Osiągnięcia cywilizacyjne starożytności i ich obecność w życiu ludzi współczesnych
Pierwsze istoty człekokształtne pojawiły się 5- 6 mln. lat temu. Podobne były do małp, lecz budową ciała i zachowaniem przypominały ludzi. Były to Australopiteki. Następnie z biegiem lat zachodziły zmiany w wyglądzie i zachowaniu. Pojawił się człowiek wyprostowany. Potrafił wykonywać proste narzędzia, stawiać prymitywne szałasy, a także wykorzystać ogień wywołany przez pioruny. Ludzie zaczęli żyć w gromadzie. Mężczyźni polowali używając maczug, a później dzid. Kobiety zbierały leśne owoce, korzenie roślin, ptasie jaja. Kolebką jest Afryka. Na kontynencie afrykańskim narodził też Homo erectus. W Europie żył gatunek hominida zwany człowiekiem neandertalskim. Żył w dużych gromadach rodzinnych. Zajmował się zbieractwem i myślistwem. Do grobów składał żywność i narzędzia, co pozwalało przypuszczać, że wierzył w życie pozagrobowe. Panujący w Europie zimny klimat zmusił neandertalczyków do przeniesienia się w cieplejsze regiony. Po drodze napotkali człowieka innego gatunku. Homo sapiens (człowiek rozumny) nazwany kromaniończykiem. Wówczas pojawiły się kościane szydła z uszkiem oraz malowidła. Człowiek rozumny był bardziej ruchliwy. Dotarł do Australii, na tereny Ameryki Północnej. Przodkowie człowieka mieli wspólną cechę- byli koczownikami. Podstawowym materiałem, z którego wytwarzano narzędzia był kamień. Dlatego epokę tę nazwano paleolitem. Duże obszary Europy i Azji pokrywały ogromne lasy liściaste. Żyło w nich wiele gatunków zwierząt. Stanowiły one pożywienie dla ludzi, wymagało to jednak udoskonalenia broni. Uprawa ziemi zmusiła ludzi do wytworzenia nowych narzędzi pracy. Człowiek nauczył się także oswajać i hodować zwierzęta. Stada hodowlanych zwierząt uniezależniły człowieka od polowania. Młodszą epokę kamienną nazwano neolit, jest to epoka kamienia gładzonego. Około 6000 lat p.n.e. znano technikę wytopu metali. Narzędzia z miedzi szybko się niszczyły. Trwalszy okazał się brąz. Z brązu wykonano także broń. Zapotrzebowanie na przedmioty z brązu przyczyniło się do rozwoju handlu. Następnie zaczęto wytwarzać przedmioty z żelaza. Oznaczało to początek nowego okresu w dziejach- epoki żelaza. Rozwój rolnictwa i hodowli oraz produkcji narzędzi powodowały, że ludzie się bogacili. W Polsce ślady pobytu człowieka są sporadyczne, a to z powodu zimnego klimatu. Odkryto ślady pobytu Homo erectus w okolicach Trzebnicy, neandertalczyka pod Ojcowem, a także Homo sapiens.
Starożytny Wschód- człowiek tworzy pierwsze cywilizacje
Mezopotamia- Mezopotamia położona jest nad Eufratem i Tygrysem. Ludzie zaczęli tam osiedlać się, ponieważ były tam żyzne gleby. Na przełomie IV i III w. p.n.e. do południowej Mezopotamii przybyli Sumerowie. Wspólnie z miejscową ludnością budowali pierwsze miasta. W centrum miasta wznoszono świątynie w kształcie piramidy. Władzę sprawował najwyższy kapłan. Część gruntów należała do świątyni, reszta była początkowo używana wspólnie. Sumerowie jako pierwsi wynaleźli pismo klinowe. Na glinianych tabliczkach pisali specjalnym rylcem. Byli twórcami pierwszych szkół. Do pomiaru długości służyła im stopa i łokieć. Jako pierwsi potrafili wytapiać brąz i produkować kolorowe szkło. Wyroby sprzedawali do Indii i Egiptu. Produkowali cegłę i wznosili budowlę. Sumerowie zostali podbici przez ludy koczownicze. Z powodu ciągłych konfliktów powstało miasto, które przywróciło potęgę Mezopotamii i był nim Babilon. Twórcą państwa babilońskiego był Hammurabi. Władca decydował o wszystkich sprawach. Był wodzem armii, najwyższym kapłanem i sędzią. Uporządkował prawa. Wszystkie prawa spisane są w kodeksie Hammurabiego. Za popełnione przestępstwo wymierzono karę według zasady „oko za oko, ząb za ząb”. Kodeks zawierał nawet ceny towarów i usług. W początkach pierwszego tysiąclecia p.n.e. Mezopotamię Asyria. Asyryjczyków pokonał władca Babilonu, a miasto odzyskało dawną świetność. Naczelnym bóstwem Babilonu był Marduk, uznawany za twórcę świata. Władzę sprawowali kapłani, a najwyższym z nich był król. Ludzie wierzyli w istoty nad przyrodzone. Duży poziom osiągnęła nauka. Wierzono, że przyszłość jest zapisana w gwiazdach. Babilończycy opracowali kalendarz, dzieląc go na 12 miesięcy, te na dni. Stosowali sprawdzone sposoby leczenia. Kapłani odprawiali egzorcyzmy. Prowadzili obserwacje astronomiczne. Obserwowali niebo i zapisywali ruchy gwiazd.
Egipt- Egipt powstał pod koniec czwartego tysiąclecia p.n.e. Istniały nad Nilem dwa królestwa; północne i południowe. Zjednoczył je władca południa- Meues. Uprawa ziemi rozwijała się tylko nad Nilem, który wylewał co roku, nanosząc żyzny muł. Nil wyznaczał rytm życia Egipcjan. Na początku III tysiąclecia p.n.e. doszło do zjednoczenia Egiptu górnego i Egiptu dolnego. Na czele państwa stał faraon. Sam ustanawiał prawa. Był sędzią i zwierzchnikiem wojska. Wolę faraona wykonywali urzędnicy. Zajmowali się oni różnymi dziedzinami gospodarki: rolnictwem, handlem, skarbem, itd... . Również kobiety z zamożnych rodzin posiadały silną pozycję, ponieważ majątek dziedziczony był w linii żeńskiej. Kapłani mieli duże znaczenie w państwie. Opiekowali się świątyniami. Byli doradcami faraona. Największą część społeczną stanowili rzemieślnicy i chłopi. Za pomocą prymitywnych narzędzi uprawiali ziemię. Hodowali bydło, owce i drób. Dobrze rozwijało się jubilerstwo, tkactwo, kamieniarstwo. Importowano dobre gatunki drewna. Oddziały wojskowe tworzono także z jeńców i najemników. Większą część armii stanowiła piechota. Nowością były jako wozy bojowe- rydwany. Egipcjanie czcili siły przyrody, symbolizujące często postacie zwierząt. Każde miasto miało swojego boga opiekuna. Wierni nie mieli wstępu do świątyni, stali na dziedzińcu. Najważniejsi bogowie np. Amon, Re, Ptach i Set. Egipcjanie wierzyli w życie pozagrobowe. Wierzyli że dusza tak długo dopóki ciało nie ulegnie rozkładowi. Bogaci ludzie budowali dla siebie okazałe grobowce. Dla władców wznoszono piramidy. Stosowane przez Egipcjan pismo nazywano hieroglifami. Każdy wyraz oznaczony był rysunkiem. Pisano od strony lewej do prawej. Do pisania używano łodygi sitowia. Sztuka pisania była trudna to też zajmowali się nią zawodowi pisarze. Nauka w Egipcie była potrzebna w gospodarce .Do ściągania podatków, budowy piramid wymagana była znajomość matematyki. Dużym osiągnięciem było wynalezienie kalendarza słonecznego. Dobrze rozwinęła się medycyna. Potrzebna była przy balsamowaniu zwłok. Do dziś zachowały się spisy chorób wykaz leków a także opisy leczenia.
Palestyna- Położona jest nad morzem Śródziemnym, sięgając aż do Morza Martwego. Rozdzielała obszary dwóch największych cywilizacji starożytności, Egiptu i Mezopotamii. W wiekach XII- XI w. p.n.e. podbiły ją plemiona Hebrajczyków, zwanych Żydami. Lud izraelski poszukując żywności przywędrował do Egiptu. Dopiero Mojżesz wyprowadził Żydów z państwa faraona do Ziemi Obiecanej. Po zajęciu Palestyny Izraelici osiedlili się na stałe i stali się rolnikami. Król Dawid zdobył Jerozolimę i ustanowił ją stolicą. Jego następcą był Salomon. Wybudował w Jerozolimie świątynię, w której przechowywał Arkę Przymierza. Po śmierci Salomona królestwo rozpadło się na dwie części, Izrael i Judę Jerozolima została zajęta w VI w. p.n.e. Przez Babilończyków. Niewola Żydów skończyła się wraz z upadkiem samej Babilonii, pokonanej przez Persów. Żydzi powrócili do Palestyny i utworzyli własne państwo.-Izrael. Religia Żydowska jest wiarą w jednego boga. Założycielem judaizmu uważa się Mojżesza. Prawa Boskie zawarte są w pięciu Księgach Mojżeszowych- Torze. Dzisiejszy judaizm opiera się na Starym Testamencie i Talmudzie. Żydzi wierzą, że istnieje jeden wieczny Bóg- Stwórca. Składali ofiary ze zwierząt. Modlitwę odmawia się trzykrotnie w ciągu dnia. Tydzień kończy się szabatem. Szabat zaczyna się w piątek po zachodzie słońca i trwa 24 godziny. Jednym z ważniejszych świąt jest Pascha. Biblia jest olbrzymim źródłem wiedzy o dziejach i kulturze Żydów. Uważają biblię za świętą księgę.
Fenicja- Fenicja była położona na wybrzeżu śródziemnomorskim u stóp gór Liban. Nie było to jednolite państwo. Były samodzielne miasta. Rządy sprawowali królowie, możnowładcy i kapłani. Miasta często były napadane. Rozwijał się handel i rzemiosło. Swoje wyroby Fenicjanie eksportowali. Wyrabiali piękne rzeźby z kości słoniowej. Tkaniny barwili barwnikami otrzymywanymi z gruczołów śródziemnomorskich mięczaków. Handlowali olejkami z Arabii, marmurem i srebrem. Kupcy feniccy opanowali cały rejon morza śródziemnego. Nawet w Egipcie powstały fenickie dzielnice. Żeglarze feniccy narażeni byli na sztormy. Byli jednak bardzo odważni i wypływali poza morze Śródziemne aż do Wysp Brytyjskich. W poszukiwaniu surowców i rynków zbytu Fenicjanie wyjeżdżali z ojczyzny. Zakładali kolonie. Założyli tam port, obwarowany potężnymi murami.. Ponieważ pismo było bardzo trudne Fenicjanie dokonali przełomu w piśmie. Pismo liczyło 22 znaki co ułatwiło pisanie i czytanie. Upowszechnili pisanie od lewej do prawej. Alfabet grecki stał się podstawą opracowania alfabetu łacińskiego, na którym oparty jest alfabet polski.
Indie- Pierwsze ślady cywilizacji Indii pochodzą z okresu ok. 2500 lat p.n.e. W miastach budowano olbrzymie budowle. Był wysoki poziom higieny. Mieszkania były wyposażone w łazienki. Rolnictwo było dobrze rozwinięte. Wysoko rozwinięta kultura uległa zniszczeniu około XVIII w. p.n.e. Najeźdźcy podzielili państwo na cztery warny. Do najważniejszej należeli kapłani i myśliciele, do drugiej władcy, urzędnicy i żołnierze, do trzeciej rolnicy i kupcy, a do czwartej rzemieślnicy. Tradycja przekazana w księgach Wedy stanowi najstarszą religię świata jaką jest hinduizm. Dla Hindusów Weda jest słowem objawionym. Mieszkańcy Indii wierzyli, że człowiek po śmierci objawia się w innym ciele. W hinduizmie cześć bogom oddawana jest indywidualnie. Hindusi wierzą, że Ganges jest świętą rzeką i obmywanie się w niej oczyszcza z wad. W Indiach oprócz hinduizmu narodził się także buddyzm, jedna z największych religii świata. Twórcą jest Siddharta zwany Buddą. Przez wiele lat wędrował ze swoimi uczniami, nauczając ludzi. Według Buddy człowiek może uwolnić się od cierpienia, gdy pozbędzie się pragnień. Wiara głosi, że człowiek nie powinien zabijać istot żywych, kraść i kłamać. Najważniejszymi cechami wiernych są: życzliwość, współczucie, radość i spokój. Po śmierci Buddy zaczęto czcić go jako boga.
Chiny- Chiny leżą w Azji Wschodniej. Cywilizacja chińska należy do najstarszych na świecie. Dobrze rozwijał się handel. Powstały lokalne królestwa, a zjednoczył je panujący Ts’in. Budowano duże, otoczone murami obronnymi miasta. Wydobywali sól kamienną. Na wysokim poziomie stała metalurgia. Wytapiali figurki, znali także porcelanę. Produkowali jedwab. Sadzili ryż. Urzędnicy byli podporządkowani cesarzowi. Mieli większą władzę niż kapłani. W Chinach wyznawano hinduizm, buddyzm i konfucjonizm. Do osiągnięć Chińskich zaliczamy: zabudowania Wielkiego Muru, który przetrwał do dziś. Wynaleźli druk. Opracowali własne pismo. Pisane z góry do dołu, w kolumnach, od strony prawej do lewej. W Chinach wynaleziono papier. Produkowali proch. Bardzo rozwinęli medycynę. W leczeniu wykorzystywali nie tylko rośliny, lecz także substancje pochodzenia zwierzęcego i mineralnego. Do dziś przetrwała akupunktura. Urządzenia rejestrujące trzęsienia ziemi pochodzą z Chin. Z Chin pochodzą sztuki walki.
Świat Hellenów- człowiek kochający piękno i mądrość
Grecja jest krajem górzystym. Bardzo mało było ziemi pod uprawy. Aby powiększyć gospodarstwo zaczęli zagospodarowywać gleby na stokach gór. Rolnicy uprawiali drzewa oliwne, z których tłoczą oliwę. Służyła ona do celów spożywczych, jako kosmetyk i do oświetlenia pomieszczeń. Uprawiali zboża i warzywa. Najczęściej jednak sadzono winogrona. Wino było podstawowym napojem dla Greków. Oprócz rolnictwa zajmowali się rybołówstwem i pasterstwem. Występowały liczne surowce mineralne, np.: srebro, rudy metali, glinka ceramiczna. Rozwijało się różne rzemiosło dzięki tym surowcom. Ważnym ośrodkiem cywilizacji była Kreta. Ślady kamiennych budowli pochodzą z okresu 2500 lat p.n.e. Budowano piękne pałace. Istniała tam cywilizacja Minojska od legendarnego króla Minosa. Kreteńczycy byli żeglarzami. Sprowadzano: złoto, srebro, ołów, cynę, miedź, kość słoniową. Cała cywilizacja uległa zagładzie w wyniku trzęsienia ziemi lub wybuchu wulkanu. Wyroby minojskie cenione były w starożytnym świecie. Odnaleziono je w Egipskich piramidach. Około 1700 p.n.e. na półwyspie Peloponeskim pojawili Achajowie. Pokonali Kreteńczyków. Przywódcą był Myken. Mykeńczycy zajmowali się uprawą ziemi, handlem i hodowlą. Cywilizacja mykeńska upadła na przełomie XIII- XII w. p.n.e. Część mieszkańców opuściła półwysep. Dało to początek kolonizacji greckiej, która objęła basen Morza Śródziemnego. Grecja rozbita z okresu wieków ciemnych zaczęła się przekształcać w jedną zbiorowość. A to za sprawą leżących blisko siebie wsi i miast. Mieszkańcy miast zajmowali się handlem i rzemiosłem. Byli też wielcy właściciele ziemscy. Początkowo polis było samowystarczalne. Przeciętne polis było niewielkie. Nigdy nie doszło do połączenia wszystkich polis w jedno państwo. Brak zagrożenia z zewnątrz nie mobilizowało Greków do utworzenia silnego państwa. Wszystkich łączył język i religia. Przykładem jest iż nawet Grecy nazywali siebie Hellenami, a kraj Helladą. W Helladzie przybywało ludzi i brakowało ziemi uprawnej. Na wybrzeżach Morza Śródziemnego i Czarnego zakładali kolonie. Koloniści utrzymywali kontakty gospodarcze z metropolią. Inwestowano w handel i budowę okrętów. Kolonizacja nie była korzystna dla wszystkich. Często zaciągali pożyczki, których nie mogli spłacić i wtedy chłop z rodziną przechodzili na własność wierzyciela. Kupcy w VII w. p.n.e. zaczęli używać pieniędzy. Osiągnięciem cywilizacyjnym Greków było przyjęcie pisma alfabetycznego od Fenicjan i przystosowali go do swoich potrzeb. Pisano na tabliczkach glinianych lub fragmentach naczyń. Grecy znali także papirus. Papirus był bardzo drogi i wykorzystywano go tylko do pisania książek. Do pisania używano trzciny maczanej w tłuszczu robionym z sadzy i gumy. Imperium perskie powstało we wschodniej części Azji. Potęgę imperium stworzył Dariusz. Po zdobyciu koloni greckich w Azji Mniejszej w 490r. p.n.e. wojska Dariusza ruszyły na Grecję i dotarł pod Maraton. Persowie ponieśli klęskę pod Maratonem. 10 lat później Persowie ponownie zaatakowali Grecję. Bitwa morska pod Salaminą również zakończyła się zwycięstwem Greków i wzrostem znaczenia Aten. Konflikt pomiędzy Spartą, a Atenami był tylko kwestią czasu. Ateny na początku były monarchią. Później władza monarchy osłabła aż przeszła w ręce bogaczy. Wielu chłopów straciło ziemię i popadli w niewolę. Władzę przejął Pizystrat. Wytępił arystokratów, dał chłopom ziemię. Natomiast jego następcy byli okrutnymi tyranami. Przy końcu VI w. p.n.e. obalono rządy tyranów i wprowadzono demokrację. Ważną instytucją było zgromadzenie ludowe. Zgromadzenie ludowe miało miejsce na agorze. Zgromadzenie ludowe zbierało się raz, a później cztery razy w miesiącu. Każdy mógł zabrać głos. Decyzję zapadały drogą głosowania. Powołano także sąd skorupkowy- ostracyzm. Dobrym politykiem był Perykles, jego polityka zapewniła Atenom rozkwit. Ateńczycy biernie angażowali się w życie publiczne. Sparta powstała na Peloponezie. Spartanie byli pochłonięci sprawami wojskowymi. Uprawą roli zajmowała się ludność podbita w zamian właścicielom wypłacała daninę. Na czele Sparty i armii stali dwaj królowie. Była także rada starszych. Ci którzy ukończyli 30 lat mogli brać udział w zgromadzeniu ludowym. Każdy dorosły mężczyzna był żołnierzem. Spartanie posiadali stałą, zawsze gotową armię do walki. Grecy wyobrażali sobie bogów jako ludzi. Przypisywali im ludzkie losy i zachowania. W przeciwieństwie do ludzi byli jednak nieśmiertelni. Górę Olimp uważano za siedzibę bogów, dlatego nazywano uch bogami olimpijskimi. Zeus był bogiem wszystkich bogów i ludzi, był władcą nieba i burzy, a także stał na straży praw świata. Posejdon był bogiem morza.. Hades był bogiem świata podziemnego i zmarłych. Atena bogini mądrości i patronką wojowników. Apollo był opiekunem wróżbiarstwa i muzyki. Było jeszcze wielu innych bogów. Święto obchodzone na cześć Ateny było najważniejszym świętem. Grecy wierzyli, że los zależy od bogów. Zamiłowanie Greków do rywalizacji i sporu znalazło wyraz w igrzyskach. W Olimpii organizowano je co 4 lata. W tym czasie przerywano wojny. Do zawodów dopuszczano tylko mężczyzn. Homer pisze, że zawody były związane z obrzędami religijnymi. Zwycięzców igrzysk olimpijskich uważano za wyróżnionych przez bogów. Nagradzano wieńcem z gałązek oliwnych, pochodzących ze świętego gaju Zeusa.. Początki teatru związane z obrzędami ku czci boga winnej latorośli Dionizosa. Przedstawienia trwały cały dzień. W V w. p.n.e. tworzyli trzej najwięksi dramaturgowie greccy: Ajschylos, Eurypides i Sofokles. Nauka o filozofii zrodziła się w Jonii. Filozofowie zastanawiali się nad początkami świata. Szukali odpowiedzi na wiele pytań dotyczących życia człowieka. Za „ojca filozofii” uważany jest Tales z Miletu. Najwybitniejszymi myślicielami starożytności byli: Sokrates, Platon i Arystoteles. Platon był twórcą pierwszej szkoły filozoficznej Akademii. Arystoteles utworzył nową akademię zwaną Liceum. Szkoły Platona i Arystotelesa wpłynęły na powstanie Muzeum i Biblioteki Aleksandrii. Hipokrates był największym lekarzem starożytności. To on sformułował prawa nowoczesnej medycyny. Niektóre objawy chorobowe noszą jego imię di dzisiaj. Lekarze składają przysięgę zwaną „przysięgą Hipokratesa”. Archimedes był największym mechanikiem starożytności. Wiele jego zasad obowiązuje do dziś w fizyce. Greccy uczeni doszli do wniosku, że Ziemia jest kulą. Jej prawdziwość udowodnił Mikołaj Kopernik. Grecy wielki wkład wnieśli w rozwój architektury. Wzorem są budowle ateńskiego Akropolu. W tym Panteon- świątynia patronki miasta, Ateny. Na wzgórzu Akropolu znajdowała się forteca, która chroniła mieszkańców w razie ataku nieprzyjaciół. Budowle ozdabiano płaskorzeźbami życia bogów i bohaterów. Piękną budowlą były długie mury, które łączyły Ateny z portem w Pireusie. Było jeszcze wiele innych wspaniałych budowli. Najwybitniejszym rzeźbiarzem byli Fidiasz i Polikleta. Fidiasz wyrzeźbił posąg Ateny na Akropolu, zdobiony złotem i kością słoniową. Polikleta opracował proporcje ludzkiego ciała. Tworzyli oni posągi bogów i bohaterów. Grecy lubili piękne przedmioty, toteż garncarze wytwarzali puchary do wina, kubki, lampy i wazy. Piękne wazy są prawdziwymi dziełami sztuki. Sztuka grecka była wzorem dla twórców niektórych epok, np. renesansu. Nawet wzorowali się na nich Rzymianie. Kopiowano greckie formy. Na grecki wzór stylizowano postacie i sceny. Zamożni Rzymianie pragnęli posiadać oryginalne dzieła z Grecji. Grecką sztukę zaczęto określać mianem „cudu kulturalnego”. Na północ od Grecji leżała Macedonia. Twórcą potęgi państwa macedońskiego był król Filip II. Najgroźniejszymi przeciwnikami Filipa były Ateny. W bitwie pod Cheroneą 338r. p.n.e. wojska Aten i ich sojuszników uległy Macedończykom. Następnym przeciwnikiem była Persja. Do wojny nie doszło, król został zamordowany. Następcom zastał syn Filipa Aleksander. Stanął na czele armii złożonej z Greków i Macedończyków, ruszył na Persów. Szybko zajął wybrzeże Azji Mniejszej, Syrię, Fenicję i Egipt. Podbite ludy buntowały się. Wojsko okrzyknęło Aleksandra „królem Azji”. Aleksander zyskał przydomek Wielkiego. Do 32 roku życia zdążył podbić wszystkie ludy zamieszkałe między Adriatykiem, a rzeką Indus. Aleksander Wielki nie pozostawił po sobie następcy. Po śmierci rozgorzały walki o tron. Wodzowie Macedońscy podzielili państwo między sobą. Powstały 4 państwa hellenistyczne. Aleksander był wychowankiem Arystotelesa. Był wielbicielem Greckiej kultury. W krajach wschodu powstały państwa na wzór grecki. Język grecki obowiązywał na całym Bliskim Wschodzie. Bogactwo zgromadzone przez Aleksandra oraz rozwój całej gospodarki przyczyniły się do podniesienia dobrobytu ludności. Niektórzy przyjmowali grecki styl życia.
Rzym- Trwałe wartości minionej potęgi.
Dzisiejsi historycy twierdzą, że Rzym został założony w latach 730- 720 p.n.e.
Na początku była to mała osada. Rzymianie byli wojownikami. Podczas wojen zdobywali ziemię i tam się osiedlali. Byli najlepszym wojskiem na świecie słynęli z waleczności. Rzym stał się potęgą śródziemnomorską. Dzięki podbojom wyrósł na IMPERIUM ROMANUM (Imperium Rzymskie). Początkowo państwo rzymskie było monarchią ponieważ panowali tam królowie. Po wypędzeniu królów utworzono republikę, gdzie władzę sprawowali urzędnicy. Byli to: dyktator, Senat, Konsulowie. Społeczeństwo Rzymu dzieliło się na patrycjuszy i plebejuszy. Prowadzili oni walkę o władzę między sobą. Plebejusze wygrali ten spór i powołali własnych urzędników zwanych trybunów ludowych. Urząd sprawowali najbogatsi Plebejusze, natomiast urzędnicy rzymscy nie otrzymywali żadnego wynagrodzenia. Toteż Państwo rzymskie było republiką arystokratyczną. Dzięki podbojom część arystokracji, kupców się wzbogaciła ale wielu wpadło w nędzę. A to za przyczyną napływających towarów z podbitych ziem. Nie można było znaleźć pracy bo sprowadzano niewolników. W państwie również dochodziło do walk wewnętrznych. Gospodarka całkowicie podupadła. Niepokój wykorzystali politycy i dowódcy wojska. Wojsko rzymskie przeobraziło się w armię zawodową i groźną siłę. Władzę w Rzymie objął Gajusz Juliusz Cezar. Cezar na czele armii wkroczył do Italii. Pokonał przeciwników a sam został dyktatorem. Przeprowadzał reformy w państwie bezrolnym, umożliwiał osiedlanie się na zdobytych ziemiach. Senatorowie uważali, że Cezar stał się zbyt potężny. Był dobrym generałem i największym wodzem rzymskim. Rzym stał się republiką toteż ludzie wybrali go na konsula- zaszczytne i najwyższe stanowisko w Rzymie. Wielu zazdrościło Cezarowi i chciało się go pozbyć. Jego władza przyniosła pokój i uchwalenie mądrych praw pomagających biednym. Został zamordowany 15 marca 44p.n.e. Po zabiciu Cezara wybuchła wojna. Adoptowany syn Oktawian zastał cesarzem. Był to początek wielkiego cesarstwa. Ustrój nie zmienił się . Była to jedynie fikcja ustroju republikańskiego który trwał do końca III w. Jedynie Senat w tym czasie dokonał wybory władców. Władzę mogła sprawować osoba, którą popierała armia. Doszło wówczas do upadku autorytetu senatu. Pod koniec III w. cesarz Dioklecjan zerwał z wszystkimi pozorami władzy republikańskiej. Skupił się na ustawodawczej, sądowniczej i wojskowej. Budowano na jego cześć ołtarze z jego podobizną. Ludzie musieli padać przed nim na kolana. Głównym zajęciem rzymian aż do III w. p.n.e. było rolnictwo. Obowiązywały surowe zasady np.: źle uprawiana rola była przestępstwem i rolnik zastał ukarany. Za dobrego rolnika uważano, gdy został przeniesiony ze wsi do miasta. Szybko rosnąca liczba ludności była powodem na zapotrzebowanie ziemi. Stało się to za przyczyną najazdów Rzymian na sąsiadów. Ludzi którzy wzbogacili się w czasie wojen nazywano nobilami. Nobilowie czyli bogacze kupowali ziemię, mieli ogromne majątki zwane latyfundiami. Sprowadzano tanie zboża. Małe gospodarstwa zaczęły upadać. Rolnicy popadli w długi i stracili ziemię. Wielu z nich emigrowało do Rzymu i Powiększyło rzesze proletariatu. Ludzie żyli na koszt państwa . Ci którzy pozostali na wsi pracowali jako niewolnicy. Pracowali na roli w kamieniołomach. Byli też niewolnicy wykwalifikowani. Uczyli oni dzieci swoich panów. Rozrywki obywatelom Rzymu dostarczał grupa niewolników zwanych gladiatorami. Walczyli oni między sobą na śmierć i życie lub z dzikimi zwierzętami. Wszystko to odbywało się w amfiteatrach. W I w. p.n.e. buntownicy wywołali największe powstanie przeciwko swoim panom. Na czele stanął Spartakus. Powstanie zostało jednak stłumione. W walce z żołnierzami zginął Spartakus. Rzymianie bojąc się nowych buntów, zaczęli lepiej traktować swoich niewolników. W ciągu kilku stuleci Rzymie powstało wiele budowli. Powstawały przede wszystkim świątynie np.: Saturna, Westy, Janusa. Bazyliki gdzie odbywały się posiedzenia sądów, uroczystości państwowe. Na cześć zwycięskich wojen były budowane łuki tryumfalne dla najwaleczniejszych wojowników. W termach Rzymianie zażywali kąpieli. Wznoszono posągi. Jednym takim posągiem jest posąg Nerona, obok niego stoi koloseum. Na ścianach wspaniałych budowli malowano freski. Niektóre budowle przetrwały do dziś. Dotrwały również w dobrym stanie drogi- słynna droga z Rzymu do Neapolu. Na rzekach budowano mosty co umożliwiało szybką podróż. Najstarszymi zabytkami poezji rzymskiej są pieśni modlitewne. Najsłynniejsi poeci rzymscy to: Wergiliusz, Horacy, Owidiusz. Wielkim filozofem rzymskim, który pisał po łacinie był Saneka. Publiusz Karneliusz Tacyt był najwybitniejszym historykiem rzymskim. Był autorem „Dziejów i Roczników”. Marek Tuliusz Cycero był świetnym prozaikiem. Dziejopisarzem był sam Cezar. Pisał on o wojnie galijskiej i o wojnie domowej. Podbite ludy przyjmowały język i kulturę rzymską. Proces ten nazywano romanizacją. Życie wszystkich obywateli rzymskich regulowało prawo dwunastu tablic. Spisane były tam prawa zwyczajowe. Regulowało kwestie gospodarcze. Kodeks prawa rzymskiego zapoczątkował okres prawa stanowionego. W VI w. cesarz Justynian opracował kodeks tzw. kodeksem Justyniana. Były to zasady prawne określające praworządność. Organy państwowe musiały działać zgodnie z prawem. Cesarstwo rzymskie w I- III n.e. rozwijało się bardzo pomyślnie. Rozwijał się gospodarką. Kupcy handlowali. W państwie panował spokój. Rzadko wybuchały bunty. Silna władza cesarska i dobrze zorganizowana armia trzymała wszystko w swoich rękach. W wielonarodowym państwie Rzymianie nie narzucali podbitym ludziom własnych wzorców. Łacina stała się językiem międzynarodowym. Jednak Wschodnia część nie ulegała romanizacji, a byli to Grecy którzy przybywali do Rzymu. Rzymianie utrzymywali kontakty z ludami barbarzyńskimi; Barbarzyńcy tworzyli plemiona. Rzymianie sprzedawali naczynia szklane, metalowe, biżuterię i broń. Nabywali natomiast skóry, futra i bursztyn. Wierzyli, że bursztyn to kamień leczniczy i chroni od złego. Przez polskie ziemie biegł szlak Bursztynowy. Rzymianie wierzyli w różne bóstwa. Oddawali im część, składali ofiary. W świątyni na kapitolu czczono Jowisza, Junonę i Minerwę. Czcili również bóstwa wschodnie np. Mitrę- perskiego boga słońca. Chrześcijaństwo narodziło się w Palestynie i wywodzi się z judaizmu. W połowie I w. p.n.e. Jude zwana też Palestyną stała się prowincją imperium. Mieszkali tam Żydzi, którzy często się buntowali. Rządy sprawował król Herod. Pod koniec panowania króla Heroda w Betlejem narodził się Jezus. Żydzi uznali go za Mesjasza. Żydzi byli pierwszymi chrześcijanami . Narodziny Chrystusa stały się przełomowym momentem dla chrześcijaństwa. Była to nowa era w dziejach świata. Jezus w otoczeniu uczniów i apostołów wędrował po kraju głosząc Ewangelię. Chrześcijanie tworzyli gminy na czele których stali biskupi. Pierwszym biskupem rzymskim był apostoł Piotr. Jego następcy jako papieże byli zwierzchnikami nad biskupami. Ustalono na soborach i synadach prawdy wiary. Powstały pisma chrześcijańskie i ewangelie, które stworzyły Nowy Testament; część chrześcijańskiej Biblii. Religia nowa spotkała się z niechęcią Rzymian wyznawców Jezusa zaczęto prześladować. Zarządzenia cesarskie nakazywały niszczyć miejsca kultu, pozbawić chrześcijan praw, a nawet skazywać na śmierć. Koniec prześladowań chrześcijan nastąpił za panowania Konstantyna Wielkiego. W 381r. cesarz Teodozjusz uczynił z chrześcijaństwa religię państwową. Rosła liczba chrześcijan. Władcy Rzymu zaprzestali prześladowań. Można było swobodnie wyznawać wiarę chrześcijańską. Panujący kilka wieków pokój rzymski został naruszony. Od zachodu Germanie, a od wschodu Persowie; zaczęli zagrażać Rzymowi. Rzym musiał rozbudować armię. Długotrwałe wojny spowodowały spadek liczby ludności cesarstwa. Zwiększono podatki. W Rzymie dochodziło do zamachów stanu. Wojsko miało swoich kandydatów do tronu. Biedna ludność mniej kupowała towarów. Upadło rzemiosło i handel, kryzys dotknął rolnictwo. Cesarze musieli wprowadzić przymus świadczenia niektórych usług na rzecz wojska. Najazdy na cesarstwo powtarzały się coraz częściej. Plemiona barbarzyńskie osiedlały się na zdobytych terenach, zakładając nowe państwa. W 476r. Cesarstwo Zachodnie przestało istnieć. Cesarstwo zachodnie przetrwało prawie 1000 lat. Na gruzach imperium powstało wiele państw, dając początek dzisiejszej Europie. Barbarzyńcy przyjmowali chrześcijaństwo. Kościół potępiał niewolnictwo. Uczył miłości bliźniego.