Opis epoki pozytywizmu.

Upadek powstania styczniowego kończy epokę romantyzmu a zaczyna epokę pozytywizmu. Był on dla ówczesnego społeczeństwa polskiego ogromnym wstrząsem. Na królestwo kongresowe spadły dotkliwe represje: władze carskie masowo konfiskowały szlacheckie majątki, powstańców i spiskowców zsyłano na Sybir, inni musieli chronić się za granicą, zlikwidowano resztki autonomii i swobód w czasów margrabiego Wielkopolskiego. Dla większości porażonego klęską społeczeństwa stało się jasne, że drogą walki zbrojnej nic nie można zdziałać-nowe okoliczności wymagały nowej strategii. Gra, bowiem szła już nie o dosiężną niepodległość, lecz o narodowe przetrwanie-tak narodził się pozytywizm. Na gruncie polskim pozytywizm jest nie tylko nazwą określającą światopogląd, ale i zarazem epoką literacką trwającą od roku1863 do schyłku wieku XIX, gdy objawiło się pokolenie modernistów. Samo określenie pochodzi od francuskiego filozofa Augusta Comte’a i jego Kursu filozofii pozytywnej. W ujęciu Comte’a „pozytywny” znaczyło tyle, co realny, użyteczny, pewny i ścisły. Filozofów pozytywistycznych(Johna Stuarta Milla, Herberta Spencera) interesował człowiek jako cząstka większej zbiorowości; ufano w poznawczą moc nauki, w skuteczność metod empirycznych, na czoło wysunęły się nauki przyrodnicze, badające fakty-tego typu pogląd określa się scjentyzmem. Wynikało z niego negowanie wszelkich zjawisk metafizycznych, co wiązało się z popularnym wśród pozytywistów agnostycyzmem(odrzucenie dyskusji w zjawiskach metafizycznych, np. kwestia istnienia Boga, gdyż nie podlegają one naukowemu poznaniu)-pogląd ten przeczy możliwości powstania świata i rządzącym nim praw. Badaniu mogą być poddane jedynie zjawiska zmysłowe, które można opisać, ale nie sposób określić ich celowości. Tłumaczenia o charakterze religijnym agnostycy odrzucali, jako sprzeczne z naukową wizją świata. Pozytywiści postrzegali społeczeństwo jako zbiór jednostek połączonych wspólnym celem-opanowanie przyrody. Zasadą postępowania, zatem powinien być utylitaryzm(użyteczność-celem życie społecznego jest szczęście tak jednostki, jak i ogółu)-to, co dobre, jest pożyteczne, a miarą słuszności postępowania winna być użyteczność jego skutków. Kto się do tego przyczynia, ten może się nazywać osobnikiem użytecznym. Zmieniają się przy tym kryteria oceny człowieka: nie szlachetne urodzenie, lecz praca jest miernikiem wartości jednostki. Pozytywiści głoszą: liberalizm, tolerancję i demokratyzm. Filozofia ta miała charakter antyfeudalny, propagowała hasła postępu cywilizacyjnego związanego z rozwojem kapitalizmu. W latach następnych następujących po powstaniu styczniowym pokolenie młodych pozytywistów, m.in. Aleksander Świętosławski, Piotr Chmielowski, Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus stoczyło na łamach prasy warszawskiej(ich organem był Przegląd Tygodniowy) polemiczną wojnę za starymi romantykami. Zdaniem młodych walka zbrojna okazała się nieskuteczna, bowiem Polacy nie było do niej przygotowani. Najpierw trzeba by zdemokratyzować i unowocześnić społeczeństwo. Rok 1864 przyniósł uwłaszczenie, otwierało się, zatem pole do pracy u podstaw(ekonomiczne i kulturalne podniesienie poziomu klas niższych). Dzięki niej zostaną przełamane bariery społeczne, poprzez ekonomiczne i kulturalne podniesienie klas niższych. Wielką wagę przykładano do powszechnej oświaty, ludowych szkół i czytelni. Łączyło się to z pracą organiczną(unowocześnienie przemysłu, rolnictwa i handlu, a tym samym wzmożenie siły). Wszystkie te strefy winny się rozwijać harmonijnie, niczym części jednego organizmu. Pozytywiści polscy dążyli do przebudowy struktury społecznej, do stworzenia nowoczesnego społeczeństwa, włączonego w nurt europejskich przemian cywilizacyjnych. Ich celem było narodowe przetrwanie w warunkach wciąż trwających zaborów i nasilającego się uścisku narodowego(germanizacja, rusyfikacja). Pomóc ma w tym nowy pozytywistyczny bohater, promotor przemian, niosący przed ludem kaganiec oświaty, przeciwstawiony próżniakom z arystokracji. Jest on jednostką jak najbardziej utylitarną. Ale ten przedsiębiorczy bohater-społecznik okazał się bardziej wytworem pragnień niż rzeczywistości, ta, bowiem okazała się daleka od kreślonego przez ambitne plany ideału. Nowa epoka powstała w oczywistej opozycji do romantyzmu-kult pracy zastąpił marzenia o narodowowyzwoleńczym zrywie. Romantyczne „bujanie w chmurach” zastąpiła trzeźwość i praktyczność-pod wieloma względami pozytywizm ma wiele wspólnego z oświeceniem. Najwybitniejszymi twórcami polskiej literatury było: Maria Konopnicka- „Nasza szkapa”, Bolesław Prus-„Katarynka”, „Lalka”, „Anielka”, Adam Asnyk-„Do młodych”, Eliza Orzeszkowa-„Nad Niemnem”, Henryk Sienkeiwicz-Trylogia i Stefan Żeromski-„Syzyfowe prace”. Najwybitniejszymi twórcami literatury zagranicznej byli: Honoriusz Balzac-„Ojciec Goriot” i Emil Zola-„Germinal”. Najwybitniejszymi twórcami sztuki polskiej i zagranicznej byli: Jan Matejko, który namalował „Bitwę pod Grunwaldem” oraz „Hołd Pruski” i Claude Monet, który namalował „Śniadanie na trawie”. Styl w architekturze-elektyzm: Kamienica mieszczańska-stworzona dla wygody domowników. Pokoje obszerne, wygodne, okna duże. Wejścia zawsze oddzielne dla państwa i oddzielne dla służby.