Wody Polski

Wody w Polsce
Spis treści
1. Sieć Rzeczna
2. Jeziora
3. Sztuczne zbiorniki wodne
4. Kanały Rzeczne
5. Bagna i mokradła
6. Wody podziemne (Mineralne)
7. Morze Bałtyckie
8. Deficyt wód
Niemal cały obszar Polski leży w zlewisku Morza Bałtyckiego (ok. 99%) , w dorzeczach Wisły i Odry. W zlewisku Morza Czarnego leży tylko niewielki obszar w rejonie Ustrzyk Dolnych odwadniany przez odpływy Dniestru oraz skrawek Beskidu Wschodniego odwadniany przez Orawę należącą do dorzecza Dunaju. W zlewisku Morza Północnego leżą tylko południowe stoki Gór Stołowych i Gór Bystrzyckich odwadniane przez dopływy Łaby. Elementy sieci hydrograficznej Polski można podzielić na:
naturalne: rzeki, jeziora, bagna i mokradła
sztuczne (antropogeniczne): kanały i zbiorniki retencyjne (sztuczne jeziora)
1. Sieć Rzeczna
Gęstość sieci rzecznej na obszarze Polski jest bardzo zróżnicowana. Bardzo gęsta sieć występuje w Karpatach i Sudetach, co jest uwarunkowane zarówno dużym zasileniem z opadów jak i urozmaiconą rzeźbą (duże spadki) oraz stosunkowo słabo przepuszczalnym podłożem. Bardzo rzadka, prawie czterokrotnie rzadsza niż w górach, jest sieć rzeczna w obrębie wyżyn zbudowanych ze skał węgielnych; Wyż. Śląska, Wyż. Krakowsko-Częstochowska. Wiąże się to ze znaczną infiltracją wód opadowych w uszczelnione i skrasowane podłoże oraz z głęboko zalegającym zwierciadłem wód podziemnych. Również bardzo rzadka sieć rzeczna występuje na terenach pokrytych osadami piaszczystymi. W obrębie Niżu Polskiego gęsta sieć tworzy się wszędzie tam, gdzie występuje nieprzepuszczalne podłoże.
Wisła jest najdłuższą rzeką w Polsce (1 047km) jej źródła znajdują się na stokach Baraniej Góry na wysokości 1 108 m n.p.m. Na obszarze Beskidu Śląskiego Wisła ma charakter potoku górskiego o spadku od kilku do kilkunastu promili, po czym pod Drogomyślem jej spadek gwałtownie maleje i w Kotlinie Oświęcimskiej zaczyna ona mieć charakter rzeki nizinnej. Odcinek od źródeł do ujścia Przemszy zwany jest Małą Wisłą. Profil ujścia Przemszy traktuje się jako początek żeglowności rzeki. Po opuszczeniu Kotliny Oświęcimskiej następuje dalsze zmniejszenie się spadku i rzeka przełamuje się przez wapienie jurajskie w okolicach Krakowa. Rzeka nie ma już tutaj charakteru naturalnego, bowiem na odcinku tym zlokalizowane są aż cztery stopnie wodne (Łączyna, Kościuszko, Dąbie, Przewóz) Średni przepływ Wisły w Krakowie wynosi ok. 90m2/s. Zdarzają się wezbrania, podczas których przepływ wzrasta dwudziestokrotnie (lipiec 1970 r. – 2250 m2/s, lipiec 1997 r. ok.2000 m2/s.) Środkowy bieg rzeki od ujścia Sanu do ujścia Bugu charakteryzuje się spadkiem w granicach od 0,3 do 0,2%. Poniżej ujścia Sanu Wisła pokonuje kolejny przełom, tzw. lubelski. Między ujściem Wieprza i Warszawą znajduje się najbardziej naturalny bieg rzeki o szerokości koryta od 600 do 1000 m z licznymi łachami i starorzeczami. Średni przepływ Wisły wynosi tam ok. 600m2/s. Dolny bieg Wisły jest zaburzony poprzez obecność stopnia wodnego we Wrocławiu, którego cofka ( spiętrzone wody w rzece na pewnym odcinku) sięga aż do Płocka. Od czasu wybudowania stopnia (1970 r.) stwierdza się przyspieszony proces erozji poniżej zapory na długości 9 km. Natomiast na następnym 7-kilometrowym odcinku proces przyspieszonej akumulacji. Przed ujściem do morza Wisła przepływa przez obszar deltowy. Do Bałtyku wpada sztucznym przekopem pod Świbnem (średni przepływ wynosi ok. 1000 m2/s.) oddanym do użytku w 1855r jej ramiona boczne (Nogat, Szkarpawa, Leniwka) odcięta śluzami, przestały mieć znaczenie w odprowadzaniu jej wód.
Źródła Odry znajdują się w Górach Oderskich na terenie Czech. Wypływają one na wysokości 634 m n.p.m. Fidluv kopiec (681 m n.p.m.) Na odcinku pierwszych 50km rzeka ma charakter górski; dopiero w Bramie Morawskiej spadek raptownie maleje i na 105 kilometrze do Odry wpada pierwszy większy dopływ – Opawa. Od tego miejsca rzeka uznana jest za żeglowną. W Ostrowie do Odry uchodzi Ostrowica, a następna Olza, mająca swoje źródła już na terenie Polski – u stóp Baraniej Góry. Przepływ średni Odry na tym odcinku wynosi ok. 50 m2/s, ale podczas wezbrań letnich niekiedy wzrasta kilkunastokrotnie (np. w VIII 1997 r. wynosił 820 m2/s) Począwszy od Koźla Odra jest skanalizowana i stanowi ważny szlak żeglugowy o długości 734 km ( bez toru wodnego Świnoujście – Szczecin) łączący Górny Śląsk z Bałtykiem. Odra w przeciwieństwie do Wisły, nie ma znacznych dopływów (wyjątkiem jest Warta); jej górne i środkowe dorzecze stanowi wąski pas o mniej więcej symetrycznie rozłożonych, niezbyt dużych dopływach. Przepływ średni Odry przed ujściem Warty wynosi ok. 280 m2/s. Ujście Odry znajduję się na południowym krańc u tzw. Roztoki Odrzańskiej, stanowiącej zwężoną zatokę Zalewu Szczecińskiego. Odra odprowadza do Bałtyku średnio 575 m3 wody w ciągu sekundy.
Zmienność przepływów rzek.
Jedną z najważniejszych cech odpływu rzecznego jest jego zmienność. Zależy ona głównie od klimatu, rzeźby i budowy geologicznej. Bardzo dużą zmienność odpływu odznaczają się rzeki Beskickie, co jest spowodowane dużymi deniwelacjami terenu oraz stosunkowo małą retencyjnością skał fliszowych. Warunki klimatyczne wpływające na zmienność przepływów są jednak różne w zachodniej i we wschodniej części Karpat. W części zachodniej dużą zmienność przepływów spowodowana jest głównie częstymi opadami nawalnymi w czasie lata. Wezbrania są gwałtowne i krótkotrwałe. Natomiast w części wschodniej, duża zmienność spowodowana jest głównie włączaniem się na wiosnę do obiegu znacznych zapasów wody nagromadzonych w pokrywie śnieżnej w ciągu zimy (wpływ klimatu kontynentalnego) Stosunkowo niewielką zmiennością – wbrew ogólnym wyobrażeniem – odznaczają się rzeki tatrzańskie. Jest ona spowodowana warunkami klimatycznymi – okres kolejno po sobie następujących roztopów wiosennych w maju łączy się z okresem wzmożonych opadów w czerwcu i lipcu – a przede wszystkim znaczną retencją jezior wysokogórskich. Znacznie mniejszą zmiennością przepływów niż rzeki beskidzkie odznaczają się rzeki sudeckie (z wyjątkiem pasm górskich określających Kotlinę Kłodzką) Tę stosunkowo niewielką zmienność, mimo znacznych deniwelacji i słabej retencji skał paleozoicznych Sudetów, można tłumaczyć wpływem klimatu oceanicznego. Częste opady o niewielkim natężeniu n9ie powodują dużych wezbrań. Jeśli jednak zdarzają się opady nawalne lun rozlewne, to wezbrania, wskutek słabej retencji podłoża, są wyjątkowo gwałtowne i niebezpieczne. Świadczy o tym powódź, jaka miała miejsce w lipcu 1997 r., podczas której zostało zalanych w Polsce ponad 200 tys. Ha w dolinie Odry.
Dużą zmiennością przepływów odznaczają się rzeki w obrębie Nizin Środkowopolskich, co jest głównie spowodowane częstymi i bardzo niskimi przepływami w okresie letnim 9 małe opady, intensywne parowanie) Wzmożone zasilanie występuje w zasadzie raz w roku – na wiosnę – podczas tajania pokrywy śnieżnej. Na nizinach zasłanie ze śniegu zachód szczególnie intensywnie, ponieważ jednocześnie ociepleniu ulegają duże obszary, w krótkim czasie duża ilość wody dostaje się do koryt rzecznych, wskutek czego powstaje wysoka fala wezbraniowa.
Małą zmiennością przepływów odznaczają się rzeki wyżynne. Są to głównie rzeki płynące w obrębie Wyżyny Śląskiej, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Niecki Nidziańskiej, Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Mała zmienność przepływów spowodowana jest głównie dużą retencyjnością uszczelnionych i częściowo skrasowiałych skał węglanowych, w które woda opadowa łatwo wnika przez ponory i szczeliny. Cechujące się dużą wodonośnością skały podłoża rozcinają stosunkowo głębokie doliny. Dzięki dużej retencji podziemnej rzeki. Te są w dużej mierze zasilane wodami podziemnymi, co sprawia, że nie ma tu głębokich niżówek. Po bardzo mroźnych zimach w zlewniach tych rzek zdarzają się niekiedy wezbrania roztopowe związane z utrudnioną infiltracją wód w przemarznięte podłoże.
Najbardziej wyrównanymi przepływami odznaczają się rzeki pojezierzy. Tę mała zmienność przepływów powodują nakładające się na siebie warunki klimatyczne i nie klimatyczne. Klimat zachodnich pojezierzy odznacza się stosunkowo równomiernymi opadami w ciągu całego roku, małą ich intensywnością i częstymi odwilżami śród zimowymi, co sprzyja wsiąkaniu wody i retencji podziemnej. We wschodniej części pojezierzy klimat jest bardziej kontynentalny, mniej sprzyjający wsiąkaniu. Znaczne obszary pojezierzy są bez odpływowe. Warunki infiltracji są tam wyjątkowo korzystne, zwłaszcza na obszarach zbudowanych z dobrze przepuszczalnych utworów piaszczystych. Woda wsiąka w głąb, i następnie drogą podziemną, zasila rzeki. Oprócz podłoża i rzeźby do wyrównania przepływów przyczyniają się tu liczne jeziora. Rzeki na obszarze Polski wykazują także znaczne zróżnicowanie nieregularności przepływów ekstremalnych, tj. max. I min. Największą nieregularnością odznaczają się rzeki karpackie, mniejszą rzeki nizin i wyżyn, a najmniejszą rzeki pojezierza pomorskiego. Wezbrania w Polsce mają genezę roztopową lub wezbraniową.
Niżówki, czyli okresy małych przepływów, zdarzają się w każdej porze roku, rzadko jednak wiosną. Niżówki letnio-jesienne występują na obszarze całej Polski. Są one spowodowane słabym zasileniem rzek w wodę. O głębokości i długotrwałości niżówek decyduje brak opadów oraz nie retencyjność podłoża. Niżówki przebiegają łagodnie na wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, gdzie dominuje zasilenie podziemne. Nawet w okresach posłusznych w rzekach tych dochodzi do stosunkowo niewielkich zmian przepływów.
Nieco odmiennie kształtuje się reżim dużych tranzytowych, przepływających przez różne regiony fizyczno- geograficzne. O reżimie Wisły w jej górnym biegu decydują jej karpackie dopływy wykazujące największy odpływ w lipcu. Poniżej Sanu zaznacza się już wyraźna kulminacja wiosenna. Reżim Wisły w środkowym i dolnym biegu kształtują dopływy odwadniające wyżyny, niziny i pojezierza. Wszystkie te rzeki mają największy odpływ wiosną, dlatego też w dolnym biegu Wisły zaznaczają się bardzo wyraźnie wiosenne spowodowane roztopami. Mniejsze zmiany reżimu wykazuje wzdłuż swojego biegu Odra. Decydujący wpływ na górny reżim Odry mają rzeki sudeckie, odznaczające się największym odpływem w kwietniu. Poniżej ujścia Warty, której maksimum przepływów przypada na marzec, występują, więc prawie równorzędne wezbrania w marcu i kwietniu.
Drogi wodne.
Układ przestrzenny dróg wodnych w Polsce obejmuje dorzecze Wisły i Odry złączone Kanałem Bydgoskim. Najważniejszymi drogami wodnymi są Odra wraz z Kanałem Gliwickim (żeglowna na odcinku od Gliwic do Szczecina) oraz Wisła (żeglowna od ujścia Przemszy do Gdańska). Jakość dróg wodnych ulega pogorszeniu zazwyczaj poniżej stopni wodnych, gdzie dochodzi do nadmiernej erozji lub akumulacji powodujących zmianę parametrów koryta rzeczn3ego np. Wisła we Włocławku. Na ogólną długość 4609 km. Dróg wodnych żeglownych tylko 1560 km jest eksploatowane w przewozach towarowych. Drogi wodne są najtańszym i najczystszym ekologicznie środkiem transportowym służącym głównie do masowych przewozów surowców, materiałów budowlanych i drewna. Do najbardziej ekonomicznych należą drogi wodne o nośności 1000 t i większej. Dodatkowo drogi wodne są wykorzystywane do celów turystycznych; turystyka wodna rozwinęła się przede wszystkim na obszarze pojezierzy.
TEREN POLSKI, BIORĄC POD UWAGĘ UWARUNKOWANIA HYDROGRAFICZNE, LEŻY W ZLEWISKU 3 MÓRZ:
• Morza Bałtyckiego - 99,7%:
o dorzecze Wisły - 55,7%;
o dorzecze Odry - 33,9%;
o rzeki pobrzeża bałtyckiego - 9,3%;
o dorzecze Niemna - 0,8%;
• Morza Czarnego:
o dorzecze Dunaju (Orawa)
o dorzecze Dniestru;
• Morza Północnego:
o dorzecze Łaby (Izera, Orlica).
NAJDŁUŻSZYMI RZEKAMI W POLSCE SĄ :
• Wisła - 1047 km długości
• Odra - 854 km długości (w Polsce - 742 km)
• Warta - 808 km długości
• Bug - 772 km długości (w Polsce - 587 km)

RZEKI BEZPOŚREDNIO UCHODZĄCE DO BAŁTYKU
• Kłodnica
• Parsęta
• Wieprza
o L Grabowa
• Słupia
• Łupawa
• Łeba
• Reda
• Potok Oliwski
• Nogat
• Elbląg
• Pasłęka
• Pregoła (Rosja)
o L Łyna

Lista rzek w Polsce z podaniem dopływu, długości i powierzchnii dorzecza
Nazwa rzeki Dopływ Długość
(km) Dorzecze
(w km²)
Barycz pr.dop. Odry 139 5 526
Biała Nida pr.dop. Nidy 52 1 029
Biała Przemsza lw.dop. Przemszy 64 877
Biebrza pr.dop. Narwii 165 7 051
Bobrek pr.dop. Białej Przemszy 14 –
Bobrza pr.dop. Czarnej Nidy 49 379
Bóbr lw.dop. Odry 270 5 882
Brda lw.dop. Wisły 238 4 634
Brok pr.dop. Bugu 73 811
Brynica pr.dop. Czarnej Przemszy 55 483
Bug lw.dop. Narwii 772 39 420
Bystrzyca lw.dop. Wieprz 70 1 315
Bzura lw.dop. Wisły 166 7 660
Czarna Nida lw.dop. Nidy 64 1 224
Czarna Przemsza pr.dop. Przemszy 63 1 046
Dunajec pr.dop. Wisły 247 6 804
Ełk pr.dop. Biebrzy 114 –
Iłżanka dop. Wisły 77 1 127
Jasiołka pr.dop. Wisłoki 76 513
Kamionka pw.dop. Bugu – –
Kłodnica pw.dop. Odry 95 1 121
Krzna lw.dop. Bugu 120 3 353
Kwisa lw.dop. Bobru 127 1 026
Lubrzanka pr.dop. Czarnej Nidy 34 253
Mała Panew pr.dop. Odry 132 2 132
Moszczenica pr.dop. Bzury 55 515
Narew pr.dop. Wisły 484 75 200
Ner pr.dop. Warty 126 1 866
Nida lw.dop. Wisły 88 3 862
Noteć pr.dop. Warty 480 17 000
Nurzec pr.dop. Bugu 100 2 102
Nysa Łużycka lw.dop. Odry 252 4 297
Lubsza pr.dop. Nysy Łużyckiej 66 914
Nysa Kłodzka lw.dop. Odry 182 4 565
Obra lw.dop. Warty 253 2 813
Obrzyca lw.dop. Odry 66 1 808
Ochnia lw.dop. Bzury 48 578
Odra dop. Bałtyku 854 118 860
Olza pr.dop. Odry 86 1 118
Oława lw.dop. Odry 92 1 167
Ołobok lw.dop. Prosny 36 448
Pilica lw.dop. Wisły 342 9 245
Pisa pr.dop. Narwii 142 4 500
Prosna lw.dop. Warty 217 4 925
Przemsza lw.dop. Wisły 88 2 121
Radomka lw.dop. Wisły 98 2 000
Rawka pr.dop. Bzury 97 1 192
Ropa lw.dop. Wisłoki 79 974
Skawa pr.dop. Wisły 96 1 160
San pr.dop. Wisły 443 16 861
Soła pr.dop. Wisły 89 1 400
Stobnica pr.dop. Wisłoka – –
Stobrawa pr.dop. Odry 78 1 600
Supraśl pr.dop. Narwii 94 1 800
Szkwa pr.dop. Narwii 72 482
Ślęza lw.dop. Odry 79 –
Utrata pr.dop. Bzury 77 792
Warta pr.dop. Odry 762 53 700
Widawa pr.dop. Odry 110 1 716
Widawka pr.dop. Warty 96 2 385
Wieprz pr.dop. Wisły 303 10 400
Wisłok lw.dop. Sanu 220 3 540
Wisłoka pr.dop. Wisły 164 4 110
Wisła dop. Bałtyku 1047 194 424
Wkra dop. Narwi 249 5 300
Wolbórka lw.dop. Pilicy 49 941

2. Jeziora
W Polsce znajduje się ok. 9300 jezior o powierzchni większej niż 1 ha. Zajmują one 1% powierzchni kraju. Najwięcej jezior występuje na pojezierzach: Pomorskim i Mazurskim. W Polsce centralnej i środkowo - wschodniej większych jezior nie ma w ogóle. Misy jeziorne powstały w różny sposób. Znaczna część (ok. 90% ogólnej liczby jezior) ma charakter polodowcowy tzn. powstała na skutek działalności lądolodu i lodowców górskich. Przykładami takich jezior mogą być jeziora : morenowe (J. Mamry), rynnowe (J. Hańcza) oraz liczne wytopiskowe, sandrowe i cyrkowe (jeziora w Tatrach). U wybrzeży Bałtyku wytworzyły się dwa typy jezior: nadbrzeżne (przybrzeżne) są odcięte zatokami morskimi (j. Łebsko, j. Jamno, j. Gardno, j. Sarbsko) oraz deltowe powstające w wyniku akumulacyjnej działalności Odry i Wisły (j. Drużno, j. Dąbie). Na Polesiu Lubelskim poziom wód podziemnych jest wysoki, ze względu na leżącą na słabo przepuszczalnych wapieniach cienką warstwę skał przepuszczalnych. Takie warunki sprzyjały wytworzeniu jezior krasowych (j. Dratów). Misy jezior leżących między Wartą a Notecią powstały w wyniku deflacji (jeziora eoliczne). Rzeki meandrując często tworzą starorzecza, czyli małe jeziorka w dawnych korytach rzek.
NAJGŁĘBSZE JEZIORA W POLSCE:
 Hańcza - maks. głębokość: 108,5 m.
 Drawsko - maks. głębokość: 79,7 m.
NAJBARDZIEJ ZNANE JEZIORA:
Śniardwy
Największe jezioro w Polsce, położone w województwie warmińsko-mazurskim, w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich na wysokości 117 m n.p.m: powierzchnia - 106,6 km2, maksymalna głębokość - 23 m. Jezioro wytopiskowe z 8 wyspami. Śniardwy i jeziora Mamry są ze sobą połączone systemem jezior i kanałów, tworząc razem Wielkie Jeziora Mazurskie.
Mamry
Jezioro w Polsce na Pojezierzu Mazurskim, w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich: powierzchnia - 104 km2 (drugie pod względem powierzchni jezioro w Polsce), maksymalna głębokość - 44 m. Mamry to jezioro polodowcowe (moreny dennej). Składa sie z 6 połączonych ze sobą jezior, z Mamr wypływa rzeka Węgorapa. Przez jezioro prowadzi trasa żeglugowa Węgorzewo - Ruciane-Nida. Na jeziorze znajdują się 33 wyspy, część z nich na jeziorach Mamry i Kisajno tworzy rezerwat ornitologiczny.
Łebsko
Jezioro przybrzeżne w województwie pomorskim na Wybrzeżu Słowińskim: powierzchnia - 7142 ha, maksymalna głębokość - 6,3 m Łebsko leży na terenie Słowińskiego Parku Narodowego. Północny brzeg stanowi Mierzeja Łebska z ruchomymi piaskami, pierwotnie oddzielająca dawną zatokę Morza Bałtyckiego, którą było Łebsko. Przez Łebsko przepływa rzeka Łeba (rzeka). Posiada także połączenie kanałami z jeziorami Gardno i Sarbsko.
Dąbie
Jezioro deltowe pochodzenia polodowcowego, w całości położone w granicach administracyjnych Szczecina. Stanowi przedłużenie koryta Regalicy (Odry Wschodniej). Jest czwartym co do wielkości jeziorem w Polsce: powierzchnia - 56 km2 i jednocześnie największym zbiornikiem wodnym województwa zachodniopomorskiego, głębokość maksymalna sięga do 8 m (na obszarze sztucznie pogłębianego toru wodnego). Jezioro Dąbie można wyraźnie podzielić na dwie części - północne jezioro Dąbie Wielkie i południowe jezioro Dąbie Małe. Jezioro ma dobrze rozwiniętą linię brzegową. Nad jego brzegami znajduje się wiele przystani żeglarskich i marin. Jezioro Dąbie jest jedynym jeziorem w Polsce, gdzie mogą cumować statki pełnomorskie.
Miedwie
Jezioro w północnej Polsce, w województwie zachodniopomorskim, na Równinie Pyrzycko-Stargardzkiej. Miedwie ma połączenia z jeziorami Płoń, Żelewko, Dąbie. Uchodzą do niego rzeki Gowienica i Ostrowica, a przepływa przez nie rzeka Płonia. Nad jeziorem leży miejscowość Morzyczyn - ośrodek turystyczno-wypoczynkowy: powierzchnia 35 km2, maksymalna głębokość 44 m.
Jeziorak
Jezioro rynnowe położone w północno-wschodniej Polsce w obrębie Pojezierza Iławskiego: powierzchnia- 3219 ha, głębokość maksymalna -13 m. Na Jezioraku znajdują się liczne wyspy a największe z nich to Wielki Ostrów. Jezioro połączone jest z Kanałem Ostródzko-Elbląskim. Brzegi jeziora są zalesione - północne wysokie, a południowe niskie.
Wigry
Jezioro położone w północno-wchodniej Polsce, na Pojezierzu Suwalskim na terenie Wigierskiego Parku Narodowego: powierzchnia - 2170 ha, maksymalna głębokość - 73m. Położone wśród lasów Puszczy Augustowskiej - gdzie las porasta prawie 80 % linii brzegowej. Jej rzeźba jest bardzo urozmaicona - od niskich gdzie niegdzie bagiennych - po wyniosłe z kemami i wzgórzami morenowymi. Taka sama rzeźba terenu obejmuje i dno jeziora. Liczne płycizny przeplatają się z podwodnymi dolinami, uskokami i toniami o wyrównanym dnie.
Gopło
Jezioro położone na Pojezierzu Gnieźnieńskim, w województwie kujawsko-pomorskim. Leży na wysokości 77 m n.p.m: powierzchnia - 22 km2, głębokość maksymalną do 16,5 m, a pojemność ok. 170 mln m3. Jest to jezioro rynnowe, pochodzenia polodowcowego, o południkowym przebiegu i rozwidlonym południowym końcu. Przez Gopło przepływa Noteć, a nad jej północnym brzegiem leży Kruszwica. Linia brzegowa jest niska, urozmaicona, z licznymi zatokami i półwyspami, w niektórych miejscach brzegi zabagnione. Na Gople znajdują się liczne wyspy.Połączone jest z Wartą kanałami i tworzy drogę wodną.Nad Gopłem znajduje się rezerwat ornitologiczny. Nazwa jeziora wiąże się ze słowiańskim plemieniem Goplan oraz z legendami o królu Popielu i Goplanie.
Hańcza
Jezioro położone na Pojezierzu Wschodniosuwalskim. Głębokość tego jeziora wynosi 108,5 m i jest to najgłębsze jezioro w Polsce, powierzchnia 304,4 ha. Przez Hańczę przepływa rzeka Czarna Hańcza. Jest to jedno z największych jezior na suwalszczyźnie. Z powodu swojej głębokości, a zarazem, dzięki wysokim, podwodnym ścianom, jezioro Hańcza jest atrakcyjnym miejscem dla uprawiania nurkowania.
Wielki Staw Polski
Drugie co do wielkości (34,14 ha) jezioro w Tatrach, w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, pomiędzy masywami Miedzianego i Koziego Wierchu. Wielki Staw Polski jest najgłębszym (79,3 m) i najbardziej pojemnym (12 967 tys. m3) jeziorem tatrzańskim. Leży w przegłębieniu dna cyrku lodowcowego Doliny Pięciu Stawów Polskich, powstałym w miejscu zbiegania się kilku lodowców. Z jeziora wypływa potok Roztoka. Równolegle do północnego brzegu stawu biegnie znakowany szlak na Zawrat.
Morskie Oko
Najsłynniejsze i uważane za największe jezioro w Tatrach, położone w Dolinie Rybiego Potoku, u stóp Mięguszowieckich Szczytów. Wysokość 1393 m n.p.m., długość 862 m, maksymalna szerokość 566 m, powierzchnia (wg różnych pomiarów) 34,54-34,92 ha, głębokość 50,8 m. Morskie Oko jest jeziorem polodowcowym, ale nie karowym - powstało w przegłębieniu dna żłobu lodowcowego, zamkniętym wałem moreny czołowej.

NAJWIĘKSZE JEZIORA W POLSCE

Nazwa Głębokość Pojezieże
Hańcza 108,5 Suwalskie
Drawsko 79,7 Drawskie
Wielki Staw 79,0 Tatry
Wigry 73,0 Suwalskie
Wdzydze 68,0 Kaszubskie
Babięty Wielkie 65,0 Mrągowskie
Morzycko 60,0 Myśliborskie
Piłakno 56,6 Mrągowskie
Ełckie 56,0 Ełckie
Isąg 54,5 Olsztyńskie
Wulpińskie 54,5 Olsztyńskie
Łańskie 54,0 Olsztyńskie
Pluszne 52,0 Olsztyńskie
Rajgrodzkie 52,0 Ełckie
Morskie Oko 51,0 Tatry
Mokre 51,0 Mrągowskie
Ryńskie 51,0 Kraina Wielkich Jezior
Leleskie 49,0 Olsztyńskie
Buwełno 49,0 Suwalskie
Bobięcińskie 48,0 Bytowskie

Nazwa Pow. w ha (głębokość) Pojezieże
Śniardwy 11383 (23) Kraina Wielkich Jezior
Mamry 10495 (44) Kraina Wielkich Jezior
Łebsko 7142 (6,3) Przybrzeżne Bałtyku
Dąbie 5600 (4,2) Szczecińskie
Miedwie 3527 (44) Szczecińskie
Jeziorak 3460 (12) Iławskie
Niegocin 2604 (40) Kraina Wielkich Jezior
Gardno 2469 (2,6) Przybrzeżne
Jamno 2240 (3,9) Przybrzeżne
Wigry 2187 (73) Suwalskie
Gopło 2180 (16) Gnieźnieńskie
Roś 1888 (32) Suwalskie
Drawsko 1866 (79) Drawskie
Wielimie 1865 (5,5) Drawskie
Nidzkie 1831 (24) Suwalskie
Bukowo 1747 (2,8) Przybrzeżne
Rajgrodzkie 1514 (52) Ełckie
Lubie 1467 (46) Ińskie
Żarnowieckie 1432 (19) Przybrzeżne
Charzykowskie 1367 (30) Bytowskie
Drużno 1289 (2,5) Żuławy
Selmęt Wielki 1273 (22) Ełckie
Narie 1266 (44) Iławskie
Powidzkie 1175 (46) Gnieźnieńskie
Tałty 1160 (44) Kraina Wielkich Jezior
Raduńskie 1125 (43) Kaszubskie
Orzysz 1085 (36) Kraina Wielkich Jezior
Wdzydze 1068 (68) Kaszubskie
Wicko 1059 (6,0) Przybrzeżne
Łańskie 1050 (54) Olsztyńskie
Dadaj 1002 (40) Olsztyńskie

3. Sztuczne zbiorniki wodne
W Polsce istnieje 98 sztucznych zbiorników wodnych (stan na 1994) o pojemności powyżej 1 hm³. Spośród nich blisko połowę uruchomiono przed II wojną światową, w tym najstarszy zbiornik wodny na obszarze Polski - zbiornik Mylof 1848 na Brdzie.
Poniższa lista przedstawia ważniejsze polskie zbiorniki wodne ułożone w podziale na dorzecze Wisły i Odry. W każdym z nich najpierw wymieniane są zbiorniki powstałe na głównej rzece, a później w kolejności, w jakiej uchodzą do niej rzeki, na których powstały zbiorniki.
Uwaga: potocznie przyjęło się nazywać sztuczne zbiorniki wodne jeziorami, choć nazwa ta zarezerwowana jest dla naturalnych zbiorników wodnych. Tutaj przyjęto używane powszechnie nazwy, które stosuje m.in. PPWK.
Największe sztuczne zbiorniki wodne w Polsce
Lp. pojemność powierzchnia wysokość piętrzenia/spadu
zbiornik hm³ zbiornik km² zbiornik m
1 Solińskie 472,0 Włocławskie 70,4 Solińskie 60,0
2 Włocławskie 408,0 Jeziorsko 42,3 Czorsztyńskie 54,5
3 Czorsztyńskie 231,9 Siemianowskie 32,5 Mietkowskie 46,7
4 Jeziorsko 202,8 Goczałkowickie 32,0 Klimkówka 36,1
5 Goczałkowickie 166,8 Zegrzyńskie 30,3 Rożnowskie 31,5
LISTA ZBIORNIKÓW WODNY
o Jezioro Budzisławsko-Suszewskie – (Jezioro Ostrowsko-Wójcińskie) (1978)
o Jezioro Chańcza – Czarna Staszowska (1984)
o Jezioro Czanieckie– Soła
o Jezioro Czchowskie – Dunajec (1948)
o Jezioro Czorsztyńskie – Dunajec (1997)
o Jezioro Dębe – Narew (1963)
o Jezioro Dobczyckie – Raba (1986)
o Jezioro Dziećkowice – Soła i Skawa (1976)
o Jezioro Dzierżno Duże – Kłodnica (1964)
o Jezioro Goczałkowickie – Mała Wisła (1956)
o Jezioro Jeziorsko – Warta (1986)
o Jezioro Klimkówka – Ropa (1994)
o Jezioro Koronowskie – Brda (1960)
o Jezioro Kozłowa Góra – Brynica (1939)
o Jezioro Mietkowskie – Bystrzyca (1986)
o Jezioro Międzybrodzkie – Soła (1936)
o Jezioro Myczkowieckie – San (1960)
o Jezioro Mylof – Brda (1848)
o Jezioro Nyskie – Nysa Kłodzka (1972)
o Jezioro Ostrowsko-Wójcińskie – (Kanał Ostrowo-Gopło) (1979)
o Jezioro Otmuchowskie – Nysa Kłodzka (1933)
o Jezioro Piaski-Szczygliczka - Ołobok (1978)
o Jezioro Pilchowickie – Bóbr (1912)
o Jezioro Pławniowice – Potok Toszecki (1976)
o Jezioro Poraj – Warta (1978)
o Jezioro Porąbka – Soła (1936)
o Jezioro Powidzkie – Meszna (1965)
o Jezioro Próba – Żeglina (2001)
o Jezioro Przeczyce – Czarna Przemsza 1963
o Jezioro Rożnowskie – Dunajec (1943)
o Jezioro Rybnickie – Ruda (1972)
o Jezioro Siemianowskie – Narew (1995)
o Jezioro Słup – Nysa Szalona (1978)
o Jezioro Solińskie – San (1968)
o Jezioro Sromowce Wyżne – Dunajec (1994)
o Jezioro Sulejowskie – Pilica (1973)
o Jezioro Świnna Poręba – Skawa (w budowie)
o Jezioro Topola – Nysa Kłodzka (2002)
o Jezioro Tresna – Soła (1967)
o Jezioro Turawskie – Mała Panew (1948)
o Jezioro Włocławskie – Wisła (1970)
o Jezioro Zegrzyńskie – Narew (1963)
o Jezioro Żywieckie – Soła (1967)
• inne
o Jezioro Orawskie - Orawa (rok?) - zapora znajduje się na terytorium Słowacji

4. Kanały Rzeczne
Kanał wodny - sztuczny ciek wodny, fragment drogi wodnej, którego celem jest połączenie istniejących naturalnych dróg wodnych. Tak powstałe drogi wodne znacznie ułatwiają żeglugę i wydatnie skracają czas podróży statków.
Kanał wodny łączący dwa morza to kanał żeglugi morskiej. Prowadzi się je zazwyczaj przez wąskie przesmyki. Niektóre z nich skróciły drogę statków nawet o kilka tysięcy kilometrów. Czasami za kanał żeglugi morskiej uznaje się pogłębiony tor wodny w płyciznie oddzielającej dwa akweny.
Natomiast kanał wodny łączący rzeki i jeziora to kanał żeglugi śródlądowej. Gęsta sieć rzeczna i przecinające je kanały tworzą śródlądowe szlaki wodne. Najkorzystniejsze jest budowanie kanałów w miejscach, gdzie dział wód jest stosunkowo niski, a żeglowne odcinki wód zbliżają się do siebie na małą odległość. Kanał Elbląski
Do pokonywania różnic poziomów wody wynikających z ukształtowania terenu służą śluzy lub pochylnie.
Łączna długość sztucznych kanałów żeglownych w Polsce wynosi obecnie 440 km. Najdłuższy jest Kanał Wieprz-Krzna (liczy 140 km) przekopany w 1961.
WAŻNIEJSZE KANAŁY ŚRÓDLĄDOWE W POLSCE:

o Kanał Augustowski
o Kanał Bachorze
o Kanał Bartnicki
o Kanał Bródnowski
o Kanał Bucowski
o Kanał Bydgoski
o Kanał Bystry
o Kanał Elbląski
o Kanał Gliwicki
o Kanał Głuszyński
o Kanał Gocławski
o Kanał Grabowski
o Kanał Grodzki
o Kanał Jagielloński
o Kanał Jegliński
o Kanał Juranda
o Kanał Kaszubski
o Kanał Kędzierzyński
o Kanał Królewski
o Kanał Lelecki
o Kanał Łasica
o Kanał Łączański
o Kanał Mazurski
o Kanał Mosiński
o Kanał Niegociński
o Kanał Notecki
o Kanał Obrzański
o Kanał Parchański
o Kanał Panieński
o Kanał Piastowski
o Kanał Piękna Góra
o Kanał Rybny
o Kanał Rycerski
o Kanał Ślesiński
o Kanał Śniardwy–Roś
o Kanał Turośl
o Kanał Warta–Gopło
o Kanał Wdy
o Kanał Wieprz-Krzna
o Kanał Wrocławski
o Kanał Wystawowy
o Kanał Żerański
o Wielki Kanał Brdy


KANAŁY W POLSCE
Kanały w Polsce Przeznaczenie Połączenie Długość w km. Rok uruchomienia
Wieprz – Krzna –––– Wieprz – Krzna Poł. 140,0km 1961r.
Augustowski –––– Czarna Hańcza – Biebrza 80,0akm 1840r.
Elbląski Turystyka J. Drwęckie – J. Druzno 62,5km 1850r.
Ślensiński Turystyka Warta – J. Gopło 32,0km 1950r.
Gliwicki Transport Kłodnica (Gliwice) – Odra 41,2km 1941r.
Notecki –––– Noteć – Kanał Bydgoski 25,0km 1892r.
Bydgoski Transport Brda – Noteć 24,7km 1963r.
Żerański –––– Wisła – Noteć 17,6km 1963
Łęczyński –––– Wisła (Jaz) – Wisła (Łączony) –––– ––––
5. Bagna i mokradła
Krótka historia bagien w Europie
Po ustąpieniu lodowca w Europie, kiedy klimat był znacznie wilgotniejszy i chłodniejszy zajmowały one znacznie większą niż dzisiaj powierzchnię kontynentu. Początkowo miały one dla człowieka znaczenie obronne – trudno było pokonać barierę bagien wypełniających doliny rzeczne w zdobywaniu nowych terenów. Na suchych wyspach otoczonych trzęsawiskami ludność mogła też chronić się w czasie ataków nieprzyjaciela.

Bagna i mokradła: Są jednocześnie torfowiskami, zatem powstają w wyniku zarastania jezior roślinnością. Szacuje się, że w Polsce jest 49 tys. torfowisk, zajmujących ok. 4% ogólnej powierzchni kraju. Najwięcej torfowisk występuje w dolinach dwóch rzek: Narwi i Biebrzy. W Polsce mamy zarówno torfowiska niskie, zasilane wodami gruntowymi (występują w dolinach rzek i w miejscach dawnych jezior) oraz torfowiska wysokie, zasilane tylko wodami z opadów atmosferycznych (występują na obszarach zbudowanych ze skał nieprzepuszczalnych oraz na płaskich wierzchowinach).
Rów melioracyjny - to budowla wodna, w formie otwartego rowu będącego sztucznym ciekiem wodnym. Służy najczęściej do odwadniania terenu meliorowanego, czasem także do nawadniania (podsiąkowego) otaczającego terenu.
W zależności od ilości odprowadzanej wody rozróżnia się rowy o różnej wielkości przekroju poprzecznego — tworzące systemy melioracyjne. Większe rowy melioracyjne pełnią często w melioracji funkcję odprowadzalników.

Bielawskie Błota,

6. Wody podziemne (Mineralne)
WODY PODZIEMNE - są jednym ze składników hydrosfery.
Hydrosfera to wodna powłoka ziemska czyli woda we wszystkich stanach skupienia.
WODY PODZIEMNE powstają w wyniku przesiąkania przez warstwy przepuszczalne i szczeliny uskoków tektonicznych w skorupie ziemskiej wód opadowych i powierzchniowych. Wody podziemne są jedną z postaci wody na ziemi . Inne to oceany, morza ,jeziora , rzeki ,źródła , woda w biosferze , woda w atmosferze - to postacie wody w stanie ciekłym , stały - lądolody ,lodowce górskie ,kryształki lodu w atmosferze i stan gazowy - woda w atmosferze.
RODZAJE WÓD PODZIEMNYCH w zależności od zalegania
Wody zaskórne - warstwa wodonośna leżąca pod powierzchnią ziemi , znajdująca się pod bezpośrednim wpływem zmian atmosferycznych. Ich ilość jest uzależniona od wielkości opadów . Podlegają one wahaniom temperatur . Są zwykle silnie zanieczyszczone .
WODY GRUNTOWE - woda znajduje się w strefie nasyconej, lepiej przefiltrowane , podlegają tylko rocznym wahaniom temperatur.
Występuje tu warstwa wodonośna -strefa nasycona wodą wypełniającą wodne przestrzenie i pory skał.
WODY GŁĘBINOWE - silnie zmineralizowane nie podlegają wahaniom temperatur i parowaniu . Mogą samoczynnie wypływać na powierzchnię tworząc źródła (dolinne ,warstwowe , szczelinowe )
FORMY WYSTĘPOWANIA
WODY ARTEZYJSKIE - wody znajdujące się w niecce geologicznej, w warstwie wodonośnej pomiędzy dwiema warstwami nieprzepuszczalnymi. Wypływają pod naporem ciśnienia hydrostatycznego.
WODY KRASOWE - wody płynące w skałach wapiennych.
Wody podziemne przybierają różne formy . Jedną z nich jest źródło.
ŹRÓDŁO - to naturalny ,ześrodkowany w jednym miejscu wypływ wody podziemnie na powierzchnię terenu .
Możemy wyróżnić dwa rodzaje źródła:
ZSTĘPUJĄCE - których przyczyną jest siła ciężkości
WSTĘPUJĄCE - których przyczyną wypływów jest ciśnienie hydrostatyczne.
Miejsce wypływu źródła zależy od rzeźby terenu i budowy geologicznej , a przede wszystkim od formy , jaką tworzy warstwa nieprzepuszczalna.
Inną formą wody podziemnej jest kros. Kros to inaczej działalność wody w skałach , węglowych , gipsowych ,wapiennych , halcytach , magnezytach ,dolomitach , marglach. WODY TERMALNE -to także jedna z wielu form wód podziemnych . Wody termalne to woda powyżej 1000 C. Są to cieplice , termy oraz gejzery - gorące źródła , obszarów wulkanicznych, w których woda samoczynnie wytryskuje w regularnych odstępach czasu.
Ostatnia forma wód podziemnych to wody mineralne , są to wody ,które zawierają ponad 0,1 g soli mineralnej na 1 litr , lub mniejsze ilości pierwiastków lub związków aktywnych leczniczo .
Rozróżnia się wodoro-węglanowe - chlorkowe - siarczanowe . Ze względu na skład chemiczny wyróżnia się SOLANKI - zawierające sól kamienną i sole magnezu, szczawy – zaw. kwaśne węglany wapnia i sodu oraz związki żelaza.
Wody siarczane zaw. siarczki sodu i wapnia wody arsenowe i wody radoczynne.

7. Morze Bałtyckie

Etapy powstawania współczesnego Bałtyku rozpoczął się w trakcie zaniku ostatniego lądolodu w plejstocenie. Wyróżnia się kilka faz rozwoju Morza Bałtyckiego, charakteryzujących się zmianami warunków klimatycznych, hydrologicznych i biologicznych.
Około 11 tys. lat temu przed czołem topniejącego lądolodu utworzył się zbiornik słodkiej wody, tzw. bałtyckie jezioro lodowe(zaporowe). Zbiornik ten nie miał połączenia z oceanem, a jego poziom leżał znacznie niżej niż obecnie. Około 10 tys. lat temu doszło, przez oswobodzone od lądolodu obniżenie w środkowej Szwecji, do kontaktu zbiornika bałtyckiego z wodami oceanu. Wzrosło wówczas zasolenie Bałtyku i pojawiła się fauna morska, między innymi małż Yoldia arctica, stąd tę fazę rozwoju Bałtyku nazwano morzem yoldiowym. Zbiornik ten miał przez pewien czas kontakt z Morzem Białym. Jego poziom był znacznie niższy od dzisiejszego (o około 50 m), a linia brzegowa przebiegała około 20 km na północ od obecnej.
Około 8 tys. lat temu Półwysep Skandynawski, uwolniony od nacisku lądolodu, podnosząc się, odizolował basen Bałtyku, przekształcając go w jezioro. Rozpoczęła się faza słodkowodnego jeziora ancylusowego, którego nazwa pochodzi od żyjących wówczas w Bałtyku mięczaków - Ancylus fluviatilis. Chociaż poziom wód podniósł się wtedy o około 30 m, to nadal nie osiągnął dzisiejszego poziomu. Obniżanie się południowego Bałtyku oraz dalsze ocieplanie klimatu doprowadziło około 7 tys. lat temu do wielkiej transgresji morskiej (zalewu). Rozpoczęła się faza morza litorynowego, którego nazwa pochodzi od żyjącego w nim w owym czasie ślimaka - Littorina littorea. Przebieg południowej linii brzegowej był wówczas zbliżony do dzisiejszego, jednak bardziej urozmaicony, z licznymi zatokami, wyspami i półwyspami. Dalsze podnoszenie się Skandynawii spłyciło cieśniny duńskie, co utrudniało dopływ słonych wód oceanicznych.
W wysładzającym się morzu około 2,5 tys. lat temu pojawił się słodkowodny ślimak Lymnaea ovata (stąd morze lymnaea). Wraz z ochłodzeniem klimatu nastąpiły kolejne zmiany w faunie morskiej aż do średniowiecza, kiedy pojawił się małż piaskołaz Mya arenaria. Jego nazwę nosi ostatnia faza rozwoju Bałtyku - morze mya. Nazwa Bałtyk (Mare Balticum) przyjęta się w XI wieku i pochodzi prawdopodobnie od starosłowiańskiego słowa blato, oznaczającego wielką, słoną wodę. Współcześnie kształtują go ruchy epejrogeniczne – pionowe do góry.
Współczesny Bałtyk ukształtowany został 2000 lat temu. Jest morzem śródziemnym północnej Europy. Jest to stosunkowo małe, płytkie, szelfowe morze leżące w umiarkowanej strefie klimatycznej. Morze Bałtyckie jest rozciągnięte równoleżnikowo i południkowo. Otoczone Półwyspem Skandynawskim i brzegami środkowej i wschodniej Europy pozostaje w łączności z wodami wszechoceanu poprzez wąskie cieśniny duńskie: Sund, Mały i Wielki Bełt, Kattegat oraz wodami Kattegatu i Skagerraku, w uproszczeniu od Skagen do Marstrand.
W instrukcji Międzynarodowego Biura Hydrograficznego w Monaco (IHB Monaco (Limites..., (1953)) obszar Morza Bałtyckiego jest ograniczony do linii przebiegających przez południowe wyloty cieśnin: Sund oraz Wielkiego i Małego Bełtu. Jednak zwykle za granicę zachodnią Bałtyku przyjmuje się progi w cieśninach duńskich: Darsser (głębokość ok. 15 m) w Wielkim Bełcie, oraz Drogen (głębokość ok. 7m) w cieśninie Sund. Jeszcze inną granicę morza wyznacza linia poprowadzona od północnego cypla Półwyspu Jutlandzkiego (przylądek Grenen) do wyspy Tjrn (Szwecja). Powierzchnia Bałtyku wynosi tylko ok. 400 tys. km2. średnia głębokość wynosi ok. 55 m (maksymalna ok.460m - głębia Landsort), co daje objętość w przybliżeniu 20 tys. km3.
Słabe połączenie naszego morza z wodami oceanu, niewielka średnia głębokość,
wydłużony kształt powodują, że jest ono nieprzeciętne.
TOPOGRAFIA DNA
Topografia współczesnego Bałtyku jest wynikiem działań kilku działających, bądź kolejno zmieniających się, czynników jak najściślej jednak związanych z procesem zlodowacenia.
Czynniki te to:
• Cofanie się lądolodu, ściślej mówiąc, stopniowe topnienie lodowca, który pokrywał masyw Skandynawski. W związku z tym wyzwalały się ogromne ilości wód, spływających rzekami po przedpolu lodowca w kierunku południowym lub ku zachodowi, wody te wypełniały zagłębienia terenowe.
• Żłobiąca rola lodowca. Cały obszar Bałtyku właściwego z jego głębokimi rynnami to dzieło lodowca.
• Potężny nacisk lodowca spowodował pewne pogrążanie się skorupy ziemskiej w bardziej plastyczne podłoże. Następstwem tego ruchu pionowego było wtargnięcie wód z otwartego morza od zachodu. Gdy lądolód znów topniał i obszar Skandynawii znalazł się pod mniejszym ciśnieniem, równowaga izostatyczna została zakłócona i zaznaczył się ruch powolny i stopniowy w przeciwnym kierunku, który trwa do dziś.
• Topnienie lodów na obszarze półkuli północnej i wyzwolenie ogromnej ilości wody, spowodowało transgresję morza w lądowe zagłębienia i niziny.
W oparciu o topograficzne dane, dobrze rozwiniętą linie brzegową, obecność szeregu wysp oraz urozmaiconą rzeźbę dna możemy wyodrębnić (w obszarze morza) oddzielne trzy akweny (baseny): południowy - Basen Bornholmski, środkowy - Basen Gotlandzki i północny - Basen Botnicki. Istnieje jeszcze dokładniejszy podział na akweny: Kattegat, Morze Bełtów, Bałtyk Południowy, Bałtyk Środkowy, Zatoka Ryska, Zatoka Fińska, Botnik Południowy, Botnik Północny.
W Basenie Bornholmskim pierwsza z kolei Głębia Arkońska, nieznacznie przekraczająca
głębokość 50 m., sięga po wyspę Bornholm, druga rozleglejsza i głębsza Głębia Bornholmska, o maksymalnym zagłębieniu 105 m, znajduje się na wschód od wyspy. Od północy łączy je Rynna Bornholmska, położona między Bornholmem a wybrzeżem szwedzkim. Rynny nader charakterystyczne dla topografii dna Bałtyku, stanowią węższe wydłużone zagłębienia łączące rozleglejsze głębie.
Basen Gotlandzki, najrozleglejszy i najgłębszy, o południkowym przebiegu, sięga po wyniosły rejon pasma Wysp Alandzkich i szkier fiński, który oddziela go od Basenu Botnickiego. Rozległa Głębia Gotlandzka, o maksymalnym zagłębieniu 250 m, leży na wschód od wyspy Gotlandii, nieco na północny-zachód od niej, między Gotlandią a Sztokholmem znajduje się najgłębsze miejsce na Bałtyku - Jama Landsort (459 m). W południowym rejonie Basenu Gotlandzkiego leży Głębia Gdańska (113 m), połączona z Głębią Bornholmską Rynną Słupską.
W przeciwieństwie do obu omówionych basenów tworzących Bałtyk właściwy Basen Botnicki jest raczej wielką zatoką, przedzieloną wyniosłością dna, wynoszącą się na 30-50 m pod powierzchnię wody, na dwa rejony: południowy, głębszy maksymalnie do 294 m, tzw. Morze Botnickie i północny - właściwą Zatokę Botnicką, o największym zagłębieniu 140 m.
Głębie i łączące je rynny szczególnie charakterystyczne dla topografii dna, razem z wyniesionymi piaszczysto- kamienistymi ławicami (Odrzana- minimalna głębokość 6 m, Orla 5 m, Słupska 8 m, Hobufg 12 m, i środkowa 9 m) będącymi pozostałością moren, świadczą o przeważających wpływach lodowcowych, tak wyraźnie zaznaczonych w rzeźbie dna Bałtyku. Naturalna regionizacja morza wypływa z tej lodowcowej rzeźby.
Zatoki Morza Bałtyckiego również mają dno urozmaicone. W Zatoce Fińskiej, wzdłuż jej osi ciągnie się głęboka rynna (średnia głębokość 100 m, maksymalna 123 m). Zatoka Ryska jest akwenem płytkim ze średnią głębokością 23 m i maksymalnymi głębokościami w środku akwenu do 62 m. W Południowym Bałtyku można wyróżnić jeszcze dwie mniejsze zatoki: Pomorską (głębokość maksymalna 15 m) i Gdańską (116 m) mające dość szerokie połączenie z Bałtykiem oraz typowe zalewy przybałtyckie - płytkie (głębokość rzędu kilku metrów), o stosunkowo dużej powierzchni i wąskim połączeniu z morzem: Zalew Szczeciński (powierzchnia 678 km2), Zalew Wiślany (838 km2) oraz Zalew Kuroński (1613 km2).
WYSPY
Morze Bałtyckie ma wiele wysp, największe z nich to Fionia, Zelandia, Lolland, Falster i wiele innych w Morzu Bełtów oraz Bornholm, Rugia, Gotlandia, Olandia, a także Sarema, Hiuma i inne u brzegów Estonii (Vormsi, Muhu) oraz Wyspy Alandzkie i pojedyncze wyspy w Zatoce Botnickiej (Hormon, Angeson, Vallgrund, Hailuoto).
Dzięki takiej właśnie topografii Bałtyk możemy podzielić na dwa zasadnicze różniące się warunkami hydrologicznymi części, oddzielone od siebie barierą Wysp Alandzkich: część północną - Botnicką i część południową obejmującą pozostały obszar Bałtyku. Gdy wpływający z Morza Północnego prąd przydenny płynie z zachodu na wschód, droga jego prowadzi od Głębi Arkońskiej przez Rynnę Bornholmską do Głębi Bornholmskiej, a następnie przez Rynnę Słupską do Głębi Gotlandzkiej i Głębi Gdańskiej. Przeprowadzony wzdłuż tej linii przekrój dna wskazuje wyraźnie naturalny podział naszego morza na omawiane wcześniej baseny. Podział ten ma zasadnicze znaczenie dla życia w tym morzu.
LINIA BRZEGOWA
Wybrzeże Bałtyku jest niezwykle zróżnicowane. Linia brzegowa jest bardzo rozwinięta, z licznymi zatokami, m.in. Botnicką, Fińską, Narewką, Ryską, Gdańską, Pomorską, Meklemburską, Liońską, Hanu. Brzegi Bałtyku kształtowały się pod wpływem ruchu wody morskiej, zależnie od swojej budowy geologicznej. Na wybrzeżach Szwecji, Finlandii w związku z działalnością niszczącą lądolodu powstało wybrzeże fiordowo-szkierowe. Wybrzeża Skandynawskie są skaliste, wysokie. Południowe wybrzeże Bałtyku, Polskie określa się jako mierzejowo-zalewowe (budowane przez morze, tereny nisko położone są zalewane) z mierzejami - Wiślaną, Helską, Kurońską. Południowe wybrzeża Bałtyku są w przeważającym stopniu niskie i piaszczyste – typ wydmowy w miejscach gdzie występują niskie obszary pradolinie, często zabagnione. Na południu występują też wybrzeża klifowe(morze niszczy wysoki brzeg - Wyspa Wolin, Gdynia, Jastrzębia Góra, Estonia)w miejscach, gdzie morze podchodzi do wysoczyzny morenowej (z przewagą glin, głazów).
RUCHY WODY MORSKIEJ
Na Bałtyku występują lokalne prądy morskie:
- Powierzchniowy prąd wody słodkiej (opadowej), płynący na zachód,
- Głębinowy prąd wody słonej przynoszący słone wody z Morza Północnego,
- Dryfy powodujące potok rumowiska skalnego, szczególnie piasku i tworzenie mierzei (przy wybrzeżach południowych).
Ruchy wody morskiej:
- Falowanie (spowodowane wiatrem) jest niewielkie - do 3 metrów, fala sztormowa piętrzy fale o dodatkowe 2 metry, a ich długość wynosi 60-80 m. Krótki okres i duża stromość sprawiają, że są niebezpieczne dla żeglugi.
Jest akwenem burzliwym i niebezpiecznym, o czym świadczą katastrofy promów pasażerskich. l4 stycznia 1993 r. zatonął polski prom "Jan Heweliusz", płynący ze Świnoujścia do Ystad w Szwecji. Zginęło wówczas 55 osób. Kilkanaście miesięcy później, 28 września 1994 r., zatonął estoński prom "Estonia". Zginęły 852 osoby. Do takich tragedii dochodzi jednak przede wszystkim z winy człowieka, a morze wykorzystuje jedynie jego błędy.
- Pływy dochodzą maksymalnie do kilkudziesięciu centymetrów – największe w cieśninach duńskich. Kattegat – 40cm. Zatoka Kolońska – 10cm. Najmniejsze na 5-2cm na południowych wybrzeżach. Pływy są małe, ponieważ fala pływowa z Morza Północnego zanika w płytkich cieśninach duńskich.
TEMPERATURA
Bałtyk, w porównaniu z sąsiadującym Morzem Północnym, jest chłodniejszy zimą, a cieplejszy latem. Przy brzegach najwyższe temperatury powierzchniowej warstwy wody, w granicach od 23C do 25C, występują w lipcu i sierpniu. W lutym temperatury są najniższe i wynoszą około 2C, jednak w czasie mroźnych zim spadają nawet poniżej 0C. Północne części morza - Zatoka Botnicka i wschodnia część Zatoki Ryskiej - zamarznięte są przeciętnie od listopada do maja. U wybrzeży Bałtyku Południowego okres zlodzenia jest znacznie krótszy, lód tworzy się zwykle w styczniu, a zanika na początku marca. Zlodzenie morza u polskich wybrzeży jest przeważnie niewielkie. Zdarzają się jednak mroźne zimy (np. 1986/1987), kiedy całe wybrzeże pokrywają różne formy lodu. Temperatura Bałtyku zależy od szerokości geograficznej i od zasolenia ( słona woda łatwiej zamarza).
ZASOLENIE
Zasolenie Bałtyku jest najniższe na świecie. W porównaniu z oceanem, wody Bałtyku są zaledwie słonawe. Przeciętne zasolenie wynosi około 7%o i jest pięciokrotnie mniejsze od średniego zasolenia wszechoceanu (35%o). Wpływają na to warunki klimatyczne, duże zlewisko oraz utrudniony kontakt z wodami oceanu. Bałtyk jest morzem chłodnym, więc jego parowanie jest znacznie ograniczone.
Zasolenie zmniejszają również liczne rzeki dużego zlewiska, będące źródłem słodkich wód. Przez wąskie, o wysokich progach, płytkie cieśniny duńskie (8-18 m głębokości) ograniczony jest także kontakt Bałtyku z wodami oceanicznymi. Słabo zasolone, lżejsze wody wypływają przy powierzchni przez cieśniny na zachód. Natomiast od strony Atlantyku, przy dnie, dochodzi do okresowych wlewów bardziej zasolonych wód oceanicznych. Powierzchniowe wody Bałtyku są bardzo słabo zasolone - od około ł0%o w części zachodniej i 7%o w części środkowej do około 3%o w zatokach Botnickiej i Fińskiej.
Zasolenie zależy ono od:
- Głębokości. Zasolenie wód dennych w cieśninach duńskich wynosi około 20%o, w Głębi Gdańskiej 13-14`%o, a w zatokach Fińskiej i Botnickiej 5-8%o.
- Wody wpadające rzekami do morza obniżają zasolenie,
- Opady obniżają zasolenie,
- Utrudniona wymiana wody z Atlantykiem obniża zasolenie,
- Parowanie wody podwyższa zasolenie.
ZLEWISKO BAŁTYKU
Nad Morzem Bałtyckim leżą: Dania, Szwecja, Finlandia, Estonia, Litwa, Łotwa, Rosja, Polska, Niemcy, a do jego zlewiska należą ponadto: Norwegia, Czechy i Słowacja. Główne porty:
- Polska – Gdynia, Gdańsk, Szczecin,
- Niemcy – Rostok, Kilonia,
- Dania – Kopenhaga,
- Szwecja – Sztokholm,
- Finlandia – Helsinki, Turku,
- Estonia – Tallin,
- Litwa – Kłajpeda, Lipawa,
- Łotwa – Ryga.
Zlewisko Bałtyku ma powierzchnię 1,7 mln km^2 powierzchni i jest czterokrotnie większe od powierzchni samego morza. Do Bałtyku wpada około 250 rzek m.in. Newa, Wisła, Kemi, Gta, Niemen, Odra, Lule, Angerman, Dźwina. Wprowadzają one do niego w ciągu roku łącznie 470 km^3 wody. Powierzchnia zlewiska obejmuje 17% powierzchni kontynentu, na jego obszarze mieszka ponad 150 mln osób. Tutaj skupia się około 15% światowej produkcji przemysłowej i 20% światowego handlu. Przez kraje nadmorskie Bałtyk wykorzystywany jest głównie jako miejsce połowów oraz do transportu wodnego. Zasoby surowców zgromadzonych w morzu są niewielkie. Ujemnym skutkiem rozwoju gospodarczego regionu są zanieczyszczenia Bałtyku.
ZANIECZYSZCZENIA
Źródła zanieczyszczeń Bałtyku:
• rzeki przynoszące zanieczyszczenia komunalne i przemysłowe
• ścieki komunalne i przemysłowe miast nadmorskich
• produkty wyrzucane przez statki
• wiercenia na dnie morza
• statki ulęgające katastrofom
• porty rybackie
• rolnictwo (nawozy sztuczne, środki owadobójcze i chwastobójcze)
• turystyka
Najwięcej zanieczyszczeń pochodzi z obszaru Polski.
Rodzaje zanieczyszczeń:
• związki etrofizujące wodę - sole azotu i fosforu
• substancje toksyczne (metale ciężkie, związki syntetyczne), ropopochodne,
promieniotwórcze
• bakterie
Skutki zanieczyszczeń:
• pustynia beztlenowa (stanowią już 10% ogólnej powierzchni morza, rejon Głębi Bornholmskiej, Gdańskiej i Gotlandzkiej)- związki organiczne wpadające do morza powodują zjawisko użyźniania morza. Konsekwencją jest wzrost biomasy, której nadmierna ilość opada na dno powodując zachwianie warunków tlenowych. W ten sposób następuje zanik życia organizmów i powstanie terenów beztlenowych.
• zubożenie gatunków i ilości fauny i flory
• zmniejszenie możliwości połowów
• utrata walorów turystycznych i zdrowotnych
Ochrona wód Bałtyku:
• Konwencja Gdańska 1973r - ochrona zasobów rybnych
• Konwencja Helsińska 1974r - ochrona środowiska morskiego
• znowelizowana Konwencja Helsińska 1992r - ochrona strefy brzegowej i podwodnej
Bałtyku
• prace badawcze nad ochroną wód
• porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej przez kraje nadbałtyckie
Neutralizowanie skutków zanieczyszczenia Bałtyku jest trudne, wymaga dużych nakładów finansowych i wieloletnich działań.
ŻYCIE
Świat roślinny Bałtyku reprezentują głównie glony:
zielenice (taśma, ramienice, gałęzatka)brunatnice (morszczyn pęcherzykowaty), krasnorosty
oraz trawy morskie (tasiemica, która tworzy tzw. łąki podwodne).
Świat Bałtyku reprezentują głównie
Świat rośli Bałtyku reprezentują głównie glony
W morzu żyją m.in.: foka szara, foka obrączkowana, morświny oraz dorsze, śledzie, płastugi, szproty, makrele, łososie, węgorze, głowaczowate (m.in. kur rogacz, będący reliktem arktycznym), a także małże, skorupiaki (m.in. kiełż Pantoporeia femorata - relikt arktyczny) oraz wieloszczety i jamochłony (m.in. chełbia modra).
DANE STATYSTYCZNE
Powierzchnia - 415 266 km2
Ilość wody w Bałtyku - 21 721 km2
Średnia głębokość - 52,3 m
Największa głębokość - 459 m głębia Landsort
Roczny dopływ wody słonej - 720 km3
Roczny dopływ wody słodkiej - 473 km3
Powierzchnia zlewni Bałtyku - 1 721 233 km2
Przezroczystość od 6-15 m w Zatoce Gdańskiej do 19 m w okolicach Bornholmu
Granice morza wyznacza linia poprowadzona od północnego cypla Półwyspu Jutlandzkiego (przylądek Grenen) do wyspy Tjrn (Szwecja).
Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie: Wielki Bełt, Mały Bełt, Sund, Kattegat i Skagerrak.
Nad Morzem Bałtyckim leżą:
Dania, Szwecja, Finlandia, Estonia, Litwa, Łotwa, Rosja, Polska, Niemcy, a do jego zlewiska należą ponadto: Norwegia, Czechy i Słowacja.
Morze Bałtyckie
Morze Bałtyckie (Bałtyk) jest płytkim, śródlądowym morzem, które leży w północnej Europie. Jest morzem szelfowym, ponieważ znajduje się na płycie kontynentalnej Zalicza się go do jednych z najmłodszych mórz Atlantyku, w czasie swojego rozwoju przechodził kilka faz, a niekiedy tracił kontakt z oceanem stając się olbrzymim jeziorem. Morze powstało w wyniku wytapiania się lodowca w czasie ostatniego zlodowacenia północnopolskiego oraz podnoszeniem i obniżaniem się północnej Europy. Zachodnią granicą Bałtyku jest cieśnina Sund i próg podwodny ciągnący się na głębokości 18-20 m od wyspy Falster do przylądka Darsser Ort.. Bałtyk ma powierzchnię równą 413 tys. km², a jego głębokość średnia wynosi 52 m. Najgłębszą powierzchnią morza jest głębia, Landsort, która leży na głębokości 459 m.
Zasolenie Bałtyku waha się 3 od 8 promili do 17 promili. Większe zasolenie znajduje się przy dnie morza, również parowanie wody podwyższa jej zasolenie. Wody wpadające rzekami do morza, opady, utrudniona wymiany wody z Atlantykiem obniżają zasolenie Bałtyku.
Morze Bałtyckie jest morzem burzliwym, ale fale są krótkie i strome. W czasie silnych sztormów fala przekracza wysokość 10 m. Temperatura wód, jest różna w zależności od szerokości geograficznej i zasolenia. W lecie temperatura wynosi ok. 18 stopni, a zimą ok. 0 stopni.
Morze Bałtyckie dzieli się na 3 baseny:
• Basen Bornholmski o maksymalnym zagłębieniu 105m.
• Basen Gotlandzki o maksymalnym zagłębieniu 470m.
• Basen Botnicki o maksymalnym zagłębieniu 293m.
Bałtyk nie posiada dużej różnorodności gatunkowej ryb, jednak wyróżniamy kilka gatunków: flądra, dorsz, makrela, śledź, łosoś, szprot. Polska nie jest jedynym państwem mającym dostęp do Morza Bałtyckiego, oprócz naszego kraju jest jeszcze 8 innych: Dania, Estonia, Finlandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Rosja, Szwecja.
NAJWIĘKSZE ZATOKI:
• Zatoka Botnicka jest częścią Morza Bałtyckiego. Dzieli się na dwa rejony: Botnik Północny o średniej głębokości 42 m i największej 141 m oraz Botnik Południowy o średniej głębokości 62 m i maksymalnej 294 m. Niewielkie zasolenie waha się od 7 promili w części południowej do 2 promili w części północnej. Zatoka nie odgrywa większej roli w żegludze statków. Podczas zimy bywa cała skuta lodem przez okres kilku miesięcy. Zatoka Botnicka połączona jest z właściwym Bałtykiem niewielkimi akwenami morskimi: Morzem Alandzkim o głębokości maksymalnej 405 m i Morzem Archipelagowym o głębokościach maksymalnych dochodzących do 80 m. Wschodnie wybrzeże zatoki należy do Finlandii, zachodnie do Szwecji. Od południa zamyka ją archipelag Wysp Alandzkich.
• Zatoka Fińska - zatoka w północno-wschodniej części Morza Bałtyckiego, pomiędzy Finlandią i Estonią. W głębi lądu, na przedłużeniu Zatoki Fińskiej znajdują się największe jeziora Europy: Ładoga i Onega

• Zatoka Gdańska - zatoka w południowo-wschodniej części Morza Bałtyckiego, pomiędzy Polską i Rosją. Średnia głębokość wynosi około 70 m, a maksymalna 118 m. Przeźroczystość wody w zależności od pory roku kształtuje się od 8 do 16 m. Zasolenie zatoki 7 - 8 promilii. W czasie silnych sztormów występują fale o wysokości przekraczającej 9m. Nad Zatoką Gdańską znajdują się największe polskie porty: Gdańsk i Gdynia.
• Zatoka Pomorska (niem. Pommersche Bucht) – zatoka Morza Bałtyckiego w jego południowo-zachodniej części u wybrzeża Polski (na wschodnim krańcu leży Jarosławiec w powiecie sławieńskim) i Niemiec (wyspa Rugia ogranicza Zatokę na zachodzie). Z Zatoką połączony jest Zalew Szczeciński systemem trzech cieśnin: Peenestrom, Świna i Dziwna, które rozdzielają wyspy Uznam i Wolin.
Maksymalna głebokość akwenu wynosi 20 m a średnie zasolenie ok. 8 ‰.
• Zatoka Ryska, łot Rīgas jūras līcis, est. Liivi Laht, zatoka Morza Bałtyckiego pomiędzy Łotwą a Estonią.
Powierzchnia Zatoki Ryskiej wynosi około 18 tysięcy km². Maksymalna głębokość wynosi 54 m; zasolenie 3,5-6promili. Estońska wyspa Saaremaa (oraz znacznie od niej mniejsza - Muhu) odgradza zatokę od szerszych wód Morza Bałtyckiego. Oprócz wymienionych dwóch, w Zatoce Ryskiej znajduje się jeszcze kilka mniejszych wysepek (wszystkie należą do Estonii), a wśród nich najważniejsze: Kihnu, Ruhnu, Abruka i Manilaid
• Zalew Kuroński ((lit. Kursio marios, ros. Kurszskij zaliv, niem. Kurisches Haff) - zatoka na południowo-wschodnim wybrzeżu Morza Bałtyckiego na terytorium Rosji (obwód kaliningradzki) i Litwy. Uchodzi do niego rzeka Niemen.
Zalew Kuroński jest oddzielony od otwartego morza Mierzeją Kurońską. Przy połączeniu, w postaci wąskiej cieśniny, zalewu z Bałtykiem leży największy port Kłajpeda (litewski).
• powierzchnia: 1613 km²
• maksymalna głębokość: 6,5 m
• długość: 98 km
• szerokość: do 46 km
WAŻNIEJSZE PÓŁWYSPY NA MORZU BAŁTYCKIM:
• Mierzeja Helska (popularna nazwa Półwysep Helski jest terminologicznie niepoprawna) (313.52) – piaszczysty wał w kształcie kosy, będący ciągiem zalesionych wydm utworzonych przez prąd morski płynący na wschód wzdłuż polskiego brzegu. Długość mierzei wynosi 35 km, szerokość od 300 m u nasady, poprzez 100 m w najwęższym miejscu, do ok. 3 km na cyplu. Stanowi ona najmłodszy fragment wybrzeża w Polsce, gdyż jeszcze 200-300 lat temu znajdował się tu ciąg wysp. Mierzeja jest położona na Pobrzeżu Kaszubskim, rozciągając się na południowy wschód od wysoczyzny o nazwie Kępa Swarzewska. Zaczyna się we Władysławowie i oddziela Zatokę Pucką oraz (od Jastarni) Zatokę Gdańską od Morza Bałtyckiego.
Przez Mierzeję Helską przebiega linia kolejowa mająca końcową stację w mieście Hel. Kolejne miejscowości położone na mierzei to: Chałupy, Kuźnica, Jastarnia, Jurata, Hel.
• Mierzeja Kurońska to wąski, długi fragment lądu, w postaci piaszczystego wału, w południowo-wschodnej części wybrzeża Morza Bałtyckiego. Mierzeja oddziela Zalew Kuroński od otwartego morza.
• Długość: 98 km
• Szerokość: 0,4 - 4 km
• Mierzeja Wiślana (313.53) - piaszczysty wał na południowo-wschodnim brzegu Zatoki Gdańskiej, rozciągający się od Gdańska na wschód do Bałtijska (polska nazwa Piława) w Federacji Rosyjskiej, który oddziela Zalew Wiślany od otwartych wód Zatoki. Mierzeja podzielona jest między terytorium Polski i Rosji (część wschodnia).
• długość: ok. 60 km
• szerokość: 600 m - 2 km

8. Deficyt wód

Polska należy pod względem zasobów wodnych do najuboższych krajów Europy. Przyczyną tego są przede wszystkim niskie ilości rocznych opadów oraz mało racjonalna gospodarka wodna i duża wodochłonność przemysłu. W Polsce nie ma też odpowiednich warunków do magazynowania wód wezbraniowych (zbyt mała liczba sztucznych zbiorników wodnych). W rezultacie w kraju występuje wiele obszarów okresowych lub całkowitych deficytów wodnych (m.in. Wyżyna Śląska, Wyżyna Kielecko - Sandomierska, Roztocze, wschodnia Wielkopolska, część Niziny Mazowieckiej i Podlaskiej).









Autor: Kodi