Skrócony zbiór zasad Dobrej Praktyki Rolniczej w produkcji roślinnej
Artykuł opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych nr 4/2005
Polska, będąc członkiem Unii Europejskiej musi zintensyfikować działania dostosowujące w wielu dziedzinach życia gospodarczego, w tym także dostosować sektor żywnościowy do wymagań jednolitego rynku. W państwach UE duże znaczenie przywiązuje się do bezpieczeństwa zdrowotnego żywności, a kontrolę jakości przeprowadza się na wszystkich etapach produkcji, począwszy od gospodarstwa rolnego.
Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej przedstawia w krótkiej formie ogólne zalecenia dla gospodarstw o danym kierunku produkcji oraz ważniejsze wymagania, do których rolnik musi, bądź powinien dostosować swoje gospodarstwo zgodnie z regulacjami prawnymi dostosowanymi do obowiązujących w UE. Zwykła dobra praktyka rolnicza oznacza takie standardy gospodarowania, których racjonalnie postępujący rolnik przestrzegałby w danym kraju. Standardy te dotyczą przede wszystkim wymogów związanych z racjonalną gospodarką nawozami, ochroną wód i gleb, zachowaniem cennych siedlisk i gatunków występujących na obszarach rolnych, ochroną walorów krajobrazu.
Zwykłej dobrej praktyce rolniczej nadano istotne znaczenie, gdyż jej przestrzeganie jest warunkiem uzyskania wsparcia finansowego wynikającego z niektórych instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej. Zasady ZDPR powinny być wdrażane na obszarze całego gospodarstwa rolnego, nawet na tych działkach rolnych, które nie są objęte programami wsparcia finansowego. ZDPR jest elementem Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006, który jest współfinansowany z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.
Zakres ZDPR jest następujący:
? Stosowanie i przechowywanie nawozów:
Nawozy należy stosować i przechowywać w sposób bezpieczny dla środowiska oraz bez szkody dla zdrowia ludzi i zwierząt.
- nawozy mineralne przechowujemy w oryginalnych opakowaniach, w zamkniętych magazynach lub przynajmniej pod dachem. Dopuszcza się składowanie tych nawozów w pryzmach na nieprzepuszczalnym podłożu, pod przykryciem z materiału wodoszczelnego. Wysokość stosu opakowań nawozów zawierających saletrę amonową i nawozy saletrzane nie może przekraczać 4 worków.
- po 25 października 2008 r. rolnik będzie zobowiązany do przechowywania nawozów naturalnych w następujący sposób:
* nawozy naturalne w postaci stałej (obornik) powinny być gromadzone, fermentowane i przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych płytach gnojowych ze ścianami bocznymi posiadających instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników.
* nawozy naturalne w postaci płynnej (gnojówka, gnojowica) należy przechowywać wyłącznie w szczelnych zbiornikach. Pojemność wymagana dla urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych powinna umożliwić 4-miesięczny okres ich składowania, a na obszarach szczególnie narażonych pojemność ta powinna wystarczyć na okres 6 m-cy. Powierzchnia płyty gnojowej, przy wysokości pryzmy obornika 2 m i wyłącznie alkierzowym systemie utrzymania zwierząt, powinna wynosić 3,5 m2/1DJP na obszarach szczególnie narażonych, a 2,5m2 /1 DJP na pozostałych obszarach.
Nie należy stosować:
- nawozów naturalnych w postaci płynnej na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%,
- nawozów naturalnych w postaci płynnej pogłównie na rośliny przeznaczone do bezpośredniego spożycia przez ludzi.
Nawozy naturalne należy stosować pod rośliny o długim okresie wegetacji, które dobrze wykorzystują zawarte w nich składniki pokarmowe, a w szczególności azot. Nawozy naturalne w postaci stałej i płynnej oraz nawozy organiczne mogą być stosowane na pola tylko w okresie od 1 marca do 30 listopada. Roczna dawka nawozu naturalnego nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. Nawozy te powinny być przykryte lub wymieszane z glebą za pomącą narzędzi uprawowych nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu. Nawozów naturalnych nie można stosować w odległości mniejszej niż 20 m od stref ochronnych źródeł i ujęć wody, brzegów zbiorników.
? Stosowanie środków ochrony roślin:
- rolnik może stosować w swoim gospodarstwie tylko i wyłącznie te środki ochrony roślin oraz materiał siewny, zawierający środki ochrony roślin, które są dopuszczone do obrotu i stosowania przepisami o ochronie roślin uprawnych lub o rolnictwie ekologicznym,
- zabieg ochrony roślin może być wykonany tylko przez osoby przeszkolone i posiadające dokument potwierdzający ukończenie szkolenia,
- środki ochrony roślin mogą być stosowane przy pomocy aparatury, która spełnia wszystkie wymogi bezpiecznego wykonania zabiegu. Stosowane opryskiwacze muszą być badane pod kątem sprawności technicznej przynajmniej co 3 lata,
- w przypadku wykonywania zabiegu środkami ochrony roślin sprzętem naziemnym należy zachować odległość co najmniej 20 m od wód powierzchniowych oraz od granicy wewnętrznego terenu ochrony strefy pośredniej ujęć wody,
- środki ochrony roślin należy stosować na obszarze oddalonym co najmniej 5 m od drogi publicznej i co najmniej 20 m od budynków mieszkalnych i zabudowań inwentarskich, pasiek, upraw zielarskich, ogrodów działkowych, rezerwatów przyrody,
- rolnik zobowiązany jest do przestrzegania okresów karencji i prewencji przy stosowaniu środków ochrony roślin,
- nie wolno wykonywać oprysku przy niesprzyjających warunkach pogody, zwłaszcza przy wietrze powyżej 3m/s, w gorące i bezwietrzne dni oraz przed spodziewanym deszczem,
- przestrzegać procedur postępowania z resztkami cieczy użytkowej, opakowaniami po preparatach i bezużytecznymi środkami ochrony roślin,
- środki ochrony roślin należy przechowywać w bezpiecznym miejscu, niedostępnym dla osób trzecich.
Rolnik jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji zabiegów wykonywanych przy użyciu środków ochrony roślin.
Istotnym zagadnieniem dla producentów roślin uprawnych jest stosowanie prawidłowego doboru odmian charakteryzujących się plennością, wartością żywieniową i paszową, przydatnością do uprawy w poszczególnych warunkach klimatycznych i glebowych, odpornością na choroby i wiele innych.
Zmianowanie:
- optymalny płodozmian powinien obejmować od 3-4 gatunków na glebach lekkich i 4-5 gatunków na glebach ciężkich. Płodozmian powinien być tak ułożony, aby możliwie największa powierzchnia gruntów ornych znajdowała się pod okrywą roślinną w okresie całego roku - sprzyja to realizacji podstawowych celów ekologicznych gospodarstwa, tzn.: ochronie wód, gleb, powietrza i zachowaniu bioróżnorodności (poplony na przeoranie)
Przygotowanie gleby:
- utrzymanie odpowiedniej struktury poprzez staranną uprawę gleby i nawożenie, zwłaszcza nawozami naturalnymi, ogranicza ubijanie gleby i powstawanie podeszwy płużnej. Co 4 lata zaleca się stosowanie głęboszy na odpowiedniej dla danej gleby głębokości.
Regulacja odczynu gleby i nawożenie:
- warunkiem uzyskania wysokiej i dobrej jakości plonów roślin uprawnych jest zapewnienie optymalnego dla danego gatunku odczynu gleby i dostarczenie roślinom wszystkich składników pokarmowych w ilości odpowiedniej dla danego stadium rozwojowego rośliny. Zawartość przyswajalnych form fosforu, potasu, magnezu w glebie oraz odczyn gleby należy badać przynajmniej co 4 lata.
Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza będzie kontrolowana bezpośrednio w gospodarstwie rolnym. Organem kontrolującym będzie ARiMR oraz odpowiednie służby Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Ochrony Roślin, Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolnych i Spożywczych.
Dyrektywa azotanowa a Kodeks dobrej praktyki rolniczej
Zgodnie z zapisami Dyrektywy azotanowej każde państwo członkowskie musi opracować kodeks dobrej praktyki rolniczej oraz związany z tym program informacyjny i szkoleniowy dla rolników. Przestrzeganie kodeksu jest dobrowolne - za wyjątkiem obszarów wyznaczonych jako narażone na zanieczyszczenia azotanami - tu realizacja zapisów kodeksu jest obowiązkowa.
Kodeks musi zawierać następujące elementy:
* Okresy, w których stosowanie nawozów nie jest wskazane
* Nawożenie pól na zboczach
* Stosowanie nawozów na glebach podmokłych, zalanych, zamarzniętych i pokrytych śniegiem
* Nawożenie pól w pobliżu cieków wodnych i stref ochrony wód
* Pojemność i konstrukcja zbiorników / płyt do przechowywania nawozów naturalnych
* Dawki i sposoby nawożenia w celu ograniczenia straty składników pokarmowych (biogenów)
Kodeks może zawierać informacje o następujących działaniach:
* Użytkowanie gruntów, np. stosowanie płodozmianu i organizacja produkcji na użytkach rolnych
* Utrzymanie okrywy roślinnej podczas okresów deszczowych w celu zapobieżenia przenikaniu azotu
* Przygotowanie planów zarządzania gospodarstwem I prowadzenie rejestrów wykorzystania nawozów
* Działania zapobiegające zanieczyszczeniom ze spływów powierzchniowych lub przenikania związków azotu w głąb gleby
Źródło: Ministerstwo Ochrony Środowiska www.mos.gov.pl
Zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego a Dyrektywa Azotanowa 91/676/EWG
Dobra jakość wód podziemnych w studniach, jak również wód w rzekach, jeziorach I wybrzeżu morskim ma ogromne znaczenie dla ochrony zasobów wody do picia oraz zarządzaniem zasobami środowiska naturalnego. Wysokie stężenia związków azotowych w wodzie mogą spowodować jej niezdatność do picia, a przez to wpłynąć na niejednokrotnie kosztowny i skomplikowany proces jej uzdatniania. Wysoka koncentracja ww. związków ma również bardzo niekorzystny wpływ na samo środowisko wodne. Azotany i fosforany mogą przyśpieszyć wzrost glonów w rzekach, jeziorach, estuariach i wodach. Tego rodzaju zakłócenia jakości wody oraz równowagi biologicznej określa się mianem eutrofizacji. Jest to szczególnie istotne na obszarach o szczególnych walorach przyrodniczych, gdyż może mieć wpływ nie tylko na jakość wód, ale również na cały sektor turystyczny.
Uznaje się, że rolnictwo stanowi największe źródło zanieczyszczeń wód azotanami w Europie. W związku z tym Komisja Europejska przyjęła Dyrektywę Azotanową (91/676/EWG) w celu zarówno ograniczenia zanieczyszczenia wód azotanami pochodzenia rolniczego, jak i ochrony przed dalszym zanieczyszczeniem. Aby osiągnąć powyższe cele, państwa członkowskie muszą podjąć pewne kroki oparte na dobrej praktyce rolniczej i właściwych rozwiązaniach technicznych.
Źródło: Ministerstwo Ochrony Środowiska www.mos.gov.pl
Nawożenie obornikiem przyczynia się do podniesienia plonów na łące i pastwisku nie tylko w roku następnym po jego zastosowaniu, ale działa także następczo i w dalszych latach.
Artykuł opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych nr 9/2006
Jesienne nawożenie obornikiem użytków zielonych
Gospodarka łąkowo-pastwiskowa nierozerwalnie związana jest z produkcją zwierzęcą. Łąki i pastwiska dostarczają taniej, pełnowartościowej, smacznej paszy, dobrze wykorzystywanej przez przeżuwacze. Zielonka pastwiskowa lub łąkowa może być wyłączną paszą w żywieniu zwierząt, nawet o dużej wydajności jednostkowej mleka czy mięsa.
Jesień, a nawet i wczesna wiosna to odpowiedni czas, by zadbać o urodzaj łąk i pastwisk - duży plon zielonej i suchej masy w tym i w następnym roku. Bardzo ważnym elementem agrotechniki użytków zielonych jest ich nawożenie nawozami naturalnymi. Letnia susza bardzo znacznie obniżyła plonowanie łąk i pastwisk, spowodowała wypadnięcie z porostu wartościowych gatunków traw, nieodpornych na brak wody w siedlisku. Należy zatem ocenić stan swoich użytków zielonych i zastanowić się, czy musimy podjąć decyzję o ich ewentualnym podsiewie czy też ich stan wymaga tylko mniej kosztownych zabiegów renowacyjnych. Jednym z nich jest (sprawdzony i często niedoceniany) nawożenie użytków zielonych dobrze przefermentowanym obornikiem.
Biorąc pod uwagę spustoszenie w porostach traw spowodowane suszą, warto ten zabieg wykonać teraz ? wczesną jesienią. Należy tu pamiętać, że roślinność łąkowo-pastwiskowa wcześniej dobrze zaopatrzona w składniki pokarmowe lepiej znosi wiosenne podtopy i rozlewy wody oraz długotrwałą letnią suszę. W tej sytuacji zachodzi pełna konieczność szczególnie starannego nawożenia użytków zielonych jesienią. Oczywiście nie będziemy ich nawozić tylko nawozami mineralnymi, ale i naturalnymi (gospodarskimi), takimi jak: różnego rodzaju kompostami, obornikiem, gnojówką i gnojowicą. Nawożenie nawozami naturalnymi podnosi również stopień wykorzystania nawozów mineralnych co najmniej o 20-25%. Oprócz tego najbardziej zaniedbane użytki zielone, na najuboższych stanowiskach, bądź uszkodzone przez nadmierny wypas, suszę albo też przez nadmierne zalewy, można tylko poprawić przez zastosowanie nawozów pochodzenia naturalnego. Musimy pamiętać, że uzyskanie plonu 400 dt z ha zielonej masy (co nie jest zbyt wygórowaną wydajnością) jest związane z pobraniem z gleby 135 kg azotu (N), 60 kg fosforu (P2O5), 160 kg potasu (K2O) i 80 kg wapnia (CaO), a więc znacznie więcej niż potrzebuje pszenica dla uzyskania 36 dt ziarna i 65 dt słomy z 1 ha powierzchni.
W odróżnieniu od gruntów ornych nawożenie obornikiem użytków zielonych daje nam trojakie korzyści. Obornik na użytkach zielonych działa nawożąco, fizycznie i biologicznie. Składniki nawozowe zawarte w oborniku są lepiej wykorzystywane niż gdyby nawóz ten był zastosowany pod rośliny jednoroczne uprawy polowej. Nawóz ten przyczynia się do podniesienia plonów na łące i pastwisku nie tylko w roku następnym po jego zastosowaniu, ale działa także następczo i w dalszych latach. Jesienią i wczesną zimą przechodzi do gleby z obornika ok. 90% potasu, ok. 60% fosforu i ok. 50% azotu. Główną jednak zaletą obornika jest zawartość w nim szeregu mikroelementów, których nie dostarczają glebie i roślinom nawozy mineralne.
Działanie fizyczne obornika na łąkach i pastwiskach, to przede wszystkim ochrona roślin przed wymarzaniem i suszą. Jego izolacyjne działanie jest bardzo istotne, ponieważ oprócz bezpośredniego chronienia traw i roślin motylkowych drobnonasiennych od mrozu, na wiosnę przyspiesza wegetację - szczególnie na łąkach torfowych. Podnosi odczyn pH, zwiększa też aktywność pożytecznej fauny i flory glebowej.
Działanie biologiczne obornika to oddziaływanie na stabilność składu botanicznego runi z dominacją w niej roślin motylkowych drobnonasiennych. Nasiona te nie są trawione przez przeżuwacze i w pełnej sile kiełkowania przechodzą przez ich przewód pokarmowy, a na wiosnę ponownie kiełkują.
Jak już wspomniałem wcześniej, najlepszym nawozem organicznym na trwałe użytki zielone jest dobrze przefermentowany obornik. Zaś najlepszym okresem jego rozrzucenia jest jesień do wczesnej zimy. Oczywiście należy przy tym brać pod uwagę warunki pogodowe. Obornik możemy stosować na użytkach zielonych co 3-4 lata w ilości 15-20 ton/ha. Nawóz powinien być drobny i dobrze przefermentowany. Obornik słomiasty i świeży nie uległby do wiosny rozkładowi i jego resztki należałoby zgrabić i wywieźć na pryzmę kompostową.
Przy nawożeniu użytków zielonych obornikiem w podanej ilości 20 t/ha wnosimy ok. 90 kg N, 50 kg P2O5, 120 kg K2O, 100 kg CaO i 30 kg MgO. Podane zawartości są tylko średnimi i zależą od stopnia przefermentowania obornika i jego pochodzenia. Zwyżka plonu traw w przeliczeniu na 100 kg zastosowanego obornika wynosi ok. 5 kg na glebach mineralnych i ponad 3-krotnie więcej na glebach pochodzenia torfowego.
Jednorazowe dawki wyższe niż 20 t/ha są mniej efektywne. Wiosenny pierwszy pokos użytków zielonych nawożonych obornikiem powinniśmy raczej przeznaczyć do sporządzenia kiszonek i sianokiszonek, ponieważ zwierzęta mogą go zjadać niechętnie (takie zjawisko nie zawsze ma miejsce - dzieje się tak, jeżeli obornik został zastosowany np. na połowę powierzchni wypasanej zwierzętami).
Możemy również w tym czasie zastosować na użytki zielone zniszczone suszą - gnojowicę i gnojówkę. Ponieważ ich skład i wartość jest inna niż obornika, należy pamiętać o uzupełnianiu w nich deficytu fosforu. Uzupełniamy go przez dodanie superfosfatu w ilości 10 kg na 1 m3 gnojowicy i 20-30 kg na 1 m3 gnojówki. Zalecane dawki to ok. 25-40 m3 na 1 ha gnojowicy lub 15-20 m3/ha gnojówki. W nawozach tych występuje również pewien niedobór wapnia, magnezu i sodu. Deficyt tych składników może być niezauważalny, ale gdy już pojawi się w roślinności łąk i pastwisk, może doprowadzić do wystąpienia tężyczki pastwiskowej u zwierząt wypasanych w roku następnym.
Jak już wspomniano wcześniej najkorzystniejszym terminem nawożenia obornikiem łąk i pastwisk jest okres wczesnej jesieni, kiedy roślinność użytków zielonych jest jeszcze w trakcie trwania wegetacji. W tym czasie nie ma ryzyka zbyt wielkich strat cennych składników pokarmowych zawartych w nawozie naturalnym. Część azotu obornika znajdująca się w formie amonowej zostanie zaabsorbowana przez glebę, a niskie temperatury i wilgotna łąka nie pozwolą na jego ulotnienie się w powietrze. Także o stratę innych składników nawozowych obornika wywiezionego w tym czasie nie należy się obawiać, gdyż zwarta darń znakomicie je przyswoi biologicznie, zabezpieczając w ten sposób przed wymywaniem przez deszcz. Należy tylko zadbać o to, aby obornik był dobrze roztrząśnięty za pomocą roztrząsacza obornika, możliwie równomiernie na całej powierzchni łąki lub pastwiska. Jeżeli nie wykonamy nawożenia nawozami naturalnymi jesienią, to z powodzeniem można to zrobić wczesną wiosną.
Nawożenie takie bardzo korzystnie wpływa na użytki zielone, ale musi być wykonane w odpowiednim terminie i z zastosowaniem przyjętych zasad. Zgodnie z ustawą z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. nr 89, poz. 991, z późn. zm.) dopuszcza się do stosowania tylko te nawozy, które wprowadzono do obrotu zgodnie z przepisami ustawy oraz nawozy naturalne (odchody zwierząt, obornik, gnojówka i gnojowica). Nawozy naturalne, podobnie jak nawozy organiczne i mineralne, można stosować w sposób niezagrażający zdrowiu ludzi, zwierząt oraz środowisku. Nawozami organicznymi są substancje organiczne i ich mieszaniny zawierające składniki pokarmowe roślin.
Przepisy ustawy zabraniają stosowania:
- nawozów na glebach zalanych wodą,
- nawozów na glebach przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm,
- nawozów naturalnych w postaci płynnej oraz nawozów azotowych na glebach bez okrywy roślinnej położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%,
- nawozów naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi,
Nawozy naturalne i organiczne w postaci stałej oraz płynnej powinny być stosowane w okresie od 1 marca do 30 listopada. Ustawa wprowadza też ograniczenie dawki nawozu naturalnego (odchodów zwierząt, obornika, gnojówki, gnojowicy) zastosowanej w ciągu roku do 170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. Odpowiada to w przybliżeniu 45 m3 gnojowicy, 40 m3 dobrej gnojówki lub 40 tonom obornika.
Również zgodnie z art. 18 ustawy, nawozy naturalne w postaci stałej powinny być przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczonych przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz posiadających zainstalowane odprowadzenie wycieku do szczelnych zbiorników. Nawóz naturalny w postaci płynnej powinien być przechowywany wyłącznie w szczelnych zbiornikach o pojemności wystarczającej na gromadzenie co najmniej 4-miesięcznej produkcji tego nawozu.
Wymogi wynikające z art. 18 ustawy o nawozach i nawożeniu zaczną obowiązywać już od 25 października 2008 roku. W cytowanej ustawie zawarte są również przepisy porządkowe, które nakładają określone obowiązki m.in. na właścicieli gospodarstw rolnych odnośnie stosowania i przechowywania nawozów i tak np. w art. 24 zawarte jest: kto stosuje nawozy w sposób niezgodny z obowiązującymi warunkami i zasadami, powodując zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt lub dla środowiska, przewozi lub przechowuje nawozy w sposób niezgodny z obowiązującymi w tym zakresie zasadami, powodując zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt lub dla środowiska ? podlega karze grzywny.
Zwiększające się wymagania w zakresie ograniczania zanieczyszczeń środowiska powodowanych przez rolnictwo przyczyniają się do wprowadzenia zmian w dotychczasowych sposobach przechowywania, składowania i stosowania odchodów zwierzęcych (nawozów naturalnych). Szczegółowe wymagania w tym zakresie zawarte są również w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej, który co prawda nie jest jeszcze umocowany prawnie, ale w Polsce już funkcjonuje.
Reasumując, należy stwierdzić, że przedstawione tu niektóre zasady postępowania z nawozami gospodarskimi są zgodne z najnowszymi zaleceniami z zakresu agrotechniki na trwałych użytkach zielonych oraz z wymaganiami Dyrektywy Azotanowej, która jest jednym z podstawowych aktów prawnych w Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska w odniesieniu do rolnictwa.
Ochrona gleby
Nieumiejętna gospodarka rolna prowadzi do degradacji gleb, w efekcie czego następuje redukcja substancji organicznej, pogarszają się właściwości fizyko-wodne, chemiczne i biologiczne gleby. Ważnym czynnikiem degradującym uprawną warstwę gleby jest erozja. Aby temu zapobiegać, wymogi w tym zakresie zobowiązują rolników do utrzymywania w stanie sprawności technicznej urządzeń przeciwerozyjnych oraz urządzeń melioracji szczegółowych, jeżeli na gruntach takie urządzenia się znajdują. Utrzymanie w należytej sprawności urządzeń melioracyjnych pozwala na zapewnienie właściwych stosunków powietrzno-wodnych na gruntach użytkowanych rolniczo, co ma szczególne znaczenie na glebach pochodzenia organicznego, gdyż zarówno nadmiar, jak i brak wody jest szkodliwy.
Obowiązuje również zakazu wypalania ściernisk, słomy oraz resztek pożniwnych.
Ochrona wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego
Odprowadzanie ścieków w rejonie domostw do odbiorników gruntowych i wodnych w sposób niekontrolowany powoduje przenoszenie zanieczyszczeń na dość znaczne odległości od źródeł ich powstawania. Konsekwencją tego jest systematyczne pogarszanie jakości wód powierzchniowych i podziemnych, np. zanieczyszczenie azotanami, co często wyklucza je z użytkowania gospodarczego.
W związku z powyższym ścieki bytowe nie mogą być odprowadzane bezpośrednio do wód powierzchniowych lub do ziemi. Prawidłowym rozwiązaniem w tym zakresie są przydomowe oczyszczalnie ścieków albo podłączenie do zbiorczej kanalizacji.
Gospodarstwa nie posiadające takich rozwiązań muszą być wyposażone w szczelne (!) zbiorniki na nieczystości ciekłe (szamba). Powinny one być opróżniane przy pomocy wozów asenizacyjnych, a zawartość dostarczana do najbliższej oczyszczalni ścieków. Można to wykonać we własnym zakresie, przechowując rachunki z oczyszczalni albo podpisać umowę z firmą komunalną, która będzie wykonywała nam tę usługę.
Zasady ZDPR są przedmiotem kontroli prowadzonej przez ARiMR lub jednostki przez nią do tego upoważnione u rolników, którzy do jej przestrzegania są zobowiązani. W przypadku stwierdzonych uchybień w tym zakresie na rolników nakładane są określone sankcje, mogące zakończyć się wstrzymaniem płatności. Przeprowadzone kontrole gospodarstw w 2004 r. dotyczące stosowania ZDPR wykazały, że największe nieprawidłowości odnotowano w zakresie gospodarki wodnej oraz utrzymania czystości i porządku w gospodarstwie.
Należy również pamiętać, że producent rolny, który zobowiązany jest do przestrzegania zasad ZDPR powinien przechowywać:
-dowody zakupu nawozów i środków ochrony roślin,
-atest dla opryskiwacza ciągnikowego oraz dokumenty potwierdzające ukończenie szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin i prowadzenia ewidencji wykonywanych zabiegów,
-umowy lub potwierdzenia odbioru odpadów komunalnych i ścieków socjalno-bytowych,
-plan nawożenia i kopie pozwolenia wodnoprawnego w przypadku rolniczego wykorzystania ścieków oraz stosowne analizy (również przy stosowaniu osadów komunalnych)
Warto przeanalizować spełnianie tych wymogów we własnych gospodarstwach i w razie potrzeby poprawić niedociągnięcia, a wtedy żadna kontrola nie będzie dla nas straszna.
Gospodarowania na użytkach zielonych
Użytkowanie łąk i pastwisk nie powinno powodować zanieczyszczenia wód związkami azotu oraz trwałego uszkodzenia darni przez nadmierny wypas. Na pastwiskach może dochodzić do znacznych strat azotu z punktowo pozostawionych odchodów zwierząt, dlatego nie należy nadmiernie ich obciążać zwierzętami. Zabroniony jest również ich wypas w okresie, gdy gleba jest nadmiernie wilgotna oraz w drugiej połowie października, gdyż maleje zapotrzebowanie roślin na składniki nawozowe z odchodów i mogą się one przemieszczać do wód gruntowych.
Użytki zielone położone w pobliżu zabudowań gospodarskich nie mogą być traktowane jako stałe wybiegi dla zwierząt. Obowiązuje zakaz wypalania roślinności, przy czym dotyczy to nie tylko łąk czy pastwisk, ale również innych obszarów: nieużytków, rowów, pasów przydrożnych, szlaków kolejowych oraz stref oczeretów i trzcin. Wypalanie roślinności od lat jest prawnie zabronione, ale i tak, co roku jest to praktykowane. Wypalanie będzie dyskwalifikowało powierzchnię również do otrzymywania dopłat bezpośrednich.
ęRolniczego wykorzystania ścieków i komunalnych osadów ściekowych na terenie gospodarstwa rolnego
W gospodarstwach ścieki oraz osady komunalne wykorzystywane są jako źródło składników pokarmowych. Oferowane są przez różne zakłady przetwórcze lub komunalne oczyszczalnie, ale należy pamiętać, że oprócz cennych składników pokarmowych mogą one być zanieczyszczone metalami ciężkimi i organizmami chorobotwórczymi, stanowią więc zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia ludzi i zwierząt. Przy ich rolniczym wykorzystaniu należy zachować szczególną ostrożność i stosować tylko te, które spełniają określone parametry (normy sanitarne, zawartość metali ciężkich). Również jednostka, która oferuje ścieki musi posiadać pozwolenie wodnoprawne na ich rolnicze wykorzystanie. Za spełnienie tych wymogów odpowiada podmiot oferujący ścieki lub osady, ale rolnik je przyjmujący musi się upewnić, czy jest stosowne pozwolenie oraz analizy (żądać i przechowywać kopie odpowiednich analiz i dokumentów). Należy pamiętać również o tym, że wykorzystując ścieki lub osady mamy obowiązek posiadać plan nawozowy uwzględniający ilość składników odżywczych znajdujących się w zalecanych dawkach. Stosowanie ścieków i osadów jest zabronione na gruntach wykorzystywanych do uprawy roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi i zwierzęta. Ponadto nie należy ich stosować na glebach położonych bliżej niż 100 m od domu lub zakładu przetwórstwa spożywczego. Osadów ściekowych nie należy stosować także na glebach przepuszczalnych, gdy pH gleby jest mniejsze niż 5,6, również gdy poziom wód gruntowych wynosi poniżej 1,5 m od powierzchni, na terenach zalewowych, często podtapianych, na gruntach o nachyleniu ponad 10%, w parkach narodowych i rezerwatach przyrody.
Wymogi dotyczące stosowania nawozów:
Ustawa o nawozach i nawożeniu zezwala na stosowanie w rolnictwie nawozów mineralnych i organicznych dopuszczonych do obrotu oraz nawozów naturalnych (obornik, gnojówka, gnojowica). Aby zapobiegać skażeniom środowiska i stratom składników pokarmowych należy przestrzegać następujące zasady właściwego ich stosowania:
- dawka nawozu naturalnego zastosowanego w ciągu roku nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu w czystym składniku na ha użytków rolnych. Ilość nawozu, jaką można wywieźć na pole i nie przekroczyć tej dawki jest różna w zależności od gatunku i grupy zwierząt od których pochodzi, sposobu ich żywienia, przechowywania itp. Orientacyjnie podaje się, że roczna dawka obornika nie powinna przekraczać 40 t na ha, a gnojowicy 45 m3.Optymalnym terminem stosowania obornika jest wczesna wiosna, należy unikać wywożenia obornika w okresie późnego lata lub wczesnej jesieni; obornik wywieziony późną jesienią powinien być natychmiast przyorany. Natomiast płynne nawozy naturalne (gnojówka, gnojowica) najlepiej stosować w okresie wczesnej wiosny na glebę nieobsianą; pogłówne stosowanie jest również dopuszczone z wyjątkiem roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi.
W przypadku nadwyżki nawozów naturalnych w gospodarstwie (dawka 170 kg/ha azotu jest przekroczona) należy podpisać umowę z innym gospodarstwem na ich odbiór. Pamiętać należy, że:
Nawozy naturalne oraz organiczne w postaci stałej oraz płynnej można stosować tylko w okresie od 1 marca do 30 listopada; wyjątek - stosowanie nawozów na uprawy pod osłonami;
? nawozy naturalne stosowane na gruntach ornych powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po wywiezieniu;
? zabrania się stosowania nawozów naturalnych i mineralnych na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm;
? zabrania się stosowania nawozów naturalnych w postaci płynnej na glebach położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10% i pozbawionych okrywy roślinnej oraz podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi;
? nawozy naturalne mogą być stosowane w odległości większej niż 20 m od strefy ochronnej źródeł wody, ujęć wody, brzegu zbiorników oraz cieków wodnych oraz kąpielisk zlokalizowanych na wodach powierzchniowych;
Stosowanie środków ochrony roślin
Niewłaściwie zastosowane środki ochrony roślin mogą powodować uszkodzenia roślin, skażenia gleb, wód i powietrza oraz stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Mając tego świadomość należy:
? stosować tylko środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu i stosowania zgodnie z przepisami o ochronie roślin lub przepisami o rolnictwie ekologicznym oraz przestrzegać warunków podczas ich stosowania, tak by wyeliminować lub ograniczyć do minimum negatywne skutki tych zabiegów;
? środki ochrony roślin należy stosować wyłącznie do celów wskazanych na etykiecie - instrukcji stosowania i ściśle według podanych w niej zaleceń;
? rolnicy są obowiązani do prowadzenia ewidencji zabiegów wykonywanych przy użyciu środków ochrony roślin i przechowywania jej 5 lat przy korzystaniu z płatności w ramach ONW oraz przez 5 lat od zakończenia realizacji programu rolnośrodowiskowego; pozostali rolnicy - co najmniej dwa lata od dnia wykonania zabiegu. Ustawa o ochronie roślin nie określa formy prowadzenia rejestru, ale elementy które powinny się w nim znaleźć, co zostało uwzględnione w poniższym przykładzie;
? zabiegi chemicznej ochrony roślin powinny wykonywać osoby posiadające aktualne zaświadczenie o przeszkoleniu w tym zakresie lub sprzętem ręcznym; zaświadczenie ze szkolenia zachowuje ważność przez 5 lat od dnia jego ukończenia.
? zabiegi ochrony roślin powinny być wykonywane sprzętem sprawnym technicznie, co musi być potwierdzone badaniami przeprowadzonymi przez upoważnione jednostki i wydaniem atestu. Badania sprawności technicznej opryskiwaczy powinny być przeprowadzane co trzy lata.
? środki ochrony roślin na terenie otwartym należy stosować, jeżeli prędkość wiatru nie przekracza 3 m/s i miejsce stosowania środka ochrony roślin jest oddalone o co najmniej 5 m od dróg publicznych i o co najmniej 20 m od budynków mieszkalnych i zabudowań inwentarskich, pasiek, upraw zielarskich, ogrodów działkowych, rezerwatów przyrody, wód powierzchniowych oraz od granicy wewnętrznego terenu ochrony strefy pośredniej źródeł i uję
? zabrania się zakładania w odległości mniejszej niż 20 m od ww. obiektów upraw, które wymagają intensywnego stosowania środków ochrony roślin.
? rolnicy zobowiązani są do przestrzeganie okresów karencji i prewencji podczas stosowania środków ochrony roślin.
Przypominamy, że okres karencji to czas, który powinien upłynąć od dnia zastosowania środka ochrony roślin do dnia zbioru roślin lub produktów roślinnych przeznaczonych do konsumpcji, natomiast okres prewencji to czas, po zastosowaniu środka ochrony roślin, w którym człowiek i zwierzęta nie powinny stykać się ani przebywać w pobliżu miejsc, także w obiektach, w których zastosowano środek ochrony roślin;
? zabrania się stosowania środków ochrony roślin niezgodnie z okresami prewencji dla pszczół.
ęStosowania i przechowywania nawozów naturalnych i mineralnych
Nawozy zarówno mineralne, jak i naturalne z jednej strony są cennym źródłem składników pokarmowych dla roślin, a z drugiej - w wyniku niewłaściwego stosowania i przechowywania mogą być istotnym źródłem zanieczyszczeń przedostających się do środowiska. Stąd też Ustawa o nawozach i nawożeniu oraz rozporządzenia wykonawcze określają jak powinien postępować producent rolny, aby do minimum ograniczyć ich niepożądane rozpraszanie w środowisku.
Wymogi dotyczące przechowywania nawozów:
Zagadnienia dotyczące właściwego przechowywania nawozów były już przedmiotem licznych naszych szkoleń, publikacji, spotkań, stąd wielu rolników jest zorientowanych bardzo dobrze w tym temacie. Duża grupa rolników złożyła również wnioski na dofinansowanie inwestycji związanych z właściwym przechowywaniem nawozów naturalnych i oczekuje na decyzje ARiMR. Niemniej jednak przypominamy wszystkim, że zgodnie z obowiązującym prawodawstwem rolnik będzie zobowiązany przechowywać nawozy naturalne w postaci stałej (obornik) w pomieszczeniach inwentarskich (obory głębokie) lub na nieprzepuszczalnych płytach zaopatrzonych w instalacje odprowadzające wycieki do szczelnych zbiorników na gnojówkę i wodę gnojową.
Również nawozy naturalne w postaci płynnej (gnojówka, gnojowica) należy przechowywać w szczelnych zbiornikach.
Pojemność tych obiektów powinna zapewnić możliwość gromadzenia nawozów naturalnych przez okres co najmniej 4 miesięcy, z wyjątkiem obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami (tzw. obszarów OSN), dla których okres ten wynosi 6 miesięcy. W naszym województwie OSN obejmuje całą powierzchnię gmin: Dobrcz, Lisewo, Papowo Biskupie, Płużnica, Stolno, Pruszcz oraz część gmin: Bytoń, Chełmno, Dobre, Osięciny i Radziejów.
Wymagana powierzchnia płyt i pojemność zbiorników w przeliczeniu na 1 DJP wg Rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 18 stycznia 2005 r. (Dz.U. Nr 17 poz. 142)
Gatunek zwierząt Pojemność wymagana
w strefach azotanowych OSN (na 6 miesięcy) Pojemność wymagana na pozostałych obszarach (na 4 miesiące)
Powierzchnia płyt obornikowych w m2/DJP
Bydło, trzoda, owce, konie 3,5 2,5
Drób 1,6 1,1
Pojemność zbiorników na gnojówkę w m3/DJP
Bydło, trzoda, owce 3,0 2,0
Drób 0,25 0,2
Konie 1,5 1,0
Pojemność zbiorników na gnojowicę w m3/DJP
Trzoda, bydło 10,0 7,0
Przepis ten dla większości rolników staje się obowiązkowy od 25 października 2008 r., ale na obszarach OSN obowiązek ten spoczywa na rolnikach już od 1 maja 2008 r. Po tym okresie nie będzie dozwolone przechowywanie obornika w pryzmie polowej.
Nawozy mineralne lub organiczne w postaci stałej powinny być przechowywane w oryginalnych opakowaniach, zgodnie z dołączoną instrukcją, a dostarczane luzem w magazynach lub pod zadaszeniem. Dopuszcza się ich składowanie w pryzmach formowanych na równym, utwardzonym i nieprzepuszczalnym podłożu pod przykryciem z materiału wodoszczelnego.
ęCo to jest Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza
W produkcji rolnej standardy dotyczące ochrony środowiska stały się obecnie bardzo ważne i wszystko na to wskazuje, że ich znaczenie będzie rosło. Mają one istotny wpływ na zachowanie stanu środowiska, ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz różnorodności biologicznej.
Zostały określone w wymogach Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej i wprowadzone do ustawodawstwa Unii Europejskiej podczas reformowania Wspólnej Polityki Rolnej. Standardy Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej (ZDPR) są zgodne z polskimi ustawami o ochronie przyrody, o nawozach i nawożeniu, o ochronie roślin, z przepisami prawa ochrony środowiska oraz prawa wodnego i harmonizują z odpowiednimi aktami prawnymi Unii.
W skrócie opiszemy wymogi Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej, które zostały w naszym kraju określone prawnie w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 14 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 73 poz. 657), a o ich przestrzeganiu już dziś powinno pamiętać wielu rolników, ponieważ taką deklarację złożyli przy ubieganiu się o płatność z tytułu gospodarowania na obszarach o niekorzystnych warunkach (tzw. obszary ONW) lub realizują program rolnośrodowiskowy. Ich przestrzeganie obowiązuje na terenie całego gospodarstwa, również na tych działkach, które nie są objęte wsparciem finansowym.