Geografia Polski - ściąga

Polska względem równika leży na półkuli PN, względem południka 0 na półkuli wschodniej.
Leży w środkowej części Europy na przewężeniu niżu europejskiego. Leży w dorzeczu 2 wielkich rzek : Wisły i odry w umiarkowanej strefie klimatycznej strefie lasów mieszanych. Od północy graniczy z Bałtykiem, od południa z Karpatami, a z Sudetami na południowym - wschodzie. Leży na styku wielkich jednostek geologicznych Europy tj. prekambryjskiej platformy wschodnio-europejskiej fałdowań paleozoicznych, kaledońskich, hercyńskich, alpejskich.
Rozciągłość południkowa terytorium Polski wynosi 5 stopni 15’. Rozciągłość liniowa z północy na południe wzdłuż południka 19 stopni E wynosi 649 km, rozciągłość równoleżnikowa 10 stopni 01’ i rozciągłość liniowa z zachodu na wschód wzdłuż równoleżnika 55 stopni N wynosi 689 km.

Współrzędne geograficzne położenia Polski:
-przylądek Rozewie 54 stopnie 50’ N na północy,
-na południu szczyt Opołonek 49 stopni N,
-na zachód wkoło Odrysz, koło Cedynii 14stopni 07’ E,
-na wschodzie kolano Bugu koło Hrubieszowa-24 stopnie 08’ E.

Konsekwencje położenia Polski w Europie i na świecie:
1)przyrodnicze (wynikające z ruchów ziemi i jej kształtu) :
a)różnica czasu słonecznego między zach., a wsch. krańcami Polski wynosi 40 minut,
b)różnica długości dnia między południem, a północą, np.:Gdańsk– najdłuższy dzień 17h 17 min., Cieszyn- najdłuższy dzień 16h 09m;Gdańsk- najkrótszy dzień 07h 05 min., Cieszyn- najkrótszy dzień 8h 9 min.
c)zróżnicowanie rzeźby będące konsekwencją położenia na styku wielkich jednostek geologicznych
2)gospodarcze:
a) dobra dostępnos komunikacyjn, łatwość tranzytu-A1, A2, A4 – czołowe drogi
b)ułatwiona wymiana handlowa,,
3)geopolityczne:
a) w przeszłości niekorzystne ze względu na ciągłe wojny; obecnie sprzyjające integracji.
Państwo tworzą : ludność, władza i terytorium.

Polska pod względ. powierzchni zajmuje 9 miejsce w Europie, a 63 na świecie.
1)Całe terytorium Pol wynosi 322 577 km2
2)Obszary lądowe – 311 904 km2
3)Morskie wody wewnętrzne – 1999 km2
4)Morze terytorialne – 8682 km2
5)Wyłączna strefa ekonomi– 22 634 km2
W skład terytorium wchodzą: ląd wraz z wodami śródlądowymi (rzeki, jeziora), strefa podziemna położona pod nimi, morze przybrzeżne, przestrzeń powietrzna położona pod nimi, morze przybrzeżne, przestrzeń powietrzna nad lądem i morzem
Obszary morskie tworzą:
1)morskie wody wewnętrzne, morze terytorialne (zwykle jest to 12-milionowy pas wód) ,
2)wody strefy ekonomicznej (jest to pas do 200 mil od brzegu),
3)morza pełne (otwarte)
Przestrzeń powietrzna : statki morskie i samoloty i placówki dyplomatyczne.

CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW GRANIC POLSKI.
Granica państwa-pionowa powierzchnia ograniczająca terytorium danego państwa, ustalona na podstawie umów międzynarodowych.
Całkowita długość granic Polski wynosi 3511km, w tym-granice lądowe stanowią 3071km, granice morskie – 440km.
Państwa graniczące z Polską, długość granic:
a)od północy z Rosją (obwód kaliningradzki)-210 km,
b)od północneg wschodu z Litwą-104 km,
c)od wschodu z Białorusią- 418 km,
d)od południo wschodu z Ukrainą-535 km,
e)od południa ze Słowacją-546 km,
f)od południo zachodu z Czechami-796 km
g)od zachodu z Niemcami-467 km .
suwerenność państwa-samodzielność podejmowania decyzji na jego terytorium.

WYJAŚNIENIE ZWIĄZKU MIĘDZY BUDOWĄ GEOLOGICZNĄ , A WYSTĘPOWANIEM SÓROWCÓW MINERALNYCH .
Polska leży na platformie wschodnioeuropejskiej(okres fałdowań prekambryjskich). Od pozostałych fałdowań paleozoicznych i mezokenozoicznych oddziela ją Niecka Brzeżna, która biegnie od Kołobrzegu do Przemyśla wzdłuż tzw. linii teisseyrea fornquista (T-T).
Ery i ważniejsze procesy i surowce
I.prekambr-magmowe i metamorficzne, które doprowadzają do powstania złóż mineralnych, rudy żelaza w okolicach Suwałk.
II.era paleozoiczna:
-Kambr-powolne dźwiganie się terenu Polski, powstają skały okruchowe, piaskowce kwarcytowe, w okolicach Łysogór,
-Ordowik-orogeneza kaledońska, wyłaniają się Góry Świętokrzyskie, w przybrzeżnych akwenach gromadzą się osady morskie,
-sylur-powstanie iłowców, łupków ilastych, wypiętrzanie przedgórza Karpat, powstanie złóż rudy żelaza,
-Karbon-faza oregoenezy hercyńskiej, powstają wschodnie Sudety, w wyniku rozprzestrzeniania się drzewiastych form paproci, widłaków, skrzypów na zabagnionych terenach powstają pokłady węgla kamiennego na Górnym i Dolnym Śląsku (zagłębienie lubelskie),
-Perm-powstanie złóż soli kamiennej na Kujawach i soli potasowej, powstają łupki miedzionośne (rudy miedzi), pomiędzy Bolesławcem a Złotoryją, nowe między Legnicą, a Głogowem
III.era mezozoiczna:
-trias-tworzą się pokłady piaskowców, wapieni, dolomitów, rudy i ołowiu, iły ceramiczne w okolicach Krzystka Kamiennej,
-Jura-w środkowej części okresu następuje transgresja morza, powstają wapienie na wyżynie Krakowsko – Częstochowskiej, piaskowce, iły ceramiczne, ruda żelaza w rejonie świętokrzyskim,
-kreda-w rejonie Karpat tworzy się flisz Karpacki, który tworzą łupki, piaskowce, zlepieńce oraz złoża ropy naftowej i gazu ziemnego,margli i kredy na wyż Lubelskie
IV.era kenozoiczna:
-trzeciorzęd starszy (paleogeu)-dzieli się na: paleocen, eocen, oligocen-orogeneza alpejska-wypiętrzają się Tatry, dochodzi do powstania zapadliska Pzedkarpackiego.
-trzeciorzęd młodszy (reogen)-dzieli się na miocen i pliocen-powstają iły, wapienie, gipsy, sól kamienna eksploatowana w Bochni, Wieliczce, siarka kopalniak. Tarnobrzeg, złoża ropy naft i gazu ziemnego. W Zapadlisku Przedkarpackim, złoża węgla brunatnego w rejonie Konina , Turka, Bełchatowa.
-Czwartorzęd
(zlodowacenie pleistoceńskie)-miały tu miejsca glacjały i interglacjały, okres gdy zwiększał się zasięg lodu nazywa się stadiałem lub fazą zlodowacenia; okres ociepleń to interstadiały lub interferezy
Zlodowacenie na obszarze Polski -szczecińsko – podlaskie (Narwi),
-zlodowacenie Sanu I,
-zlodowacenie Krakowskie (Sanu II),
-środkowo – polskie (Odry),
-bałtyckie (Wisły)

RZEŹBA POW. POLSKI
Polska jest krajem nizinnym ponad 75%
rzeźba terenu-wszystkie nierówności pow. ziemi
Formy terenu:wypukłe,wklęsłe,naturalne, sztuczne (antropogeniczne), mikrorzeźba, makrorzeźba.
Na obszarze ostatniego zlodowacenia powstały takie formy wypukłe jak moreny denne zbudowane z glin i piasków. Najwyższa to Wieżyca-329m.n.p.m. Drumliny-podłużne wzgórza zbudowane ze żwirów i piasków, sięgają 60m wys i dł. od 100-2000m. Kemy-wały i pagórki złożone z piasków i żwirów; ozy-podłużne wały piaszczyste usypane przez wody płynące spod lądolodu.
Formy wklęsłe: rynny jeziorne, wytopiska, pradoliny, sandry.
Formy erozji rzecznej:
Doliny przełomowe, doliny wciosowe.
Formy akumulacji rzecznej: delty.
Formy eoliczne: wydmy.
Formy orogeniczne: równiny akumulacji torfowiskowej.
Formy abrazji morskiej: klif.
Formy akumulacji morskiej: mierzeje.

Na terenie Polski wyróżnia się 6 pasów geomorfologicznych:
1)pas pobrzeży, który obejmuje Niz. Szczecińską, pob. Koszalińskie, Żuławy Wiślane.
2)pas pojezierzy-poj. Wielkopolskie, mazurskie, pomorskie.
3)pas nizin środkowopolskich-niz. Wielkopolska, śląska, mazowiecka, podlaska z Polesiem Lubelskim.
4)pas wyżyn-wyż. śląska, krakowsko-częstochowska, małopolska, lubelska z roztoczem.
5)pas kotlin-kotlina oświęcimska, sandomierska, brama krakowska.
6)pas gór-Sudety, Karpaty.

KLIMAT POLSKI
Klimat Polski zależy od klimatów umiarkowanych, przejściowych pomiędzy morskim, a kontynentalnym.
Czynniki kształtujące klimat Polski:
a)czynniki geograficzne;położenie w średnich długościach geograficznych,
-położenie między blokiem kontynentalnym Eurazji na wsch., a Oceanem Atlantyckim na Zach.,
-nizinny charakter kraju,
-równoleżnikowy układ łańcuchów górskich,
b)czynniki radiacyjne(związane z dostawą energii słonecznej):
-zachmurzenie 67%,
-liczba dni pogodnych,
-średnie nasłonecznienie
c)czynniki cyrkulacyjne(związane z napływającymi masami powietrza nad Polskę):
-powietrze arktyczno-morskie,
-powietrze arktyczno-kontynentalne przynosi pogodę mroźną z opadami śniegu, często chłód w tzw. porze zimnych ogrodników,
-powietrze polarno-morskie przynosi pogodę pochmurną, opady deszczu latem i ochłodzenie, zimą ocieplenia,
-powietrze polarno-kontynentalne przynosi pogodę suchą latem, słoneczną i upalną, a zimą siarczysty mróz i piękne słońce,
-powietrze zwrotnikowe, latem pogoda parna, upalna i burzowa, zimą odwilż i opady śniegu,
-powietrze zwrotnikowo-kontynentalne, polska złota jesień, ciepła sucha.
Typowe cechy:
1)duża zmienność klimatu z roku na rok,
2)duża zmienn typ pogody z dnia na dzień,
3)duże zachmurze i małe nasłonecznienie,
4)przewaga wiatrów zachodnich,
5)wpływ ciepłego prądu zatokowego,występowanie 6 pór klimatycznych: przedwiośnie 0-5o , wiosna 5-15 o ,
lato powyżej 15 o , jesień 5-15 o , przedzimie 0-5 o , zima poniżej 0 o
Wpływ na klimat w Polsce mają również czynniki antropogeniczne, tj. obszary silnie zurbanizowane i uprzemysłowione, poprzez zanieczyszczenia oraz wpływającymi nad Polską zanieczyszczeniami z Niemiec i Czech.

SIEĆ RZECZNA POLSKI
Polska leży w zlewisku 3 mórz:
1)zlewiska M. Bałtyckiego-99,7% pow. obejmuje dorzecze Wisły, Odry, rzeki pobrzeża i nizin,
2)zlewiska M. Północnego-0,1%, obejmuje dorzecze Łaby z Izerą i Orlicą,
3)zlewisko M. Czarnego-0,2%, obejmuje dorzecze Dunaju z rzeką Orawą oraz część dorzecza Dniestru z rzeką Strwiąż.
Rzeki główne-Wisła i Odra mają asymetryczne dopływy z przewagą prawobrzeżnych, spowodowane to jest nachyleniem terenu pd. wsch. na płn. zach. oraz równoleżnikowym nachyleniem dolin ku zachodowi.
W Polsce mamy ustrój deszczowo-śnieżny, na który składają się: topnienie śniegu w okresie wiosennym oraz maksimum opadów przypadające w sierpniu i wrześniu.
Najdłuższe rzeki Polski:
1)Wisła-1047km, uchodzi do Bałtyku,
2)Odra-854km, do Bałtyku,
3)Warta-808km, do Odry,
4)Bug-772km, do Narwi,
5)Narew-484km, do Wisły,
6)San-443km,Wisła,
7)Noteć-388km, do Warty,
8)Pilica-318km, do Wisły,
9)Wieprz-303km, do Wisły,
10)Bóbr-272km, do Odry.
bifurkacja-rozdzielenie koryta rzeki na 2 lub więcej odnóg.
bród-płycizna występująca w tej części koryta rzeki, w której następuje przerzucen nurtu z jednego brzegu na drugi.
Powódz- wystąpieni rzeki z koryta, np. na skutek roztopów, zamulania koryta rzeki

Wisła bierze począt z Baraniej G na wys. 1220m.n.p.m., Odra z Gór Odrzańskich,
Pilica z wyż. krakowsko-częstochowskiej, Bug z Podola na Ukrainie.

CHARAKTER. I ROZMIESZCZENIE JEZIOR W POLSCE
jezioro-śródlądowy zbiornik wodny
jeziorność-odsetek powierzchni zajmowanej przez jeziora. W Polsce wynosi 0,9%. Polska liczy 7081 jezior o pow. powyżej 1ha. Pod względem jezior przoduje poj. pomorskie.
Jeziora o największej powierzchni:
1)Śniardwy-warmińsko-mazurskie;113,8km2 , głęb.23,4m, typ gen.morenowe,
2)Mamry-warmińsko-mazurskie;104,4km2 , głęb.43,8m, typ gen. morenowe,
3)Łebsko-pomorskie;71,4km2 , głęb.6,3m, typ gen. przybrzeżne,
4)Dąbie-zachodnio-pomorskie;56km2 , głęb.4,2m, typ gen. deltowe,
5)Miedwie-zachodnio-pomorskie;25,3km2 , głęb.43,8m, typ gen. rynnowe,
Najgłębsze:
1)Hańcza-podlaskie;3,1km2 , głęb.108,5m, typ gen. rynnowe,
2)Drawsko-zachodnio-pomorskie;19,6km2 , głęb.79,7m, typ gen. rynnowe,
3)Wielki Staw-małopolskie;0,3km2 , głęb.79,3m, typ gen. cyrkowe.
3 etapy pojawiania się i znikania lodu na jeziorach:
1)zamarzanie,
2)trwanie pokrywy lodowej,
3)zanikanie lodu.
Pionowy rozkład temperatury wody:
-cyrkulacja wiosenna-wczesną wiosną rozmarzając lód dostarcza wody o temp. 0 oC, miesza się z wodą z warstwą dennych i prawie w całej objętości osiąga temp. 4 oC,
-stagnacja letnia-normalne uwarstwienie wód jeziora-pow. warstwy wody są nagrzane i ciepłe, im głębiej tym temp. jest niższa.
epilimnion-wierzchnia warstwa i temp. zbliżonej do temp. powietrza;
termoklina-na ok. 10m głębokości wody już się nie mieszają;
hipolimnion-stała temp. ok. 4 oC,
-cyrkulacja jesienna-temp. wody spada, oddaje ciepło zgromadzone w lecie, woda zaczyna cyrkulować, dzięki czemu dotleniają się głębsze warstwy, kiedy temp. się wyrówna do 4 oC ruch wody ustaje,
-stagnacja zimowa-zamarznięcie wody na pow.-najzimniejsza woda płytko pod lodem, najcieplejsza o temp. 4 oC na dnie.

MORZE BAŁTYCKIE, JEGO CHARAKTERYSTYKA, ZNACZENIE DLA POLSKI
Morze Bałtyckie jest morzem szelfowym, położone w północnej części Europy o najmniej słonych wodach. Powierzchnia 422km2. Łączy się z M. Północnym przez cieśniny Sund, Mały Bełt, Wielki Bełt, Skagerrak, Kattegat.
Średnia głębokość wynosi 55m. Największe głębie to: Gotlandzka, Landsot, Bornholmska. Linia brzegowa bardzo urozmaicona z licznymi zatokami, tj: Gdańska, Botnicka, Ryska, Fińska, Meklemburska, oraz wyspy, tj. Bornholm, Rugia, Wolin, Uznam i wyspy Alandzkie.
Basen Bałtyku można podzielić na 3:
1)Basen Południowy od cieśniny Sund do Rozewia, podlega największym wpływom oceanicznym,
2)Basen Środkowy-największy, rozciąga się od wysp Alandzkich do Zatoki Gdańskiej; tu znajduje się największa głębia-Landsort,
3)Basen Północny-obejmuje wody zat. Botnickiej po wyspy Alandzkie.
Falowanie ograniczone, wys. fal do 4,3m, a długość 10-15m.
Wiatry zach. powodują powstawanie przybrzeżnych prądów, które transportują materiał denny i w ten sposób zostały zamknięte mierzejami dawne zatoki tworząc jeziora przybrzeżne, np. Łebsko.
Pływy na Bałtyku są niewielkie, dochodzą do kilku cm.
Rodzaje wybrzeży na M. Bałtyckim:
a)szkierowo-ferdowe, u wybrzeży Finlandii i Szwecji,
b)ferdowe-wybrzeże Niemiec i Danii,
c)fiordowe-wybrzeże norweskie, mierzejowe od Wolina aż po zat. Ryską,
d)klifowe-wybrzeże zat. Ryskiej.
Temp. wód powierzchnio zimą do 0 oC na wybrzeżach do 2 oC na otwartym morzu, natomiast latem do 18 oC na wybrzeżach.
Przyczyny małego zasolenia Bałtyku(śr.ok.7promili):
a)duży dopływ wód słodkich rzekami,
b)niewielkie parowanie,
c)mała wymiana wód z wodami oceanicznymi,
d)położenie w umiarkowanej strefie klimatycznej.
W wodach Bałtyku żyją małże, sercówki, omółek, rogowiec bałtycki

>> PARKI NARODOWE
Babiogórski (UNESCO) 1954
Białowieski(UNESCO) 1947
Biebrzański 1993
Bieszczadzki (UNESCO) 1973
Bury Tucholskie 1996
Drawieńskie 1990
Gorczański 1981
Gór Stołowych 1993
Kampinoski (UNESCO) 1959
Karkonoski (UNESCO) 1959
Magurski 1995
Narwiański 1996
Ojcowski 1956
Pieniński 1954
Poleski (UNESCO) 1990
Roztoczański 1974
Słowiński (UNESCO) 1974
Świętokrzyski 1950
Tatrzański (UNESCO) 1954
Ujście Warty 2001
Wielkopolski 1957
Wigierski 1989
Woliński 1960
p.krajobrazowy 120
p.narodowy 23
stanowiska dokumentacyjne( chroni się zjawiska, fragmenty przyrody i prowadzi się badania poprzez dokumentowanie)
pomnik przyrody- pojedyncze drzewa lub formacja krzewiasta
użytki ekol.
Zespoły przyr. Krajobrazowe
Rezerwat przyrody
Ochrona gatunkowa