Rys historyczny siatkówki w Polsce

1.1 Do Polski piłka siatkowa albo inaczej siatkówka trafiła dzięki YMCA (Young Men’s Christian Associan). Pierwszy pokaz gry w siatkówkę w Polsce odbył się w 1919 roku w Warszawie. W 1920 roku w Łodzi rozegrano pierwszy turniej drużyn szkolnych.
W kolejnych latach dyscyplina ta została rozpowszechniona i znalazła wielu zwolenników zwłaszcza w środowisku akademickim. Siatkówkę uprawiano w szkołach, a gra nosiła różne nazwy np. „dłoniówka”, „przebijanka” czy „latająca piłka”. Spopularyzowali ją w naszym kraju instruktorzy YMCA. Od 1923 roku zaobserwowano gwałtowny rozwój piłki siatkowej. Powstały pierwsze kluby i sekcje siatkarskie.
W 1928 roku Łódź i Warszawa zorganizowały pierwsze mistrzostwa Polski. Rywalizację kobiet zwyciężyły zawodniczki AZS Warszawa, a wśród mężczyzn YMCA Łódź.
W Warszawie utworzono szereg nowych drużyn siatkarskich np.: Orzeł Biały, 13 Drużyna Harcerska, Polonia, YMCA, Orkan, Zieloni czy Viktoria.
W Łodzi powstaje Harcerski Klub Sportowy, YMCA, Tur, ŁKS, Absolwenci, natomiast w Krakowie YMCA i Cracovia. Kluby powstawały również w innych większych miastach np. Lublinie, Poznaniu, Lwowie czy w Białymstoku. W Warszawie na bazie Orkana powstał AZS. W 1930 roku odbył się pierwszy oficjalny występ polskich siatkarzy na arenie międzynarodowej, AZS gra w Czechosłowacji. W 1931 roku Polska gościła US Ryga i był to pierwszy występ drużyny zagranicznej w Polsce.
W czasie II wojny światowej zaniechano mistrzostw Polski za wyjątkiem konspiracyjnych mistrzostw Warszawy.
Siatkówka w Polsce początkowo nie miała oddzielnych struktur. W okresie międzywojennym była włączona do Polskiego Związku Palanta i Gier Ruchowych, a w 1936 roku do Polskiego Związku Piłki Ręcznej.
W czasie międzywojennym Polskie kluby utrzymywały liczne turnieje międzynarodowe. Do większych sukcesów należą m.in. pierwsze miejsce w turnieju w Kopenhadze 13 Drużyny Harcerskiej w 1923 roku oraz w 1937 roku reprezentacja Warszawy zwyciężyła w wielkich zawodach krajów bałtyckich. (Grządziel, Szade 2006)
Siatkówka w tym czasie była zrzeszona w Polskim Związku Gier Sportowych. 30 czerwca 1937 roku powstał Polski Związek Piłki Siatkowej. Pierwszym jej prezesem był Eugeniusz Krotkiewski.
Po II wojnie światowej pierwszy międzynarodowy mecz rozegrały siatkarki z Czechosłowacją 14 lutego 1948 roku pokonując Czechosłowację 3:1. W tym samym roku na arenie międzynarodowej pojawili się polscy siatkarze w swoim pierwszym meczu również z Czechosłowacją 28 lutego, niestety przegrali 2:3. Polskie siatkarki uczestniczyły w pierwszych Mistrzostwach Europy, które miały miejsce w 1949 roku w Pradze, zajmując wtedy trzecie miejsce.
W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych żeńska reprezentacja należała do czołówki zdobywając na Mistrzostwach Europy srebrne lub brązowe medale. W 1950 roku polskie siatkarki zajęły drugie miejsce na Mistrzostwach Europy w Sofii, a rok później powtórzyły ten sukces w Paryżu zdobywając trzeci medal w historii Mistrzostw Europy Kobiet. Również drugie miejsce zdobywają na Mistrzostwach Świata rozegranych w ZSRR.
W latach 1955-56 to dwa brązowe medale, pierwszy na Mistrzostwach Europy w Bukareszcie, drugi na Mistrzostwach Świata we Francji. W igrzyskach olimpijskich w Tokio i Meksyku zdobyły brązowe medale (1968 rok).
Mężczyźni pierwszy medal (brązowy) Mistrzostw Europy zdobyli w 1967 roku w Stambule pod wodzą Jerzego Huberta Wagnera, zdobywając w 1974 roku Mistrzostwo Świata w Meksyku, srebrny medal na Mistrzostwach Europy w Jugosławii w 1975 roku oraz złoty medal na Igrzyskach Olimpijskich w 1976 roku w Kanadzie.
Męska drużyna siatkarska ma na swoim koncie jeszcze inne olimpijskie występy, jednak już poza podium. Polacy zagrali w 1968 roku w Meksyku (V miejsce), w 1972 roku w Monachium (9), w 1980 roku w Moskwie (4) oraz w 1996 w Atlancie (12).
Na Mistrzostwach Europy w 1977 roku w Helsinkach i w 1979 roku w Paryżu polscy siatkarze zdobyli srebrne medale. Na Igrzyskach Olimpijskich w 1980 roku zajęli czwartą lokatę, ale już w 1981 roku zdobyli srebrny medal na Mistrzostwach Europy w Bułgarii i w Berlinie w 1983 roku. (http://www.moderatorvoley.pl/kat/historia-siatkowki).
Późniejsze lata to okres, w których polska siatkówka zajmuje wysokie lokaty (pierwsza dziesiątka zespołów siatkowych). Polskie siatkarki zdobyły dwa razy z rzędu mistrzostwo Europy w 2003 i 2005 roku, a Polscy siatkarze pod opieką Argentyńczyka Paulo Lozano, zajęli drugie miejsce na Mistrzostwach Świata w Japonii w 2006 roku.
Na początku 2009 roku nastąpiła zmiana szkoleniowców za Paula Lozano został wybrany Daniel Castelllani, a za Marca Bonittę- Jerzy Matlak. Polska reprezentacja mężczyzn w 2008 roku na Mistrzostwach Europy zdobyła złoty medal pokonując Francję 3:1. Natomiast żeńska reprezentacja zdobyła brązowy medal na Mistrzostwach Europy w naszym kraju. Obecna generacja polskich siatkarzy osiągnęła sukces w Lidze Światowej (2011 r.) zdobywając złoty medal. Polacy nie dali szans USA- mistrzom olimpijskim z Pekinu z 2008 roku i ograli ich w trzech setach (http://www.mojanorwegia.pl/wydarzenia/liga-swiatowa-sukces-polskich-siatkarzy.htm/. ).
Z kolei rok 2012 to udział polskich siatkarzy na olimpiadzie w Londynie. To kolejny ich sukces. Pokonali Argentynę 3:0, a wcześniej pokonali Włochów i ulegli Bułgarom. Andreo Anastazi (trener) konsekwentnie postawił na tych samych zawodników w wyjściowej szóstce tj. P. Nowakowski, M. Winiarski, B. Kurek, Z. Bartman, Ł. Żygadło, M. Możdżonek, K. Ignaczak (libero) oraz M. Ruciak, K. Jarosz.
W związku z sukcesami naszym siatkarzy i siatkarek popularność siatkówki ciągle wzrasta i jest coraz więcej chętnych chcących trenować siatkówkę, co na pewno zaowocuje dalszymi sukcesami polskiej reprezentacji. (Mencer 2001, Mencer 2005)(Grządziel, Szade 2006)




II ROZWÓJ PIŁKI SIATKOWEJ NA ŚWIECIE
1.2 Piłka siatkowa to stosunkowo młoda dyscyplina sportu. Wymyślił ją w 1895 roku dyrektor YMCA (Young Men’s Christian Associate) William Morgan jednocześnie nauczyciel wychowania fizycznego miejscowości Hollocke w stanie Massachusetts.
Początkowo miała to być halowa gra zespołowa podobna do koszykówki, która była mniej męcząca i przeznaczona dla osób mniej sprawnych fizycznie. Polegała na przebijaniu piłki rękami przez sznur zawieszony na niewielkiej wysokości. Stworzoną przez siebie dyscypliną Morgan nazwał ,,Mintonette” jednak nazwa ta została zmieniona po pierwszym meczu siatkówki, który został rozegrany w Springfield w 1986 roku. Gra niezwykle się spodobała a jeden z obecnych widzów, który obserwował lot piłki nad siatką, nazwał ją volley-ball latająca piłka i ta nazwa błyskawicznie się przyjęła i od 1952 roku jest jest volleyball. Przepisy dotyczące gry w siatkówkę ulegały ciągłym zmianom. Pierwszą zmianą było podniesienie siatki na wysokość 213 cm w 1900 roku. Poza tym zasady gry były inne niż obecnie, używano m. in. cięższej piłki, nie obowiązywał również system rotacji zawodników, w związku z tym zawodnicy specjalizowali się w grze na swoich stanowiskach (pozycjach). Liczba zawodników też była mniejsza, wynosiła pięciu zawodników w drużynie. (Grządziel, Szade 2006 rok)
Siatkówka zyskiwała coraz bardziej na popularności. Już w 1900 roku w siatkówkę grano w Kanadzie , Ameryce Południowej i Azji. Przedstawiciele YMCA rozpowszechnili tę grę również do Chin i Japonii. W 1912 roku nastąpiły kolejne zmiany w przepisach. Podniesiono wysokość siatki na 228 cm a wymiary boiska określono na 10,66x 18,28 m. w 1913 roku w Mawilli został rozegrany pierwszy międzynarodowy turniej z udziałem Japonii, Chin, Filipin. W 1922 roku działacze YMCA podjęli starania, by dyscyplina została włączona do programu Igrzysk Olimpijskich w Paryżu w 1924 roku. Niestety propozycja została odrzucona. (Mencer 2001 rok)
Do Europy siatkówka dotarła trochę później za pośrednictwem YMCA. Najpierw była popularna we Francji, a następnie w 1919 roku dotarła do Czechosłowacji, Polski krajów Bałtyckich i ZSRR.
Ciągły wzrost popularności siatkówki w Europie a potem w Azji i Ameryce Południowej doprowadził do tego, że zaczęło powstawać coraz to więcej zespołów siatkarskich. Wobec powyższego pojawiła się potrzeba ujednolicenia przepisów gry, ponieważ ich brak prowadził do wiele nieporozumień. Od 1918 roku zespoły siatkarskie liczą sześć osób, a 1920 roku została wprowadzona reguła trzech odbić przez jedną drużynę. W 1938 roku wprowadzono do zasad gry tzw. blokowanie wymyślone przez Czechosłowackich siatkarzy, które mogło wykonać jeden lub dwóch zawodników.
Na mistrzostwach świata w Czechosłowacji w 1949 roku wprowadzono tzw. linię ataku gdzie mogli się znajdować tylko trzej zawodnicy z szóstki, natomiast w 1952 roku ustalono że linia ataku będzie umieszczona trzy metry od siatki. Kolejną zmianą były przepisy blokowania. Pozwolono na przekładanie rąk nad siatką na pole przeciwnika. Zmiana ta miała duży wpływ na rozwój techniki i taktyki gry i zwiększała szanse na wygraną. W 1941 roku eksperymentowano w wielu krajach z grą na czas. Początkowo sety trwały po dwadzieścia minut z dodatkowym czasem w przypadku remisu, jednak to nie zdało egzaminu i powrócono do starych zasad. W 1942 roku wprowadzono przepis, w którym dopuszczono uderzenie piłki dowolną częścią ciała powyżej kolan.
W Pradze w 1946 roku odbył się zjazd przedstawicieli krajów, w których siatkówka najlepiej się rozwijała. Polska wzięła również udział w tym spotkaniu. Spotkanie to zadecydowało powstaniem w 1947 roku Międzynarodowej Federacji Piłki Siatkowej (FIVB). Założycielem było czternaście państw: Belgia, Brazylia, Czechosłowacja, Egipt, Francja, Holandia, Włochy, Jugosławia, Polska, Portugalia, Rumunia, USA, Urugwaj i Węgry. W 1948 roku zorganizowano pierwsze mistrzostwa Europy a rok później pierwsze mistrzostwa świata mężczyzn.
FIVB liczy dzisiaj ponad setkę członków reprezentujących wszystkie kontynenty. Jej pierwszym prezesem był francuz Paul Libaud pełniący funkcję do 1984 roku, kolejnym był Ruben Acosta, który pełni rolę aktualnie. Natomiast europejską siatkówką kieruje CEV (Europejska Konferencja Siatkówki), która ma siedzibę w Luksemburgu. W 1948 roku we Włoszech odbyły się pierwsze Mistrzostwa Europy mężczyzn w piłce siatkowej. Jednak polska reprezentacja nie wzięła udziału z uwagi na zakaz przez ówczesną władzę komunistyczną, które zabroniły wyjazdu naszej reprezentacji do Europy Zachodniej. (Mencer 2005)
W 1972 roku utworzono pięć niezależnych konfederacji kontynentalnych: europejska, azjatycka, afrykańska, południowoamerykańska oraz północnoamerykańska i krajów basenu Morza Karaibskiego. W 1989 roku zdecydowano o rozegraniu piątego seta systemem tie-breakowym. W 1990 roku zostały utworzony rozgrywki Ligii Światowej. Na Igrzyskach Olimpijskich W Atlancie zadebiutowała druga siatkarska dyscyplina- siatkówka plażowa (beach-volleyball).
Lata 1975-83 to największe sukcesy polskich siatkarzy, kiedy to zaczynając na Jugosławii a kończąc na Berlinie zdobywali pięć razy pod rząd srebrne medale. Pierwsze mistrzostwa świata mężczyzn w siatkówce zostały rozegrane w 1949 roku. Wygrała drużyna ówczesnego ZSRR , drugie miejsce zajęli zawodnicy z Czechosłowacji a trzecie z Bułgarii. Polska zdobyła V miejsce. (http.//www.siatka.org./?kibic.aktualnosci.11/p.)
Kobiety swoje pierwsze mistrzostwa miały w 1952 roku. Pierwsze w historii zwycięstwo odniosły zawodniczki z byłego ZSRR. Drugie były zawodniczki z Czechosłowacji a trzecie z Polski. (Mencer 2005)
W 1964 roku w czasie Igrzysk Olimpijskich w Tokio Polki wywalczyły brązowy medal. Wśród mężczyzn na pierwszym miejscu był ZSRR, na drugim Czechosłowacja a na trzecim Japonia. (Mencer 2001)
W 1965 roku w Warszawie rozegrano pierwsze zawody Pucharu Świata mężczyzn. Kobiety swój pierwszy turniej Pucharu Świata rozegrały w 1973 roku. Rozgrywki Ligii Światowej poszerzyły wachlarz turniejów siatkarskich wśród mężczyzn od 1990 roku.
Podczas imprez siatkarskich ulegały dalszym zmianom przepisy gry w siatkówkę. W 1994 roku na światowym Kongresie w Atenach wprowadzono kolejne zmiany. Powróciła wycofana w 1916 roku zasada umożliwiająca odbicie piłki każdą częścią ciała włączając w to stopę. Rozciągnięto strefę, z której można było serwować, na całą szerokość boiska. Wyeliminowano też błąd podwójnego odbicia przy pierwszym uderzeniu piłki oraz błąd przypadkowego dotknięcia siatki przez zawodnika, który nie próbuje zagrać piłki. Wprowadzono do gry zawodnika Libero i punkty za każdą wygraną akcję w 1998 roku na Kongresie FIVB podczas Mistrzostw Świata w Japonii. Zmiany w przepisach służyły temu by zwiększyć dynamikę dyscypliny oraz jej widowiskowość. Ich celem było zmniejszenie dominacji ataku nad obroną a w konsekwencji wydłużenie akcji. (Mencer 2001)
Wiek XX to największy rozkwit siatkówki. Prowadzono plebiscyt na najlepszą siatkarkę, siatkarza, najlepszą drużynę męską i żeńską. W plebiscycie FIVB na najlepszą siatkarkę XX wieku wygrała Kubanka Regla Torres a najlepszym zawodnikiem został Amerykanin Karch Kirlay. W Plebiscycie Siatkarskim Eurosport wygrała najlepsza ,,szóstka” polskich siatkarzy. W drugiej edycji plebiscytu siatkarskiego zostali wybrani również: Siatkach Roku, Trener Roku, Drużuna Roku. Siatkarzem roku 2012 został Bartosz Kurek. (http://.....??)



PIŁKA SIATKOWA I JEJ MIEJSCE W ZESPOŁOWYCH GRACH SPORTOWYCH
1.3 Piłka siatkowa to jedna z najciekawszych dyscyplin sportowych. Cechuje ją określona specyfika, tzw. pewne specyficzne cechy lub zespół cech określających jej charakter. Siatkówkę zaliczyć można do sportów o charakterze walki pośredniej, bez prawa kontaktu fizycznego z przeciwnikiem. Jest to gra, której właściwością jest jej bezkontaktowość. W trakcie gry nie może być bezpośrednich starć w walce o piłkę tak charakterystycznych innych grach zespołowych, co jest plusem tej gry gdyż zmniejsza to jej wypadkowość. Zawodnicy nie napotykają na bezpośrednie przeszkody ze strony przeciwników, a skuteczność i płynność gry jest uzależniona od precyzji oraz możliwości i wytrenowania zawodników. Jest to gra, która angażuje prawie wszystkie mięśnie: systematyczne jej uprawianie daje wymierne i łatwo zauważalne korzyści. Proporcjonalnie wysmukłe sylwetki czołowych siatkarek i siatkarzy świadczą, że czerpiąc zadowolenie z gry, uzyskujemy rezultaty czyli zdrowej i ładnej sylwetce swojego ciała. Gra wymaga dużego zaangażowania mięśni kończyn dolnych oraz górnych. Charakteryzuje się krótkimi dojściami zakończonymi wyskokiem, które z kolei wynikają ze specyfikacji gry. Jednocześnie ważną rolę odgrywają ręce, które wykonują różnorakie odbicia, uderzenia i to one mają głównie kontakt z piłką. Siatkówka jest jedną z gier zespołowych, w której istnieje możliwość zdobycia punktu każdą częścią ciała zawodnika (Zalyracz, Piasecki 2001). Do tego dodać należy możliwość uproszczenia niektórych przepisów i możliwość dostosowania ich do aktualnych umiejętności grających, takich jak: obniżenie wysokości siatki, zmniejszenie wymiarów boiska, różnorodna liczebność w zespołach. Wszystko to może oznaczać, że do gry w siatkówkę wystarczą dobre chęci. Gra daje możliwość dozowania wysiłku w czasie jej trwania, ponieważ są przewidziane przerwy w grze to można być w pełni zaangażowanym emocjonalnie. Przerwy w czasie gry dają grającym chwilę wytchnienia. Grę można prowadzić w formacie jednego, dwu lub trzy setowym dowolnej, wcześniej ustalonej liczby punktów. Sukces w siatkówce zależy od umiejętności porozumiewania się w zespole. Oprócz zagrywki nie występują w niej akcje indywidualne. Prowadzenie akcji zależy od zagrań zawodników. Gra wymaga zatem ,,zaangażowania się” zawodników podczas kolejnych akcji na boisku. Liczba odbić ograniczona jest do trzech. Zmusza do opanowania elementów technicznych, by zrealizować zamiar taktyczny drużyny. (Grządziel, Liach 2000)
Siatkówka to nie tylko strona techniczna i sprawność zawodników, lecz również aspekt społeczny. Gra ta wpływa na relacje międzyludzkie. Powstają bardzo silne więzi oparte na zaufania i zrozumieniu. Tworzą się przyjaźnie w drużynach, zawodnicy często spędzają wolny czas razem. W czasie gry zawodnicy mają okazję bardzo dobrze się poznać, odkryć mocne i słabe strony kolegów. Razem przeżywają radość ze zwycięstwa czy smutek przegranej. Każdy mecz to próba charakteru i psychiki. Wiąże się to z emocjami w czasie meczu, które objawiają się kłótniami czy pretensjami, lecz sztuką wielką jest aby nad tym zapanować. Dokonując czegoś razem utożsamiamy się z drużyną, która jest całością, a zawodnik jest jej częścią.
Siatkówka to gra interwałowa gdyż pomiędzy akcjami piłka jest ,,martwa” aż do zagrywki. Inaczej siatkówkę nazywa się też ,,grą błędów”. Piłkę można wywalczyć nie tylko własnym, poprawnym zagraniem, ale też poprzez błędne zagranie przeciwników. Dlatego dewizą siatkówki jest: ,,grać skutecznie i popełniać jak najmniej błędów”.
W piłce siatkowej aby osiągnąć sukces należy dosyć wcześnie szkolić zawodników. Właściwym momentem na rozpoczęcie treningu jest 10-11 lat. Treningi powinny być realizowane w ramach poszerzonego programu wychowania fizycznego. Gry i zabawy ruchowe, uzupełnione ścisłymi formami ruchu w postaci ćwiczeń gimnastycznych powinny być dominującą formą zajęć. Ćwiczenia podczas zajęć mają wpłynąć na zdolności motoryczne dziecka tj. –koordynacje, zwinność, siłę, szybkość oraz zwiększyć ruchomość we wszystkich płaszczyznach. W doborze zawodników istotną sprawą jest wysokość ciała, faktyczna oraz ta oczekiwana. Siatkarz winien być lepto somatyczny czyli z krótkim tułowiem a długimi kończynami. Zawodnik powinien mieć szerokie barki, dużą rozpiętość ramion i masę ciała adekwatną do wzrostu. Inne ważne cechy to kwalifikacje do gry w siatkówkę to: siła woli, temperament czy odporność psychiczna. Jedynie długotrwałe treningi pozwalają zawodnikom dojść do poziomu mistrzowskiego. W siatkówkę może grać każdy, niezależnie do budowy ciała, wieku, kondycji, czy sprawności fizycznej oczywiście rekreacyjnie. Nie ma ograniczeń jeśli chodzi o miejsce do gry. Można zagrać prawie wszędzie: na plaży, na podwórku czy sali gimnastycznej. Popularną odmianą siatkówki jest ,,piłka plażowa”. Jest to bardzo atrakcyjna forma gry ponieważ ciekawy klimat tworzą piaski plaży oraz przyjazna atmosfera wokół. (Majkowski, Polowczyk 1990 rok)
Jest to pewien styl spędzania wolnego czasu. Istotnym faktem jest to, że drużyny do siatkówki plażowej tworzą dwie osoby co ma na pewno wpływ na rozwój popularności tej odmiany siatkówki. Wystarczą cztery chętne osoby i można rozpocząć rywalizację. Osoby bardziej zaangażowane w grę w siatkówkę mogą uczestniczyć w różnego rodzaju turniejach i sprawdzać swoje umiejętności z innymi zawodnikami bez konieczności bycia zrzeszonym w klubie. Piłka plażowa miała wpływ na większe zainteresowanie siatkówką. Dlatego też siatkówka cieszy się dużym zainteresowaniem wśród sportów. Ostatnio mieliśmy okazję obserwować sukcesy polskich siatkarzy. Nie mniej jednak jest ona mniej popularna niż piłka nożna, mimo iż polscy piłkarze nie odnoszą większych sukcesów.
Ważnym czynnikiem, który niewątpliwie ma wpływ na rozwój siatkówki jest fakt powstawania coraz to większej liczby sal gimnastycznych przy szkołach podstawowych i gimnazjalnych. W konsekwencji tego jest coraz więcej uczniów mających podstawowe umiejętności potrzebne do gry w piłkę siatkową i nie tylko. Poza tym odpowiednia baza i sprzęt potrzebny do nauki tej gry gwarantuje jej popularność. Istotną rzeczą jest fakt, aby nauczyć rzeczy pewnych umiejętności technicznych gwarantujących płynność tej gry. Dlatego też na początku może się ona wydawać grą nieciekawą i trudną jeśli się tych umiejętności nie posiada.
W szkole często się zdarza, że nauczyciele preferują do gry w siatkówkę uczniów wysokich, zapominając o uczniach niskiej budowy ciała. Niscy uczniowie też mogą być dobrzy pod względem technicznym czy koordynacyjnym. Niscy uczniowie pewnie kariery siatkarskiej nie zrobią, ale kariera siatkarska a rekreacja to drugie. Uważam, że warto zachęcać do gry również niskich uczniów lub mniej sprawnych, ponieważ siatkówka to sport na całe życie. Młodzież powinna docenić fakt, że gra w siatkówkę harmonijnie rozwija ich ciało.
Uważam, że popularność gry w piłkę siatkową będzie się rozwijać w Polsce i coraz więcej uczniów będzie chciało ją uprawiać w czasie wolnym. Ogólnie informacji o czasie wolnym, środowiskach wychowujących do pozytywnych zachowań wolno czasowych oraz różnorodnym jego wykorzystaniu przez uczniów gimnazjów przedstawię w kolejnym rozdziale.



II. CZAS WOLNY W LITERATURZE PRZEDMIOTU
2.1 Od początku istnienia człowieka, czas wolny stanowił element życia społecznego. Już od starożytności istniał podział czasu ludzkiego na zajęty i czas wolny czym interesowali się filozofowie a później naukowcy. W czasach prehistorycznych trudno było odróżnić czas wolny od świętowania. Co stanowiło zdobywanie pożywienia i okresy pomiędzy polowaniami, które miały na celu również zdobycie pożywienia. Nie odbierano tego jak ,,czas wolny” było to po prostu ściśle związane z cyklem życia człowieka, jego potrzebami fizjologicznymi, a także prawami natury.
Synonimem dzisiejszych zachowań ,, wolnoczasowych” to święto, zabawa, relaks, wypoczynek, chociaż samo pojęcie czas wolny jest zjawiskiem trudnym do jednoznacznego określenia, gdyż badając go ciężko jest określić co tak naprawdę jest działaniem wchodzącym w skład wolnego czasu, a co nie.
Faktem jest, że czas wolny ma aspekt dość złożony i wśród autorów tworzących definicję widać różnice światopoglądowe. Stało się to tematem budzącym coraz większe zainteresowanie wśród pedagogów, nauczycieli, socjologów. Czas wolny został ujęty w różnych aspektach: socjologicznym, pedagogicznym i psychologicznym. W aspekcie socjologicznym zwraca się uwagę na spędzanie czasu wolnego w zespole, najczęściej rówieśników. Prowadzi ono do bardziej wydajnego działania niż indywidualne. Aspekt pedagogiczny służy rozwijaniu umiejętności, które są wykorzystywane w życiu. Aspekt psychologiczny poszukuje nowych wrażeń, rozwijanie uzdolnień i zainteresowań oraz odkrywania nowych obszarów.
Przyjmuje się, że pod pojęciem czas wolny mamy na myśli czas pozwalający do dyspozycji młodego człowieka po wypełnieniu obowiązków szkolnych jakie narzuca szkoła oraz czynności związanych z samoobsługą, lub w przypadku dorosłych po wypełnieniu obowiązków zawodowych. Nie wliczamy też do czasu wolnego zaspokajanie podstawowych potrzeb fizjologicznych (higiena, posiłek, sen). Czas wolny przeznaczony jest na rozwój osobowości, relaks czy rozrywkę. J. Dumazedier określił czas wolny jako czas przeznaczony na ,,wszelkie zajęcia, jakimi może oddawać się jednostka z własnej ochoty bądź dla rozrywki, bądź dla rozwijania swych wiadomości lub dla bezinteresownego kształcenia się, dobrowolnego udziału w życiu społecznym, poza obowiązkami szkolnymi, zawodowymi, rodzinnymi, czy społecznymi.” (Wroczyński 1985, s. 226)
Czas wolny dzieci i młodzieży to zupełnie coś innego niż czas wolny dorosłego człowieka. Istotną rzeczą jest chociażby sytuacja finansowa dzieci, młodzieży i osób dorosłych co ma istotny wpływ na sposób wolnego czasu. Czynnikami ograniczającymi sposób wykorzystywania pozostałego do własnej dyspozycji czasu wolnego dzieci i młodzieży jest nauka w szkole i obowiązek odrabiania lekcji.
Według T. Wujka czas wolny ucznia to czas, jaki pozostaje mu po wypełnieniu obowiązków związanych z nauką w szkole i domowych, w którym może wykorzystać czynności związane z wypoczynkiem czy rozrywką i zaspokajaniem własnych zainteresowań. Dziecko cechuje brak doświadczeń życiowych oraz niedojrzałość.
Często mówi się o aktywnym lub biernym sposobie spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież. Jeśli weźmiemy pod uwagę aktywnie spędzany czas wolny mamy na myśli udział młodzieży w różnorakich zajęciach organizowanych po zajęciach w szkole, m. in. uczestnicząc w kółkach zainteresowań, warsztatach teatralnych, muzycznych, fotograficznych itp. a także amatorskie uprawianie sportów w różnych dziedzinach np. pływaniu, bieganiu, piłce nożnej, ręcznej, tenisie, koszykówce itp. Wyróżniamy także inne aktywne formy spędzania wolnego czasu, np. śpiewanie, taniec, hodowla roślin czy zwierząt, majsterkowanie, udział w koncertach muzycznych czy festiwalach, kibicowanie na meczach sportowych bądź wyścigach samochodowych, przynależność do organizacji typu Szkolny Klub Sportowy (SKS), Polski Czerwony Krzyż (PCK), Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP), Liga Ochrony Przyrody (LOP), prowadzenie forum dyskusyjnego w Internecie np. o ulubionym programie, przynależności do wolontariatu i inne. Bierne spędzanie wolnego czasu to przede wszystkim surfowanie po Internecie, oglądanie telewizji, granie w gry komputerowe, komunikowanie się ze znajomymi przez portale internetowe facebook, nk czy inne portale społecznościowe. W przypadku aktywnego spędzania czasu przez młodzież mówimy o kontaktach z rówieśnikami, rozwoju zainteresowań, pasji, hobby, talentów, tak w przypadku biernego spędzania czasu wolnego mówimy o braku kontaktu z rówieśnikami, ponieważ tez kontakt jest mały.
Analizując aktywne formy spędzania wolnego czasu przez młodzież należy zaznaczyć, że wypoczynek młodzieży szkolnej w okresie wakacji letnich czy ferii zimowych stanowi najbardziej powszechną i wartościową formę zagospodarowania wolnego czasu przez uczniów. W okresie letnim młodzież może korzystać z wakacyjnego czasu poprzez wyjazdy na obozy, kolonie lub wyjazdy rodzinne. Najczęstsze formy aktywności w lecie to np. żeglarstwo, surfing, wycieczki rowerowe, (trekking), jazda na rolkach, joga, jazda konna, wędkarstwo, nordic wal king, paintball, wspólna gra ze znajomymi w piłkę nożną, siatkową, koszykową i inne.
W okresie zimowym młodzież dysponuje największą ilością wolnego czasu w czasie ferii zimowych. Wśród podejmowanych przez dzieci i młodzież form spędzania wolnego czasu należy wymienić m. in. łyżwiarstwo, jazdę na nartach, sankach, worku, kręgielnie, grę w bilard, football stołowy (piłkarzyki), tenis stołowy, wycieczki górskie, zajęcia na siłowni, rozwiązywanie krzyżówek itp.
Czas wolny powinien przynosić radość, zadowolenie, poczucie wypoczynku i odprężenia. Jak pisze Jadwiga Raczkowska ,,odprężenie przynosi czas wolny ,,legalnie” wygospodarowany, nie ,,kradziony”, a to przede wszystkim zależy od umiejętności organizowania własnego życia na co dzień. W czasie wolnym od zajęć szkolnych czy obowiązkowych treningach młodzież pomaga również rodzicom w zajęciach domowych, np. myciu naczyń, robieniu zakupów, opieki nad zwierzętami, gotowaniu lub pieczeniu ciasta. Czynności te stanowią swego rodzaju obowiązki, ale są wykonywane w czasie wolnym od zajęć edukacyjnych. Analizując kwestię, jak młodzież spędza wolny czas po szkole czy treningu i czy jest on dobrze zagospodarowany warto przytoczyć stwierdzenie, które brzmi ,,w dobie szybkiego rozwoju techniki, informatyki, zachodzą zmiany w stylu życia, musimy zadbać, by od najmłodszych lat w młodych ludziach wyrabiać nawyki aktywnego spędzania wypoczynku, planowania spędzania czasu wolnego.”

1. J. Pięta, Pedagogika czasu wolnego, Warszawa 2004 s.84
2. J. Węgrzynowicz, Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, Warszawa 1971
3. J. Raczkowska, Znane i nowe problemy czasu wolnego, ,,problemy opiekuńczo-wychowawcze” 2000 r., nr 6 s.19