Wielka Rewolucja Francuska

Przyczyny:
Z chwilą wstąpienia Ludwika XVI (rok 1774) na tron Francji jej gospodarka oraz sytuacja wewnętrzna była doskonale ustabilizowana. Kłopoty zaczęły się już w 1763 roku, gdy Francja utraciła znaczną część swoich posiadłości zamorskich, chociaż fakt ten nie wpłynął zbytnio na jej pozycję w Europie. Nadal ta potęga ekonomiczno-gospodarcza rozwijała swój przemysł tekstylny poprzez import bawełny z Indii, a handel wewnętrzny ułatwiała rozbudowa dróg lądowych, najlepszych na świecie. Minusem gospodarki francuskiej było jej zacofanie: nadmiar, a co za tym idzie i taniość siły roboczej nie wymuszał postępu technicznego czy organizacyjnego w produkcji. Francja przodowała także pod względem ludności. Była najbardziej zaludnionych krajem (ok. 27,4 mln ludzi), a przeciętna długość życia człowieka z zamożniejszych sfer osiągnęła ponad 40 lat, co oznaczało znaczną poprawę bytową w państwie. Rozwinęła się szybko także urbanizacja, czyli napływ ludzi ze wsi do miast. Metropolie takie jak Paryż stały się tętniącymi życiem centrami przemysłu i handlu, kultury i nauki, rozrywki i turystyki. Mimo tego społeczeństwo francuskie czuło się aż tak bardzo źle w swoim kraju, że za kilka lat zbrojnie wystąpi przeciwko swojemu władcy.
W połowie lat siedemdziesiątych XVIII wieku wspaniale prosperujące do tej pory państwo zaczęło chylić się ku upadkowi. Nastąpił kryzys gospodarczy spowodowany deflacją i spadkiem cen towarów, co na dłuższą metę przyczyniło się do obniżenia zarobków kupców i rzemieślników. Zmniejszyły się dochody posiadłości feudalnych. Francję nawiedziły klęski żywiołowe: susza, pomór bydła i nieurodzaj gleby w latach 1788-89. Zadłużone na ponad 5 mld lirów państwo potrzebowało z roku na rok coraz więcej pieniędzy na wojny z Anglią. Zły stan finansowy kraju pogarszała także Maria Antonina (żona Ludwika XVI, z Habsburgów) trwoniąc pieniądze państwowe na swoje prywatne potrzeby. Ponad to rozrastały się afery finansowo-korupcyjne. Zaczęto fałszować walutę i dodrukowywać banknoty w własnych manufakturach. Za upadek budżetu państwa i wartości franka obarczano ministrów finansów. Niezadowolenie z beznadziejnych rządów Ludwika XVI, człowieka ograniczonego i nie potrafiącego odpowiednio pokierować państwem w chwilach kryzysu, wzrastało także wśród inteligencji. Wielu publicystów, dziennikarzy i pisarzy (w tym między innymi Wolter i przed laty Molier) krytykowali sytuację państwa w swoich dziełach i artykułach. Państwo wymagało natychmiastowych reform gospodarczych, które nie mogły być przeprowadzone bez zmiany społecznego i politycznego ustroju królestwa.

Przebieg:
a) od zdobycia Bastylii do 9 thermidora
Sytuacja ekonomiczna (konieczność nałożenia nowych podatków) zmusiła Ludwika XVIII do zwołania Stanów Generalnych (nie zwoływanych od 1614). Stan trzeci ogłosił się w czerwcu 1789 r. Zgromadzeniem Narodowym. W lipcu 1789 r. Zgromadzenie to ogłosiło się Zgromadzeniem Konstytucyjnym, które stawiało sobie za cel wprowadzenie ustroju konstytucyjnego.
VII 1789 r. zdobycie Bastylii, symbolu znienawidzonego systemu
VII-6 VIII „wielka trwoga”, czyli powstanie chłopskie (chłopi burzyli zamki, dwory, plebanie, klasztory, niszczyli dokumenty powinności feudalnych
4-11 VIII Zgromadzenie uchwaliło zniesienie przywilejów stanowych, poddaństwa, pańszczyzny, zniesienie wszelkich powinności osobistych wypełnianych przez chłopów; równość wobec prawa; zniesienie dziesięciny i jurysdykcji szlachty. Uchwały te obalały ustrój feudalny
26 VIII 1789 r. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, programowy dokument rewolucji francuskiej uchwalony przez Konstytuantę, na wniosek gen. M. J. La Fayetta, która głosiła naturalne prawo człowieka do wolności i własności oraz prawo do oporu przeciw uciskowi: wolność osobistą, równość wszystkich obywateli, wolność wyznania, myśli, słowa i druku, zwierzchnią władzę narodu, trójpodział władz, nietykalność własności prywatnej. Stanowiła akt wstępny do konstytucji
2 XI 1789 r. uchwała Zgromadzenia o upaństwowieniu dóbr kościelnych. Przyznanie praw obywatelskich protestantom (uchylonych 1685 r.)
I 1790 r. Zgromadzenie nadało prawa obywatelskie Żydom
II 1790 r. zniesienie dziedzicznego szlachectwa
12 VII 1790 r. ustawa cywilna o duchowieństwie; znosiła zakony, duchowieństwo zostało podporządkowane państwu; duchowni stawali się urzędnikami państwowymi na utrzymaniu państwa (pensje); mieli obowiązek składania przysięgi na wierność konstytucji; proboszcze i biskupi byli wybierani na swoje „urzędy”
3 IX 1791 r. uchwalenie pierwszej konstytucji. Ustanowiła monarchię konstytucyjną: z podziałem władzy na ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą; króla wyposażono w prawo weta; sędziowie i ławnicy pochodzili z wyborów; prawo wyborcze do Legislatywy (Zgromadzenia Prawodawczego) oparto na cenzusie majątkowym
1 X 1791 r. wybory do Zgromadzenia
20 IV 1792 r. decyzja o wypowiedzeniu wojny Austrii
11 VII 1792 r. ustawa „ojczyzna w niebezpieczeństwie”
9 VIII 1792 r. Komuna Paryska (rewolucyjny rząd miejski) przygotowała powstanie ludu przeciwko rządom królewskim w imię haseł republiki i obrony rewolucji
22 IX 1792 r. zniesienie monarchii (aresztowanie króla) i wprowadzenie republiki
21 I 1793 r. ścięcie Ludwika XVI
1793 r. zawiązanie I koalicji antyfrancuskiej
II – XII 1793 r. powstanie chłopskie w Wandzi, w obronie katolicyzmu i monarchii masowe akty ludobójstwa ze strony armii rewolucyjnej
2 VI 1793 r. eliminacja żyrondystów (żyrondyści – lewica w Zgromadzeniu Prawodawczym czyli Legislatywie (1791-1792)), natomiast prawica w Konwencie Narodowym (1792-1795) i początek dyktatury jakobinów. Komitet Ocalenia Publicznego (1793-1795) na czele z Kantonem, a następnie Maksymilianem Robespierrem – formalnie jako organ wykonawczy Konwentu – najwyższą władzą rewolucyjną
24 VI 1793 r. uchwalenie drugiej, tzw. Jakobińskiej konstytucji (ustrój republikański, powszechne i bezpośrednie prawo wyborcze, powszechne nauczanie)
Jakobini posługiwali się terrorem w stosunku do przeciwników, przeciwników następnie szukali wrogów we własnych szeregach (m.in. śmierć G. Dantona); „rewolucja niczym Saturn pożera własne dzieci”. Wprowadzono ustawę o maksymalnych cenach i płacach. Karano śmiercią za przestępstwa gospodarcze, spekulacje, fałszowanie towarów. Wprowadzono republikański kalendarz: podział roku na 12 miesięcy (każdy po 30 dni); pozostałe 5 dni uznano za święta rewolucyjne zniesiono niedziele; nadano miesiącom nowe nazwy; zaczęto liczyć lata od 22 IX 1792 (powstanie republiki). Ustanowiono powszechne i publiczne nauczanie podstawowe. Wprowadzono dekret o zniesieniu niewolnictwa w koloniach. Prześladowania Kościoła katolickiego (wprowadzenie kultu Najwyższej Istoty). Dominującą grupą społeczną i bazą polityczną jakobinów stali się sankiuloci.
27 VII 1794 r. przewrót 9 termidora i upadek dyktatury jakobinów; objęcie władzy przez Dyrektoriat.
b) Dyrektoriat i konsulat we Francji
 Geneza
Błędy polityczne a szczególnie terror jakobinów spowodowały narastanie oporu społecznego, sukcesy na froncie, utrudniały odwoływanie się do sytuacji zewnętrznego zagrożenia, co miałoby usprawiedliwiać terror wewnętrzny; w ramach rozgrywek wewnętrznych w obozie jakobińskim sukces uzyskała opozycja wobec Robespierra na czele z Josefem Fouche i Paulem Barrasem, poparta przez burżuazję. Pierwsze lata po obaleniu dyktatury jakobinów pokazały, że rewolucyjny radykalizm nie cieszył się już poparciem mas, rosła natomiast świadomość narodowa Francuzów, co pokazały zwycięstwa na polach bitew.
 Najważniejsze wydarzenia
Dnia 22 VIII 1795 roku uchwalono trzecią konstytucję, tzw. Konstytucję Roku III; potwierdzała nienaruszalność własności prywatnej i rozdział Kościoła od państwa, nie potwierdzała prawa do pracy, opieki socjalnej, edukacji. Władzę ustawodawczą otrzymał parlament dwuizbowy, tj. Rada Pięciuset – wysuwał projekty ustaw i Rada Starszych – uchwalała ustawy; dwie izby wybierane w wyborach pośrednich (przez elektorów); prawo wyborcze oparte na cenzusie majątkowym obejmowało mężczyzn płacących określone podatki, którzy nie byli służącymi i znajdowali się na listach gwardii narodowej, czynne prawo wyborcze o 21 (elektorzy 25) lat, bierne prawo wyborcze – 40 lat; władza wykonawcza – Dyrektoriat, w skład którego wchodziło 5 dyrektorów zatwierdzanych przez Radę Starszych; mianował i odwoływał ministrów, najwyższych urzędników państwowych państwowych dowódców wojskowych; wyłączne prawo prowadzenia polityki zagranicznej; finanse poza prerogatywami
17 X 1797 r. traktat pokojowy z Austrią w Campo Formio
9 IX 1799 r. przewrót 18 brumaire’a – przewrót stanu i objęcie władzy przez Napoleona jako pierwszego konsula. Przewrót wojskowy spowodowały: kryzys rządu i kraju pod koniec 1799 r., niepomyślne wyniki wojen, wysokie podatki i niezadowolenie mas; władzę oddano w ręce 3 konsulów (Napoleon – jednym z nich). Napoleon nie zamierzał być drugim Robespierrem ani gen. Monkiem z rewolucji angielskiej, przekazującym władzę obalonej monarchii.
Wkrótce potem w 1799 r. uchwalono nową, czwartą konstytucję (konstytucję Konsulatu): w miejsce dotychczasowego parlamentu wprowadzono aż trzy izby różnej liczebności i funkcji: 300-osobowe Ciało Prawodawcze, 100-osoowy Trybunat i 60-80 osobowy Senat. Parlament jako całość został pozbawiony inicjatywy ustawodawczej. Jago rola sprowadzała się do debaty w Trybunacie nad ustawami przedłożonymi przez Radę Stanu (nowy organ powołany przez I konsula i złożony z fachowców). Bonaparte został pierwszym konsulem z władzą wykonawczą, miał prawo wysuwania projektów ustaw, był zwierzchnikiem armii (dyktator)
Nie podważając formalnie równości wobec prawa i równego startu do urzędów i stanowisk, Napoleon – zwolennik społeczeństwa opartego na hierarchii – tworzył (przez różnego rodzaju przywileje, ordery i odznaczenia w tym Legii Honorowej) związane z jego reżimem elity władzy.

Ciała prawodawcze we Francji, które wyłaniały się podczas Rewolucji:
• Stany Generalne
• Zgromadzenie Narodowe
• Konstytuanta (1789)
• Zgromadzenie Prawodawcze (Legislatywa 1791)
• Konwent Narodowy (1792-1795)
• Dyrektoriat (1795-1799, tam władzą ustawodawczą Rada Pięciuset Pięciuset Rada Starszych)
• Konsulat (1799-1804, tam Konsul, Rada Stanu, Ciało Ustawodawcze, Trybunat, Senat)



Znaczenie i skutki Rewolucji:
a) dla Francji:
 Całkowita likwidacja feudalizmu; zniesione zostały wszystkie ciężary związane z ustrojem feudalnym; chłopi otrzymali ziemię na własność i moli nabywać ziemię skonfiskowaną Kościołowi i szlachcie; powstał nowy typ państwa burżuazyjnego, burżuazyjnego, którym od władzy całkowicie została odsunięta szlachta, a klasą dominującą stała się burżuazja
 Utrzymując zasadę nienaruszalności własności (także tej zdobytej przez nowe elity) rewolucja nie doprowadziła do realizacji ideałów radykalnej lewic, czyli realnej równości wszystkich ludzi
 Zniesiona została nierówność wobec prawa; wszystkim, bez względu na pochodzenie, obiecano wolność słowa, swobodę wyznania i nietykalność osobistą
 Upowszechniła się oświata
 Wojsku nadano w pełniejszym stopniu charakter narodowy przez zapoczątkowaną powszechną służbę wojskową; wzrost patriotyzmu i świadomości obywatelskiej

b) dla Europy
 Od Rewolucji we Francji zaczął się okres przewagi kapitalizmu w Europie
 Zwycięstwo burżuazji we Francji zachęcało burżuazją innych krajów do podejmowania kroków, które przyspieszały ugruntowanie kształtujących się powszechnie, w drodze ewolucyjnej w innych krajach, stosunków kapitalistycznych
 Wartości rewolucji francuskiej podważyły wartości poprzedniej epoki; rewolucja stała się wzorcem dla sił liberalnych, a poprzez wojny toczone z państwami feudalnymi czynnikiem przyspieszającym zmiany w całej Europie. Kontynuacją wojen rozpoczętych przez rewolucyjną Francję stały się wojny napoleońskie