Przegląd filozofii.

Poglądy
Absolutyzm – pogląd (przeciwieństwo relatywizmu), według którego istnieją byty absolutne, tj. niezmienne i wieczne, ważne zawsze i wszędzie, niezależne od człowieka ani od społeczeństwa.
Agnostycyzm – pogląd negujący możliwość poznania obiektywnej rzeczywistości lub pewnych jej aspektów, fragmentów, natury związków przyczynowych i praw rozwoju przyrody.
Amoralizm – pogląd etyczny odrzucający możliwość oceny czynów z punktu widzenia kryteriów etycznych i kwestionujący moc obowiązującą wszelkich norm moralnych, uznanych społecznie.
Antropocentryzm – pogląd będący podstawą wielu systemów religijnych i filozoficznych, według którego człowiek jest środkiem i celem świata, a wszystko w przyrodzie dzieje się ze względu na niego.
Antropologizm – pogląd uznający człowieka, pojmowanego jako istota biologiczna, za część i “najwyższy wytwór” przyrody, za właściwy przedmiot badań filozoficznych.
Aprioryzm – pogląd filozoficzny głoszący, że poznanie ludzkie, w całości lub w części, dochodzi do skutku niezależnie od doświadczenia.
Atomizm – pogląd, według którego wszelkie całości dadzą się wyjaśnić przez prawa i twierdzenia dotyczące ich elementów składowych.
Autarkizm – pogląd stoików, według którego cnota sama wystarcza do szczęścia.
Deizm – zespół poglądów filozoficzno–teologicznych (także stanowisko światopoglądowe), według których Bóg – stworzywszy wszechświat lub obdarzywszy materię zdolnością do samodzielnego rozwoju według ustalonych przez siebie praw – nie ingeruje odtąd w losy świata.
Determinizm – pogląd uznający współzależność zjawisk (zdarzeń), zgodnie z którym każde zjawisko jest nieuchronnie i jednoznacznie wyznaczone przez ogół warunków, w jakich występuje.
Dualizm – pogląd głoszący, iż u podstaw bytu leżą dwa odrębne czynniki – materia i duch.
Dynamizm – pogląd zakładający wewnętrzną aktywność samej przyrody, jej ciągły ruch i rozwój oraz wzajemne oddziaływanie obiektów rzeczywistości.
Egalitaryzm – pogląd społeczno–polityczny upatrujący podstawę sprawiedliwego ustroju w całkowitej równości ludzi pod względem ekonomicznym, społecznym i politycznym.
Eudajmonizm – pogląd etyczny, według którego jedyną lub najwyższą wartością jest szczęście – osobiste i społeczne.
Ewolucjonizm – system poglądów w naukach biologicznych, będący teoretycznym uogólnieniem rozmaitych badań nad przyczynami i prawidłowościami ewolucji zwierząt i roślin.
Fatalizm – według tego poglądu wszystkie zdarzenia zachodzące w świecie uzależnione są całkowicie od jednej przyczyny, znajdującej się poza naturą i nie podlegającej jej odziaływaniu.
Fenomenalizm – pogląd, zgodnie z którym poznaniu są dostępne jedynie zjawiska, byt zaś odmienny od zjawisk jest niepoznawalny, bądź nie istnieje.
Fikcjonalizm – pogląd, według którego wszelkie podstawowe pojęcia naukowe i filozoficzne, również prawa naukowe, stanowią jedynie fikcje stworzone przez człowieka w celu orientacji teoretycznej i praktycznej w świecie.
Gnostycyzm – całokształt poglądów i prądów religijno–filozoficznych o charakterze teozoficznym; jego przedstawiciele na gruncie chrześcijaństwa byli przekonani o posiadaniu wiedzy wyższej w sprawach religii niż ta, którą oficjalnie przekazują władze kościoła – za co byli bardzo tępieni przez kościół.
Immanentyzm – pogląd interpretujący wszelkie doświadczenie jako wewnętrzne przeżycie i negujący wartość poznawczą doznań zmysłowych.
Immaterializm – idealistyczny pogląd negujący realne istnienie materii (wszystko co istnieje jest niematerialne).
Irracjonalizm – pogląd filozoficzny przeciwstawny racjonalizmowi, dający wyraz w przekonaniu, że istnieją takie środki poznannia, które dostarczają wiedzy nie dającej się słownie sformułować bądź sprawdzić, zaprzeczający możliwości poznania świata przez doświadczenie i rozum.
Kauzalizm – pogląd, zgodnie z którym wszelkie zjawiska i zdarzenia można wyjaśnić przez podanie ich przyczynowych związków i współzależności.
Konkretyzm – reizm, pansomatyzm – pogląd sformułowany przez T. Kotarbińskiego, według którego istnieją tylko rzeczy (konkrety), nie istnieją natomiast cechy, stosunki, zdarzenia itp.
Kreacjonizm – w kosmogonii religijnej pogląd, według którego świat został stworzony przez bóstwo w wyniku zamierzonego i wolnego aktu stwórcy.
Natywizm – pogląd dotyczący genezy poznania, zakładający istnienie w umyśle ludzkim idei (cech) wrodzonych, związanych z konstrukcją umysłu, tj. pewnej wiedzy niezależnej od doświadczenia i wszelkich zewnętrznych czynników.
Nihilizm – pogląd i oparta na nim postawa społeczna, odrzucająca przyjęte w danej epoce lub grupie społeczne normy, zasady, wartości.
Obiektywizm – pogląd będący przeciwieństwem subiektywizmu, zgodnie z którym przedmiot poznania istnieje poza podmiotem poznającym i niezależnie od niego i może być przezeń poznawany w sposób adekwatny.
Optymizm – pogląd filozoficzny, przeciwstawny pesymizmowi, według którego istniejący świat jest najlepszy z możliwych i racjonalnie urządzony, a życie jest dobre, można więc osiągnąć w nim szczęście i doskonałość moralną, lub polegający na wierze w lepszą przyszłość.
Organicyzm – pogląd, według którego cała natura lub jej dziedziny tworzą odrębne struktury organiczne nie dające się sprowadzić do sumy ich składników i podlegające swoistym prawom na wzór żywego organizmu.
Pesymizm – pogląd, który charakteryzuje brak wiary w przyszłość, w postęp społeczny, w celowość życia i jego wartości.
Pozytywizm – pogląd, jeden z głównych nurtów w filozofii XIX i XX w., wywodzący się z refleksji filozoficznej nad poznaniem naukowym oraz nad strukturą metodologiczną i osiągnięciami teoretycznymi i praktycznymi nauk szczegółowych (zwłaszcza ścisłych). Pozytywizm postulował oczyszczenie wiedzy z wszelkiej metafizyki, wartościowanie poznania zgodnie z zasadami empiryzmu.
Realizm – pogląd w teorii poznania uznający istnienie rzeczywistości obiektywnej (poza umysłem ludzkim i niezależnie od niego), będącej zewnętrznym źródłem poznania.
Redukcjonizm – pogląd, zgodnie z którym zjawiska i procesy złożone oraz rządzące nimi swoiste prawa dadzą się wyjaśnić na podstawie analizy zjawisk i procesów prostszych i odpowiadających im mniej skomplikowanych spraw.
Relatywizm – pogląd, według którego wartości logiczno–poznawcze (prawda, fałsz), etyczne (dobro, zło) i estetyczne oraz związane z nimi normy i oceny mają charakter względny.
Sceptycyzm – pogląd odrzucający możliwość poznania prawdy (dobra i piękna itp.) i uzyskania wiedzy wiarygodnej i uzasadnionej.
Scjentyzm – pogląd związany z empiryzmem, pozytywizmem i materializmem przyrodniczym, według którego prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości można uzyskać tylko przez poznanie naukowe.
Sensualizm – pogląd, zgodnie z którym źródłem poznania, wiedzy ludzkiej są wrażenia dostarczone umysłowi za pośrednictwem zmysłów.
Solipsyzm – pogląd, zgodnie z którym rzeczywiste i bezsporne istnienie można przypisać jedynie podmiotowi (umysłowi) poznającemu (własne “ja”), a cała rzeczywistość jest tylko zespołem jego indywidualnych wrażeń.
Somatyzm – pogląd filozoficzny, według którego istnieją tylko ciała.
Subiektywizm – pogląd przeciwstawny obiektywizmowi, według którego przedmiot poznania nie istnieje obiektywnie, lecz jedynie subiektywnie, to jest w zależności od indywidualnych sposobów i warunków postrzegania właściwych danemu podmiotowi, uzależniające poznanie od struktury i właściwości umysłu ludzkiego.
Teocentryzm – pogląd sprowadzający całokształt spraw ludzkich do Boga jako najwyższej, jedynej wartości, podporządkowujący celom pozaziemskim wszystkie dziedziny życia i działalności człowieka.
Uniwersalizm – pogląd uznający dominację całości nad częściami, ogółu nad jednostkami itp.
Utylitaryzm – pogląd, zgodnie z którym najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania moralnego, społecznego i politycznego powinno być największe szczęście największej liczby ludzi.
Woluntaryzm – pogląd, według którego wola ludzka jest jedynym czynnikiem kształtującym zarówno poznanie, jak i przedmiot poznania – rzeczywistość.



Doktryny i kierunki
Albertyzm – kierunek filozofii średniowiecznej jako reakcja na nominalizm i skotyzm – przeciwstawny tomizmowi.
Anarchizm – utopijny kierunek społeczno–polityczny (rozwijający się głównie w XIX w.) przeciwstawiający się wszelkiej organizacji państwowej, jako przejaw żywiołowego protestu przeciw kapitalistycznym stosunkom społecznym.
Augustynizm – doktryna filozoficzno–teologiczna Augustyna Aureliusza, której powstanie wiąże się z dążeniami Kościoła do wzmocnienia wpływów, oraz do stworzenia podstaw filozofii religii chrześcijańskiej mogącej konkurować z panującym systemem filozofii neoplatońskiej.
Egzystencjalizm – współczesny kierunek filozoficzny, zajmujący się rolą indywidualnej egzystencji w świecie, głoszący że losy jednostki (człowieka) nie są społecznie i historycznie zdeterminowane, lecz że ma ona wolny wybór i jest bezwzględnie odpowiedzialna za własne czyny. Kierunek chrześcijański i laicki, redukujący człowieka do serii swobodnych postanowień, absolutyzujący subiektywną stronę ludzkiej egzystencji w świecie i społeczeństwie.
Empiryzm – kierunek głoszący, iż jedynym źródłem poznania jest doświadczenie.
Hedonizm – doktryna etyczna, według której przyjemność (rozkosz) jest jedynym lub najwyższym dobrem, celem i głównym motywem ludzkiego postępowania – uważam ją za doktrynę ciągłą i niezmienną.
Heglizm – system filozoficzny Hegla głoszący, iż byt jest idealny, ale nie subiektywny, mający naturę racjonalną.
Heraklizm – doktryna Heraklita z Efezu głosząca powszechną zmienność i względność rzeczy, uznająca walkę przeciwieństw jako prawo rozwoju przyrody oraz rozumność świata, odrzucająca ingerencję bogów w powstanie i losy wszechświata.
Humanizm – kierunek ideowy uznający jednostkę ludzką za wartość najwyższą w świecie i stawiający sobie za cel pełny i wszechstronny rozwój człowieka.
Idealizm – kierunek filozoficzny, przeciwstawny materializmowi, głoszący tezę o pierwotności absolutnego ducha lub powszechnego rozumu, a wtórności materii (idealizm obiektywny) lub twierdzący, że świat realny nie istnieje niezależnie od poznania, od świadomości podmiotu poznającego (idealizm subiektywny).
Intuicjonizm – kierunek w teorii poznania, według którego głównym sposobem poznania jest intuicja.
Irracjonalizm – kierunek idealistyczny, zaprzeczający możliwości poznania świata przez doświadczenie i rozum.
Kauzalizm – kierunek determistyczny, uznający powszechną zależność przyczynową między zjawiskami.
Konwencjonalizm – kierunek filozoficzny powstały na przelomie XIX i XX w. w metodologii przyrodoznawstwa, według którego wszelkie twierdzenia i teorie naukowe (zwłaszcza fizyczne) mają charakter umowny nie dlatego, że zbliżają nas do wiedzy o świecie, lecz dlatego, że spełniają postulat ekonomii myśli, wygody albo realizują wartości estetyczne.
Materializm – kierunek filozoficzny przeciwny idealizmowi, głoszący tezę o materialności, poznawalności i niezależnym istnieniu świata, o pierwotności materii i wtórności świadomości, w relacji bytu przyjmuje – że realnie istnieje tylko materia, świadomość zaś jest jej funkcją, w teorii poznania zakłada – że przedmiotem ludzkiego poznania jest rzeczywistość materialna istniejąca niezależnie od podmiotu poznającego, dana mu we wrażeniach zmysłowych, w doświadczeniu.
Monizm – kierunek w filozofii przyjmujący za osnowę świata jeden czynnik (materialny lub idealny).
Naturalizm – kierunek filozoficzny dążący do wyjaśnienia rzeczywistości przyczynami naturalnymi, tłumaczący całość zjawisk zachodzących w świecie działaniem praw przyrody.
Neorealizm – kierunek filozoficzny głoszący, że filozofia powinna się ograniczać do szczegółowych analiz, a nie ubiegać o syntezę, oraz że istnienie i natura przedmiotu poznania są niezależne od samego poznania.
Nominalizm – doktryny filozoficzne, które w kwestii istnienia powszechników głoszą przekonanie, iż treści wszelkiej wiedzy abstrakcyjnej nie mogą mieć w rzeczywistości innych odpowiedników poza obiektami jednostkowymi.
Okazjonalizm – doktryna filozoficzno–teologiczna, według której wzajemne oddziaływanie dwu sfer rzeczywistości, materii i ducha, jest niemożliwe, a równoczesność zmian, jakie w nich zachodzą, jest rezulatatem interwencji Boga, który “przy okazji” zmiany w sferze ducha powoduje zmianę w sferze materii i odwrotnie.
Probabilizm – doktryna filozoficzna zapoczątkowana przez starożytnych sceptyków, według której poznanie ludzkie nie może osiągnąć absolutnej pewności, a zatem człowiek w teorii i działaniu powinien się kierować zasadami prawdopodobnymi.
Racjonalizm – kierunek filozoficzny, przeciwstawny empiryzmowi, przyznający rozumowi główną rolę w procesie poznania, negujący rolę doświadczenia.
Scholastyka – główny kierunek średniowiecznej filozofii chrześcijańskiej, podporządkowującej filozofię teologii.
Spirytualizm – kierunek głoszący, że istota rzeczywistości ma naturę duchową, zaś świat materialny stanowi jedynie przejaw aktywności pierwiastka duchowego (absolutu, boga).
Skotyzm – jeden z głównych kierunków późnej scholastyki, stanowił modyfikację augustynianizmu połączonego z wątkami arystotelizmu.
Stoicyzm – doktryna etyczna – postawa życiowa polegająca na zachowaniu spokoju wewnętrznego, hartu ducha i opanowania w trudnych sytuacjach.
Sufizm – kierunek mistyczny w islamie, wywodzi się z ruchu ascetycznego.
Taoizm – kierunek filozoficzno–religijny w Chinach, powstały w VI w. p.n.e., głoszący materialną jedność świata i powszechną prawidłowość zjawisk (tao), propagujący poddanie się naturalnemu porządkowi rzeczy.
Teozofia – doktryna filozoficzno–religijna głosząca możliwość uzyskania bezpośredniego kontaktu człowieka ze światem nadprzyrodzonym i poznania jego tajemnic za pomocą specjalnych praktyk.
Tomizm – system teologiczno–filozoficzny stworzony przez Tomasza z Akwinu, stanowiący filozoficzną podstawę religijnych, moralnych i społecznych założeń katolicyzmu.



Wielcy filozofowie
620 – ok. 540 Tales z Miletu gr.
za prapierwiastek rzeczywistości uważał wodę.
ok. 572 – ok. 497 Pitagoras z Samos gr.
gr. inicjator nurtu o orientacji mistycznej, a zarazem racjonalistycznej. Doskonalenie człowieka przez samoopanowanie i wiedzę.
ok. 490 – ok. 430 Zenon z Elei gr.
twórca paradoksów ruchu, dowodził rzekomej niemożliwości ruchu, a pośrednio – niezmienności bytu.
ok. 480 – 410 Protagoras z Abdery gr.
jego teza naczelna – “ człowiek jest miarą wszechrzeczy”.
469 – 399 Sokrates gr.
najwybitniejszy myśliciel starożytności, nauczyciel Platona, powiedział “ wiem, że nic nie wiem”, uznawał istnienie absolutnego dobra i absolutnej prawdy.
ok. 460 – ok. 370 Demokryt gr.
zwany “ ojcem materializmu” powiedział “ tylko z pozoru rzecz jakaś jest słodka lub gorzka, tylko z pozoru ma ona barwę, w rzeczywistości są tylko atomy i pusta przestrzeń”.
ok. 435 – ok. 366 Arystyp z Cyreny gr.
praktyczna nauka życia, za którego cel uznawał rozumnie wybraną przyjemność.
ok. 427 – 347 Platon gr.
twórca pierwszego systemu filozoficznego – idealizmu obiektywnego.
ok. 413 – 323 Diogenes z Synopy gr.
wyrzeczenie się wszelkich dóbr materialnych i ideał życia zgodnego z naturą.
384 – 322 Arystoteles gr.
najwszechstronniejszy myśliciel starożytności, sformuował tzw. klasyczną definicję prawdy.
341 – 270 Epikur gr.
główne zadanie to zapewnienie szczęśliwego życia “ ataraksja”.
ok. 50 – ok. 130 Epiktet z Hierapolis rzym.
uważał cnotę za najwyższe dobro, a wolność za kategorię moralną.
ok. 160 – po 220 Tertulian rzym.
głosił sprzeczność wiary i rozumu, powiedział “ wierzą, ponieważ to nie do wiary”.
980 – 1037 Awicenna Ibn Sina tadż.
rozwinął Arystotelowską teorię materii i formy oraz teorię abstrakcji.
1221 – 1277 Bonawentura Johannes Findanza wł.
rozwinął koncepcję kreacjonizmmu oraz neoplatońską koncepcję światła – jako pierwotnej postaci materii.
1225 – 1274 Tomasz z Akwinu fr.
podporządkował rozum i filozofię wierze i teologii. Zbudował teocentryczną etykę, z której wyprowadził teorię istnienia czworakiego prawa (wiecznego, naturalnego, ludzkiego i boskiego).
1467 – 1536 Erazm z Rotterdamu hol.
zwalczał zabobony, filozofię scholastyczną, handel relikwiami, nadużycia duchowieństwa.
1530 – 1596 Bodin Jean fr.
głosił potrzebę tolerancji religijnej, własność prywatną uważał za nietykalną.
1533 – 1592 Montaigne Michel fr.
rzecznik autonomii człowieka i swobodnego rozwoju jednostki.
1548 – 1600 Bruno Giordano wł.
przyrodę pojmował jako nieskończoną, dynamiczną całość, uznawał dążenie prawdy za wartość najwyższą, głosił humanistyczny “ kult człowieczeństwa”.
1561 – 1626 Bacon Francis ang.
pojmował naukę jako siłę wiodącą do postępu społecznego i technicznego.
1564 – 1642 Galileusz Galileo wł.
twórca podstaw eksperymentalno – matematycznych metod badawczych w przyrodzie. Eppur si muove – jednak się porusza (jego powiedzenie dotyczące Ziemi).
1596 – 1650 Descartes Rene (Kartezjusz) fr.
prekursor nowożytnej kultury umysłowej, powiedział “ myślę więc jestem”. Uznawał pewność własnego myślenia człowieka za podstawę wiedzy.
1623 – 1662 Pascal Blaise fr.
krytyk moralności jezuickiej.
1637 – 1677 Spinoza Baruch hol.
zwolennik racjonalizmu, zajmował się filozofią przyrody i teorią moralności.
1646 – 1716 Leibniz Gottfried niem.
twórca koncepcji tzw. monadologii, według której rzeczywistość jest zespołem monad.
1685 – 1753 Berkeley George ang.
negował istnienie materii uważając ją za fikcję filozoficzną – “ istnieć to tyle, co być postrzeganym”.
1694 – 1778 Wolter wł. Marie Arouet fr.
deizm łączył z potępieniem i ośmieszaniem instytucji wyznaniowych, obronę praw jednostki z uznaniem hierarchii społecznej.
1712 – 1778 Rousseau Jean fr.
zakłada naturalną dobroć człowieka i przyjmuje tezę o jego powolnej degradacji moralnej w społeczeństwie wskutek powstawania własności prywatnej.
1713 – 1784 Diderot Denis fr.
był przeciwnikiem wszelkich religii, głosił program filozofii otwartej, zmierzającej do syntezy aktualnej wiedzy o świecie.
1723 – 1789 Holbach Paul fr.
w koncepcji rzeczywistości ujmował przyrodę jako organizm materialny, podległy zasadom determinizmu i celowości.
1723 – 1816 Ferguson Adam szk.
człowiek jest istotą społeczną, a życie społeczeństw determinują prawa natury.
1724 – 1804 Kant Immanuel niem.
zajmował się analizą filozoficznych sposobów poznawania świata oraz problemem granic poznania.
1770 – 1831 Hegel Georg niem.
podstawowym założeniem było podporządkowanie całej rzeczywistości jednej, rozwijającej się idei (rozumowi, duchowi), która poprzedza świat materialny.
1781 – 1858 Owen Robert ang.
był przeciwnikiem rewolucji społecznych, albo przebudowy społeczeństwa w duchu komunistycznym. Twierdził, że w przyszłości musi wyrosnąć ustrój komunistyczny.
1788 – 1860 Schopenhauer Arthur niem.
fenomenalistyczna teoria poznania, irracjonalistyczno-woluntarystyczna metafizyka, programowy ahistoryzm i skrajnie pesymistyczny pogląd na świat.
1798 – 1857 Comte Auguste fr.
filozofię pojmował jako teorię nauki zajmującą się badaniem logicznej struktury i metod poszczególnych dyscyplin naukowych.
1804 – 1872 Feuerbach Ludwig niem.
z pozycji humanizmu i materializmu przeprowadził radykalną krytykę religii, którą pojmował jako produkt alienacji i główne źródło zła społecznego.
1806 – 1873 Mill John ang.
nadał logice nową interpretację, uznanym osiągnięciem naukowym była metodologia i teoria indukcji eliminacyjnej, której zasady skodyfikował (tzw. kanony Milla).
1818 – 1885 Kawielin Konstantin ros.
stawał na stanowisku psychologizmu, bronił tezy o względnej wolności woli i swobodzie moralnego samookreślenia jednostki.
1818 – 1883 Marks Karol niem.
twórca naukowego socjalizmu i jego teoretycznych podstaw – materializmu dialektycznego i historycznego.
1820 – 1895 Engels Fryderyk niem.
klasyk marksizmu, od niego pochodzi wiele klasycznych już w materializmie dialektycznym i historycznym sformułowań.
1820 – 1903 Spencer Herbert ang.
jeden z twórców organicyzmu w socjologii. Wieloletnie prace nad stworzeniem systemu filozofii ewolucjonistycznej.
1856 – 1939 Freud Sigmund austr.
twórca psychoanalizy.
1863 – 1952 Santayana George amer.
twórca eklektycznego systemu filozoficznego, łączącego podstawowe związki materializmu i idealizmu obiektywnego.
1866 – 1938 Twardowski Kazimierz pol.
odróżniał filozofię naukową od filozoficznego poglądu na świat, który (jego zdaniem) stanowi przednaukowe stadium odpowiedzi na doniosłe zagadnienia życiowe i zajmuje pośrednie miejsce między nauką, sztuką i religią.
1867 – 1931 Petrażycki Leon pol.
był twórcą psychologicznej teorii prawa, przewidywał osiągnięcie ideału społecznego, w którym dzięki pełnemu uspołecznieniu jednostki prawo stanie się zbędne.
1870-1924 Lenin Włodzimierz ros.
najwybitniejszy w XX w. teoretyk marksizmu, którego metodę zastosował do badania nowych zjawisk społecznych.
1872 – 1970 Russell Bertrand ang.
jeden z twórców współczesnej logiki matematycznej, odkrył sprzeczność polegającą na tzw. paradoksie klas (antynomia).
1873 – 1958 Moore George ang.
twórca brytyjskiej szkoły filozofii analitycznej.
1886 – 1981 Kotarbiński Tadeusz pol.
współtwórca i pionier teorii sprawnego działania (prakseologia), sformułował materialistyczną koncepcję tzw. konkretyzmu (reizm), rozwinął program tzw. etyki niezależnej.
1886 – 1980 Tatarkiewicz Władysław pol.
badania jego koncentrowały się na zagadnieniach estetyki i historii filozofii oraz historii sztuki, jest autorem wielu prac z zakresu etyki.
1890 – 1963 Ajdukiewicz Kazimierz pol.
rezultaty jego badań nad składnią językową znalazły zastosowanie w maszynach tłumaczących z jednego języka na inny, sformułował tzw. dyrektywalną koncepcję znaczenia oraz program pragmatycznych badań metod stosowanych w nauce.
1893 – 1970 Ingarden Roman pol.
przedstawiciel fenomenologii, głosił tezę o różnorodności odmian doświadczenia, adekwatnej do wielkości przedmiotów.
1902 – 1983 Tarski Alfred pol.
badając logiczno – semantyczne stosunki między językiem a metajęzykiem, stworzył tzw. teorię modeli semantycznych, ugruntowującą i systematyzującą semantykę.