wobec Rumunii, Bułgarii i Węgier. Oznaczał również radziecką akceptację do polityki Wielkiej Brytanii wobec Grecji oraz równy podział wpływów obu stron w Jugosławii.
W czasie moskiewskiego spotkania Churchilla ze Stalinem w październiku 1944 r. omawiano również losy krajów bałtyckich i Polski. O ile przyszłość Litwy, Łotwy i Estonii premier brytyjski uznał za wewnętrzną sprawę ZSRR, o tyle kwestia Polski kładła się cieniem na przebiegu tych rozmów. 12 Października 1944 r. przybyła do Moskwy delegacja polskiego rządu emigracyjnego z premierem Stanisławem Mikołajczykiem na czele. W dniu następnym strona polska została poinformowana ? po raz pierwszy oficjalnie i to przez ZSRR (Mołotow) ? o krzywdzących ją ustaleniach konferencji teherańskiej, dotyczących przebiegu wschodniej granicy Polski wzdłuż linii Curzona. Następnie Churchill w dość bezceremonialny sposób, acz bezskutecznie, próbował nakłonić Mikołajczyka do przyjęcia nowej granicy wschodniej i do zrekonstruowania rządu emigracyjnego.
Sukcesy militarne aliantów na Półwyspie Apenińskim w drugiej połowie 1943 r. i szybkie postępy wojsk radzieckich na froncie wschodnim w drugiej połowie 1944 r. doprowadziły do rychłej kapitulacji Włoch i państw satelickich III Rzeszy. O ile układ rozejmowy podpisany z Włochami (3 Wrzesień 1943 r.2) był w głównej mierze rezultatem ustaleń, które Roosevelt i Churchill przyjęli w Casablance (14-24 stycznia 1943 r.), o tyle uzgodnienia rozejmowe z Rumunią (12 września 1944 r.), Finlandią (19 września 1944 r.), Bułgarią (26 października 1944 r.) i Węgrami (20 stycznia 1945 r.) były realizacją postanowień przyjętych na konferencji Wielkiej Trójki w Teheranie w czasie spotkania Churchilla ze Stalinem w październiku 1944 r. w Moskwie.

Konferencja w Jałcie
Konferencja jałtańska, obradująca od 4 do 11 lutego 1945., i zwołania kilka miesięcy później konferencja poczdamska ? przyniosły dalsze ustalenia trzech mocarstw dotyczące ładu powojennego w świecie. Uchwały konferencji jałtańskiej regulowały 9 spraw. Po pierwsze, mocarstwa uzgodniły treść Deklaracji o Wyzwolonej Europie, w której zobowiązywały się do udzielenia pomocy narodom wyzwolonym spod okupacji niemieckiej oraz narodom byłych państw satelickich Osi w Europie. Deklaracja zawierała, wprowadzone przez Kartę Atlantycką, prawo wszystkich narodów do wyboru formy rządu według własnego uznania. Po drugie, podjęto decyzję o podziale Niemiec na strefy okupacyjne, po ich bezwarunkowej kapitulacji. Miały zostać utworzone brytyjska, amerykańska, radziecka i ? co było zmianą w stosunku do wcześniejszych ustaleń ? francuska strefa okupacyjna. Ta ostatnia miała być wyodrębniona z obszarów brytyjskiej i amerykańskiej. Ustalenie granic nowej strefy przekazano Europejskiej Komisji Doradczej, powołanie do życia na mocy decyzji konferencji ministrów spraw zagranicznych Wielkiej Trójki w Moskwie (19-30 października 1943 r.) i obradującej na szczeblu ambasadorów w Londynie3. Po trzecie, strony postanowiły powołać do życia Sojuszniczą Radę Kontroli jako najwyższą władzę w Niemczech, złożoną z naczelnych dowódców czterech mocarstw, z siedzibą Berlinie. Po czwarte, ustalono, że podstawą do dyskusji na temat reparacji wojennych będzie suma 20 mld. dolarów, w tym 10 mld dolarów dla ZSRR, płaconych w formie demontażu urządzeń produkcyjnych, konfiskaty niemieckich aktywów zagranicznych, dostaw towarów z produkcji bieżącej oraz pracy niemieckich jeńców wojennych. Po piąte, podjęto decyzję o zlikwidowaniu niemieckiego sztabu generalnego, usunięciu lub zniszczeniu wszelkich urządzeń woskowych i ukaraniu wszystkich zbrodniarzy wojennych. Po szóste, postanowiono utworzyć w Polsce i Jugosławii rządy narodowe, w skład których wejść winni przedstawiciele krajowych rządów lewicowych, rządów emigracyjnych oraz uznanie osobistości spoza sfer rządowych. Nowe rządy narodowe miały jak najszybciej uzyskać legitymizację poprzez wprowadzenie wolnych wyborów. Po siódme, podjęto uchwałę o przesunięciu granic Polski na zachód. Polska, w zamian za ustalenie wschodniej granicy na linii Curzona z odchyleniami od 5 do 8 kilometrów na jej rzecz, miała uzyskać rekompensatę na zachodzie i północy w formie znacznego przyrostu terytorialnego kosztem Niemiec. Ostateczne ustalenie polskiej granicy zachodniej odroczono do konferencji pokojowej. Po ósme, postanowiono zwołać 25 kwietnia 1945 r. w San Francisco konferencję założycielską Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) w celu opracowania Karty Narodów Zjednoczonych. Podstawą do dyskusji miał być wstępny projekt utworzenia takiej organizacji uzgodniony 7 października 1944 r. przez ekspertów Wielkiej Trójki w Dumbarton Oaks na przedmieściach Waszyngtonu. Po dziewiąte, uzgodniono przystąpienie Związku Radzieckiego do wojny z Japonią w dwa lub trzy miesiące po zakończeniu działań wojennych w Europie i kapitulacji Niemiec. W zamian za udział w wojnie na Dalekim Wschodzie ZSRR zapewnił sobie powrót obszarów utraconych przez Rosję na rzecz Japonii przed i w 1945 r., tj. południowej części wyspy Sachalin, wszystkich wysp do niej przyległych oraz wysp Kurylskich, umiędzynarodowienie portu Talien (ros. Dalnyj, jap. Dairen), ponownie wydzierżawienie Portu Artura jako radzieckiej bazy morskiej, a także wspólną z Chinami eksploatację kolei wschodniochińskiej i południowomandżurskiej, dających dostęp do portu Talien. Jednocześnie trzy mocarstwa zgodziły się na zachowanie przez Chiny pełnej suwerenności w Mandżurii oraz, czemu szczególnie sprzeciwiała się później dyplomacja chińska, na utrzymanie STATUS QUO w Mongolskiej Republice Ludowej. Chiny ? sojusznik trzech mocarstw w II wojnie światowej ? zostały poinformowane o szczegółach tego porozumienia dopiero w czerwcu 1945 r. przez dyplomację amerykańską.
Podczas obrad konferencji jałtańskiej siły zbrojne frontu wschodniego i zachodniego prowadziły nadal bezpośrednie walki o Niemcy. Po dwukrotnej kapitulacji armii niemieckiej 7 maja w Remis i w nocy z 8 na 9 maja w 1945 r. w Berlinie dowódcy czterech zwycięskich armii ? generał Dwight D. Eisenhower (USA), marszałek Bernard Montgomery, marszałek Gieorgij Żukow (ZSRR) i generał Jean de Lattre de Tassigny (Francja) ? wydali 5 czerwca 1945 r. cztery deklaracje. W pierwszej oznajmiali, iż w obliczu bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy rządy czterech mocarstw obejmują w Niemczech najwyższą władzę. Druga deklaracja mówiła o podziale Niemiec w granicach z 31 grudnia 1937 r. na cztery strefy okupacyjne. W trzeciej deklaracji stwierdzano, iż władzę zwierzchnią w Niemczech obejmie w imieniu rządów czterech mocarstw Sojusznicza Rada Kontroli. Czwarta deklaracja zapowiadała wzajemne konsultowanie się rządów czterech mocarstw z rządami innych państw sojuszniczych w sprawie wykonywania najwyższej władzy w Niemczech. W okresie od 1 do 4 lipca 1945 r. wojska amerykańskie i brytyjskie wycofały się z części Saksonii, Turyngii i skrawka Meklemburgii ? przyznanych ZSRR na podstawie decyzji Europejskiej Komisji Doradczej z 12 września i 14 listopada 1944 r. ? a w zamian za to wkroczyły do zajętych przez armię radziecką zachodnich sektorów Berlina.

Konferencja w Poczdamie
W dniach od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 r. z udziałem nowego prezydenta USA Harry?ego Trumana, premiera brytyjskiego Churchilla, którego później zastąpił Clement Attlee, oraz Stalina obradowała w Poczdamie ostatnia w czasie II wojny światowej konferencja Wielkiej Trójki. W zamian za przesunięcie polskiej granicy wschodniej zgodnie z ustaleniami konferencji jałtańskiej oraz ustępstwa radzieckie w kwestii reparacji wojennych Stany Zjednoczone i Wielka Brytania zgodziły się na oddanie pod zarząd państwa polskiego byłych terytoriów niemieckich leżących na wschód od linii Odry i Nysy Łużyckiej oraz byłego Wolnego Miasta Gdańska i południowo-zachodniej części Prus Wschodnich bez Królewca i obszaru przyległego. Pozostała część Prus Wschodnich z Królewcem została przekazana ZSRR. Byłe niemieckie terytoria wschodnie oddane pod zarząd państwa polskiego nie mogły stanowić części radzieckiej strefy okupacyjnej. Ostateczne określenie polskiej granicy zachodniej oraz zmian granicznych w Prusach Wschodnich zostało odroczone do przyszłej regulacji pokojowej całokształtu stosunków z Niemcami. USA i Wielka Brytania zobowiązały się do poparcia ? w rokowaniach poprzedzających podpisanie takiej regulacji ? tych uzgodnień konferencji, które dotyczyły byłych terytoriów niemieckich przekazanych Moskwie. Zobowiązania takiego nie podjęto wobec Polski.
W myśl wspomnianego kompromisu ZSRR zrezygnował z uzgodnień podjętych w Jałcie w sprawie bezwzględnych kwot reparacji i godził się na ich procentowe określenie. Zrzekał się również reparacji z bieżącej produkcji przemysłu niemieckiego. Rozszerzenia Moskwy miały zostać pokryte z demontażu urządzeń produkcyjnych w radzieckiej strefie okupacyjnej oraz z niemieckich aktywów zagranicznych w Finlandii, Rumunii, Bułgarii, na Węgrzech i we wschodniej Austrii. Rozszerzenia USA i Wielkiej Brytanii miały być pokryte przez demontaż urządzeń produkcyjnych w ich strefach okupacyjnych oraz przez niemieckie aktywa zagraniczne w pozostałych krajach świata i w zachodnich strefach okupacyjnych Austrii. Po za tym ZSRR miał otrzymać 10% reparacji przypadających na zachodnie strefy okupacyjne w Niemczech i dalsze 15% reparacji w zamian za dostawy żywności i surowców ze swojej strefy. Zobowiązywał się także do pokrycia z własnej puli polskich roszczeń reparacyjnych. Roszczenia pozostałych państw uprawnionych do odszkodowań miały zostać zaspokojone z puli mocarstw anglosaskich.
Na konferencji poczdamskiej podjęto również decyzję o przymusowym wysiedleniu ludności niemieckiej z Polski, Czechosłowacji i Węgier. Największe znaczenie postanowienia to miało na terenach przyznanych Polsce. Ponieważ wysiedlenia były przymusowe i zalegalizowane przez USA, Wielką Brytanię i ZSRR, ZSRR później realizowane z pomocą Londynu i Moskwy, oznaczały faktyczne uznanie linii Odry i Nysy Łużyckiej jako polskiej granicy zachodniej, mimo odroczenia ostatecznego jej określenia do czasu regulacji pokojowej4.
Mocarstwa ustaliły poza tym polityczne i ekonomiczne zasady polityki okupacyjnej w Niemczech. Znalazły się wśród nich denazyfikacja, demilitaryzacja, dekartelizacja, demokratyzacja i decentralizacje ustroju politycznego. W odróżnieniu od ustaleń w sprawie Austrii ? postanowiono nie powoływać centralnego rządu niemieckiego. Nie określono również, w jaki sposób należałoby utworzyć w przyszłości taki rząd, by mógł przyjąć i podpisać warunki przyszłej regulacji pokojowej. Zasady ekonomiczne dotyczyły traktowania Niemiec jako całości gospodarczej między innymi w zakresie produkcji przemysłowej i rolniczej, planów importu i eksportu, systemu finansowego i likwidacji przemysłu zbrojeniowego. Poziom stopy życiowej w Niemczech nie mógł przekraczać poziomu stopy życiowej w krajach ościennych, które najbardziej ucierpiały z powodu okupacji hitlerowskiej. Do ustaleń, które nie wywołały zasadniczych kontrowersji, należały decyzje podziału niemieckiej floty wojennej oraz handlowej między trzy wielkie mocarstwa, sporządzenie listy oskarżonych zbrodniarzy wojennych i rozwiązania Europejskiej Rady Nadzorczej.
Strony ustaliły ponadto ewakuację wojsk radzieckich z północnej strony, a brytyjskich z południowej części Iranu, stacjonujących tam od sierpnia 1941 r. na podstawie porozumień sojuszniczych. Zgodziły się na rewizję konwencji zawartej w 1936 r. w Montreux, która gwarantowała Turcji samodzielną kontrolę cieśnin Bosfor i Dardanele. Zalecały jednak przeprowadzenie takiej rewizji drogą dwustronnych rokowań między każdym z trzech mocarstw a Ankarą, Sygnatariusze porozumieli się ponadto w sprawie umiędzynarodowienia Tangeru i obszaru przyległego. Uzgodnili, że sprawa byłych kolonii włoskich zostanie rozstrzygnięta przy okazji opracowywania traktatu pokojowego z Włochami. W celu niezwłocznego przygotowania traktatów pokojowych z Włochami, Rumunią, Bułgarią, Węgrami i Finlandią, a w przyszłości także regulacji pokojowej z Niemcami5, postanowiono utworzyć Radę Ministrów Spraw Zagranicznych. W skład Rady wchodzili ministrowie spraw zagranicznych USA, ZSRR, Wielkiej Brytanii, Francji i Chin. Oprócz tego Rada została upoważniona do opracowania propozycji uregulowania wszelkich spraw spornych w Europie powstałych w związku z zakończeniem wojny oraz innych kwestii przekazywanych jej na podstawie porozumienia między państwami członkowskimi. W czasie obrad szefów sztabów generalnych potwierdzone zostały postanowienia konferencji jałtańskiej w sprawie Japonii. Wstępnie uzgodniono tam również przebieg linii demarkacyjnej, mającej oddzielać wojska radzieckie i amerykańskie wyzwalające Koreę (wzdłuż 38 równoleżnika) oraz przebieg linii demarkacyjnej między chińskimi a brytyjskimi siłami zbrojnymi wyzwalającymi Półwysep Indochiński (wzdłuż 16 równoleżnika).
W ślad za ustaleniami konferencji jałtańskiej ZSRR i Chiny zawarły 14 sierpnia 1945 r. na okres 30 lat układ o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy powojennej. Zobowiązywał on oba kraje do prowadzenia wspólnej wojny przeciw Japonii aż do zwycięstwa, nie zawieranie z nią jednostronnego zawieszania broni lub traktatu pokojowego oraz do nie uczestniczenia w koalicjach wymierzonych przeciw którejkolwiek ze stron. Do układu dołączone były porozumienia dodatkowe. Dotyczyły one między innymi utworzenia Chińsko-Radzieckiego zarządu nad koleją wschodniochińską i południowomandżurską, przekształcenia Portu Artura w wojenną bazę morską Chin i ZSRR (na okres 30 lat) oraz ogłoszenia Talienu wolnym portem, w którym ZSRR uzyskiwał prawo dzierżawienia nadbrzeży i magazynów. Po upływie 30 lat całe mienie radzieckie w rejonie Portu Artura miało być przekazane Chinom. Ponadto strony dokonały wymiany not dyplomatycznych dotyczących uznania niepodległości Mongolii pod warunek, że ludność tego kraju opowie się za nią w plebiscycie. Po odrzuceniu przez Japonię delegacji USA, Wielkiej Brytanii i Chin z 26 lipca 1945 r., wzywającej ją do bezwarunkowej kapitulacji, lotnictwo amerykańskie zrzuciło na Hiroszimę (6 sierpnia) i Nagasaki (9 sierpnia) dwie bomby atomowe. W tym samym dniu, to jest 9 sierpnia do wojny z Japonią przystąpił ZSRR, zaś 14 sierpnia 1945 r. cesarz Hirohito podjął decyzję o bezwarunkowej kapitulacji. Akt kapitulacji podpisany został 2 września 1945 r. na pokładzie pancernika ?Missouri? w Zatoce Tokijskiej. Tym samym II wojna światowa dobiegła końca.




1 W nocy z 26 maja na 27 lipca 1944 r. ZSRR podpisał z PKWN tajny układ ustalający przebieg polskiej granicy zachodniej na Odrze i Nysie (bez określania, o którą Nysę chodzi) oraz przebieg wschodniej zgodnie z postanowieniami teherańskimi.

2 3 września 1943 r. podpisano zawieszenie broni dotyczące wyłącznie operacji wojskowych. 8 Września 1943 r. ogłoszono je oficjalnie. Pełną umowę rozejmową, zawierającą także polityczne i ekonomiczne warunki kapitulacji, podpisano 29 września 1943 r., utrzymując ją w tajemnicy na prośbę rządu Pietra Badoglio. Tekst tego dokumentu opublikowano dopiero w listopadzie 1945 r.

3 Pierwotny podział stref okupacyjnych w Niemczech i sektorów okupacyjnych w Berlinie zawarty został w protokole Komisji z 12 września 1944 r. i uzupełniony protokołem z 14 listopada 1944 r. Komisja opracowała również między innymi protokół o podziale stref okupacyjnych w Austrii i sektorów okupacyjnych w Wiedniu.

4 26 marca 1946 r. Sojusznicza Rada Kontroli zdefiniowała pojęcie Niemiec w następujący sposób: ?Niemcy składają się z obecnych terytoriów niemieckich położonych między linią Odry-Nysy a obecną granicą zachodnią?.

5 Trzy mocarstwa zrezygnowały z pojęcia traktatu w odniesieniu do Niemiec, zastępując go nieco szerszym pojęciem regulacji pokojowej, obejmującym na ogół wszystkie czynności prowadzące do zawarcia traktatu konferencję pokojową.


Najnowsza Historia Świata 1945-1963
Tom 1
Pod redakcją:
Artura Patka
Jana Rydla
Janusza Józefa Węca
Kraków 2000, 2003