Lubenia.

Moja wieś wczoraj i dziś .

„ Lubenia , wieś powiat rzeszowski, nad potokiem Lubenia, wpadającym z prawego brzegu do Wisłoka, 230 m n.p.m.. Od zachodu otaczają wieś lasy, u których granic znajduje się po kilka chat mających nazwy (idąc od północy ku południowi):Kosina, Maternówka, Jasieniki, Obręczna i Szumówka . Na południu podnosi się góra Lubenia do 426 m n.p.m. , a na wschodniej stronie stoi kilka chat zwanych Czeczukami.”
Taki, jakkolwiek niepełny opis położenia wsi Lubenia podaje na swoich kartach „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” wydany w 1884 roku, pod redakcją Filipa Sulimskiego, Bronisława Chlebowskiego i Władysława Walewskiego. W uzupełnieniu topografii wsi Lubenia należy dodać, że w niedalekiej odległości pod Przylaskiem jest miejsce tzw. „Okopy”. Na temat tego miejsca słyszy się wiele legend i opowiadań. Są one usypane wałami o wysokości i tworzą owalną nieckę, które został usypane ręką ludzką. Stare podania mówią, że „podobno bardzo dawno temu było tu grodzisko .Zamieszkiwał tu bogaty pan, który utrzymywał swoim zamku wielu rycerzy i służby. W środku stał duży obronny zamek. Na dziedzińcu tego zamczyska było siedem głębokich studni . Pewnego razu z niewiadomych przyczyn mieszkańcy grodziska (rycerze i służba) nagle opuścili wały .Właściciel zamczyska wszystkie zgromadzone skarby w pośpiechu kazał wrzucić do głębokich studni. Wszystkie studnie zasypano i skarby tam ukryte leżą do dziś, lecz nie ma śladów tych studni. Zamek zniknął z powierzchni ziemi. Ludność opuściła grodzisko.”

Najstarsze dzieje Lubenii nie są zbyt dokładnie poznane ze względu na szczupłość pisanych źródeł historycznych niemniej jednak możemy zrekonstruować najważniejsze wydarzenia tworzące jej historię od czasów średniowiecznych .Jak podają źródła „W roku 1359 król Kazimierz Wielki powierzył trzem braciom: Pawłowi, Jakubowi, Mikołajowi osadzenie wsi Lubenia na prawie magdeburskim (niemieckim). Wydarzenie to świadczy niewątpliwie iż istniała na tym terenie już znacznie wcześniej osada znacząca, dosyć ludna i żywotna gospodarczo, zwłaszcza pod względem rolniczym . Badania historyków wcześniejszych jak i współczesnych wśród ,których wyróżnia się miejscowy nauczyciel historii mgr. Aleksander Bielenda pozwalają ustalić iż w okresie wczesnośredniowiecznym istniało na tym terenie grodzisko, które powstało prawdopodobnie przed rokiem 966 .Zbudowali je zapewne mieszkańcy przed najazdami innych plemion .Grodzisko posiadało owalny kształt, o osiach 70-90 metrów. Wokół niego biegł wał ziemny na 2-4 metry .Wewnątrz grodziska znajdował się głęboki rów na 1-3 metry .Gród, o którym mowa wznieśli być może Lędzianie albo Wiślanie, którzy we wczesnym średniowieczu przebywali na tych terenach .Niemniej jednak gród ten był położony na terenach przygranicznych gdzie rywalizowały ze sobą plemiona polskie i ruskie, a co za tym idzie mogła tu zamieszkać ludność z różnych plemion .Większość danych wskazuje na to ,że do czasu ostatecznego podbicia tych ziem przez Kazimierza Wielkiego w XIV w. Jej ludność głównie wywodziła się z Rusi gdyż ziemie te od XI aż do roku 1340 pozostawały pod bezpośrednim wpływem państwa ruskiego, które kształtowało stosunki osadnicze w tzw. Ziemi Sanockiej, a do której terytorialnie należała w tamtych czasach Lubenia.
Duże znaczenie dla historii tego regionu miała wyprawa Bolesława Chrobrego na Ruś Kijowską w 1018 roku .Przyłączenie Rusi Czerwonej do Polski spowodowało prawdopodobnie ludności polskiej na ten i zetknięcie się z miejscową ludnością ruską .Pierwsze pisane źródła dotyczące Lubenii wskazują, że rok 1392 należy przyjąć jako początek Parafii Lubeńskiej .W jednym z dokumentów z tego okresu pojawia się Andrzej- pleban z Lubenii – „Andreas plebanus de Lubina”. Jakkolwiek nie jest to rzeczywista data powstania parafii Lubeńskiej- Andrzej występuje w dokumencie jako świadek z sprawie- niemniej jednak ta pierwsza wzmianka w źródłach pozwoliła na umowne przyjęcie tej daty jako początkowej w historii Lubenii .24 lipca 1420 ówcześni właściciele wsi-Rusini; Budziwój, Jerzy i Piotr, Tarasz Mamajowiczowie z Duńkowiec koło Przemyśla dokonują sprzedaży części wioski Jakubowi i Filipowi Wołockim .Fakt ten dowodzi, że wioska była poddana w tym okresie pod bezpośredni zarząd diecezji biskupiej w Przemyślu, co świadczyło o zaawansowanym jak na te czasy rozwoju osady.
Wieś liczyła 20 rodzin kmiecych oraz 12 rodzin – „pozostałych na równinie”. Mieszkańcy zajmowali się hodowlą świń, owiec, wołów oraz uprawą ziemi . W Lubenii była piekarnia ,garbarnia ,kuźnia ,rzeźnia i młyn. Fakty te świadczą, iż wieś była na swój sposób samowystarczalna i dostarczała jej właścicielom stały dochód . Jak donoszą źródła istniał już w tym czasie kościół i cmentarz a parafia Lubenia poprzez swoich administratorów zaczyna wywierać wpływ na miejscową ludność i na tworzące się parafie sąsiednie . Następna data dotycząca Lubenii jest rok 1423, w którym król Władysław Jagiełło zrzeka się jednej trzeciej swego dożywocia na kluczu tyczyńskim na korzyść Jana z Giczyna .Była wśród tych dóbr i nasza wioska .
W roku 1434 dobra tyczyńskie wraz z Lubenią przechodzą w ręce Jana Pileckiego herbu Leliwa a następnie Krzysztofa Kostki herbu Dąbrowa- starosty kościerzyńskiego .
W 1646 roku dobra te przejmuje ród Działyńskich a w 1690 roku po wielu sporach i procesach Stefan Mikołaj Branicki .Parafia Lubeńska oraz okoliczne miejscowości nękane były w tym czasie zapewne przez liczne najazdy Tatarskie .Należy tu wspomnieć odnotowane w starych przekazach najazdy w 1502, 1594 oraz 1624 .Ziemie te nie ominął najazd szwedzki w latach 1655-60 .Źródła archeologiczne mówią o zorganizowanej obronie przed najeźdźcą na terenie wspomnianego wcześniej grodziska w roku 1656 .
Wspomniane najazdy tatarskie zniszczyły w roku 1624 ówczesny kościół Lubeński ,który został na nowo zbudowany z fundacji Rafała Kostki ze Stemberku w latach między 1637 a 1640 roku . Poświęcenie świątyni nastąpiło jednak dopiero w roku 1745 a dokonał tego biskup przemyski Wacław Sierakowski. Na odwlekanie tego faktu miały wpływ zapewne kolejne najazdy : Tatarów, księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego, wojny prywatne magnatów, przemarsze obcych wojsk ,dziesiątkujące ludność zarazy oraz liczne fale głodu.
Jednocześnie z inicjatywy biskupa Sierakowskiego wizytującego wielokrotnie parafie „państwa tyczyńskiego” powstaje w latach między 1745 – 1755 szkółka parafialna w Lubenii. Fakt ten uznać należy za jeden z najjaśniejszych momentów w życiu ówczesnych mieszkańców wsi.
W wyniku zaborów z lat 1772, 1793, 1795 ziemie Rzeczypospolitej, na których leżała Lubenia znalazł się w wyniku zaborów na terytorium Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Właścicielami zaś Lubenii oraz całego dominium tyczyńskiego byli Wodziccy.
Ten okres zaliczyć należy do mrocznych dziejów opisywanej wsi. Postępowało rozdrobnienie gruntów chłopskich, pogłębiało się ubóstwo chłopstwa spowodowane wzrastającym wyzyskiem jej właścicieli, pogłębiała się, ciemnota, zacofanie i zabobon. Następowało rozluźnienie więzi międzyludzkich, podupadała religijność i morale mieszkańców. Nie omijały również tych ziem epidemie cholery, jak choćby w latach 1847, 1848, 1849, 1855 i 1873. Jednocześnie stopniowo pojawiają się pierwsze oznaki wychodzenia z ubóstwa, biedy i zabobonu. Do pozytywnych zjawisk należy zaliczyć tworzenie na terenie wsi zakładów tkackich i krawieckich. Innym pozytywnym zjawiskiem jest przybycie do Lubenii księdza Ignacego Zielińskiego – światłego człowieka i kapłana, który zdawał sobie sprawę, że podstawą dźwignięcia się parafii i miejscowego chłopstwa z ciemnoty i zacofania jest utworzenie szerokiego dostępu do oświaty.
W 1866 roku utworzony zostaje zarząd szkoły w Lubenii, a następnie Rada Szkolna Miejscowa, której przewodnictwo objął proboszcz parafii ksiądz Karol Zygłowicz.
Zarząd Szkoły dokonał zakupu ziemi pod budowę szkoły oraz czynił starania o jak najszybsze jej rozpoczęcie. W 1906 roku utworzona została pierwsza stała funkcja kierownika szkoły. Został nim nauczyciel Feliks Ślisz, i funkcję tę pełnił do roku 1907.
Obserwuje się w tym czasie dwukrotny wzrost liczby ludności oraz rozpoczynający się na tym terenie proces masowej emigracji „za chlebem”. W 1909 roku proboszczem parafii lubeńskiej zostaje ks. Stanisław Turkiewicz a funkcję kierownika szkoły obejmuje Ignacy Żybura.
W krótkim czasie ich działalność przyniosła trwałe i znaczące owoce dla mieszkańców Lubenii. Wysiłkiem obydwu tych ludzi oraz całej parafii i wsi Lubenia było poświęcenie w dniu 22 września 1910 roku przez ks.Stanisława Turkiewicza nowego, okazałego budynku szkoły, nzywanego dzisiaj „starą szkołą”. Z chwilą otwarcia nowej szkoły natychmiast zwiększyła się frekwencja szkolna. W roku szkolnym 1910/11 uczyło się aż 530 uczniów. Wraz z powstaniem nowej szkoły zrodziła się myśl budowy nowego kościoła. Stary, drewniany budynek kościelny z roku 1640 nie był już w stanie podołać zwiększającym się potrzebom religijnym. Na przeszkodzie tym ambitnym planom stanął wybuch w roku 1914
I wojny światowej.

Już w pierwszym roku trwania wojny przetaczające się przez Lubenię wojska austriackie dokonują masowych spustoszeń w gospodarce wsi oraz powołują do służby w armii zaborczej rekrutów z pośród mieszkańców parafii. W budynku szkolnym stacjonowały na przemian wojska austriackie i rosyjskie. Mimo to naukę w szkole pobierało nawet do kilkaset uczniów.
Wzrost nastrojów patriotycznych wśród mieszkańców wsi na przełomie 1917/1918 roku owocuje udziałem kilku rodaków lubeńskich w Legionach Piłsudskiego. Również armii austriackiej puszczają w tym czasie służący tam mieszkańcy Lubenii i przechodzą na stronę aliantów, bądź wstępują do polskich formacji wojskowych. Część dezerteruje i wraca w rodzinne strony, ukrywając się w pobliskich lasach.
W wyniku I wojny światowej ziemia lubeńska zostaje dotkliwie zniszczona i zrujnowana. Osłabło morale mieszkańców, rozluźnione zostały więzy rodzinne i społeczne a nawet religijne.

Po odzyskaniu niepodległości dają się słyszeć głosy nawołujące do parcelacji majątków ziemskich, tak w Lubenii jak i w okolicznych wsiach. Przyczyną tego były zapewne rządy ówczesnych właścicieli tych ziem, zwłaszcza Witolda Uznańskiego, który odkupił ziemię parafii lubeńskiej od księcia Janusza Radziwiłła. Jednakże energia mieszkańców wsi skierowana zostaje w kierunku budowy nowego kościoła.
W grudniu 1923 roku umiera długoletni proboszcz parafii ks.Stanisław Turkiewicz i probostwo obejmuje ks.Józef Urbanek, który przewodniczy komitetowi budowy kościoła. Wynikiem starań komitetu oraz wszystkich mieszkańców wsi jest wybudowanie kościoła w roku 1926. Znamiennym wydarzeniem dla lubeńskiej parafii było objęcie probostwa w roku 1932 przez ks. Stanisława Łuszczkiego, należącego niewątpliwie do najwybitniejszych proboszczów w całej historii parafii. Szeroko i powszechnie znane były zwłaszcza jego umiejętności medyczne, dzięki którym wielu mieszkańców wsi odzyskało zdrowie, a niektórzy nawet życie. Współpracował z miejscowymi nauczycielami, organizował wycieczki do pobliskich lasów i miast, uczestniczył aktywnie w uroczystościach religijnych i świeckich angażując w ich organizację także dorosłych mieszkańców parafii.

1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa, która odcisnęła swoje piętno również na mieszkańcach Lubenii. Już w pierwszych dniach września pojawiły się we wsi oddziały wojsk niemieckich wprowadzające „nowy porządek”. Pod karą chłosty chłopi zobowiązani byli odstawiać na rzecz okupanta kontyngenty zboża, żywca i mleka. Szczególnym represjom poddana została miejscowa ludność żydowska. Niszczono i rabowano jej dobytek a następnie wywieziono ją do getta w Rzeszowie . W 1943 roku wszyscy żydowscy mieszkańcy Lubenii zostali straceni. Nasila się również terror okupanta w stosunku do pozostałych mieszkańców wsi. Mają miejsce łapanki, rozstrzeliwania, wywózki do obozów koncentracyjnych i na przymusowe roboty do Niemiec. Rodzi to wśród mieszkańców opór czego wyrazem są powstające i stawiające czoła okupantowi organizacje : Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Gwardii Ludowej. Opór przejawia się również w bojkocie zarządzeń okupacyjnych : ukrywanie żywności przeznaczonej na kontyngenty, ukrywanie ludzi narażonych na represje i wywózki do Niemiec. Najbardziej koszmarny moment w całej okupacji przeżyła parafia lubeńska w połowie czerwca 1943 roku, kiedy to otoczona przez siły SS i żandarmerię wioska znalazła się w niebezpieczeństwie pacyfikacji. W jej wyniku rozstrzelane zostało na placu przykościelnym pewne małżeństwo z Warszawy oraz czterech innych mieszkańców parafii.
Odnotować również należy w tym miejscu męczeńską naszego rodaka ks.Józefa Kowalskiego, zamęczonego przez SS-manów i obozowych „kapo” w obozie koncentracyjnych w Oświęcimiu. Męczeństwo to jest wartości i wiary zakorzenionej od wieków wśród parafii lubeńskiej.

W roku 1944 kończy się dla mieszkańców wsi Lubenii ucisk hitlerowskiej okupacji. 30 lipca wkraczają pierwsze oddziały armii radzieckiej i wojska polskiego, ale już wcześniej bo 26 lipca rozpoczyna się na tym terenie akcja „Burza”, którą dowodzi komendant tyczyńskiej placówki AK Jan Rabczak –„Dąb”.
30 lipca 1944 roku cała okolica była wolna od okupanta. Radość z odzyskanej niepodległości mieszał się z niepokojem i niepewnością związaną z nową sytuacją polityczną. Po zakończeniu działań wojennych parafią i plebanią lubeńską kierował wciąż jako proboszcz ks.Stanisław Łuszczki. Funkcję tę pełnił do chwili swojej śmierci w 1955 roku. Wyrazem wdzięczności za jego trud i dokonania dla miejscowych parafian był uroczysty i manifestacyjny pogrzeb.
Po śmierci księdza łuszczkiego parafią lubeńską kierują kolejno : ks.Burda, ks.Pięta, ks.Król, ks.Haligowski, ks.Sidor oraz obecnie ks.Józef Galant.
U podstaw rozwoju wsi w okresie powojennym stanęły wysiłki miejscowych władz w celu likwidacji analfabetyzmu, który sięgał wówczas 25 – 30% dorosłej części ludności wsi.
Zlikwidowany zostaje problem bezrobocia, otwierają się przed chłopstwem i młodzieżą szansę dalszego kształcenia w szkołach zawodowych i średnich Rzeszowa, Czudca, Tyczyna, Strzyżowa.
W 1954 roku powstaje pierwszy w historii Lubenii punkt felczerski. Jego szybki rozwój owocuje otwarciem w 1961 roku pierwszego małego Ośrodka Zdrowia a w latach 1974 – 1982 już nowoczesnego, na miarę XX wieku budynku. W tym samym czasie rozbudowany zostaje Dom Ludowy – zalążek przyszłego Gminnego Ośrodka Kultury. Wielkim udogodnieniem dla życia mieszkańców było wybudowanie w latach 1954/55 mostu przez Wisłok w Babicy, który był swoistym „oknem na świat”.
W 1955 roku Lubenia staje się samodzielną jednostką administracyjną, po utworzeniu Gromadzkiej Rady Narodowej. Rozwijają się inne instytucje jak Spółdzielnia Samopomocy Chłopskiej, dzisiejszy GS, poczta, Bank Spółdzielczy oraz sklepy. W 1958 roku wieś zostaje zelektryfikowana a w następnych latach zostaje wybudowana nowa droga, jej oświetlenie oraz sieć gazyfikacyjna i telefoniczna.
W 1986 roku pomyślnie kończy się budowa nowego, nowoczesnego, na miarę XXI wieku budynku Szkoły Podstawowej, która jest niewątpliwie wielką chlubą mieszkańców.

Teraźniejszość życia Lubenii to dbanie jej władz o rozwój gospodarczy, bezpieczeństwo, ekologię a zwłaszcza o kulturę masową, w której to dziedzinie odnotowuje się najwięcej sukcesów.
Z początkiem lat 80-tych, dokładnie w roku 1983 powstaje na terenie gminy Zespół Pieśni Ludowej „Lubenianki”. Jeszcze starszy rodowód ma folklorystyczny Zespół Pieśni i Tańca „Lubeńka”, przekształcony z powstałego w 1978 roku w Straszydlu zespołu śpiewaczego „Straszydle”, którego założycielką była Pani Anna Gruba, w roku 1983 został przeniesiony do lubeńskiego GOK-u. Liczne jego występy w kraju i za granicą cieszą się zawsze powodzeniem. Dzięki tej działalności następuje wymiana kulturalna między gminą Lubenia a innymi krajami Europy. Od 1982 roku działa w GOK – u Szkolny Teatr Poezji i Ruchu „Ariadna-2” i kabaret „Klepisko”. Organizowane są w każdym roku imprezy masowe takie jak „Straszydlisko”, ukazujące dawne zwyczaje i obrzędy miejscowego ludu, coroczne „Święto chleba” (dożynki), przegląd „Kolęd i Pastorałek” jak również oryginalny w skali kraju festiwal „Na wszystkim da się zagrać”. Bogata, długoletnia historia jest kultywowana i stale obecna w świadomości jej mieszkańców, czego najlepszym dowodem były uroczyste obchody 600-lecia istnienia parafii w 1992 roku. Dzięki takiej szerokiej działalności Lubenia jest znana nie tylko w województwie ale w całej Polsce a nawet w Europie.

Gmina Lubenia należy do najbardziej atrakcyjnych turystycznie regionów dawnego województwa rzeszowskiego. Malowniczy krajobraz, duże kompleksy leśne, czyste powietrze i woda czynią z tego terenu doskonałe miejsce wypoczynku. Walorami są także bogate źródła leczniczej wody siarczano-jodowej oraz bliski uzdrowiskowemu mikroklimat. Lubenia w ostatnich latach przekształca się z rolniczej w gminę agroturystyczną. Dlatego władze gminne najbardziej zainteresowane są współpracą z inwestorami i podmiotami gospodarczymi chętnymi współuczestniczyć w rozwoju regionalnej agroturystyki i rekraacji.
Wyrazem tych starań jest również dbanie o szeroko pojętą ekologię. Organizowane są akcje porządkowe (sprzątanie świata), montowane są kosze na śmieci, w najbliższym czasie budowana będzie oczyszczalnia ścieków i cała sieć kanalizacyjna.

Bogata historia oraz cała obecna działalność i ambicje władz i mieszkańców Lubeni sprawia, iż wieś dobrze jest przygotowana do funkcjonowania w nowej rzeczywistości społeczno-gospodarczej i przekraczając przez próg nowego tysiąclecia wniesie swój wkład w rozwój nie tylko swojego regionu ale całej zjednoczonej Europy.