Przemysł w Polsce

Przemysł jest to dział gospodarki narodowej, polegający na pozyskiwaniu zasobów przyrody, ich przetwarzaniu i produkcji dóbr materialnych. Produkcja ta odbywa się masowo, głównie przy użyciu maszyn i urządzeń technicznych. Istnieje wiele teorii lokalizacji przemysłu. Aby osiągnąć jak największe korzyści i ponieść jak najmniejsze koszty w produkcji przemysłowej należy wziąć pod uwagę szereg czynników. Wraz z rozwojem technicznym i technologicznym waga poszczególnych czynników ulega zmianie, pojawiają się także nowe, dotychczas nie brane pod uwagę. Obecnie wyróżnia się dwie grupy czynników lokalizacji zakładów przemysłowych - czynniki naturalne i pozanaturalne, wśród których wyodrębnia się:
1. czynniki naturalne:
baza surowcowa - ma to szczególne znaczenie, kiedy transport surowca naturalnego jest nieopłacalny (np. energetyka bazująca na węglu brunatnym) - wówczas zakłady przemysłowe powstają w miejscu wydobycia surowca
zasoby wodne - niektóre rodzaje działalności przemysłowej zużywają duże ilości wody, a ich lokalizacja z daleka od rzek czy jezior podniosłaby koszty produkcji (np. elektrownie, przemysł chemiczny, przemysł włókienniczy czy przemysł papierniczy)
inne elementy środowiska przyrodniczego, jak:
ukształtowanie powierzchni, warunki klimatyczne.
2. czynniki pozanaturalne:
zasobność w siłę roboczą (rozpatrywaną ilościowo i strukturalnie)
bliskość i chłonność rynków zbytu - część zakładów przemysłowych powstaje w pobliżu rynków zbytu, zazwyczaj gdy transport produktów jest nieopłacalny lub niemożliwy
układ stosunków społecznych (tzn. status cywilizacyjny społeczności lokalnej, jej obyczaje, systemy wartości i ogólne nastawienie do projektowanej inwestycji)
stopień rozwoju infrastruktury technicznej (komunikacja, energetyka, kanalizacja, oczyszczalnie ścieków, gazociągi i rurociągi)
poziom rozwoju zaplecza naukowo-badawczego (obecność ośrodków naukowo-badawczych, wyższych uczelni i szkół kształcenia zawodowego oraz obecność wykwalifikowanej kadry)
możliwości kooperacji (korzyści aglomeracji) - duże skupienie zakładów przemysłowych umożliwia współpracę między nimi
dostępność (ceny) terenów budowlanych
baza energetyczna - dotyczy energochłonnych gałęzi przemysłu, np. hutnictwo metali kolorowych, zakłady chemiczne, które lokalizują się w pobliżu dużych elektrowni
możliwości wystąpienia konfliktów społecznych
stan środowiska naturalnego - nie można umieszczać zakładów przemysłowych w pobliżu obszarów chronionych oraz na glebach I i II klasy bonitacyjnej
przepisy prawne
polityka miejscowej administracji.

2. Funkcje przemysłu
Przemysł - dział produkcji materialnej, w którym wydobywanie zasobów przyrody i dostosowanie ich do potrzeb ludzi odbywa się na dużą skalę, na zasadzie podziału pracy i za pomocą maszyn.
Rozwój przemysłu decyduje o poziomie i tempie rozwoju gospodarczego, gdyż jest jedynym działem gospodarki wytwarzającym środki pracy.
ekonomiczne: dostarczanie miejsc pracy, produkowanie dochodu narodowego, wytwarzanie środków produkcji, wytwarzanie środków konsumpcji, wzrost rozwoju pozostałych działów gospodarki narodowej
społeczne: wzrost stopy życiowej ludności, wzrost statusu społecznego, koncentracja społeczeństwa o określonym wykształceniu, wzrost poziomu technicznego ludności, przyspieszenie procesów urbanizacyjnych
przestrzenne: przemieszczanie się ludności, wzrost przepływu towarów oraz informacji, wzrost koncentracji budynków, zmiana środowiska naturlanego
3. Wysoka technologia
W wieku XX rozpoczął się bardzo intensywny proces rozwoju nowoczesnych i specjalistycznych technologii w wielu branżach gospodarki m.in. w : farmaceutycznej, chemicznej, zbrojeniowej, lotniczej, czy elektrycznej. Powstały: technopolie – obszary na których koncentrują się bieguny technologiczne, parki naukowe – kompleksy biór, laboratoriów, pracowni współpracujących z firmami wdrażajacymi efekty badan do produkcji, park technologiczny – skupisko instytucji naukowo – badawczych. Jest ona rozumiana jako koncentracja w określonych rejonach działalności innowacyjnej z technologicznego punktu widzenia. Są one rejonem, gdzie powstają nowe myśli technologiczne i innowacyjne rozwiązania. Rangą ośrodka o wysokim poziomie technologicznym na skale światową mogą poszczycić się takie miasta jak Londyn i Paryż. Do miana technopolii włącza się również tak zwane parki technologiczne. Tego typu parki to centra innowacyjnych myśli technologicznych, położone na obszarach dużych miast, specjalnie otoczone pasem zieleni. Głównym ich zadaniem jest wdrażanie nowości naukowych oraz technicznych do produkcji typu high-tech. Taki właśnie przemysł specjalistycznych technologii zawiera produkcję rzeczy nadrzędnych jeśli chodzi o przeznaczenie oraz sprawdzających się we wszystkich dziedzinach gospodarczych, jak również w życiu codziennym. Największego znaczenia nabrała elektronika, nastąpiło to od chwili rozpoczęcia wykorzystywania układów scalonych (mikroelektronika). Przemysł typu high-tech należy do bardzo kapitałochłonnych, czego powodem jest wysoki koszt naukowych badań, który stanowi podstawę tego przemysłu. Trwające ciągle unowocześnianie oraz modernizacja systemu produkcyjnego, do czego zmusza rosnąca konkurencja, jeszcze bardziej podnosi koszty funkcjonowania takich zakładów.
Cechą wyróżniającą zakład wysokiego przetwarzania jest także posiadanie wykwalifikowanych pracowników we wszystkich działach firmy (produkcji, zbycie, obsłudze serwisowej). Zasadniczo wszelakie rodzaje tego przemysłu charakteryzują się małym zużyciem surowców. Odznaczają się również krótkim okresem zamrożenia kapitału, dając szybkie zyski. Wszystkie te właściwości determinują inne warunki lokalizacyjne od przemysłu tradycyjnego.


Do najważniejszych warunków możemy zaliczyć:
- Sąsiedztwo ośrodków naukowych (uniwersytetów, placówek naukowych oraz badawczych), które kształciłyby kadrę oraz prowadziły badania naukowe.
- Sąsiedztwo firm z rodzimej branży.
- Dogodna sieć komunikacyjna, która ułatwiałaby szybkie nawiązanie kontaktów.
- Zdrowe środowisko, które jest konieczne w pewnych procesach wysokiej technologii, na przykład: tworzenie półprzewodników (nie zanieczyszczone powietrze), produkowanie krystalicznego krzemu (wymaga czystej wody).
- Ciekawy krajobraz pozytywnie oddziałuje na efektywność oraz intensywność umysłowej pracy.
Powyższe czynniki lokalizacyjne powodują, że przemysł typu high-tech najdogodniejsze dla siebie warunki do rozwoju znajduje na peryferycznych obrzeżach dużych ośrodków miejskich lub na obszarach rolniczych, posiadających dogodne połączenie komunikacyjne z większymi miastami. (w Polsce – Warszawa-Okęcie, czy Kraków)
4. Przemysł w Polsce
Przemysł w Polsce, podobnie jaki i na świecie, rozwijała się etapami, biorąc pod uwagę warunki społeczno-ekonomiczne i sytuację polityczną, stąd też możemy wymienić następujące fazy rozwoju przemysłu:
faza porozbiorowa: od wieku XIX do rozpoczęcia I wojny światowej na ziemiach polskich; wówczas obserwowano duże zróżnicowanie poziomu rozwoju gałęzi przemysłowych, co było odzwierciedleniem istnienia zaborów, najlepiej rozwijał się przemysł w zaborze pruskim, w którym wyznaczono okręgi przemysłowe (rybnicki, sudecki, górnośląski, wrocławski i zielonogórski). Na ziemiach zaboru rosyjskiego przemysł rozwijała się gorzej ale okręgi przemysłowe występowały — warszawski, łódzki, dąbrowski, zaś najgorzej sytuacja wyglądała na ziemiach zaboru austriackiego — tylko bielski okręg przemysłowy
faza dwudziestolecia międzywojennego: zakres czasowy od 1919 do 1939 roku; wówczas rozpoczęto nowe inwestycje w przemyśle, nowe gałęzie przemysłowe doinwestowano, na przykład powstaje port w Gdyni i zaczyna rozwijać się na większa skalę przemysł stoczniowy, powstaje również Centralny Okręg Przemysłowy
faza gospodarki socjalistycznej: to lata od zakończenia II wojny światowej do roku 1989; intensywny rozwój przemysłu ciężkiego, zwłaszcza hutnictwa metali: budowa Nowej Huty w Krakowie, huty w Częstochowie; powstają między innym zakłady siarkowe w zagłębiu Tarnobrzeskim, zakłady azotowe w Puławach czy elektrownia w Solinie, Bełchatowie
faza restrukturyzacji przemysłu: od roku 1989 polegają na przekształceniach i wprowadzeniu innych, bardziej opłacalnych technologii przemysłowych, prywatyzacji wielu zakładów przemysłowych, napływie kapitału zagranicznego na polski rynek, miedzy innymi rozwija się przemysł lekki, elektromaszynowy, a coraz mniejsze znaczenie ma przemysł ciężki.
faza gospodarki rynkowej: przemyśle dominuje kapitał prywatny, wolna konkurencja na rynku, napływ obcego kapitału, swobodny dostęp do informacji. Rozwój przemysłu w Polsce był możliwy dzięki obecności surowców mineralnych, przede wszystkim złoża: węgla kamiennego, węgla brunatnego, rud żelaza, siarki, cynki, miedzi, soli kamiennej, soli potasowej, ropy naftowej i gazu ziemnego; także dobrze rozwiniętej sieci hydrograficznej i zapleczu pracowników. Dlatego też w Polsce mamy okręgi przemysłowe, każdy wyspecjalizowany w wytwarzaniu określonych produktów, zróżnicowany przestrzennie, dający źródło utrzymania dla wielu mieszkańców. Rozwój okręgów przemysłowych jest ściśle powiązany z: rynkami zbytu, polskimi i zagranicznymi, rozwojem bazy technicznej, stosowaniem nowoczesnych technologii produkcyjnych, rozwojem nauki, kadrą specjalistów.