Ryż
Ryż roczna roślina zbożowa z rodziny traw, ponad 8 tys. odmian. Jedno z najważniejszych źródeł pożywienia ludzkości, głównie mieszkańców Azji, dla których roślina ta jest podstawą diety. Uprawiany od co najmniej 5 tys. lat (najstarszy zapis na temat spożycia ryżu pochodzi z 2800 p.n.e., prawdopodobnie stałym źródłem pokarmu stał się już 4500 p.n.e.). Spożywany obecnie po obróbce (łuszczony i polerowany) traci znaczną część wartości odżywczej, pozostając lekkostrawnym źródłem węglowodanów reguluje trawienie.
Pochodzi z płd. Azji. Powszechnie uprawiany w strefie tropikalnej i subtropikalnej (zwłaszcza w klimacie monsunowym), spotykany nawet w górach (w Himalajach do wys. 2 tys. m). Znany już w starożytności.
Wysokość 0,5-1,5 m. Źdźbła liczne, gęsto ulistnione, kwiatostan w postaci wiechy, długość do 30 cm. Ziarniak zamknięty w plewach, długość do 8 mm, zawiera skrobię, białka, tłuszcze, witaminy z grupy B, sole mineralne.
W 2005 międzynarodowy zespół naukowców (International Rice Genome Sequencing Project) poinformował o rozszyfrowaniu genomu ryżu, który okazał się bardziej złożony niż u człowieka, bo liczy 37,5 tys. genów (człowieka ok. 25 tys.). Roślina z reguły samopylna.
Wymagania glebowe ryżu nie są zbyt wysokie. Chociaż lepiej plonuje na glebach mniej przepuszczalnych, zawierających glinę, to gleby piaszczyste i laterytowe można jednak wykorzystywać do uprawy ryżu suchego.
Zastosowanie : wyżywienie ludności, wykorzystywany na kaszę, mąkę, do produkcji pasz, także surowiec do wyrobu araku i japońskiej wódki sake. Roślina przemysłowa (do wyrobu krochmalu, kleju, papieru, słomy do wyplatania mat i kapeluszy, bibułki do papierosów). Ryż znajduje ponadto zastosowanie w przemyśle kosmetycznym oraz posiada właściwości lecznicze (m.in. działa przeciwbiegunkowo).
2001 światowa produkcja ryżu wyniosła 585,6 mln t, z czego 96% przypadło na kraje rozwijające się, gdzie stanowi on podstawę wyżywienia, a tylko znikoma część zbiorów trafiła do handlu międzynarodowego. Do największych producentów należą Chiny, Indie, Indonezja, Bangladesz i inne kraje azjatyckie.
?Ryż mokry jest rośliną, która przez większą część okresu wegetacyjnego rośnie w płytkich zbiornikach wodnych, do których siewki są wysadzane po ok. 2-6 tygodniach od skiełkowania.
?Ryż suchy, nieco mylnie nazywany górskim, uprawiany jest bez nawadniania, lecz wymaga znacznej wilgotności gleby, stąd jego niższe plony, silnie uzależnione o wielkości opadów w trakcie wegetacji.
Innym rozróżnieniem, jest podział na trzy główne typy charakteryzujące się długością ziarna: ryż długi (długoziarnisty), średni i krótki.
?Ryż długi (indica) ma ziarna o średnicy 4, 5 razy mniejszej niż ich długość. Uprawiany jest w klimacie gorącym ? głównie w Indiach, Azji Południowo-Wschodniej i Południowych Stanach Zjednoczonych. Ten typ jest preferowany przez kucharzy w restauracjach na całym świecie ze względu na możliwość gotowania ?na sypko?.
?Ryż średni (japonica) ma ziarno o długości 2, 3 razy większej od średnicy. Charakteryzuje się najkrótszym okresem wegetacyjnym. Z uwagi na mniejsze wymagania klimatyczne jest uprawiany w Japonii, Korei, Północnych Chinach, Europie i Stanach Zjednoczonych. Z powodu większej zawartości skrobi, a co za tym idzie większej kleistości po ugotowaniu, bywa używany do sporządzania ryżowych pudingów i sushi.
?Ryż krótki ma ziarno o kształcie zbliżonym do kulek. Jego charakterystyka zbliżona jest do cech ryżu średniego, lecz rejony uprawy mogą być jeszcze dalej odsunięte od równika.
Bibliografia:
1. Falkowski Jan, Kostrowicki Jerzy, Geografia rolnictwa świata, PWN, Warszawa 2005.
2. Tablice geograficzne, wyd. Adamantan, Warszawa 2004.
3. Rocznik statystyczny RP, GUS, Warszawa 2006.
4. http://oryza.republika.pl