Biologia

UKLAD ROZRODCZY MESKI


JADRA
- są w mosznie
- mają kolor biało-niebieski, kształt dużego jaja
- są długości 45 mm, szerokości 30 mm, grubości 25 mm
- ich gładka powierzchnia pokryta jest błoną włóknistą
- wewnątrz znajdują się drobne kanaliki ułożone jedne na drugim, skupiają się i tworzą cewki, które kierują się ku górnym biegunom
- w kanalikach powstają męskie komórki – spermatocyty, z których tworzą się spermatydy i następnie plemniki
- komórki śródmiąższowe które tworzą tkankę leżącą pomiędzy cewkami wytwarza ja testosteron

Na jądrach osadzone są :
- najądrze – przylega od góry do jądra i utworzone jest przez skupisko cewek nasiennych
- nasieniowód o długości 35-45 cm, biało niebieski, w swoim początkowym odcinku znajduje się w mosznie, następnie kieruje się do jamy brzusznej, wchodzi pod otrzewną, kieruje się do jamy brzusznej, wchodzi pod otrzewną, kieruje się w dół tworząc bańkę, przez którą łączy się z pęcherzem

1. PECHERZ NASIENNY
Jest ich dwa i łącząc się z nasieniowodami tworzą przewody wytryskowe uchodzące do gruczołu krokowego.


2. GRUCZOL KROKOWY
- jest pojedynczy
- leży pod pęcherzem moczowym
- otacza początkowo odcinek cewki moczowej
- jest kształtu kasztana, gładki, wysoki ok. 30 mm, szeroki 40, gruby 25
- przerost gruczołu może zmniejszyć średnicę cewki i uniemożliwić wydalanie moczu, znaczny przerost może doprowadzić do raka
- gruczoł produkuje wydzielinę, która spływa do cewki moczowej, ten płyn razem z plemnikami tworzy spermę



3. MOSZNA
- zajmuje całe krocze
- utworzona przez skórkę cienką, wrażliwą, pokrytą małą ilością włosków
- na powierzchni widoczne są fałdy
- ściana moszny w warstwie zawiera rzadką tkankę łączną poprzecinaną cienkimi, pionowymi włóknami mięśniowymi, jest to jakby dźwigacz jądra
- wnętrze moszny wydziela cienka błona surowicza, jest to osłonka pochwowa jądra
- jama worka dzieli się na dwie komory różnej wielkości – lewa opuszcza się niżej, niż prawa; w każdej z tych komór znajduje się jądro i jego przydawki

4. CEWKA MOCZOWA
- to końcowy odcinek dróg moczowo – nasiennych
- tuż pod gruczołem krokowym są gruczoły opuszczkowo – cewkowe, gruczoły Kophera, które wydzielają do cewki moczowej kilka kropel zasadowego płynu neutralizującego kwasowość moczu
- cewka po przejściu przez gruczoł krokowy i połączeniu się z przewodami wytryskowymi kieruje się ku członkowi
- cewka jest nieruchoma, przebiega przez środek członka do jego końca i na końcu jest ruchoma

5. CZLONEK
- prącie powstałe z pęcherzyka moczowo – płciowego
- w stanie spoczynku jest wiotki, zwisa z przodu moszny
- ma długość 9-11 cm, średnicę 3 cm
- zbudowany jest z ciała gąbczastego zawierającego cewkę moczową i z ciał jamistych zrośniętych ze sobą z przodu, a z tyłu tworzą płytki rowek
- ciała jamiste kończą się w pobliżu dowolnego wierzchołka członka tworząc żołądź, a to jest oddzielone bruzdą
- członek pokryty jest cienką skórą – u podstawy żołędzia tworzy fałd zwany napletkiem

UKLAD ROZRODCZY ZENSKI


6. JAJNIKI
Jest ich dwa. Są to gruczoły położone w jamie otrzebnej, zawieszone na naczyniach doprowadzających krew i połączone z macicą wiązadłem maciczno-jajnikowym.
· ma kształt dużego migdała.
· ma 25-35 mm długość, 15-25 mm szerokości i 10-20 grubości.
· Kolor perłowy
· Powierzchnia jest nieregularna z wieloma fioletowymi bliznami – pęcherzykami Graffa
· Po pęknięciu pęcherzyki Graffa przekształcają się w ciałka żółte
Jajniki zbudowane są z dwóch warstw
· rdzeniowej – środkowej, silnie unaczynionej, odżywiającej gruczoły
· korowej na powierzchni – obwodowa – zawierająca niedojrzałe komórki jajowe.

Z obecnych w chwili narodzin komórek, których jest ok. 400 tyś – zaledwie kilka po pierwszej miesiączce osiąga dojrzałość. Dany jajnik wyrzuca pęcherzyk Graffa co drugi miesiąc.
Jajnik jest także gruczołem wydzielania wewnętrznego. Produkuje hormony :
· pęcherzyki Graffa produkują hormon – estrogen odpowiedzialny za drugorzędowe cechy płciowe
· ciałka żółte wytwarzają hormon – progesteron odpowiedzialny za przygotowanie macicy na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej oraz utrzymania ciąży

7. JAJOWODY
· Od strony jajników są w kształcie rozłożonych kielichów.
· Wnętrze pokrywa nabłonek jednowarstwowy – orzęsiony. Ruch rzęsek przesuwa komórkę jajową ku macicy.
· Część kielicha ma siłę ssącą. Gdy komórka jajowa znajduje się poza jajnikiem zostaje wessana do jajowodu.
· Jajowody mają długość: 10-12 cm, światło 1mm, grubość 4 cm.
Komórka jajowa człowieka jest największa z komórek, jest widoczna gołym okiem, ma ok. 1 mm średnicy.


8. MACICA
· Leży bezpośrednio za pęcherzykiem moczowym.
· Ma kształt gruszki. Waży ok. 100 g.
· Jej część górna to trzon w kształcie trójkąta o wysokości 5-6 cm, a część dolna to szyjka o długości 2-2,5 cm.
· Macica zbudowana jest z mięśni poprzecznie prążkowanych ułożonych skośnie. W rzeczywistości jest to ułożenie podłużne i okrężne, które pozwala na zwiększanie wielkości macicy.
· W czasie ciąży, gdy płód osiągnie ok. 4 kg wnętrze macicy dzięki rozciągnięciu może pomieścić ok. 10 l wody. Ciężaru 10 kg nie udźwignie.
· Jamę macicy wyściela błona śluzowa – endometrium. Środkiem przebiega kanał łączący wnętrze macicy z pochwą – zawierający gruczoły wydzielające śluz.

9. POCHWA
· To przewód mięśniowo – łączno – tkankowy.
· Biegnie ukośnie ku górze i tyłowi.
· Leży na przedłużeniu osi macicy, z którą tworzy kąt prosty.
· Ma długość 7-10, a szerokość 3-5.
· Jest wyścielona błoną śluzową.
· Nie wydziela gruczołów.
· Tkanka podśluzowa jest bogato unaczyniona.
· Dolna część pochwy jest rozciągliwa, ale nie tak bardzo jak macica. Pochwa stanowi całość z mięsniami krocza.
· Ujście do niej otoczone jest wargami sromowymi : mniejsze są nagie i większe owłosione.
· Znajduje się tam łechtaczka o 1 cm średnicy. Jest ona silnie unerwiona i wrażliwa na dotyk.
· Są tam także gruczoły Bortoliniego wydzielające śluz. Jeżeli śluz zostanie zanieczyszczony bakteriami dochodzi do zakażenia dróg rozrodczych.

1. Narządy rozrodcze żeńskie: a) wewnętrzne: JAJNIK - żeński gruczoł rozrodczy (płciowy), z reguły parzysty, wytwarzający jaja, u kręgowców także hormony. JAJOWÓD - przewód wyprowadzający jaja z jajnika; u kręgowców uchodzi do macicy (u ssaków) albo do steku (np. u płazów, gadów, ptaków). MACICA - narząd rozrodczy samic ssaków; silnie umięśniony i unaczyniony, w którym podczas ciąży rozwija się nowy organizm; błona śluzowa macicy bierze udział w tworzeniu łożyska; w macicy kobiety rozróżnia się trzon i szyjkę; także końcowy odcinek jajowodów u innych kręgowców oraz część układu rozrodczego bezkręgowców. POCHWA - biol. końcowy odcinek żeńskich dróg rodnych ssaków, przedłużenie macicy.
b) zewnętrzne: ŁECHTACZKA - żeński, zewnętrzny narząd płciowy ssaków, rozwojowo odpowiednik prącia.
2. Narządy rozrodcze męskie: a) wewnętrzne: JĄDRO - męski gruczoł rozrodczy (płciowy), wytwarzający komórki rozrodcze plemniki, u kręgowców także hormony płciowe. NAJĄDRZE - narząd utworzony przez zespół przylegających do jądra, poskręcanych kanalików przechodzących w nasieniowód; wydzielina najądrza wchodzi w skład nasienia. NASIENIOWÓD - parzysty przewód wyprowadzający nasienie z jądra, z reguły przedłużenie najądrza; nasieniowód u człowieka uchodzi do cewki moczowej; część gruczołowa nasieniowodu wytwarza wydzielinę pobudzającą ruchliwość plemników. b) zewnętrzne: PRĄCIE penis, narząd kopulacyjny; u ssaków zbudowany z 2 ciał jamistych (przy pobudzeniu płciowym wypełniają się krwią, powodując erekcję) oraz ciała gąbczastego, które obejmuje cewkę moczową i tworzy żołądź prącia. MOSZNA skórno-mięśniowy worek mieszczący jądra u wielu ssaków; występuje stale (np. u mięsożernych i naczelnych) lub tylko w czasie rui (np. u gryzoni). PLEMNIKI męskie komórki rozrodcze (płciowe) roślin i zwierząt, gamety męskie zapładniające komórkę jajową; z reguły mają zdolność ruchu; u zwierząt i człowieka powstają w procesie spermatogenezy; kształt plemnika charakterystyczny dla gatunku; plemniki roślin powstają w plemniach, mają różne kształty, opatrzone 1-2 lub wieloma wiciami; u roślin nasiennych funkcję plemnika spełnia jądro plemnikowe łagiewki pyłkowej zapładniające komórkę jajową. JAJO, komórka jajowa, gameta żeńska dojrzała komórka rozrodcza żeńska zwierząt i człowieka zdolna do zapłodnienia i rozwoju w nowy organizm; jest wytwarzana w jajnikach, w procesie oogenezy; jaja są największymi komórkami organizmu, wielkość zależy gł. od ilości żółtka (np. jaja strusia 10,5 cm).

ROZMNAZANIE I ROZWÓJ ZARODKOWY U CZŁOWIEKA

1.ZAPŁODNIENIE
Zapłodnienie ma miejsce ok. 16 – 15 dnia cyklu miesięcznego, który trwa ok. 28 dni.
plemniki żyją co najmniej 3 dni (łał !!! - twardziele) ,
komórka jajowa żyje ok. 48 godzin (ha, ha).

a) Zapłodnienie zachodzi w jajowodzie; zygota bruzdkuje – 10 dni i jednocześnie przesuwa się ku macicy. – stadium moruli to już ok. 100 komórek – ono powstaje do 6 dnia od zapłodnienia, - kolejne jest stadium blastuli.
b) W 7 dniu po zapłodnieniu komórka jajowa zagnieżdża się w błonie śluzowej macicy; jajo tzw. płodowe – blastula – ma postać pęcherzyka utworzonego z zewnętrznej warstwy komórek trofoblastu o właściwościach żernych, które niszczą otoczenie błony śluzowej macicy i w ten sposób blastula dociera do naczyń krwionośnych wewnętrznej ściany macicy. Te naczynia krwionośne dostarczają pożywienia. Z części komórek trofoblastu przyległych do błony śluzowej macicy tworzy się łożysko – z zewnętrznej warstwy tzw. embrioblastu rozwinie się zarodek.
c) Gastrulacja odbywa się w 2 tygodniu w 12 dni po zapłodnieniu; wtedy komórki różnicują się na 3 listki zarodkowe, z których powstają narządy; po 24 dniach zaczyna pracować serce; naczynia krwionośne zarodka napotykają na naczynia łożyska i powstaje pępowina.
W 5 tygodniu po zapłodnieniu z listków zarodkowych powstają :
z ektodermy :
- tkanka nerwowa,
- skóra;
z endodermy :
- układ trawienny,
- układ oddechowy;
z mezodermy :
- tkanka łączna,
- układ limfatyczny,
- układ krwionośny,
- mięśnie,
- szkielet,
- chrząstka;

Pod koniec 2 miesiąca od zapłodnienia wszystko jest ukształtowane, zarodek waży 11g, ma 33mm długości, posiada już oczy, ręce, uszy, nogi, narządy wewnętrzne.
d) Faza rozwoju płodowego rozpoczyna się w 8 tygodniu po zapłodnieniu. Jest ukształtowane łożysko przez które odbywa się wymiana gazowa, odżywianie i wydalanie. Łożysko produkuje także hormony i chroni przed mikroorganizmami. Do płodu przenikają przeciwciała. Przeciwciała matki mogą zabić płód, gdy matka ma RH-, a ojciec RH+. Krew płodu nie miesza się z krwią matki. Płód rusza się, marszczy czoło, kręci głową i kopie, odbiera wrażenia matki.
Na początku 4 miesiąca płód ma 9cm i waży 44g. Wkłada kciuk do buzi i uczy się ssać. Po 5,5 miesiąca płód ma ciało pokryte włoskami (tzw. owłosienie lamugo), reaguje bardzo wyraźnie na bodźce zewnętrzne.

Saki układ kostny

Szkielet

1. Czaszka.
Zbudowana z małej liczby kości ściśle połączonych szwami. Szwy na starość zanikają. U stekowców i nietoperzy szwów jest brak. Ich kości zrastają się ściśle we wczesnym rozwoju. Puszka mózgowa rozbudowuje się wzwyż, czoło się powiększa, część twarzowa ulega skróceniu, zmniejsza się żuchwa. Kości potyliczne zrastają się w jedną ( tylko nie u torbaczy ). Są tam 2 kłykcie potyliczne łączące się z atlasem. Kość potyliczna ma otwór potyliczny przez który przechodzi rdzeń przedłużony. Szczęka dolna składa się z 1 kości zębowej utworzonej z 2 i szczęki górnej utworzonej z 2. Zróżnicowane zęby ułożone są w zębodołach na kości zębowej i międzyszczękowej.

2. Kręgosłup
Zbudowany z kręgów płaskich. Pomiędzy nimi są wstawki chrzęstne w kształcie płaskich dysków. U niektórych kopytnych kręgi szyjne są tyłowklęsłe.
Kręgosłup dzieli się na odcinki :
- szyjny : 7 kręgów ( u leniowców 6, łuskowców 8), u wielorybów i syren zrastają się, pierwszy krąg to dźwigacz tworzący zamkniętą obręcz, ma on 2 zagłębienia w które wchodzą 2 kłykcie. Kolejny krąg to obrotowy z zębem wchodzącym w krąg pierwszy
- piersiowy : 12-15 kręgów kontaktujących się z żebrami, pierwsze mają wyrostki kolczaste. Żebra kontaktują się z kręgami kręgosłupa, tworzą mostek. 12 par żeber tworzy właściwą klatkę piersiową. Na nią składają się żebra właściwe, żekome, wolne
- lędźwiowy : 2-9 kręgów, najczęściej 5-7 ( naczelne 5) silnie rozwinięte wyrostki poprzeczne
- krzyżowy 1-13 kręgów tworzących kość krzyżową sakrum przez zrośnięcie, u dziobaka – 2, u torbaczy – 1 lub 2, u naczelnych – 5
- ogonowy : kręgów różnie dużo, u człowieka 4-5, u łuskowców – 49. Pokryte mięśniami i skórą chronią narządy wydalnicze, u małp pełnią funkcję chwytną.
Pierwotny typ kręgosłupa jest poziomy. U człowieka jest pionowy, esowato wygięty. U niektórych zwierząt występuje typ wstępujący ( gibbona) np. u małpy – wtedy kończyny przednie są silnie wydłużone. Gdy wydłużone są kończyny tylnie to typ zstępujący.


Kręgosłup ma wygięcia:
- w odcinku szyjnym ( dźwiga głowę )
- w odcinku krzyżowym

3. Pas barkowy
Dwie łopatki, 2 kości krucze, 2 obojczyki. U stekowców dobrze rozwinięta kość krucza, u pozostałych osadzona na łopatce i razem z nią tworzy zagłębienie dla kości ramieniowej kończyny przedniej.

4. Pas miednicowy.
Kości łączą się ze sobą:
- biodrowe, głęboko osadzona jest panewka – w niej osadzona jest kość udowa
- kulszowe
- łonowe łączące się poprzez chrząstkę łonową tworzą obręcz. Chrząstka łonowa u ssaków przy udziale hormonów uwalnia się, pęcznieje, rozsuwa kości łonowe i tworzy większy kanał dla rodzącego się organizmu.

5. Kończyny ( kości takie same )
Typy kończyn:
- pływny u ssaków wodnych ( np. wieloryb ) kończyny tylne wraz z pasem miednicowym zanikły, przednie to płetwy bardzo dobrze rozwinięte
- grzebny u ssaków żyjących w ziemi ( np. kret )
- lotny ( np. nietoperz ) kończyny przednie to skrzydła, kości są wydłużone, łokciowa prawie zanikła, promieniowa – dobrze rozwinięta, błony miedzy palcami
- kroczny u ssaków naziemnych
Są 4 sposoby budowy i rodzaje ruchu
- stopochodność ( niedźwiedzie )
- półstopochłodność
- półpalcochłodność
- palcochłodność ( syreny, jelenie, daniele )

mięśnie

- poprzecznie prążkowane – somatyczne tworzące układ mięsni szkieletowych
- wiscelarne – gładkie budujące narządy wewnętrzne nie podlegające woli zwierzęcia tylko wegetatywnemu układowi nerwowemu
- o działaniu autogonistycznym – zginacze i prostownik
Układ mięśni podskórnych jest bardziej doskonały. Powoduje stroszenie kolców i sierści, gęsią skórkę, bogatą mimikę twarzy, zwijanie w kłębek. Udoskonalone mięśnie głębokie grzbietu ( gimnastyka artystyczna )
Przepona – mięśnie oddzielające jamę brzuszną od klatki piersiowej. Bierze ona udział w oddychaniu piersiowo-przeponowym, a u kobiet piersiowym.
- U form lądowych są bardzo dobrze rozwinięte mięśnie kończyn tylnich stanowiących siłę napędową. Mięśnie udowe są silniej rozwinięte niż mięśnie kończyn przednich.
- U form latających główna masa mięśni układa się w częściach przednich na kończynach – skrzydłach
- U form wodnych rozwinięte są mięśnie muskulatarne
UKŁAD POKARMOWY

- otwór gębowy ograniczony wargami, stekowce i wieloryby nie posiadają warg, między wargami, policzkami i zębami tworzą się u wielu ssaków ( np. chomiki ), przedsionki ustne tworzące kieszenie policzkowe
- jama gębowa znajdująca się za zębami, na jej dnie osadzony jest korzeń – mięsień języka. U ssaków jest on osadzony w tylniej części jamy. Na języku znajdują się kubki smakowe odbierające wrażenia smakowe pokarmu. Rola języka:
- pobieranie pokarmu ( np. mrówkojad )
- picie wody ( np. koty )
- mieszanie pokarmu ( przeżuwacze, człowiek )
Do jamy gębowej otwierają się 4 pary gruczołów ślinowych wydzielających ślinę, która składa się z wody i tyaliny – hormonu trawiącego skrobię już w jamie gębowej, zamieniającego ją na dwucukry : sacharozę i laktozę. Jama gębowa kończy się miękkim podniebieniem, które oddziela ją od gardzieli. Na jaj końcu jest mały zwisający języczek. Przy przejściu do gardzieli są migdałki – węzły limfatyczne. Do jamy gębowej otwierają się nozdrza wewnętrzne, a tuż przy gardzieli przewody Eustachiusza z ucha środkowego ( dzięki nim następuje wyrównanie ciśnienia powietrza w uchu z ciśnieniem powietrza na zewnątrz poprzez jamę ustną )
Uzębienie jest zróżnicowane, zęby osadzone są w zębodołach. Jest ich 4 typy
- siekacze
- kły
- przedtrzonowe
- trzonowe
Niektóre ssaki np. delfiny są homadontyczne – posiadają zęby niezróżnicowane. Stekowce, syreny, wieloryby fiszbinowe i szczerobki nie mają uzębienia. Przykłady uzębienia
- gryzonie [ 2+0+3+3 ] [1+0+2+3]
- drapieżniki [3+1+4+2] [3+1+4+2]
Siekacze mają dłutowaty kształt i służą do chwytania i odgryzienia pokarmu. Kły są stożkowate i służą ataku i obrony. Przedtrzonowe i trzonowe są w tylniej części, są szerokie, mogą tam być guzki albo rowki i służą do miażdżenia oraz rozcierania.
Większość ssaków zmienia żeby 1 raz w życiu z mlecznych na stałe. Zęby przedtrzonowe i trzonowe nie mają poprzedników są ostatecznymi. U gryzoni ( szczury, myszy, zające, króliki ) nie ma wymiany siekaczy. Są one ostateczne i ścierają się. U słoni zęby przedtrzonowe ulegają ścieraniu i są zastąpione nowymi, które rosną od tyłu ku przodowi, nie ma kłów, występują ciosy – silnie rozwinięte siekacze szczęki górnej
- gardziel – wspólna dla układu oddechowego i pokarmowego
- przełyk – rura różnej długości ( zwana perstaltyką ) zbudowana z mięśni kurczących się i rozkurczających , które przesuwają pokarm do żołądka.
- żołądek znajdują się tam gruczoły wydzielające soki trawienne, jego ściany wydzielają kwas solny. Ssaki mięsożerne mają żołądek mały – jednokomorowy. Ssaki roślinożerne mają żołądek duży – wielokomorowy np. u wielorybów są 3 komory, u przeżuwaczy 4 : żwacz, czepiec, księgi, trawienie. Krowa łapie pokarm. Nie rozciera w pysku tylko połyka. Kolejnie on przechodzi do żwacza i czepca, gdzie następuje częściowe trawienie przez bakterie ze zdolnością rozkładu celulozy ( błonnika ). Pokarm przetrącony przez bakterie wraca do pyska, zostaje rozcierany zębami i mieszany językiem, a następnie połknięty po raz drugi w księgach są soki trawienne powodujące wstępne trawienie białka. Kolejnie w dwunastnicy zachodzi trawienie właściwe. Początkowa część żołądka to wpust, część przy dwunastnicy to odwziernik – wyrzucający pokarm do dwunastnicy.
- Dwunastnica, uchodzą do niej przewody dwupłatowej wątroby wydzielającej żółć, która zbiera się w woreczku żółciowym. Ta żółć rozbija duże kule żółciowe ( emulgowane ) na mikroskopijne. U wielorybów i gryzoni woreczek żółciowy nie występuje
- Trzustka z kanalikiem, przez który przełykany jest sok trzustkowy z enzymami:
- lipazą trawiącą zemulugowane tłuszcze na kwasy tłuszczowe
- amylazą trawiącą skrobie, imulinę i złożone białka
- trypsynę trawiącą białka
- jelito cienkie – usiane w wewnętrznej ścianie olbrzymią ilością kosmyków jelitowych, gdzie następuje wchłanianie drobnych cząstek pokarmowych do krwi. Niestrawione resztki są przesuwane przez mięśnie dalej. Jelito jest różnej długości. U człowieka ma 6 m tworzących 1 kłębek od zewnątrz połączony tkanką tłuszczową. U owcy jest 28x dłuższy od jej ciała, u kota 3x dłuższy
- jelito ślepe znajdujące się przy ujściu cienkiego do grubego, różnej długości, wypełnione bakteriami trawiącymi, u człowieka krótkie z wyrostkiem robaczkowym
- jelito grube gdzie następuje odciąganie wody, co zapobiega odwodnieniu organizmu i powstawanie kału spowodowane przez bakterie gnilne. Dzieli się ono na trzy odcinki:
- okrężnicę – u człowieka najdłuższa
- esicę – krótką
- jelito proste – krótkie

układ oddechowy

- przepona oddziela jamę brzuszną od piersiowej. Wspomaga ona oddychanie przez skurcz i uwypuklenie. Skurcz przepony w jamie piersiowej powiększa klatkę piersiową i następuje wdech. Uwypuklenie ku klatce piersiowej powoduje nacisk i następuje wdech
- ssaki są płucodyszne
Drogi oddechowe:
- nozdrza
- jama nosowa ( następuje tu nawilżanie, ogrzewanie i oczyszczanie pokarmu )
- gardło
- krtań ( znajdują się tu narządy głosu ) z chrząstką tarczowatą, do której przylega nagłośnia zamykająca drogę do krtani podczas jedzenia, chrząstka pierścieniowata i parzystymi nalewkami. Pomiędzy chrząstkami tarczowatą, a nalewkową leżą parzyste fałdy śluzówki – struny głosowe
- tchawica rurka wzmocniona otwartymi pierścieniami chrzęstnymi pomagającymi w przeżywaniu
- przełyk przebiegający wzdłuż tchawicy
- od tchawicy odchodzą 2 oskrzela rozdzielające się na oskrzela drobniejsze pierwszego, drugiego, trzeciego i czwartego rzędu. Oskrzela drobniejsze czwartego rzędu zakończone są pęcherzykami płucnymi silnie unaczynionymi, zbudowanymi z tkanki nabłonkowej. Obszar pomiędzy oskrzelami, a pęcherzykami wypełnia tkanka włóknista ( gąbczasta ). Jest różna liczba pęcherzyków np. u ssaków drapieżnych 300-500 mln.
- wymiana gazowa zachodzi przez dyfuzję
- płuca otacza opłucna
- w oddychaniu uczestniczą mięśnie międzyżebrowe

układ krwionośny

Serce znajduje się w śródpiersiu za mostkiem w worku osierdziowym. Osłania je nasierdzie, w którym są naczynia krwionośne wieńcowe. Do serca uchodzą żyły. Pomiędzy nimi a przedsionkami są zastawki półksiężycowate. Pomiędzy lewym przedsionkiem, a lewą komorą jest zastawka dwudzielna. Pomiędzy prawym przedsionkiem, a prawą komorą jest zastawka trójdzielna. Pomiędzy komorami, a tętnicami są zastawki półksiężycowate.
Z lewej komory serca wybiega 1 łuk aorty z krwią natlenioną. Od aorty odchodzi krótki pień ramieniogłowy i dzieli się na prawą tętnicę podobojczykową, oraz prawą i lewą tętnicę szyjną. Lewa tętnica obojczykowa odchodzi od łuku aorty. Kolejnie łuk aorty biegnie ku tyłowi, za serce jako główna tętnica. Pod kręgosłupem rozgałęzia się do narządów wewnętrznych, a na końcu na dwie tętnice kończyn tylnich.
Krew żylna ( odtleniona ) do prawego przedsionka doprowadzana jest żyłą czczą tylnią. Do niego uchodzą także 2 żyły czcze przednie. Np. u słoni te 2 żyły czcze są bardzo blisko siebie, ale u większości ssaków żyła czcza prawa zbiera krew z lewej i łączą się tuż przy sercu.
Brak jest układu wrotnego nerek, jest tylko wątroby. Czerwone krwinki są bez jąder. Skraca to ich żywotność. U człowieka 100 dni. U wielbłądów są owalne, u pozostałych ssaków okrągłe.

Temperatura ciała
Wiąże się z układem wydalniczym, oddechowym i krwionośnym. Ssaki są stałocieplne. Niektóre ssaki zapadają na sen zimowy. Wtedy przemiana materii, akcja serca i szybkość oddechu są zwolnione. Temp. Ciała wynosi 0,1 –2,2 C, Temperatura ciała stekowców 26-34, torbaczy 3-5, ssaki 33,7 – 38,1

Układ wydalniczy
Nerki zbudowane z warstwy korowej – to liczne torebki Bawmana otaczające kłębuszki Molpighiego, od torebek biorą początek kanaliki moczowe składające się z kilku odcinków, w istocie korowej przebiegają kanaliki pierwszego rzędu przechodzące następnie w część zstępującą i wstępującą tworząc ramię pętli Henlego, która leży w część rdzeniowej nerki, wstępujące ramię pętli uchodzi w kanalik drugiego rzędu, który wpada do kanalika zbiorczego mającego ujście w miedniczce nerkowej.
W warstwie zewnętrznej-korowej, następuje przesączenie krwi, powstanie moczu pierwotnego z dużą ilością wody.
W warstwie wewnętrznej nerek – rdzeniowej, zbudowanej z sieci kanalików następuje maksymalne odciągnięcie wody
1. Moczowód – rury różnej długości zbudowane z mięśni gładkich, wypełniających się moczem do połowy
2. Pęcherz moczowy – zbudowany z mięśni gładkich, wypełniający się moczem do połowy
3. Cewka moczowa. Pomiędzy ujściem moczowodu do pęcherza moczowego jest zwieracz – mięsień. Zwieracz jest również pomiędzy pęcherzem, a cewką. Poprzez niego mocz jest wydalany na zewnątrz. Człowiek może wstrzymywać mocz ( zwieracz wewnętrzny otwiera się sam, zwieracz zewnętrzny otwiera człowiek )
Układ wydalniczy podlega układowi wegetatywnemu.

Układ rozrodczy

1. Narządy rozrodcze męskie :
- parzyste jądra z licznymi cewkami nasieniotwórczymi i tkanką łączną
- parzyste najądrza – tworzy przyległa do jąder, kłębek, skręcone kanaliki nasienne
- nasieniowody odchodzące od najądrzy, uchodzące do przewodu moczopłciowego u podstawy prącia, wytwarzają pęcherzyki nasienne, biorą udział w tworzeniu spermy
- gruczoł dodatkowy – krokowy – prostota wydzielający płyn konsystencji zasadowej
- organ kopulacyjny – prące zbudowane z ciał jamistych, przez niego przebiega cewka moczowa i przechodzą plemniki

2. Narządy rozrodcze żeńskie :
parzyste jajniki; w pęcherzykach Graafa powstają komórki jajowe, gdy ona dojrzewa pęcherzyk się powiększa i pęka, komórka jest wyrzucana do jamy ciała w pobliżu jajowodu, pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte produkujące hormon. Wydalanie komórki jajowej to owulacja
parzyste jajowody kielichowato zakończone i orzęsione także wewnątrz, rzęsy te przesuwają komórkę jajową do macicy, zapłodnienie następuje w jajowodzie
macica – tu następuje rozwój zarodka. Przyjmuje ona różne kształty, może być podwójna lub pojedyncza :
gryzonie, nietoperze, słonie – macica podwójna
zającokształtne, drapieżne – macica pojedyncza, ale dwudzielna otwierająca się wspólnie do pochwy
kopytne, wieloryby, syreny – macica dwuroga, wspólnie ujście do pochwy
naczelne, niektóre szczerbaki i nietoperze – pojedyncza
pochwa, gdzie odbywa się kopulacja, przez nią wysuwa się rodzący organizm. Ona kolejnie przechodzi w przedsionek moczpłciowy, u jej ujścia znajdują się wargi szromowe, pomiędzy nimi wyrostek z ciał jamistych i łechtaczka

3. Rozwój embrionalny
Pęcherzyk Graafa po wydaleniu komórki jajowej przekształca się w ciałko żółte i produkuje hormon – progestron, który przygotowuje macicę na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej, rozpulchnia jej unaczynione ściany. Nie zapłodniona komórka jajowa ginie i jest wydalana - wtedy ciałko żółte przkształca się w tkankę łączną, a następnie zanika. Błona śluzowa macicy powraca do stanu przedowulacyjnego. Rozwój nowej komórki jajowej zachodzi w jajniku.

Cykl płciowy to 4 fazy :
przygotowanie narządów do wytworzenia oocysty – komórki jajowej
toruja – gotowość do ciąży ( przed ewolucją jest wzmożony popęd płciowy )
cofanie się procesów, gdy nie zajdzie zapłodnienie
spoczynek
Układ rozrodczy podlega układom: nerwowemu i hormonalnemu.
Plemniki zostają wprowadzone do pochwy przez prącie. Gdy napotkają komórkę jajową następuje zapłodnienie. U łożyskowców i torbaczy komórka jajowa bruzdkuje całkowicie. W stadium gastruli osadza się w błonie śluzowej macicy i tam tworzą się błony płodowe :
surowicza – kosmówka – na zewnętrznej powierzchni tworzy listne wyrostki – kostki wrastające w macicę
wewnętrzna – owodnia – wypełniona cieczą, gdzie znajduje się zarodek
omocznia – rozrastające się i wzrastające pomiędzy kosmówkę i owodnię

To połączenie to łożysko ( = placenta ) :
- 1 część łożyska tzw. płodowa to kosmówka
- 2 część – matczyna – jest silnie przekrwiona
Łożysko pośredniczy w wymianie pokarmowej i gazowej zarodka i matki. Krew matki i płodu nie miesza się.
Typy łożysk :
q rozproszone, gdy kosmyki w niewielkim skupieniu wnikają w błonę macicy ( wieloryby )
q liścieniowate ( cętkowane ) – podobne do rozproszonych ( u większości przeżuwaczy )
q pierścieniowate – kosmyki otaczają zarodek ( drapieżne )
q tarczowate – kosmyki są na okrągłej taczce ( nietoperze, naczelne )
q U torbaczy, gdzie nie ma łożyska, gastrula jest przesuwana do torby i samica nosi małe.

Niektóre ssaki składają jaja. Poza stekowcami są dobrze rozwinięte gruczoły piersiowe zakończone sutkami. Ssaki rodzą się w większości ślepe, są karmione nim porosną sierścią ( np. gryzonie ) potrzebują opieki. U naczelnych (człowiek) po kilku dniach widzą, ale bez kolorów.

WEGETATYWNY UKŁAD NERWOWY

Wegetatywny lub autonomiczny układ nerwowy kontroluje i reguluje funkcje narządów wewnętrznych i nie podlega naszej woli.

Składa się z układu
- sympatycznego ( współczulnego )
- parasympatycznego ( przywspółczulnego )
Oba te układy działają antagonistycznie.

Sympatyczny układ nerwowy ma swoje ośrodki w rogach bocznych substancji szarej piersiowego i lędźwiowego odcinka rdzenia kręgowego. Z ośrodków tych wychodzą neurony przedzwojowe, tworzące synapsy z neuronami zwojów sympatycznych leżących po obu stronach kręgosłupa. Z tych zwojów biegną długie wypustki zazwojowe, kierujące się do zwojów obwodowych albo bezpośrednio do unerwianego narządu. Pobudzenie sympatycznej części układu wegetatywnego daje prawie takie same efekty, jak wydzielanie adrenaliny do krwi w sytuacji stresowej.

Parasympatyczny układ nerwowy ma ośrodki zlokalizowane w międzymózgowiu i rdzeniu przedłużonym oraz w krzyżowej części rdzenia kręgowego. Z ośrodków biegną długie wypustki przedzwojowe, które w pobliżu unerwianego narządu wchodzą do zwoju. Ze zwoju wybiegają krótkie wypustki zazwojowe, unerwiające narządy docelowe. Jak z tego wynika, wegetatywny układ nerwowy różni się od układu somatycznego budową i czynnościami. Jedną z zasadniczych różnic jest to, że w układzie wegetatywnym droga odśrodkowa ( ruchowa ) składa się z co najmniej dwóch neuronów.


Ptaki
Budowa zewnętrzna

Sylwetka opływowa. Mała głowa zwężająca się ku przodowi z dziobem osadzonym na ruchliwej, o różnej długości szyi. Tułów jest duży, jajowaty. Kończyny przednie są przekształcone w skrzydła. Tylne służą do chodzenia, skakania i pływania. Ciało jest pokryte piórami. Nie wyrastają one równomiernie. Między nimi jest naga skóra. Rozmieszczenie to zwiększa swobodę działania mięśni w czasie lotu. Ptaki nielatające mają pióra rozmieszczone równomiernie. Pióra to przekształcone łuski rogowe gadów.

Pióro składa się z :
dudka – osadzone w skórze i wypełniane powietrzem
stosina – z gąbczastym wnętrzem
chorągiewka – znajdująca się na stosinie, składająca się z :
· promieni
· promyków odchodzących od promieni i zakończonych haczykami( haczyki zaczepiają się tworząc jedną gładką powierzchnię.

Pióra są wytworami naskórka i dzielimy je na :
q pokrywowe ( zawierające wszystkie elementy )
q puchowe ( bez haczyków )
q sterówki ( zawierające wszystkie elementy )
q lotki (zawierające wszystkie elementy )
q pióra nitkowate ( z miękką stosiną bez chorągiewek )
Pióra są wymieniane – zjawisko to nazywamy pierzeniem się. Następuje to dwa razy w roku :
jesienią następuje zagęszczenie pierza
wiosną przerzedzenie

Skóra jest sucha, bezbarwna, bez gruczołów. U niektórych ptaków występuje gruczoł kuprowy zawierający tłuszcz i tym tłuszczem niektóre ptaki ( np. kaczki, łabędzie ) za pomocą dziobów namaszczają sobie pióra. U niektórych ptaków ( np. indyk, kogut ) skóra ma ostrzejsze zabarwienie – czerwone.
Szkielet

Lekki, wytrzymały, zwarty, zbudowany z kości pneumatycznych – wypełnionych powietrzem.

Kręgosłup :
q odcinek szyjny : 9 – 25 kręgów. Kręgi szyjne mają łuki górne, tworzące kanał rdzeniowy i wyrostki poprzeczne oraz stawowe
q odcinek piersiowy : 3 – 10 kręgów, z których wszystkie lub niektóre mogą być ze sobą zlane – ma to znaczenie w czasie lotu. Kości piersiowe zlane notarium od nich odchodzą żebra łączące się z mostkiem. Żebro dzieli się na dwa odcinki : grzbietowy i brzuszny. U ptaków latających na mostku jest grzebień kostny. Do niego doczepione są mięśnie klatki piersiowej poruszające skrzydłami. Ostatni krąg piersiowy zrasta się z :
q odcinek lędźwiowo-krzyżowy tworzący jedną zwartą kość – synkarium, składa się z 10 – 22 kręgów, stanowi on oparcie dla kończyn tylnich w czasie lotu. To zwarcie kręgosłupa wspomaga utrzymanie na długi czas poziomej pozycji kończyn
q mała ilość kości ogonowych z ostatnim sterczącym ku górze, na którym osadzone są sterówki

Czaszka
Zbudowana z kości lekkich, silnie spreumatyzowanych. Kości czaszki górnej tworząc jednolite sklepienie. Nie ma szwów. Są 4 kości potyliczne i kości słuchowe. W uchu środkowym jest 1 kosteczka – strzemiączka. Duże oczodoły, dziób. Od strony spodniej nie ma spodniego zamknięcia.

Pas barkowy
Duża kość krucza. Są 2 kości krucze opierające się na mostku oraz z końcem odchodzące do obojczyka i tworzące panewkę dla kości ramieniowej kończyny przedniej. Silnie związany z mostkiem. Blaszkowate, wydłużone, cienkie łopatki.

Pas miednicowy
3 pary kości :
biodrowe
kulszowe
łonowe
Zrastają się ze sobą. Miednica od spodu jest otwarta – u samic umożliwia składanie jaj i lekki szkielet.

Kończyny przednie
Jedna kość ramieniowa. 2 kości przedramienia : promieniowa i łokciowa silnie rozwinięte kości nadgarstka : kosteczki drugiego szeregu zrastają się ze sobą i z kośćmi śródręcza tworząc 1 kość – agrawkę. 3 palce : kciuk, drugi z dwóch paliczków, trzeci z jednego paliczka.

Kończyny tylnie
Udo, podudzie, goleń silnie rozbudowany, delikatna strzałka, kość skokowa powstałą ze zlania kości nastopka i części kości śródstopia, stopa : 1 lub 2 kości śródstopia oraz 4 palce

Mięśnie

Największe na brzusznej stronie ciała :
wiscelarne – gładkie, unerwione przez układ wegetatywny, budują organy wewnętrzne np. jelito.
samotyczne – poprzecznie prążkowane
· białe – włókna grube, ubogie w sarkoplazmę, duże wysiłki, ale krótko, z nich zbudowane się mięśnie skrzydeł ptaków nielatających i bliskolatających ( bażanty, kuropatwy )
· czerwone – włókna z dużą ilością cytoplazmy, wąskie, długie, występują na nogach ptaków biegających ( strusie ) i na skrzydłach ptaków dalekolatających ( bociany, jaskółki )
· podskórne – dobrze rozwinięte ( występują na szyi _

UKŁAD POKARMOWY

Jama gębowa ograniczona szczękami i rogowym dziobem, znajduje się tam długi język, na końcu zaostrzony i pokryty tkanką rogową, która służy do wyciągania owadów i larw z kory ( u dzięcioła ), język może być w postaci rynienki u ptaków pijących nektar kwiatów np. koliber
gardziel z uchodzącymi do niej przewodami Eustachiusza z ucha środkowego;
długi przełyk
rozszerzające się wole, gdzie pokarm jest przetrzymywany i rozmiękczany. U flamingów komórki gruczołowe wola wydzielają ptasie mleczko ( swoim składem przypominające skład mleka ptaków ), służy ono jako pożywienie dla piskląt
żołądek
gruczołowy – w przedniej części ma ściany cienkie, jest tam dużo gruczołów wydzielających soki trawienne do rozpoczęcia trawienia
żujący – gruczoł trący silnie umięśniony, pokryty warstwą rogową o grubości do 1 mm, są tak kamyki, dzięki temu cały pokarm rozmiękczony zostaje zmiażdżony
dwunastnica, gdzie zachodzi ostateczne trawienie, uchodzą do niej przewody wątroby i trzustki
jelito cienkie, gdzie zachodzi przeniesienie pokarmu do krwi
dwa wyrostki ślepej kiszki z bakteriami wspomagającymi trawienie
jelito grube
stek składający się z 3 części :
caprodeum, gdzie zachodzi tworzenie kału i odciąganie wody
urodeum, do którego uchodzą jajowód u samic i 2 nasieniowody u samców
proctodeum – przylega do niego kieszonka pełniąca dwie funkcje
wydziela hormony
funkcję limfatyczną – powstają limfocyty i leukocyty

Układ oddechowy

Składa się z :
nozdrza
jama gębowa
gardziel
górna krtań otoczona jedną chrząstką pierścieniową
tchawica i u jej podstawy krtań dolna, w której znajduje się narząd głosowy
oskrzela
oskrzelki
gąbczaste płuca silnie unaczynione





Występują też worki powietrzne nie biorące udziału w wymianie gazowej, ale biorące udział w oddychaniu, jest ich 9 :
q podobojczykowy
q para szyjnych
q para piersiowych górnych
q para piersiowych dolnych
q para brzusznych

Kanały w płucach prowadzą do worków, które wchodzą pomiędzy mięśnie i kości pneumatyczne. Gdy skrzydła zostają uniesione powietrze z płuc dostaje się do worków. Gdy skrzydła opadają następuje nacisk mięśni skrzydeł na klatkę piersiową i powietrze z worków uchodzi do płuc. Jest z CO2. Następnie zachodzi wydech. Ten mechanizm podwójnego oddychania pozwala na długi lot bez męki.

Układ krwionośny
Jest zamknięty. Następuje całkowite rozdzielenie krwi tętniczej od żylnej. Serce jest czterodzielne. Prawa połowa serca – krew żylna, ściany cienkie; lewa połowo – krew tętnicza, ściany grube ( zwłaszcza w pierwszej komorze ). Występują zastawki.
Z lewej komory serca uchodzi prawy łuk aorty, która kolejnie biegnie wzdłuż kręgosłupa. Od niej odchodzą parzyste tętnice głowowe, tętnice ramieniowe do kończyn, trzecia para tętnic piersiowych do klatki piersiowej. Kolejnie aorta rozdziela się na tętnice biodrowe do kończyn i pośladkowe. Wcześniej daje rozgałęzienia do jamy brzusznej.
Krew żylna z tylniej części ciała zbiera się w żyle ogonowej, która rozpada się na dwie żyły wrotne nerek. Wcześniej żyła ogonowa oddziela od siebie żyłę ogonową kreskową, która łączy się z nadjelitową tworząc żyłę wrotną wątroby, która wpada do żyły czczej tylniej.
Żyły udowe prowadzą krew z nóg. Z nimi łączy się krew z nerek. Powstają w ten sposób parzyste żyły udowe, które łącząc się tworzą żyłę czczą tylnią, która uchodzi do prawego przedsionka serca.
Do prawego przedsionka serca uchodzi para żył czczych przednich, które powstają z połączenia żył: głowowej, ramieniowej ( obojczykowej ) i piersiowych. ( do prawego przedsionka serca wpadają więc 3 żyły : 2 przednie czcze i 1 tylnia czcza ).
Z prawego przedsionka krew jest wypychana do prawej komory, a stamtąd do tętnicy płucnej i do płuc w celu wymiany gazowej.
Z płuc krew natleniona wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka. Dwa przedsionki równocześnie wypełniają się krwią i kurczą, wypychają krew. To samo następuje w komorach

Układ limfatyczny
- naczynia limfatyczne łączące się w dwie główne pnie piersiowe, które uchodzą do żył przednich czczych
- śledziona
- grasica
Układ nerwowy

silnie rozwinięte półkule mózgowe ( przedmóżdże )
duże płaty wzrokowe
silnie rozwinięty mózg
słabo rozwinięte miedzymózgowe
zamożdże charakterystycznie wygięte
z mózgu wychodzi 12 par nerwów ( 11 para nie rozdzielona ) :
układ współczulny – 2 pnie biegnące wzdłuż kręgosłupa
przywspółczulny – biegnie wzdłuż kręgosłupa
zmysły :
q oko – ma 3 powieki : górną, dolną i migawkową, siatkówka z plamką oczną, gdzie rozmieszczone są czopki, a poza nią są pręciki
q słuch – zaczątek ucha zewnętrznego, dłuższy kanał słuchowy odgraniczony od ucha środkowego błoną bębenkową
q ciałka dotykowe – odbierające temperaturę w skórze
q kubki smakowe – na języku i podniebieniu

układ wydalniczy

Parzyste nerki, od każdej odchodzi po 1 moczowodzie do steku. Nie ma pęcherza moczowego.

Układ rozrodczy

Samiec :
2 jądra
2 nasieniowody uchodzące do steku

Samica
lewy jajnik uchodzi do jajowodu, który rozszerza się do macicy. Ona uchodzi do steku
prawy jajnik i jajowód szczątkowy

W jajniku jest komórka jajowa – żółtko. Na nim znajduje się plamka tarczkowa z jądrem. Jest tam również ciemniejsza warstwa z substancją odżywczą. Żółtko osłonięte jest delikatną osłonką. Komórka wpada do jamy ciała, kolejnie do jajowodu gdzie zostaje otoczona białkiem. Tworzą się harazyszmiry utrzymujące białko z żółtkiem. Kolejnie zostaje otoczone błoną pergaminową, dostaje się do macicy, gdzie zostaje otoczone skorupką wapienną. Kolejnie dostaje się do steku i jest usuwane na zewnątrz. Zapłodnienie następuje w jajowodzie. Rozwój zarodka jest dosyć szybki. U różnych ptaków różnie trwa. U kury od 18 do 21.

Z jaj wylęgają się pisklęta :
q gniazdowniki – nagie i ślepe ( drapieżniki, śpiewające, bociany, gołębie, wróble )
q zagniazdowniki – opierzone, szybko widzą, po obeschnięciu chodzą, uczą się od rodziców znajdywania pokarmu

Budowa zewnętrzna i szkielet ptaków

1. systematyka. Jest ona oparta na cechach anatomicznych.

PODGROMADA I : Bezgrzebieniowe ( biegające )
PODGROMADA II : Pływające ( np. pingwiny )
PODGROMADA III : Grzebieniowe ( latające )


2. budowa zewnętrzna. Sylwetka opływowa. Mała głowa zwężająca się ku przodowi z dziobem osadzonym na ruchliwej, o różnej długości szyi. Tułów jest duży, jajowaty. Kończyny przednie są przekształcone w skrzydła. Tylne służą do chodzenia, skakania i pływania. Ciało jest pokryte piórami. Nie wyrastają one równomiernie. Między nimi jest naga skóra. Rozmieszczenie to zwiększa swobodę działania mięśni w czasie lotu. Ptaki nielatające mają pióra rozmieszczone równomiernie. Pióra to przekształcone łuski rogowe gadów.
Pióro składa się z :
dudka – osadzone w skórze i wypełniane powietrzem
stosina – z gąbczastym wnętrzem
chorągiewka – znajdująca się na stosinie, składająca się z :
· promieni
· promyków odchodzących od promieni i zakończonych haczykami ( haczyki zaczepiają się tworząc jedną gładką powierzchnię.

Pióra są wytworami naskórka i dzielimy je na :
q pokrywowe ( zawierające wszystkie elementy )
q puchowe ( bez haczyków )
q sterówki ( zawierające wszystkie elementy )
q lotki (zawierające wszystkie elementy )
q pióra nitkowate ( z miękką stosiną bez chorągiewek )
Pióra są wymieniane – zjawisko to nazywamy pierzeniem się. Następuje to dwa razy w roku :
jesienią następuje zagęszczenie pierza
wiosną przerzedzenie
Skóra jest sucha, bezbarwna, bez gruczołów. U niektórych ptaków występuje gruczoł kuprowy zawierający tłuszcz i tym tłuszczem niektóre ptaki ( np. kaczki, łabędzie ) za pomocą dziobów namaszczają sobie pióra. U niektórych ptaków ( np. indyk, kogut ) skóra ma ostrzejsze zabarwienie – czerwone.

3. szkielet. Lekki, wytrzymały, zwarty, zbudowany z kości pneumatycznych – wypełnionych powietrzem.

Kręgosłup :
q odcinek szyjny : 9 – 25 kręgów. Kręgi szyjne mają łuki górne, tworzące kanał rdzeniowy i wyrostki poprzeczne oraz stawowe
q odcinek piersiowy : 3 – 10 kręgów, z których wszystkie lub niektóre mogą być ze sobą zlane – ma to znaczenie w czasie lotu. Kości piersiowe zlane notarium od nich odchodzą żebra łączące się z mostkiem. Żebro dzieli się na dwa odcinki : grzbietowy i brzuszny. U ptaków latających na mostku jest grzebień kostny. Do niego doczepione są mięśnie klatki piersiowej poruszające skrzydłami. Ostatni krąg piersiowy zrasta się z :
q odcinek lędźwiowo-krzyżowy tworzący jedną zwartą kość – synkarium, składa się z 10 – 22 kręgów, stanowi on oparcie dla kończyn tylnich w czasie lotu. To zwarcie kręgosłupa wspomaga utrzymanie na długi czas poziomej pozycji kończyn
q mała ilość kości ogonowych z ostatnim sterczącym ku górze, na którym osadzone są sterówki

Czaszka
Zbudowana z kości lekkich, silnie spreumatyzowanych. Kości czaszki górnej tworząc jednolite sklepienie. Nie ma szwów. Są 4 kości potyliczne i kości słuchowe. W uchu środkowym jest 1 kosteczka – strzemiączka. Duże oczodoły, dziób. Od strony spodniej nie ma spodniego zamknięcia.

Pas barkowy
Duża kość krucza. Są 2 kości krucze opierające się na mostku oraz z końcem odchodzące do obojczyka i tworzące panewkę dla kości ramieniowej kończyny przedniej. Silnie związany z mostkiem. Blaszkowate, wydłużone, cienkie łopatki.

Pas miednicowy
3 pary kości :
biodrowe
kulszowe
łonowe
Zrastają się ze sobą. Miednica od spodu jest otwarta – u samic umozliwia składanie jaj i lekki szkielet.

Kończyny przednie
Jedna kość ramieniowa. 2 kości przedramienia : promieniowa i łokciowa silnie rozwinięte kości nadgarstka : kosteczki drugiego szeregu zrastają się ze sobą i z kośćmi śródręcza tworząc 1 kość – agrawkę. 3 palce : kciuk, drugi z dwóch paliczków, trzeci z jednego paliczka.

Kończyny tylnie
Udo, podudzie, goleń silnie rozbudowany, delikatna strzałka, kość skokowa powstałą ze zlania kości nastopka i części kości śródstopia, stopa : 1 lub 2 kości śródstopia oraz 4 palce

4. mięśnie.
Największe na brzusznej stronie ciała :
wiscelarne – gładkie, unerwione przez układ wegetatywny, budują organy wewnętrzne np. jelito.
samotyczne – poprzecznie prążkowane
· białe – włókna grube, ubogie w sarkoplazmę, duże wysiłki, ale krótko, z nich zbudowane się mięśnie skrzydeł ptaków nielatających i bliskolatających ( bażanty, kuropatwy )
· czerwone – włókna z dużą ilością cytoplazmy, wąskie, długie, występują na nogach ptaków biegających ( strusie ) i na skrzydłach ptaków dalekolatających ( bociany, jaskółki )


. UKŁAD POKARMOWY

jama gębowa ograniczona szczękami i rogowym dziobem, znajduje się tam długi język, na końcu zaostrzony i pokryty tkanką rogową, która służy do wyciągania owadów i larw z kory ( u dzięcioła ), język może być w postaci rynienki u ptaków pijących nektar kwiatów np. koliber
gardziel z uchodzącymi do niej przewodami Eustachiusza z ucha środkowego;
długi przełyk
rozszerzające się wole, gdzie pokarm jest przetrzymywany i rozmiękczany. U flamingów komórki gruczołowe wola wydzielają ptasie mleczko ( swoim składem przypominające skład mleka ptaków ), służy ono jako pożywienie dla piskląt
żołądek
gruczołowy – w przedniej części ma ściany cienkie, jest tam dużo gruczołów wydzielających soki trawienne do rozpoczęcia trawienia
żujący – gruczoł trący silnie umięśniony, pokryty warstwą rogową o grubości do 1 mm, są tak kamyki, dzięki temu cały pokarm rozmiękczony zostaje zmiażdżony
dwunastnica, gdzie zachodzi ostateczne trawienie, uchodzą do niej przewody wątroby i trzustki
jelito cienkie, gdzie zachodzi przeniesienie pokarmu do krwi
dwa wyrostki ślepej kiszki z bakteriami wspomagającymi trawienie
jelito grube
stek składający się z 3 części :
caprodeum, gdzie zachodzi tworzenie kału i odciąganie wody
urodeum, do którego uchodzą jajowód u samic i 2 nasieniowody u samców
proctodeum – przylega do niego kieszonka pełniąca dwie funkcje
wydziela hormony
funkcję limfatyczną – powstają limfocyty i leukocyty

układ oddechowy

Składa się z :
nozdrza
jama gębowa
gardziel
górna krtań otoczona jedną chrząstką pierścieniową
tchawica i u jej podstawy krtań dolna, w której znajduje się narząd głosowy
oskrzela
oskrzelki
gąbczaste płuca silnie unaczynione

Występują też worki powietrzne nie biorące udziału w wymianie gazowej, ale biorące udział w oddychaniu, jest ich 9 :
q podobojczykowy
q para szyjnych
q para piersiowych górnych
q para piersiowych dolnych
q para brzusznych

Kanały w płucach prowadzą do worków, które wchodzą pomiędzy mięśnie i kości pneumatyczne. Gdy skrzydła zostają uniesione powietrze z płuc dostaje się do worków. Gdy skrzydła opadają następuje nacisk mięśni skrzydeł na klatkę piersiową i powietrze z worków uchodzi do płuc. Jest z CO2. Następnie zachodzi wydech. Ten mechanizm podwójnego oddychania pozwala na długi lot bez męki.

Układ krwionośny
Jest zamknięty. Następuje całkowite rozdzielenie krwi tętniczej od żylnej. Serce jest czterodzielne. Prawa połowa serca – krew żylna, ściany cienkie; lewa połowo – krew tętnicza, ściany grube ( zwłaszcza w pierwszej komorze ). Występują zastawki.
Z lewej komory serca uchodzi prawy łuk aorty, która kolejnie biegnie wzdłuż kręgosłupa. Od niej odchodzą parzyste tętnice głowowe, tętnice ramieniowe do kończyn, trzecia para tętnic piersiowych do klatki piersiowej. Kolejnie aorta rozdziela się na tętnice biodrowe do kończyn i pośladkowe. Wcześniej daje rozgałęzienia do jamy brzusznej.
Krew żylna z tylniej części ciała zbiera się w żyle ogonowej, która rozpada się na dwie żyły wrotne nerek. Wcześniej żyła ogonowa oddziela od siebie żyłę ogonową kreskową, która łączy się z nadjelitową tworząc żyłę wrotną wątroby, która wpada do żyły czczej tylniej.
Żyły udowe prowadzą krew z nóg. Z nimi łączy się krew z nerek. Powstają w ten sposób parzyste żyły udowe, które łącząc się tworzą żyłę czczą tylnią, która uchodzi do prawego przedsionka serca.
Do prawego przedsionka serca uchodzi para żył czczych przednich, które powstają z połączenia żył: głowowej, ramieniowej ( obojczykowej ) i piersiowych. ( do prawego przedsionka serca wpadają więc 3 żyły : 2 przednie czcze i 1 tylnia czcza ).
Z prawego przedsionka krew jest wypychana do prawej komory, a stamtąd do tętnicy płucnej i do płuc w celu wymiany gazowej.
Z płuc krew natleniona wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka. Dwa przedsionki równocześnie wypełniają się krwią i kurczą, wypychają krew. To samo następuje w komorach

Układ limfatyczny

- naczynia limfatyczne łączące się w dwie główne pnie piersiowe, które uchodzą do żył przednich czczych
- śledziona
- grasica

Układ nerwowy ( co nowego ! )

- silnie rozwinięte półkule mózgowe ( przedmóżdże )
- duże płaty wzrokowe
- silnie rozwinięty mózg
- słabo rozwinięte miedzymózgowe
- zamożdże charakterystycznie wygięte
- z mózgu wychodzi 12 par nerwów ( 11 para nie rozdzielona ) :
- układ współczulny :
- 2 pnie biegnące wzdłuż kręgosłupa

Płazy

Związek budowy zewnętrznej i szkieletu płazów z ich środowiskiem
życia.

GROMADA: Płazy,
RZĄD: Płazy beznogie,
RZĄD: Płazy ogoniaste,
RZĄD: Płazy bezogoniaste (np. żaba).

1. Wiadomości ogólne :
W wodzie żyją larwy, aż do przeobrażenia w żabę. Na lądzie przebywają osobniki dorosłe – żaby. Mogą one też przebywać w wodzie. Ciało jest krótkie, krępe, spłaszczone grzbieto-brzusznie. Pokryte jest nagą skórą z gruczołami wydzielającymi śluz. Ułatwia on przenikanie tlenu do naczyń krwionośnych skóry, chroni przed jej wysuszeniem oraz ułatwia poruszanie się w wodzie zmniejszając opory (tarcia).

2. Budowa zewnętrzna :
Trójkątna głowa – szeroka, spłaszczona grzbieto-brzusznie. Znajduje się na niej otwór gębowy otoczony dwoma szczękami (górną i dolną). Nad otworem gębowym znajdują się nozdrza, wyżej wypukłe oczy z trzema powiekami (górną, dolną, półprzezroczystą). Gdy żaba przebywa w wodzie otwory nosowe zakrywane są odpowiednimi klapkami. Za oczami są błony bębenkowe (ucho zewnętrzne).
Tułów – spłaszczony grzbieto-brzusznie na końcu którego znajduje się otwór kloaczny.
Kończyny – (pojawiają się pierwszy raz):
a) Przednie : krótkie, czteropalczaste,
b) Tylne : pięciopalczaste, 4x większe, między palcami znajdują się błony, (żaba skacze, odbija się, pływa, porusza się dzięki kończynom tylnim).

3. Mięśnie :
Dobrze rozwinięte (szczególnie mięśnie kończyn tylnich – uda). Nie są ułożone metamerycznie. Wyróżniamy mięśnie – głowy, tułowia i kończn.

4. Szkielet :
I) Czaszki:
a) Mózgoczaszka:
2 kości potyliczne,
2 kości skaliste,
kość czołowo ciemieniowa,
kość linowo sitowa,
b) Trzewioczaszka:
kości nosowe,
kości szczęki dolnej (ruchomo połączonej z czaszką),
kości szczęki górnej (ściśle połączonej z czaszką),
Na końcu kości potylicznych są dwa wyrostki (kłykcie potyliczne), które wchodzą w zagłębienie pierwszego kręgu kręgosłupa – atlasu. Dzięki temu żaba może poruszać głową w pionie.
II) Kręgosłupa :
część szyjna (z pierwszym kręgiem atlasem, dźwigaczem),
część tułowiowa składająca się z 7 kręgów,
część krzyżowa składająca się z 1 kręgu,
część ogonowa – kostka powstała ze zrośnięcia kilku kręgów ogonowych.
Skostniałe kręgi składają się z :
trzonu,
łuków tworzących kanał kręgowy,
wyrostków poprzecznych,
wyrostka kościstego.
Przebiega tam resztka struny grzbietowej. Kanałem przebiega rdzeń kręgowy. Brak żeber, nie ma klatki piersiowej.
III) Występują także pasy:
a) Barkowy – przyłączający kończyny przednie, składający się z 2 łopatek, 2 kości kruczych (pomiędzy nimi znajduje się panewka – wgłębienie w które wchodzi kość ramieniowa kończyny przedniej), 2 obojczyki. Pas ten od strony grzbietowej obejmuje ciało, a od strony brzusznej tworzy mostek osłaniający serce i płuca.
b) Biodrowy (miednicowy) – przyłączający kończyny tylnie, składający się z 2 kości biodrowych, 2 kości kulszowych, 2 kości łonowych (pomiędzy nimi znajduje się chrząstka łonowa).
IV) Kończyny:
a) przednie – 1 kość ramieniowa, 2 kości przedramienia (zlane ze sobą), kość nadgarstka, kość śródręcza, paliczki.
b) tylnie – 1 kość udowa, 2 kości podudzia o takiej samej długości zlane ze sobą, kości stopy (stępu, śródstopia i 5 kości palców).


ROZMNAŻANIE SIĘ PŁAZÓW.
q rozdzielnopłciowość; dymorfizm płciowy silnie zaznaczony. Samiec jest mniejszy od samicy. Samice posiadają narządy głosowe – rezonatory – to worki po obu stronach ciała nadymujące się powietrzem. Na wewnętrznym palcu kończyn przednich są modzele którymi samiec przytrzymuje samicę w czasie kopulacji
q narządy rozrodcze męskie to: 2 jądra, kolejnie kanaliki wyprowadzające biegnące przez przez nerkę do moczowodu, następnie jest pęcherz nasienny. W nim są plemniki. On uchodzi do kloaki. W pobliżu jąder znajduje się ciało tłuszczowe ( pełni ono funkcje odżywcze )
q narządy rozrodcze żeńskie: 2 jajniki i ciała tłuszczowe, 2 jajowody, kolejnie odcinek maciczny uchodzący do kloaki
q okres godowy – maj; samica skłąda ok. 2 – 3 tyś jaj, które tworzą skupienie substancji. Ono pęcznieje i tworzy skrzep, który unosi się na powierzchni wody.

1. rozwój.
Jajo jest bogate w żółtko, które znajduje się w dolnum biegunie. Jest ono materiałem odżywczym dla rozwijającego się zarodka. Górny biegun ma ciemne zabarwienia, dlatego, że tam znajduje się pigment. Linia łącząca bieguny to oś jajka. Gdy plemnik wniknie do komórki jajowej, to pozbywa się ona małej ilości płynu, co powoduje zmniejszenie objętości. Między błoną żółtkową, a powierzchnią jajka powstaje szczelinowata przestrzeń. 3 –4 godz. po zapłodnieniu powstaje pierwsza bruzda podziałowa biegnąca południkowo. Trzecia tworzy się równoleznikowo i bliżej bieguna twórczego, czyli górnego. Następne bruzdy tworzą się południkowo. Początkowo dzielą się komórki leżące na biegunie twórczym ( górnym ) Zarodek zbudowany z 12 komórek to monula Następne podziały obejmują biegun dolny ( z żółtkiem ) i powstaje 16 komórek. Kolejne podziały przebiegają równoleżnikowo tworząc 32 komórkowy zarodek. Dalsze podziały prowadzą do powstanie blastuli Następnie zachodzi gastrulacja w jej wyniku rozwoja się larwa – kijanka. Z chwilą wyklucia się nie ma uformowanych wielu narządów. Larwa przyczepia się do roślin podwodnych i zurzytkowuje materiał zapasowy.



3. cechy larwy przystosowyjące do zycia w wodzie.
ogon otoczony płetwą
2 – 3 pary zewnętrznie pierzastych skrzeli
linia boczna
przednercza
serce skłądające się z 1 przedsionka i 1 komory
1 obieg krwi
długie skręcone jelito

Przeobrażenie trwa przez wiosnę i lato. Skrzela wewnętrzne zanikają, powstaje 3 pary szczelinek, skrzela przebijają gardziel, w przełyku oddziela się kieszonka, wykształcają się płuca uzupełniające zapas powietrza, przebudowie ulega układ krwionośny, skrzela zostają otoczone fałdą skórną, przebijają się kończyny tylnie, w jamie gębowej pojawiają się rogowe ząbki, a w gardzieli aparat filtrujący, następuje skrócenie jelita, zanik aparatu filtracyjnego i skrzel wewnętrznych, powstaje pranerka, szkielet czaszki i kończyn, zmienia się aparat gębowy, zanika ogon – jest on wciągany do wewnatrz, kończy się przebudowa układyu krwionośnego, tworzy się drugi przedsionek i drugi mały obieg krwi. Przeobrażenie powoduje hormon tyropsyna

Przegląd i charakterystyka płazów

1. rząd i : płazy beznogie
Przedstawiciel : odmieniec jaskiniowiec
Żyją na Bałkanach. Kształtem przypominają węże lub duże dżdżownice. Mają ok. 20-40 cm długości. Są także sięgające 120 cm – zamieszkują Amerykę Południową, Afrykę i Azje. Żyją one w jaskiniach. Przejawiają prymitywne cechy:
· kręgi amficeliczne
· kość słuchowa ( tzw. strzemiączka ) łącząca się z kością kwadratową
· drobne łuski w skórze
· przegroda nie całkowita w przedsionkach serca
· w stożku tętniczym brak podłużnej zastawki
· zapłodnienie wewnętrzne
· jaja składane w norach ziemnych otoczone są przez samców, którzy ogrzewają je
· larwy pozbawione skrzeli wędrują do wody, a potem zyją na lądzie, ale w wilgoci.

2. rząd ii : bezogoniaste.
Przedstawiciel : salamandry, traszki
Forma larwalna może się rozmnażać. Występują w Pieninach, Górach Świętokrzyskich – salamandra plamista. Na Baranówce żyją traszki zwyczajne ( są jeszcze gorskie i karpackie ) przechodzą one rozwój larwalny.

3. rząd iii : ogoniaste.
Przedstawiciel : żaby

4. ciekawostki.
Salamandra japońska może osiągać długość ok. 150 cm Jest największym płazem o jaskrawym zabarwieniu. Posiadają skrzela zewnętrze.
Syreny żyjące w Ameryce nie posiadają tylnich kończyn, poruszają się ogonem



5. płazy.
zyją w wodzie i na lądzie
skora naga zawierająca gruczoły i komórki pigmentowe
w szkielecie w szyi są 2 kłykcie
kończyny przednie
serce trójdziałowe
2 obiegi krwi
rozwój larwalny


WYPŁAWEK BIAŁY JAKO PRZEDSTAWICIEL PŁAZIŃCÓW WODNOŻYJĄCYCH
Płazińce
Gromada : Wirki
Gatunek : Wypłąwek biały
Gromada : Przywry
Gatunek : Motylica wątrobowa
Gromada : Tasiemce
Gatunek : tasiemiec uzbrojony, nieuzbrojony

1. Wypławek biały żyje w środowisku wodnym, względnie mocno wilgotnym, pod kamieniami, pod liśćmi, kawałkami drewna. Długość ciała około 2,5 cm. Jest spłaszczony liściowato, otoczony rzęskami, w przedniej części ma zakończenie tępe. Jest drapieżnikiem. Żywi się pierwotniakami i bardzo małymi larwami. Ciało ma barwy mleczno białej. Koniec ciała lekko tępowato zakończony. Ciało zbudowane jest z wora skórno-mięśniowego.
Wór składa się z dwóch elementów
- z tzw. nabłonka
- z mięśni.

2. Nabłonek jest to jedna warstwa komórek osadzonych na podstawie. Każda z komórek ma jądro, na powierzchni znajdują się rzęski, które stale falują i pomagają w poruszaniu się. Są rabdity - pałeczkowate twory, które są wystrzeliwane na zewnątrz i gdy jakaś ofiara się zbliża to one śluzowacieją i powodują, że to ofiara nieruchomieje dzięki właśnie temu śluzowi. Rabdity nie mają właściwości żernych, czy jadowitych tylko jest to mocno zagęszczony śluz, który nie pozwala na ucieczkę ofierze. Tuż pod jednowarstwowym nabłonkiem znajdują się mięśnie okrężne, skośne i podłużne. Nabłonek wraz z tymi mięśniami tworzy wór skórno-mięśniowy. Wnętrze wora stanowi parenchyma - gęstawa substancja, słabo wykształcona ( podobnie jak mezoglea ). Rozrzucone są w niej komórki mięśniowe, oraz znajdują się w niej wszystkie narządy

3. Układ pokarmowy. Rozpoczyna się otworem gębowym, który znajduje się mniej więcej w połowie długości ciała po jego spodniej stronie, czyli po brzusznej stronie . Następnie jest gardziel, która przechodzi w jelito, które skierowane ku tyłowi (2 odcinki) Rozgałęzienia tego jelita są ślepo zakończone. Jego wnętrze jest wysłane nabłonkiem i w komórkach tego nabłonka zachodzi trawienie ( trawienie wewnątrz komórkowe ). Gardziel może się wysuwać na zewnątrz, do gardzieli dochodzą gruczoły ślinowe i jadowe. Gdy ofiara znieruchomieje w tym śluzie, to przy udziale tych gruczołów jest ona dobijana i konsumowana.

4. Układ nerwowy. W części głowowej znajdują się węzły połączone ze sobą, zlane jak by i pełniące funkcje mózgu. Od tych węzłów odchodzą 3 pary pni nerwowych głównych. Dwa pnie grzbietowe, dwa pnie brzuszne i po jednym pniu bocznym. Wszystkie te pnie połączone są spoidłami, które przypominają jakby drabinkę. Od pni nerwowych odchodzą nerwy unerwiające ciało i narządy wewnętrzne.

5. Układ wydalniczy. Jest jednym z najważniejszych układów. Jest typu PROTONETRYDIALNEGO, tzn. składa się z dwóch podłużnych kanałów biegnący