Idealiści i marzyciele. Scharakteryzuj sposób kreowania na podstawie utworów z różnych epok.

„Tak czy owak musiałeś zginąć Hamlecie nie byłeś do życia. / Wierzyłeś w kryształowe pojęcia a nie glinę ludzką” – marzyciele i idealiści to ludzie uciekający od szarej rzeczywistości w świat wyobraźni. W świecie realnym są nieobecni lub też inaczej go postrzegają. Marzycieli można podzielić na różne typy, ja opowiem o tych, którzy nie pozostają bierni, pragną zmieniać rzeczywistość realizując swoje cele, które innym mogą wydawać się nierealne. Ich odmienność w postrzeganiu świata często brana jest niesłusznie za głupotę, stąd też są powszechnie nieakceptowani, odrzuceni przez społeczeństwo. Jednocześnie nie są w stanie osiągnąć celu, rzeczywistość przerasta ich możliwości i skazuje na niepowodzenia. Kategorie ideałów i marzeń uzależnione są od epoki, w której powstał utwór. Mają ścisły związek z jej ideologią i filozofią.
Idealiści i marzyciele istnieli już w najdawniejszych legendach i podaniach, gdy wszystkie opowieści przekazywano sobie ustnie. Mity starożytnych Greków zawierają historię lotu Ikara, która według mnie zasługuje na szczególną uwagę. Dedal i Ikar marzyli o wydostaniu się z Krety, na której byli uwięzieni przez jej władcę, Minosa. Skonstruowali potężne skrzydła z ptasich piór sklejonych woskiem i wzbili się w powietrze. Jednak młody Ikar, pochłonięty urokiem lotu, nie posłuchał ostrzeżeń ojca i wzniósł się za wysoko w stronę słońca. Ciepło roztopiło wosk na jego skrzydłach i Ikar spadł na ziemię. Wspaniały lot ku słońcu zakończył się tragicznie. Postawa Ikara stała się symbolem młodzieńczych marzeń i odwagi, a także naiwności i lekkomyślności. Młodzieńca za bardzo zachwycił wspaniały wynalazek ojca, który wydarł ptakom tajemnicę lotu. Za chwilę zapomnienia zapłacił własnym życiem – prawa natury skazały go na klęskę. Ten niezwykły lot symbolizuje odwieczne marzenia ludzkości o pokonywaniu przestrzeni i lataniu, nieosiągalnym w czasach antyku a także kilku następnych epokach.
Marzenia o lataniu nie opuszczają również ludzi żyjących współcześnie. Pomimo tego, że w dzisiejszych czasach ogromny postęp technologiczny umożliwia latanie, to Ptasiek, bohater powieści Williama Whartona, pragnął latać jak ptak, być ptakiem. Jego obsesja na punkcie kanarków doprowadziła do całkowitego zerwania kontaktu z rzeczywistością. Społeczeństwo uznało go za niezrównoważonego psychicznie. Ptasiek niejednokrotnie idealizował rzeczywistość, widział tylko to, co chciał widzieć. Był bardzo wrażliwy i inteligentny, posiadał ogromną wiedzę na temat ptaków i wszystkiego, co się z nimi wiązało. Jego myśli dotyczyły wyłącznie ptaków, co doprowadziło nawet do zatarcia granic między jawą a snem. Ptasiek uciekał od rzeczywistości, ale jednocześnie nie pozostawał bierny – próbował zrealizować swoje marzenia o lataniu budując ornitopter czy wykonując ćwiczenia mające na celu wzmocnienie mięśni ramion. Miał określony cel i poświęcił mu się bez reszty, co powoli pogłębiało jego chorobę psychiczną. Znienawidził myśl, że urodził się człowiekiem, zaczął uważać się za ptaka. Zamknięty w szpitalu psychiatrycznym prowadził życie małego kanarka w klatce. Marzenia Ptaśka nadawały jego życiu sens.
Idealiści i marzyciele często kreują swój świat na podstawie przeczytanych książek. Przykładem tego może być Don Kichot – szlachcic, który pogrążał się w czytaniu średniowiecznych ksiąg o rycerzach zaniedbując gospodarstwo. Po pewnym czasie „z braku snu, a zbytku czytania, tak mu mózg wysechł, że wreszcie rozsądek utracił”. Uwierzył w prawdy fantastycznych opowieści, omotały go marzenia o niezwykłych przygodach i rycerskim życiu na wzór bohaterów romansów. Zaczął naginać realia do literatury – był przekonany, że smoki i czarodzieje istnieją naprawdę. Jak na rycerza przystało miał też damę swojego serca, Dulcyneę. Owa idealizowana przez niego dama była prostą, niezbyt urodziwą wieśniaczką. Postać Don Kichota wywoływała śmiech, był on bowiem wysoki, chudy oraz nosił zbroję z kartonu. By zrealizować swój cel zostania prawdziwym błędnym rycerzem postępował zgodnie z prawami honoru rycerskiego: pomagał potrzebującym, walczył ze złem, postępował uczciwie i sprawiedliwie. Postrzegał świat w kategoriach dobra i zła, bezwarunkowo wierząc w zwycięstwo dobra. Na pierwszy rzut oka bohater powieści Cervantesa wydaje się być zabawnym szaleńcem, żyjącym urojeniami. Jednak w rzeczywistości miał bardzo bogate życie wewnętrzne, bez względu na wszelkie przeciwności odważnie realizował swoje marzenia i ideały, potrafił także udzielać dobrych rad. Jego charakter został skontrastowany z postawą giermka, który stanowił zupełne przeciwieństwo bohatera. Don Kichot stał się symbolem walki o pewne wartości i ideały podejmowanej ze świadomością, że zwycięstwo jest niemożliwe. To od jednej z jego przygód znane jest pojęcie „walki w wiatrakami”, która nie ma szans na powodzenie. Rycerz Posępnego Oblicza był prawdziwym idealistą z pięknymi marzeniami, które jednak należały do epoki średniowiecza i nie mogły zostać zrealizowane w świecie renesansu, w jakim żył bohater. Źródłem jego zguby były książki, które pozwalając mu ciekawiej widzieć świat odbierały możliwość realnego oglądu rzeczywistości. Na chwilę przed śmiercią w wyniku choroby Don Kichot rozpoznał prawdę, umarł więc w spokoju i z uśmiechem na twarzy.
Podobnie jak Don Kichot o świecie idealnym i pozbawionym wszelkich wad marzył także Hamlet, bohater dramatu Williama Szekspira. Był on wrażliwym księciem Danii, miał skłonności do filozofowania i medytowania nad sensem istnienia. Marzył o świecie, w którym nie istnieją gry pozorów, nie ma zbrodni ani obłudy, a kobiety kochają czystą miłością. Prośba ducha ojca o pomszczenie jego śmierci wywołała u księcia konflikt między sumieniem a powinnością. Wahał się przed zabójstwem, gdyż było ono sprzeczne z jego łagodną naturą. Stopniowo Hamlet odkrywał dworskie intrygi, aż w końcu nie wiedział już, komu może ufać. Podjął bolesną decyzję o rezygnacji z miłości do Ofelii, odsunął się od świata. Uciekł w samotność, by móc bez przeszkód zrealizować swój cel. Upozorował nawet własne szaleństwo, sam splamił swoje dobre imię. Ostatecznie Hamletowi udało się pomścić śmierć ojca, lecz w wyniku różnych intryg i niespodziewanych wydarzeń zginęła także większość bliskich mu osób. Sam książę umarł jako człowiek, o którym nie warto nawet wspominać. Jest postacią głęboko tragiczną. Pomimo delikatnej, marzycielskiej natury stać go było także na zdecydowane działanie i poświęcenie wszystkiego, co posiadał, w imię zemsty na mordercy ojca.
W „Lalce” Prusa możemy odnaleźć aż trzy pokolenia idealistów. Utwór ten należy do epoki pozytywizmu, jednak zawiera wiele odniesień do romantyzmu. W postaci Stanisława Wokulskiego mieszają się ideały obu epok. Początkowo marzył on o niepodległości, brał udział w powstaniu styczniowym, jednak po jego klęsce skierował swoje myśli ku nauce, potem zaś zajął się zdobywaniem majątku. Jednak po poznaniu Izabeli Łęckiej jego głównym celem i motorem wszelkich działań stała się miłość. Była ona miłością romantyczną, a zatem polegała na pokrewieństwie dusz, skłonności do refleksji, analiz własnych uczuć. Jednocześnie zaś była nieszczęśliwa i niespełniona. Wokulski idealizował postać panny Łęckiej, widział w niej uosobienie swoich marzeń o kobietach. Uzależnił się od tego uczucia w takim stopniu, że być może stało się ono powodem samobójstwa. Stanisław był nadwrażliwy na wszystko, co wiązało się w jakikolwiek sposób z ukochaną. Nie dostrzegał jej dwulicowości, próżności i lekceważącego stosunku do niego samego. Miłość do tej pięknej i niedostępnej panny była dla Wokulskiego próbą ucieczki przed okrutną rzeczywistością. Wizję miłości romantycznej ukształtowały czytane przez niego książki. Marzenia o jej spełnieniu skazane były na klęskę, ponieważ idealizując Izabelę Stanisław przeżył ogromne rozczarowanie, gdy wreszcie dostrzegł prawdę.
Starsze pokolenie idealistów w „Lalce” reprezentuje Ignacy Rzecki – przyjaciel i zastępca Wokulskiego. Wierzył on w wartość rzetelnej i uczciwej pracy, tworzył mity polityczne dotyczące zwycięskiej przyszłości dynastii napoleońskiej. Za wszelką cenę naginał nieprzyjazne fakty do swych marzeń. Jednak ze złudzeniami politycznymi i osobistymi łączyła się bystra spostrzegawczość, skłonność do refleksji oraz przede wszystkim autoironia, którą bohater posługiwał się pisząc pamiętnik. W głębi duszy był on mniej zaślepiony i naiwny niż mogłoby się wydawać – snując różne przewidywania nie bardzo w nie wierzył. Wszystko zapisywał w taki sposób, który nie świadczył o oszukiwaniu siebie samego, lecz o poszukiwaniu ulgi i pociechy w świadomie przez siebie tworzonym świecie fikcji. W młodości ojciec nauczył go optymizmu i wiary w to, że walka o wolność i sprawiedliwość nie skończyła się. Uczyniło go to bonapartystą, demokratą a także i romantykiem na całe życie. Rzecki nie wyzbył się marzeń z przeszłości, ponieważ pozwalały mu wierzyć i nie stracić zaufania do świata. Jednak jego pragnienia i ideały nie miały szans na urzeczywistnienie.
Przedstawicielem najmłodszego pokolenia idealistów w „Lalce” jest Julian Ochocki, kuzyn panny Izabeli. Przedmiotem jego marzeń była nauka, której całkowicie się poświęcił. Wierzył w postęp, rozwój ludzkości, ufał potędze nauki. Marzył o skonstruowaniu maszyny latającej i zdobyciu sławy, co kolejny raz potwierdza teorię o odwiecznej tęsknocie ludzkości do wzbicia się w powietrze. Julian był człowiekiem mądrym i uczonym, wywarł wrażenie na Wokulskim, w związku z czym Stanisław uwzględnił go w swoim testamencie. Młody naukowiec miał osiągnąć w życiu to wszystko, co nie udało się Wokulskiemu. Ochocki potrafił się bez reszty poświęcić swoim badaniom, przez co nie przywiązywał wagi do rzeczy dziejących się wokół niego. Jak każdy marzyciel i indywidualista był niezrozumiany przez otoczenie, które w przyszłości prawdopodobnie zadecyduje o jego klęsce.
Motyw marzyciela i idealisty występuje w literaturze bardzo często, jest on jednym z najstarszych motywów literackich. Każda epoka kształtuje inne marzenia i ideały, uzależnione od wartości propagowanych przez poszczególne nurty filozoficzne. Ich istnienie nie tylko pozwala oderwać się od szarej rzeczywistości, ale też to dzięki determinacji idealistów w dążeniu do celu świat posuwa się naprzód. Ich niepoprawny optymizm i upór często prowadzi do zguby, jednak w życiu bardzo ważna jest wiara w pewne wartości, które nadają sens całej egzystencji. Każdy człowiek jest po części marzycielem, w mniejszym lub większym stopniu. Przedstawieni przeze mnie bohaterowie są tylko niewielką częścią sporego grona marzycieli i idealistów literackich, można ich odnaleźć niemal w każdej lekturze. Autorzy ukazują ich niepowodzenia i ostateczny upadek, jednocześnie podkreślając wartość przyjętych przez nich postaw. Ten motyw literacki będzie się nieustannie powtarzał w dziejach literatury, ponieważ wciąż jest obecny w naszym życiu.




I. Literatura podmiotu:
- Cervantes M., Don Kichot, Kraków 2003
- Parandowski J., Mitologia, Londyn 1992. s. 212-216: Legendy Kreteńskie
- Prus B., Lalka, Kraków, 2000
- Szekspir W., Hamlet, Kraków 2002
- Wharton W., Ptasiek, Poznań, 2001


II. Literatura przedmiotu:
- Helsztyński S., Hamlet Wiliama Szekspira, Warszawa 1969, s. 69-100
- Markiewicz H., Lalka Bolesława Prusa, Warszawa 1973, s. 15-54
- Notowska D., Słownik motywów literackich, Bielsko-Biała, 2004, s. 178-481, 260-265
- Szmydtowa Z., Don Kiszot Cervantesa, Warszawa 1969, s. 64-82, 103-110
- Szóstak A., Słownik lektur, Kraków 2004, s. 82-85, 185-189, 258-264

Dodaj swoją odpowiedź
Język polski

Tematy maturalne z języka polskiego - matura ustna

1. Literackie reinterpretacje mitów antycznych. Scharakteryzuj sposoby i cele tego literackiego zjawiska na wybranych przykładach.
2. Historia jako temat i jako pretekst w polskiej epice XIX i XX wieku. Przeanalizuj wybrane utwory.
3. Od ...