EBC, NBC i polityka pieniężna
NBP-centralny bank Polski
Otóż Narodowy Bank Polski jest centralnym bankiem RP, ma osobowość prawną, ale nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych.. Stoi na straży wszystkich innych banków w Polsce. Zasadniczym celem NBP jest hamowanie inflacji, który postawiono w momencie powstania NBP, i który nie zmienił się do dzisiaj. Jednak strategia banku przeszła znaczącą ewolucję, którą można podzielić na 2 etapy:
1. Lata 90-97
2. Lata po 98 roku
Ad. 1. W okresie 90-97 jako nadrzędny cel postawiono sobie kontrolę podaży pieniądza. Zaczęto prowadzić politykę zgodną z MFW, która uważała, że kontrolę nad podażą można uzyskać dzięki kształtowaniu przyrostu aktywów zagranicznych netto i jednocześnie uzyskać pewien minimalny przyrost aktywów zagranicznych netto. Ten krok to typowy program MFW: górny pułap przyrostu krajowego oraz dolny próg przyrostu rezerw dewizowych. W ten sposób NBP posiadał takie instrumenty polityki pieniężnej jak kredyty refinansowe i oraz rezerwy obowiązkowe. Znaczący wpływ na obieg pieniądza miały zachowania banków i przedsiębiorstw. W 1993 roku NBP dołączył do swych instrumentów operacje otwartego rynku. W 1992 roku doszło do nowelizacji ustawy o NBP, zwiększając zakres jego niezależności oraz wydłużając horyzont czasowy działalności jego władz. Coraz bardziej zaczęto odchodzić od programu stabilizacyjnego MFW. W 1994 roku NBP straciło kontrolę nad kreowaniem pieniądza. Dopiero po roku jako tako zaczęto kontrolować pieniądz. W 1996 roku NBP zaostrzył swoja politykę podnosząc oprocentowanie operacji otwartego rynku. W omawianym okresie doszło do tego, że bank centralny miał kłopoty z szacowaniem popytu na pieniądz. Wystąpiły znaczące rozbieżności między Ministerstwem Finansów a NBP, powodując, że Bank Centralny musiał przyjmować nie realne cele inflacyjne.
Ad. 2.W 1998 roku została powołana Rada Polityki Pieniężnej, która zdecydowała o przejściu do strategii bezpośredniego celu inflacyjnego. Teraz głównym celem stało się obniżenie inflacji poniżej poziomu 4% do 2003 r. Podjęto decyzje, że ustalenie celu inflacyjnego będzie się odbywało za pośrednictwem wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych.
Uwzględniając kształtowanie się wskaźnika CPI można wyodrębnić 3 etapy:
1. spadająca i stabilna inflacja( do VII 1999)
2. jej nasilenia( VIII 99-VII 2000)
3. szybki spadek( od VIII 2000)
W każdym z tych 3 etapów inny czynnik decydował o inflacji. I tak w etapie pierwszym była to gasnąca dynamika PKB oraz atak spekulacyjny na rubla z sierpnia 1998 r.-pociągnęło to za sobą spadek cen i produkcji artykułów rolnych, spadek inflacji oraz wzrost luki w obrotach bieżących. W drugim etapie decydujący wpływ miały czynniki niezależne od polityki pieniężnej (wzrost cen paliw na rynkach światowych oraz narastająca nierównowaga budżetowa). W trzecim okresie spadek był spowodowany polityką makroekonomiczną, a konkretnie polityka pieniężną, gdyż finanse publiczne wykazały duży deficyt.
Ewolucja strategii BCI poszła w Polsce w kierunku jej czystej odmiany, tj. takiej, w której troska o bieżące procesy w sferze realnej (wzrost gospodarczy, bezrobocie) jest zepchnięta na drugi plan. Należy stwierdzić, że strategię BCI wprowadzono w warunkach, które nie pozwalały na jej w pełni efektywne wykorzystanie. Rozwój sytuacji w obszarze publicznego systemu finansowego spowodował, że polityka antyinflacyjna w Polsce w okresie realizacji strategii BCI opierała się de facto na jednym filarze polityki makroekonomicznej, tj. na polityce pieniężnej. Brak odpowiednich uwarunkowań fiskalnych spowodował, że stabilizacyjna polityka makroekonomiczna stała się bardzo kosztowna.
Podsumowując politykę NBP można stwierdzić, że przyniosła ona dwa konkretne rezultaty: obniżenie inflacji oraz ograniczenie deficytu obrotów bieżących bilansu płatniczego jak i zmniejszenie niebezpieczeństwa wystąpienia kryzysu walutowego.
Na dzień dzisiejszy podstawowym celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu. Realizacje tego celu może odbywać się przez strategię bezpośrednią lub pośrednią. Strategia pośrednia polega na zależnościach między wielkościami, na które BC ma wpływ a inflacją. Strategia bezpośrednia zakłada brak celów pośrednich, BC stara się brać pod uwagę każdą możliwą ewentualność, która może zagrażać osiągnięciu przyjętego na dany rok celu inflacyjnego. Przy tej strategii BC musi bardzo szybko reagować, gdy tylko wielkość inflacji odchyla się poziomu przyjętego jako cel. Tu znaczący wpływ ma rozeznanie na temat czynników wpływających na inflację, siły ich związków i występujących opóźnień.
Funkcje NBP
W oparciu o ustawy Prawo bankowe i o NBP można jednoznacznie stwierdzić, że NBP pełni właściwe dla stosunków rynkowych funkcje: banku państwa, banku emisyjnego i banku banków.
Centralny Bank Państwa:
Oznacza to, że świadczy usługi bankowe instytucjom rządowym, w tym między innymi prowadzi rachunek Ministerstwa Finansów. Udziela rządowych pożyczek, dysponuje i zarządza rezerwami złota i dewiz, nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą, zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne oraz opracowuje bilans płatniczy kraju.
Bank Emisyjny:
Bank centralny zajmuje się-w imieniu państwa-emisją pieniądza. Jest jedyną instytucją, uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych naszego kraju. Określa przy tym nie tylko wielkość emisji, ale też podejmuje decyzje o wprowadzeniu pieniądza do obiegu. Decyduje również o ilości pieniądza, znajdującego się w obiegu-w celu oddziaływania na tę wielkość używa własnych instrumentów: m.in. stóp procentowych i operacji otwartego rynku.
Bank Banków:
Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków: przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Jedną z ważnych funkcji banku centralnego jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz prowadzenie rozliczeń międzybankowych. Istotne jest również, że bank centralny jest dla banków handlowych ”pożyczkodawcą ostatniej instancji”. Oznacza to, że w razie potrzeby banki komercyjne mogą uzyskać kredyt w banku centralnym ( jest to element ochraniający system bankowy przed utratą płynności). Bank centralny jest, więc stabilizatorem systemu bakowego, a jednym z jego zadań jest zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego.
Oprócz wspomnianych wyżej podstawowych funkcji, w nowoczesnej gospodarce bank centralny spełnia szereg istotnych funkcji stabilizujących i kontrolnych:
systematycznie monitoruje sytuacje na ryku finansowym i podaż pieniądza;
zajmuje się bieżącym stabilizowaniem sytuacji na rynkach finansowych(za pomocą takich instrumentów, jak poziom stóp procentowych, operacje otwartego rynku czy wysokość rezerwy obowiązkowej);
oddziałuje na poziom kursów walutowych(w razie potrzeby przeprowadza konieczne interwencje);
Organy NBP
NBP działa w oparciu o ustawę o Narodowym Banku Polskim, uchwaloną przez Sejm w sierpniu 1997roku. I zgodnie z nią podstawowymi organami NBP są Zarząd NBP i Rada Polityki Pieniężnej, a całością prac kieruje prezes NBP.
Zarząd NBP
Kieruje działalnością banku. Do jego zadań należy między innymi realizacja uchwał, podejmowanych przez Radę Polityki Pieniężnej. Na czele zarządu stoi prezes NBP, który jest powoływany na wniosek prezydenta przez sejm, a jego kadencja trwa sześć lat. Prezes NBP jest równocześnie przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz Komisji Nadzoru Bankowego. W skład zarządu wchodzi również 6-8 członków(w tym 2 wiceprezesów NBP). Dodatkowymi zadaniami zarządu są:
udzielanie bankom upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego
okresowa ocena obiegu pieniężnego oraz obrotu dewizowego
nadzorowanie operacji otwartego rynku
ocena funkcjonowania systemu bankowego
uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP
określanie zasad gospodarowania funduszami NBP
sporządzanie bilansu oraz rachunku zysków i strat
Rada Polityki Pieniężnej
Zgodnie z art.227 ust.2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art.6 ustawy o Narodowym Banku Polskim, skład się z 9 członków, powołanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat. Członkowie Rady Polityki Pieniężnej powoływani są na 6 lat. Zgodnie z art.12 Ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej:
ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przekłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,
składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
ustala wysokość stóp procentowych NBP,
ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,
określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania prze NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,
przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,
ustala zasady operacji otwartego rynku.
Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP. Obecny skład RPP:
Przewodniczący Rady Polityki Pieniężnej:
o Prezes NBP-Leszek Balcerowicz
Członkowie Rady Polityki Pieniężnej:
o Jan Czekaj
o Dariusz Filar
o Stanisław Nieckarz
o Marian Noga
o Stanisław Owsiak
o Mirosław Pietrewicz
o Andrzej Sławiński
o Halina Wasilewska-Trenkner
o Andrzej Wojtyna
Prezes
Jest ostatnim organem NBP wybierany i powoływany prze sejm na wniosek prezydenta RP. Jego kadencja trwa 6 lat(max 2 kadencje) i w ciągu tych 6-ciu lat nie można go odwołać. W jego interesie leży:
przewodniczenie RPP, zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentowanie NBP na zewnątrz,
stanie na czele wszystkich pracowników NBP,
reprezentowanie interesów RP w międzynarodowych instytucjach bankowych, oraz o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych.
Tak oto wygląda pokrótce nasz system bankowy. Jednak należy zwrócić uwagę na to, że po przystąpieniu Polski do strefy euro, dojdzie do istotnego ograniczenia funkcjonalnej niezależności NBP. Stanie się on elementem Europejskiego Systemu Banków Centralnych. NBP jako jego część, będzie musiał zrezygnować z funkcji emisyjnej i kreowania polityki pieniężnej.
Polityka pieniężna
W drugiej części referatu zajmiemy się polityką pieniężną, która jest częścią polityki gospodarczej państwa. Zadaniem polityki monetarnej jest regulowanie wewnętrznej wartości pieniądza, czyli jego krajowej siły nabywczej. Instytucją publiczną, która prowadzi tą politykę jest już wcześniej omawiany Bank Centralny. Podstawowym celem polityki pieniężnej jest ograniczenie ilości pieniądza do wielkości niezbędnej do właściwego pełnienia przez pieniądz funkcji środka płatniczego, cyrkulacji oraz gromadzenia rezerw wartości. Głównym celem pośrednim polityki monetarnej powinno być odpowiednie skorelowanie przyrostu podaży pieniądza z przyrostem PKB. Podaż pieniądza stanowi, bowiem istotny czynnik wpływający na kształtowanie się globalnego popytu, a tym samym na wielkości PKB. Uważa się, że realny wzrost występuje wówczas, gdy w gospodarce mamy przymusowe bezrobocie i niewykorzystane zdolności produkcyjne. W tym wypadku polityka pieniężna będzie sprzyjać ożywieniu gospodarczemu przede wszystkim przez tworzenie długookresowych warunków stabilności cen. Żeby do tego dążyć wypracowała ona sobie 4 strategie monetarne:
I. strategię kontroli podaży pieniądza,
II. strategię kontroli kursu walutowego,
III. strategię bezpośredniego celu inflacyjnego,
IV. strategię o charakterze mieszanym.
W pierwszej strategii zakłada się sterowanie rozmiarami bazy monetarnej, co ma doprowadzić do osiągnięcia założonej stopy inflacji, która powinna wynosić 2,5% +/-1 punkt procentowy. Z czasem okazało się jednak, że szacowanie popytu na pieniądz stawało się coraz mniej stabilne. Przyczyną tego był z jednej strony rozwój innowacji przemysłowych, a z drugiej wzrost mobilności kapitałów.
Strategia kontroli kursu walutowego zakłada, że cel inflacyjny można osiągnąć dzięki stabilizacji kursu walutowego. Polega to na stabilizacji ceny zewnętrznej, co prowadzi do stabilizacji wewnętrznej siły nabywczej. Jednak na rezultaty tej strategii możemy liczyć tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z gospodarką „otwartą”, czyli w praktyce są to małe państwa. Drugim ważnym czynnikiem w tej strategii jest wybór waluty zagranicznej, z którą ma być powiązany pieniądz krajowy. Aby to przyniosło oczekiwane korzyści waluta ta musi być dość stabilna i za jej pośrednictwem powinno odbywać się większość transakcji zagranicznych. Jednak w rzeczywistości wszystko nie jest takie proste, na drodze w realizacji tej strategii stoi dużo przeszkód m.in. tzw. atak spekulacyjny, który polega na raptownym wycofywaniu się inwestorów zagranicznych z krajowych rynków finansowych. Należy stwierdzić, że podczas swobodnego przepływu kapitału Bank Centralny traci możliwość kontroli podaży pieniądza i stóp procentowych, traci tym samym zależność ekonomiczną w prowadzeniu polityki pieniężnej.
Największym powodzeniem cieszy się strategia bezpośredniego celu inflacyjnego. Tu za główny cel przyjmuje się osiągnięcie założonej stopy inflacji, pomijając cele pośrednie. To prowadzi do tego, że BC musi posiadać dużą bazę informacji na temat funkcjonowania gospodarki, a także prowadzić tą strategie w warunkach systemu płynnego kursu walutowego.
Czwarta strategia łączy w sobie wyżej wymienione strategie. W przypadku tej strategii postuluje się tradycyjne programy stabilizacyjne Międzynarodowego Funduszu Walutowego, które polegają na zamrażaniu kursu walutowego, bądź jak w USA polityka ta prowadzona jest przez zarząd Systemu Rezerwy Federalnej, która oprócz stabilizacji cen uwzględnia „maksymalne zatrudnienie” oraz „umiarkowane długookresowe stopy procentowe”.
W warunkach, gdy rynek pieniężny nie jest w pełni wykształcony BC musi wykorzystywać instrumenty o różnym charakterze. Istotna sprawa jest, więc zsynchronizowanie działania tych instrumentów. Z jednej strony, BC zestawia plan finansowy dla całego systemu bankowego, określa globalną wielkość kredytów, które mogą być udzielane całej gospodarce, określa selektywne cele, a z drugiej strony bank ten wpływa na działalność podległych mu banków komercyjnych przez stopę procentową, wielkość udzielanych kredytów lombardowych i redyskontowych oraz stopę rezerwy obowiązkowej.
Instrumenty polityki pieniężnej można sklasyfikować na trzy podstawowe grupy: administracyjne, o charakterze „mieszanym” i rynkowe.
Instrumenty administracyjne coraz częściej pomija się w nowoczesnej polityce pieniężnej. Odmianą tych instrumentów są naciski nieformalne ze strony BC na banki komercyjne, mogą mieć one charakter interwencji słownych, co jak wiemy rzadko przynosiło jakiekolwiek skutki.
W krajach rozwiniętych decydującą rolę odgrywają, więc instrumenty o charakterze mieszanym i rynkowym. Te pierwsze wykorzystują przede wszystkim rezerwy obowiązkowe.
Polega to na tym, że BC zmusza banki komercyjne do przetrzymywania na swoich rachunkach znacznej części swoich środków. Zmieniając stopę wymaganych rezerw wpływa na wielkość tej części gromadzonych w bankach depozytów. Manipulując stopą rezerw obowiązkowych może on również wpływać na rozmiary akcji kredytowej systemu bankowego. Jednak w warunkach ówczesnej globalizacji instrument ten zaczął przechodzić głęboką ewolucję, co prowadziło do spadku znaczenia rezerw obowiązkowych. W niektórych krajach obniżano je aż do całkowitej ich likwidacji, zaś w drugich utrzymywano je neutralizując ich wpływ, ze względu na to, że kształtowały one popyt na pieniądz banku centralnego. Podsumowując ich rolę w polityce pieniężnej stwierdzamy, że była ona znikoma.
Przejdziemy teraz do instrumentów o charakterze rynkowym. Pierwszym z tych instrumentów są kredyty refinansowe, które w odróżnieniu od rezerw obowiązkowych uwarunkowane były inicjatywą ze strony banków komercyjnych. Mogą być one różnego rodzaju jednak wyróżniamy ich dwa aspekty: ilościowy i cenowy.
Aspekt ilościowy ma dużo mniejsze znaczenie niż cenowy, dlatego tez zajmiemy się drugim aspektem. Nawet, jeśli banki w bardzo niewielkim stopniu korzystają z kredytów finansowych to i tak bacznie obserwują zmiany ich oprocentowania. Dzieje się tak, gdyż zmiany stóp procentowych stanowią prognozę zamierzeń BC.
Kolejnym instrumentem polityki pieniężnej są operacje otwartego rynku. Ich znaczenie wzrastało wraz z rozwojem globalizacji. Operacje otwartego rynku-transakcje między BC a bankami komercyjnymi polegającymi na kupnie/sprzedaży papierów wartościowych. Za pomocą tych operacji BC reguluje płynność banków, wpływając tym samym na kształtowanie się krótkookresowej stopy procentowej na międzybankowym rynku pieniężnym. Tymi papierami najczęściej są rządowe instrumenty dłużne, a także bony komercyjne, papiery emitowane przez BC lub obce waluty. Ich popularność związana jest z tym, że są one obciążone najmniejszym ryzykiem niewypłacalności emitenta. Wyróżniamy operacie bezwarunkowe(BC po prostu kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe) i warunkowe- i tu rozróżniamy operacje typu repo(polegają na zakupie przez BC papierów wartościowych z określona data i ceną sprzedaży) oraz reverse repo(sprzedaż papierów na określony termin, w którym następuje ich odkupienie prze BC po z góry ustalonej cenie).
Często wspomina się o kursie walutowym jako kolejnym instrumencie polityki pieniężnej, a dzieje się tak gdyż wpływa na ceny eksportu i importu oraz ma pośredni wpływ na poziom cen krajowych.
Europejski Bank Centralny
Europejski Bank Centralny został utworzony 01.06.1998 roku na mocy Traktatu o Unii Europejskiej, w celu wprowadzenia nowej waluty i zarządzania nią – kierowania polityką pieniężną państw, w których wprowadzono do obiegu euro. Działalność operacyjną rozpoczął 1 stycznia 1999 roku we Frankfurcie nad Menem, gdzie ma swoją siedzibę. EBC jest bankiem emisyjnym euro.
Obecnie dwanaście z 25 państw członkowskich UE posługuje się wspólną walutą - euro. Banknoty i monety euro zostały wprowadzone do obiegu 1 stycznia 2002 roku.
Europejski Bank Centralny jest niezależny w zakresie prowadzonej przez siebie polityki monetarnej od jakichkolwiek władz krajowych lub wspólnotowych - jest on uznawany za najbardziej niezależny bank centralny na świecie.
Aby spełniać swoją funkcję, EBC współpracuje z "Europejskim Systemem Banków Centralnych" (ESBC), który tworzą EBC i banki centralne wszystkich krajów członkowskich UE. Natomiast banki centralne dwunastu krajów, które przyjęły wspólną walutę, razem z EBC stanowią one ściślej współpracującą grupę w ramach ESBC, zwaną Eurosystemem. Kraje nie należące do strefy euro nie mogą uczestniczyć w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących polityki monetarnej strefy euro, mogą za to samodzielnie kształtować swoją politykę pieniężną.
Podstawy prawne utworzenia i funkcjonowania ESBC i EBC zawarte zostały w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską oraz w Statucie ESBC i EBC, którego projekt opracowany został już w listopadzie 1990 r. przez Komitet Prezesów Banków Centralnych państw członkowskich i został załączony jako Protokół do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Wszystkie kraje UE natomiast mają obowiązek zapewnienia zgodności krajowego prawodawstwa z przepisami Traktatu i Statutu, w tym dostosowania statutów narodowych banków centralnych, a więc dotyczy to także Narodowego Banku Polskiego.
Zgodnie ze statutem, kapitał EBC wynosi 5 mld euro. Udziałowcami kapitału EBC są narodowe banki centralne należące do ESBC, a ich udziały zostały określone na podstawie tzw. klucza subskrypcji, czyli na udziale danego państwa w ogólnej liczbie ludności Wspólnoty oraz jego udziale w PKB. Państwa strefy euro zobowiązane są do wpłacenia swoich kwot, określonych zgodnie z kluczem subskrypcji, w całości. Natomiast państwa spoza strefy euro, wnoszą tylko kwotę w wysokości 5% przypisanej im części. EBC posiada także swój budżet niezależny od budżetu Wspólnoty Europejskiej.
Zadania EBC
Jednym z głównych zadań EBC jest utrzymywanie stabilności cen w obszarze euro, przy jednoczesnym zachowaniu siły nabywczej euro. Oznacza to kontrolowanie inflacji, EBC chce utrzymać ją na poziomie niższym niż 2 %.
EBC dąży do tego w dwojaki sposób:
1. kontrolując podaż pieniądza,
2. monitorując tendencje cenowe i oceniając ryzyko, jakie stwarzają dla stabilności cen w obszarze euro.
Ad.1 Kontrolowanie podaży pieniądza polega, między innymi, na ustalaniu stóp procentowych w całym obszarze euro. Jest to prawdopodobnie najbardziej znane działanie wykonywane przez ten bank.
Organy EBC
Głównymi organami decyzyjnymi w EBC są:
- Rada Prezesów (zwana również Radą Dyrektorów lub Radą Naczelną)
- Zarząd
- Rada Ogólna (Rada Rozszerzona)
Rada Prezesów
Jest najwyższym organem decyzyjnym EBC, tworzą ją prezes, wiceprezes, 4 członków zarządu i 12 prezesów narodowych banków centralnych. Każdemu członkowi rady przysługuje jeden głos. Rada Prezesów podejmuje decyzje zwykłą większością głosów. Jeśli głosy rozkładają się równo, rozstrzyga głos prezesa. Kworum, czyli liczba obecnych i uprawnionych do głosowania, niezbędne przy podejmowaniu decyzji wynosi 2/3 członków. Rada Prezesów uchwala wytyczne i podejmuje decyzje niezbędne do wykonywania zadań spoczywających na ESBC. Określa politykę pieniężną Wspólnoty (stopy procentowe i poziom rezerw w ESBC) oraz ustala wytyczne służące jej realizacji. Pełni także funkcje konsultacyjne oraz decyduje o współpracy międzynarodowej EBC
Zarząd EBC
W skład Zarządu wchodzą: prezes, wiceprezes i czterej członkowie, mianowani za wspólną zgodą prezydentów lub premierów państw należących do obszaru euro. Członkami Zarządu mogą być tylko obywatele państw członkowskich o wysokich kwalifikacjach w sprawach monetarnych i bankowych. Ich kadencja trwa osiem lat i nie jest odnawialna. Do zadań Zarządu należy prowadzenie bieżącej działalności EBC tj. realizacja polityki pieniężnej zgodnie z wytycznymi Rady Prezesów, która może powierzyć Zarządowi także inne zadania. Każdy z członków zarządu dysponuje jednym głosem, zwykle Zarząd podejmuje decyzje zwykłą większością głosów. W sytuacji równego rozłożenia głosów decyduje głos prezesa.
Rada Ogólna
Składa się z Zarządu EBC oraz prezesów narodowych banków centralnych. W porównaniu z innymi organami Rada Ogólna jest forum szczególnym, ponieważ łączy państwa strefy euro i pozostałe kraje członkowskie UE. Rada pełni funkcje doradcze, wspomagające i administracyjne. Zajmuje się między innymi zbieraniem informacji statystycznych i przygotowaniem sprawozdań z działalności Banku. Przede wszystkim jednak zajmuje się działaniami związanymi z przygotowaniem do włączenia do strefy euro pozostających obecnie poza nią trzynastu państw członkowskich UE, będzie miała wpływ na ustalenie ostatecznego kursu, po jakim narodowa waluta kraju wchodzącego do strefy zostanie przeliczona na euro.
W latach 1998-2003 przewodniczącym Europejskiego Banku Centralnego był Holender Wim Duisenberg, po którego rezygnacji latem 2003 roku stanowisko to objął Jean Claude Trichet, były prezes francuskiego banku centralnego. EBC działa we współpracy z Radą UE, Komisją Europejską i Parlamentem Europejskim. Statut zobowiązuje EBC do przedkładania na forum Parlamentu Europejskiego roczne raporty zawierające ocenę sytuacji pieniężnej oraz sprawozdania z jego działalności i ESBC.
Komitet Ekonomiczno - Finansowy
Jest organem doradczym ESBC. Jego kompetencje obejmują
• formułowanie opinii,
• obserwację sytuacji gospodarczej i finansowej państw członkowskich i Wspólnoty oraz regularne składanie sprawozdań w tych kwestiach,
• wnoszenie wkładu do przygotowania prac Rady UE dotyczących polityki gospodarczej oraz wykonywanie innych prac doradczych i przygotowawczych wyznaczonych przez Radę UE,
• badanie sytuacji w zakresie przepływu kapitału i swobody płatności oraz złożenie sprawozdania Komisji i Radzie UE z wyników tych badań.
• obserwowanie sytuacji w zakresie przepływu kapitału i swobody płatności oraz przekazywanie wyników tych badań Komisji i Rady UE.
Instrumenty polityki pieniężnej
W celu realizacji celów polityki pieniężnej EBC wraz z narodowymi bankami centralnymi stosuje zestaw instrumentów, którymi są:
1) rezerwa obowiązkowa,
2) operacje otwartego rynku
3) kredyt i depozyt na koniec dnia – ang. standing facilities
Rezerwa obowiązkowa
Rezerwa obowiązkowa w krajach strefy euro została wprowadzona na podstawie Traktatu z Maastricht, który w ramach Statutu ESBC i EBC daje taką możliwość, choć o samym wprowadzeniu tego instrumentu nie przesądza . W II połowie 1998 r. (tuż przed wejściem w życie euro) na mocy Regulacji Rady (EC) – „Council Regulation” 2531/98 z 23 listopada 1998 r. i Regulacji EBC 2818/98 z 1 grudnia 1998 r. zapadła decyzja o wprowadzeniu rezerwy obowiązkowej i o jej ostatecznej formie . Zgodnie z oficjalnym stanowiskiem EBC system rezerwy obowiązkowej w Eurosystemie ma do spełnienia dwie podstawowe funkcje:
1. Stabilizacja stóp procentowych na rynku pieniężnym.
Umożliwia to uśredniona zasada utrzymywania środków w postaci wymaganej rezerwy,
która daje bankom możliwość łagodzenia efektów krótkotrwałych wahań płynności. Instytucje kredytowe mogą swobodnie zarządzać swoją płynnością tak, aby średnio w okresie rezerwowym utrzymywać środki w kwocie, do której są zobowiązane. Pozwala to wyeliminować konieczność częstych interwencji banku centralnego na rynku pieniężnym.
2. Powiększenie stanu niedoboru płynności na rynku pieniężnym.
Charakterystyczna cecha środowiska, w którym funkcjonuje EBC, jest strukturalny brak płynności w systemie bankowym. Rezerwa obowiązkowa jest podstawowym instrumentem wpływającym na wzrost skali tej niedopłynności. Dzięki temu instrumentowi wzmocniona zostaje rola banku centralnego jako kredytodawcy dla banków komercyjnych.
Instytucje podlegające obowiązkowi rezerwowemu
Podmiotami podlegającymi obowiązkowi odprowadzania rezerwy obowiązkowej w strefie euro są instytucje kredytowe i oddziały instytucji kredytowych działające na obszarze euro. Europejski Bank Centralny przewiduje możliwość zwolnienia niektórych podmiotów z obowiązku utrzymywania rezerwy (np. w sytuacji postępowania likwidacyjnego lub reorganizacji).
Stopa naliczania rezerwy obowiązkowej
W Eurosystemie formalnie obowiązują dwie stawki naliczania rezerwy
obowiązkowej:
1. Pozycje objęte dwuprocentową stopą rezerwy obowiązkowej:
• depozyty o terminie zapadalności do 2 lat,
• depozyty „za wypowiedzeniem” z okresem do wygaśnięcia do 2 lat,
• papiery dłużne z terminem do 2 lat,
• papiery rynku pieniężnego.
2. Pozycje objęte zerową stawka rezerwy obowiązkowej
• depozyty o terminie zapadalności ponad 2 lata,
• depozyty „za wypowiedzeniem” z okresem do wygaśnięcia ponad 2 lata,
• papiery dłużne z terminem ponad 2 lata,
• transakcje repo,
3. Pozycje nie objęte rezerwą obowiązkową
• zobowiązania wobec innych instytucji objętych rezerwą obowiązkową,
• zobowiązania wobec EBC i NBC.
Operacje otwartego rynku
Są instrumentami aktywnego oddziaływania banku centralnego na system bankowy w strefie euro. W dużym stopniu wpływają na stan płynności na rynku, a następnie na poziom rynkowych, krótkoterminowych stóp procentowych. Zazwyczaj operacje otwartego rynku przeprowadzane są za pośrednictwem narodowych banków centralnych – banki komercyjne, kontaktują się ze swoim bankiem centralnym w celu wzięcia udziału w przetargu. EBC podejmuje jedynie decyzje w sprawie wielkości przyznanych środków i wysokości stopy procentowej przyjętej na przetargu.
Często zdarzającą się sytuacją w strefie euro jest strukturalny brak płynności. W tych warunkach wykorzystuje się dwa główne typy operacji refinansujących:
1) podstawowe operacje refinansujące (ang. main refinancing operations),
2) dodatkowe operacje refinansujące (ang. longer-term refinancing operations).
Są one podstawą działalności operacyjnej EBC, jeśli chodzi o operacje otwartego rynku, i zawsze znany jest dokładny kalendarz dla tych operacji na cały rok. Przeprowadzane są na zasadzie transakcji odwracalnej, tj. Repurchase agreement, gdzie prawo własności do papieru wartościowego, który jest zabezpieczeniem transakcji, jest przeniesione na kredytodawcę, podczas gdy partnerzy zobowiązują się do dokonania w przyszłości, w określonym terminie transakcji odwrotnej, czyli retransferu papierów wartościowych do kredytobiorcy. W zależności od istniejących w danym kraju uregulowań prawnych operacje refinansujące mogą przybrać także formę zabezpieczonej pożyczki (ang. collateralised loan).
Wszystkie instytucje kredytowe, odprowadzające rezerwy obowiązkowe, mają możliwość dostępu do tych operacji.
Podstawowe operacje refinansujące
Operacje refinansujące są przeprowadzane co tydzień z terminem 2-tygodniowym. W ten sposób w ciągłym „obiegu” na rynku pieniężnym są środki z dwóch różnych operacji refinansujących.
Poprzez system podstawowych operacji refinansujących odbywa się większość refinansowania sektora bankowego w strefie euro (około 80% środków ). Obok refinansowania operacje refinansujące wpływają także na łagodzenie wahań krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych (sterowanie poziomami stóp procentowych). Poza tym są również podstawowym instrumentem sygnalizowania kierunku polityki pieniężnej EBC w strefie euro. W przypadku tych operacji EBC stosuje oficjalną stopę repo, która wyznacza minimalny poziom stóp akceptowanych prze operacjach refinansujących. Zmiana stopy repo dla rynku oznacza modyfikację polityki pieniężnej EBC w strefie euro.
Operacje standing facilities – kredyt/depozyt na koniec dnia
Istotne znaczenie w procesie przekształcenia polityki pieniężnej w Eurosystemie ma instrument zwany standing facilities, dający na koniec dnia możliwość składania przez banki komercyjne depozytu lub zaciągania kredytu na jeden dzień w banku centralnym. Jest on
stale dostępny dla wszystkich instytucji, które musza utrzymywać rezerwę obowiązkową. Operacje standing facilities przeprowadzane są z inicjatywy banków komercyjnych.
Depozyt na koniec dnia (ang. deposit facility)
Jeżeli na koniec dnia bank posiada nie zagospodarowane środki, ma on możliwość złożenia depozytu w banku centralnym na 1 dzień (ang. deposit facility). Instrument ten pozwala wyznaczyć dolną granicę dla wahań jednodniowych rynkowych stóp procentowych, tzw. EONIA czyli referencyjna stopa dla międzybankowych operacji depozytowych ustalana przez EBC.
Kredyt na koniec dnia (ang. credit facility)
Jeżeli na koniec dnia bank musi uzupełnić środki na swoim rachunku w banku centralnym, zostaje mu udzielony kredyt na 1 dzień (ang. marignal lending facility). Dostęp do kredytu ma każdy bank, a limitowany jest jedynie zabezpieczeniem w postaci odpowiednich papierów wartościowych. Instytucja kredytu na koniec dnia dostarcza płynności dla końcowych rozliczeń pomiędzy bankami, wyznaczając górną granicę dla stopy EONIA. Natomiast kredyt oprocentowany jest według stałej stopy (marginal lending rate).
Za pośrednictwem instrumentu w postaci standing facilities oraz operacji refinansujących EBC wyznacza przedział wahań dla rynkowych krótkoterminowych stóp procentowych. Stopa procentowa dla depozytu oraz kredytu na koniec dnia, razem ze stopa repo, przyjmowane są za oficjalne stopy EBC i wyznaczniki polityki pieniężnej w strefie euro.
Zakończenie
Polityka pieniężna i jej główne organy decyzyjne mają, za pośrednictwem ich instrumentów, duży wpływ na system finansowy w swoich krajach, a w przypadku Europejskiego Banku Centralnego nawet na system całej Wspólnoty. Głównym celem centralnych banków zawsze była i jest stabilizacja cen, czyli hamowanie inflacji bądź deflacji (w przypadku Polski 2,5% +/- 1 punkt procentowy, natomiast w Eurosystemie poniżej 2%). Banki centralne oraz EBC są instytucjami jak najbardziej niezależnymi, a ich działalność określają w Polsce: Konstytucja RP, ustawa Prawo Bankowe i ustawa o NBP, a w Eyrosystemie: Traktat oraz Statut ESBC i EBC. Podsumowując chciałybyśmy jeszcze raz podkreślić znaczenie polityki pieniężnej nie tylko w systemie finansowym poszczególnych krajów, ale również ich gospodarki.