Weryfikacja rozstrzygnięć administracyjnych

Decyzje i postanowienia organów administracji publicznej wydane w toku postępowania administracyjnego przez organ pierwszej instancji podlegają weryfikacji przez organ wyższej instancji. Możliwość weryfikacji rozstrzygnięć organu pierwszej instancji wynika z zasady dwuinstancyjności postępowania administracyjnego. Weryfikacja ta może być dokonana w trybie zwyczajnym lub w trybie nadzwyczajnym. Różnica pomiędzy trybem zwyczajnym a nadzwyczajnym polega na tym, że tryb zwyczajny dotyczy decyzji i postanowień nieostecznych, natomiast tryb nadzwyczajny dotyczy decyzji i postanowień ostatecznych. Środkami prawnymi wykorzystywanymi w ramach zwyczajnego trybu weryfikacji są odwołanie i zażalenie, natomiast środkami prawnymi wykorzystywanymi w ramach trybu nadzwyczajnego są: wznowienie postępowania, stwierdzenie nieważności decyzji, uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej oraz stwierdzenie wygaśnięcia decyzji.

TRYB ZWYCZAJOWY
I. Odwołanie
Od orzeczeń administracji publicznej przysługuje stronom odwołanie do instancji wyższego szczebla. Odwołanie nie przysługuje od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez naczelny organ administracji. Strona niezadowolona z decyzji takiego organu może się jedynie zwrócić do niego z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy. Odwołanie nie przysługuje też od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez samorządowe kolegium odwoławcze w sprawach należących do zadań własnych gmin. Strona niezadowolona z decyzji tego organu może również jedynie zwrócić się do niego z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy. Odwołanie wniesione do instancji wyższej nie wymaga uzasadnienia. Wystarczy, jeśli z wniesionego odwołania wynika, że strona nie jest zadowolona z decyzji wydanej przez organ I instancji. Nie jest to powszechną regułą, albowiem przepisy szczególne mogą ustalać inne wymagania dotyczące treści odwołania.
Odwołanie wnosi się do właściwego organu odwoławczego za pośrednictwem tego organu, który wydał decyzję, od jakiej strona się odwołuje. Termin wniesienia odwołania wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji stronie, a jeżeli decyzja została ogłoszona ustnie - od dnia jej ogłoszenia stronie. Przepisy szczególne mogą określać inne terminy wniesienia odwołania. Wniesienie odwołania wstrzymuje wykonanie decyzji, z wyjątkiem gdy:
- decyzji został nadany rygor natychmiastowej wykonalności,
- decyzja podlega natychmiastowemu wykonaniu z mocy ustawy.
Inne decyzje mogą również podlegać wykonaniu przed upływem terminu wniesienia odwołania, gdy zgodne oświadczenia w tym względzie wyrażą wszystkie strony. O wniesieniu odwołania przez jedną ze stron postępowania organ administracji zawiadamia pozostałe strony. Jeśli odwołanie wniosły wszystkie strony, a organ administracji, który wydał decyzję, uzna, że odwołanie zasługuje w całości na uwzględnienie, może on wydać nową decyzję, zmieniającą lub uchylającą decyzję zaskarżoną. Podobnie może postąpić organ administracji, gdy odwołanie wniosła wprawdzie tylko jedna strona, ale pozostałe strony wyraziły zgodę na zmianę lub uchylenie decyzji, zgodnie z żądaniem strony odwołującej się. Od wydanej nowej decyzji służy stronom prawo do odwołania (jako od decyzji organu I instancji).
Organ administracyjny I instancji obowiązany jest przesłać wraz z aktami sprawy odwołanie od decyzji organowi odwoławczemu jako organowi II instancji \v terminie siedmiu dni, chyba że w terminie tym wyda nową decyzję satysfakcjonującą stronę, co automatycznie sprawi, że odwołanie będzie bezprzedmiotowe. Jeśli w świetle przepisów prawa odwołanie nie jest dopuszczalne, organ odwoławczy stwierdza to wydanym postanowieniem. Podobnie postępuje w sytuacji, gdy odwołanie zostało wniesione po obowiązującym terminie do jego wniesienia (uchybienie terminu). Na te postanowienia strona nie może wnieść zażalenia - są one ostateczne. W uzasadnionych przypadkach organ odwoławczy może wstrzymać natychmiastowe wykonanie decyzji. Na żądanie strony lub z urzędu może przeprowadzić postępowanie dodatkowe w celu uzupełnienia dowodów i materiałów w sprawie albo może zlecić to organowi, który wydał decyzję. Przed wydaniem decyzji przez organ odwoławczy strona może cofnąć odwołanie, którego wszakże organ ten nie uwzględni, jeżeli skutkiem wyrażenia zgody na cofnięcie odwołania byłoby utrzymanie w mocy decyzji, która wydana została z naruszeniem przepisów prawa lub interesu społecznego.
Wydając decyzje, organ odwoławczy może:
- utrzymać w mocy zaskarżoną decyzję,
- uchylić zaskarżoną decyzję w całości lub w części i w zakresie części uchylonej decyzji wydać orzeczenie,
- uchyliwszy całą zaskarżoną decyzję, umorzyć postępowanie I instancji.
Uchyliwszy zaskarżoną decyzję w całości, organ odwoławczy może przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji, gdy w opinii organu odwoławczego rozstrzygnięcie sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości lub znacznej części. Przekazując sprawę do przeprowadzenia ponownego postępowania w sprawie, organ odwoławczy może w szczególności wskazać, jakie okoliczności winien wziąć pod uwagę organ I instancji przy ponownym rozpatrzeniu sprawy. Nie jest dopuszczalne wydanie przez organ odwoławczy decyzji na niekorzyść strony odwołującej się - wyjątek stanowi zaskarżona decyzja rażąco naruszająca prawo lub interes społeczny.

II. Zażalenie
Jest środkiem służącym od postanowień i ogólnie można powiedzieć, że różni się od decyzji tym, że przysługuje nie tylko stronie, ale też innym uczestnikom postępowania (świadkowie, biegli, osoby trzecie) i tym, o czym trzeba pamiętać, że nie na każde postanowienie służy zażalenie, a jedynie na takie, co do których k.p.a. wyraźnie przewiduje możliwość ich zaskarżalności w drodze zażalenia i gdy zostały one wydane w toku postępowania. Inne postanowienia mogą być zaskarżane tylko łącznie z odwołaniem od decyzji.
Wniesienie zażalenia na postanowienie organu administracyjnego nie wstrzymuje jego wykonania, jednakże organ, który wydał postanowienie, może wstrzymać jego wykonanie, jeżeli uzna to za uzasadnione.

TRYB NADZWYCZAJNY

I. Wznowienie postępowania
Są sytuacje życiowe, które dowodzą, że decyzja organu administracyjnego wydana w trakcie postępowania nie była prawidłowa. Różne mogą być przyczyny wydawania nieprawidłowych decyzji przez organy administracji. W przewidywaniu zaistnienia takich zdarzeń k.p.a. dopuszcza możliwość wznowienia postępowania, którego celem jest uchylenie decyzji ostatecznej wydanej z naruszeniem obowiązujących przepisów. Wznowienie postępowania następuje z urzędu lub na wniosek strony. Podanie o wznowienie postępowania powinno być wniesione do organu, który wydał decyzje w pierwszej instancji w terminie jednego miesiąca od dnia, w którym strona dowiedziała się o okolicznościach stanowiących podstawę wznowienia postępowania. Po uznaniu przez organ administracji publicznej argumentów przemawiających za wznowieniem postępowania podejmuje on czynności, w rezultacie których wydaje decyzję. W decyzji tej może odmówić j uchylenia dotychczasowej decyzji (jeżeli nie ma podstaw do jej uchylenia) lub może ją uchylić i wydać nową decyzję w sprawie, której dotyczyło postępowanie (jeżeli są podstawy do uchylenia dotychczasowej decyzji).
Wznowienie postępowania według k.p.a. jest uzasadnione, jeżeli:
- dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności, okazały się fałszywe;
- decyzja wydana została w wyniku przestępstwa;
-decyzja wydana została przez pracownika organu lub organ administracji, który powinien być w świetle przepisów prawa wyłączony z rozstrzygania sprawy;
- strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu;
- wyszły na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, ale nieznane organowi wydającemu decyzję;
- decyzja została wydana bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu;
-zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte przez właściwy organ lub sąd odmiennie od oceny przyjętej przez organ administracji przy wydaniu decyzji;
- decyzja wydana została w oparciu o inną decyzję lub orzeczenie sądu, które zostało następnie uchylone lub zmienione;
- Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą, na podstawie której została wydana decyzja.

II. Stwierdzenie nieważności decyzji
Instytucja stwierdzenia nieważności jest instytucją procesową tworzącą prawną możliwość eliminacji z obrotu prawnego decyzji dotkniętych przede wszystkim wadami materialnoprawnymi powodującymi nieprawidłowe ukształtowanie stosunku materialnoprawnego. W przeciwieństwie do trybu wznowienia postępowania, który uzależnia jego uruchomienie od ostateczności decyzji, przy postępowaniu w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wszczęte ono może być zarówno w sprawie decyzji ostatecznej jak i niestatecznej. Postępowanie wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu, gdy wystąpiła jedna z kwalifikowanych wad wyliczonych enumeratywnie w art. 156 1 k.p.a.
Nieważna jest decyzja, która:
۰ wydana została z naruszeniem przepisów o właściwości organu administracyjnego,
۰ wydana została bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa,
۰ dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej decyzją ostateczną,
۰ została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie,
۰ była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma trwały f charakter,
۰ w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą,
۰ zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa

III. Uchylenie decyzji lub zmiana decyzji
Kolejnym sposobem weryfikacji ostatecznych decyzji administracyjnych jest uchylenie lub zmiana decyzji. Uchylenia lub zmiany decyzji dokonuje organ, który ją wydał lub organ wyższego stopnia, jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Decyzję można uchylić lub zmienić jedynie wtedy, gdy uchylenie lub zmiana decyzji spowodują usunięcie zagrożenia przeciwdziałanie szkodom. Jeżeli jednak w inny sposób można przeciwdziałać szkodom lub usunąć zagrożenia, to należy skorzystać z tego sposobu. Uchylenie lub zmiana decyzji następuje przez wydanie nowej decyzji, która stanowi rozstrzygnięcie sprawy, będącej przedmiotem weryfikowanej decyzji, a stronie, która poniosła szkodę wskutek uchylenia lub zmiany decyzji służy odszkodowanie.


IV. Stwierdzenie wygaśnięcia decyzji
Ostatnim ze sposobów weryfikacji ostatecznych decyzji administracyjnych jest, stwierdzenie wygaśnięcia decyzji. Organ administracji publicznej, który wydał decyzję w pierwszej instancji, stwierdza jej wygaśnięcie, jeżeli decyzja:
۰ stała się bezprzedmiotowa, a stwierdzenie wygaśnięcia takiej decyzji nakazuje przepis prawa albo gdy leży to w interesie społecznym lub w interesie strony;
۰ została wydana z zastrzeżeniem dopełnienia przez stronę określonego warunku, a strona nie dopełniła tego warunku.