Główne idee wychowawcze i znaczenie wielkiej rewolucji francuskiej dla rozwoju oświaty i przemian w szkolnictwie w XIX-wiecznej Europie

Szkolnictwem elementarnym w ostatnich latach XVIII w. zajmował się Kościół i nikt się prymitywizmem tych szkół nie interesował . Szansą dla oświaty stała się Wielka Rewolucja Francuska (1789-1794) , która obaliła ustrój stanowy i proklamowała Deklarację Praw Człowieka i Obywatela . Przywódcy Rewolucji zajęli się również sprawami oświaty .

Główną ideą Wielkiej Rewolucji Francuskiej było hasło : „Każdy ma prawo do wykształcenia” .
Władze Rewolucji rozpatrzyły szereg projektów organizacji szkolnictwa , m.in. projekty Talleyranda , Condorceta i Lepeletiera .
Charles Maurice de Talleyrand
(1754-1838)
Ideę wolności i równości wiązał nierozdzielnie z koniecznością powszechnej oświaty. Uważał , że wolnych ludzi może stworzyć tylko wykształcenie , przynosząc im świadomość i rozum , ono ułatwi też urzeczywistnienie równości , zmniejszając nierówność umysłów . Opracował szeroki plan szkolnictwa w 1791 r. Proponował wprowadzenie jednolitego systemu oświaty , obejmującego 4 typy instancji oświatowych :
szkoła początkowa - bezpłatna , program przewidywał naukę języka ojczystego , matematyki , początków geometrii , naukę o konstytucji i moralności , ćwiczenia cielesne ;
szkoła powiatowa (średnia) - w programie miały znaleźć się nowe przedmioty , jak retoryka , logika , fizyka , matematyka ;
szkoła departamentowa (wojewódzka) - miała przygotowywać specjalistów : lekarzy , prawników , wojskowych ;
instytut naukowy - będąc zakładem naukowo – badawczym miał sprawować nadzór i kierować systemem szkół .
Każda gmina miała mieć szkołę , w której również najuboższe dzieci miały pobierać naukę . Wychowanie szerokich mas potrzebne było ze względów społeczno – politycznych . Niestety te propozycje nie zostały w pełni zrealizowane , jednak przyświecały opinii rewolucyjnej .
Jean Condorcet
(1743-1794)
Posunął się w planach nieco dalej . Przedstawił plan szkolnictwa pt. „Projekt organizacji wychowania publicznego” , w którym postulował bezpłatne kształcenie na wszystkich szczeblach i zrównanie edukacji dziewcząt i chłopców . Program oparł na przedmiotach ścisłych . Obok średnich i wyższych zakładów naukowych projektował dwa stopnie szkół dla mas :
szkołę początkową zwykłą ;
szkołę początkową wyższą .
Uczyć w nich należało wszystkiego , co potrzebne jednostce do życia i korzystania z pełni praw . Chciał wykluczyć religię ze szkół publicznych . Po ukończeniu szkoły młodzież wiejska i robotnicza winna chodzić na kursy uzupełniające , a państwo powinno tworzyć szkoły zawodowe .
W szkołach średnich planował program nauczania z przewagą kierunku matematycznego i nauk ścisłych z wielkim pokrzywdzeniem nauk humanistycznych .
Przewidywał też upowszechnienie nauki pozaszkolnej wśród dorosłych - muzea , odczyty publiczne , biblioteki , praca samoszkoleniowa .
I tym razem rozejście się Zgromadzenia Prawodawczego nie dopuściło do uchwalenia projektu , ale jego idee rozpowszechniły się w narodzie i natchnąć miały późniejsze ustawodawstwo edukacyjne .
Louis Michel Lepeletier
(1760-1793)
Był autorem „Planu wychowania narodowego” , przyjętego przez Konwent , a następnie anulowanego w 1794 r. po upadku Rewolucji . Plan zakładał , że główną instytucją wychowawczą miały być powszechne domy i internaty wychowania narodowego dla dzieci w wieku od 5 do 12 lat , w których miało być wychowanie w prawdziwej równości . Utrzymanie ich miał zapewnić podatek ściągany z rodziców dzieci bogatych i dochód ze sprzedaży wyrobów dziecięcych . Duży nacisk miał być położony na rozwój fizyczny , kształtowanie nawyków do pracy , energii w jej wykonywaniu oraz wytrwałości i uporu w doprowadzeniu jej do końca .
Najtrwalszą stroną działalności Konwencji stało się szkolnictwo wyższe . Powołano szereg instytucji specjalnych , mających zaradzić palącym potrzebom nauki i życia . Obok trzech akademii medycznych oraz szkoły politechnicznej i górniczej powstały nowe kreacje : szkoła języków wschodnich , szkoła normalna (zaprawiano się do nowej pracy) .
Reakcja za czasów Napoleona przekształciła szkolnictwo średnie i przekreśliła wszystkie poczynania rewolucji , dotyczące szkolnictwa ludowego .Jedną z propozycji rewolucji było podniesienie poziomu umysłowego nauczycieli . Zaczęto wydawać całe serie popularnie napisanych książek z dziedziny matematyki i fizyki , przyrodoznawstwa , historii i rolnictwa , które miały za zadanie pomagać nauczycielom w ich pracy .

Hasła z rewolucyjnej Francji rozszerzyły się po całej Europie zachodniej i środkowej , wszędzie znajdując żywy oddźwięk i próby urzeczywistnienia , początkowo nieudolnie , z czasem coraz lepiej w sposób przemyślany i praktyczny .
Ideologia francuskiej rewolucji oddziałała najsilniej i najszybciej , bo już w ostatnim dziesięcioleciu XVIII w. , na Wyspy Brytyjskie , które w tym okresie przechodziły burzliwe zmiany , szczególnie w dziedzinie życia społecznego i ekonomicznego .
Jednym ze skutków rewolucyjnej akcji propagandowej i uświadamiającej było rozpowszechnienie się wśród robotników angielskich zrozumienia dla wiedzy niezbędnej do zwiększenia wydajności pracy i tym samym podniesienia zarobków . Oprócz uczenia czytania i pisania dorosłych uczniów rozwijano świadomość klasową oraz szerzono wiedzę ekonomiczno – polityczną . Narastający wśród robotników samorzutny i niezależny ruch oświatowy wywołał duże zaniepokojenie zarówno angielskiego kleru , jak i arystokratycznych rządów .
Część pedagogów niemieckich przyjęła rewolucję entuzjastycznie i starała się przenieść na teren swojego kraju jej postulaty pedagogiczne . Propagowali ideę oświaty powszechnej pod opieką państwa .