Źródła prawa w okresie archaicznym.

I. Zwyczaj
W początkowym okresie państwa rzymskiego porządek prawny opierał się na zwyczajach zakorzenionych w tradycji i wywodzących się od przodków, a nie na prawie stanowionym. Zwyczaj to stosowany przez długi czas niezmieniony sposób zachowania w określonych sytuacjach, zwanych przez Rzymian mas maiorum. Z mas maiorum wywodziło się wiele instytucji o podstawowym dla Rzymian znaczeniu np. zakaz darowizn między małżonkami, zakaz małżeństw między krewnymi. Zwyczaj powoli nabierał charakteru normatywnego. Z biegiem czasu następowało przejmowanie prawa zwyczajowego przez prawo stanowione.
II. Leges regiae.
Wielu prawników rzymskich utrzymuje, ze prawo stanowione istniało już za czasów legendarnego założyciela Rzymu. Miały to być normy ogłaszane przez kolejnych władców, zebrane następnie pod koniec Królestwa przez najwyższego kapłana Papiriusa. Nazwano je reges regiae (ustawy królewskie). Wiadomości na temat tych ustaw pochodzą w przeważającej mierze od historyków piszących po grecku, którzy nie stosowali właściwej terminologii rzymskiej, co utrudnia zrekonstruowanie ich treści.
III. Ustawa XII tablic.
Była to pierwsza z ustaw zajmująca się prawem prywatnym. Do uchwalenia jej doszło w latach 451-450p.n.e, kiedy plebejusze domagali się spisania dotychczasowego prawa zwyczajowego, które jako prawo nie pisane mogło być interpretowane przez patrycjuszowskich urzędników na niekorzyść plebejuszy. Owocem prac dwóch komisji było spisanie praw na dwunastu drewnianych tablicach wystawionych na forum Romanum. Ustawa XII tablic cieszyła się zawsze ogromną powagą i szacunkiem w społeczeństwie rzymskim. Prawo XII tablic było kazuistyczne, przepojone elementami sakralnymi, odznaczało się formalizmem i dotyczyło w zasadzie tylko obywateli rzymskich.
IV. Leges i plebiscita.
W państwie rzymskim lud zbierał się na zgromadzeniach ludowych, na których uchwalał obowiązujące wszystkich obywateli rzymskich ustawy (leges). „Ustawą jest to, co lud nakazuje i postanawia”. Z wnioskami o uchwalenie ustawy występował uprawniony urzędnik (konsul, pretor, dyktator). Pytał zgromadzonych czy przyjmują przedstawiony przez niego projekt. Głosowanie odbywało się najpierw jawnie w późniejszym okresie tajnie.
Od ustaw uchwalanych na zgromadzeniach ludowych odróżnić trzeba leges datae. Były to akty wydawane przez magistrature na mocy upoważnienia zgromadzenia ludowego bądź senatu. Dwie ustawy uchwalone w różnym czasie dotyczące tej samej kwestii mogły się uzupełniać, o ile nie były ze sobą sprzeczne. Oznaczano je wówczas wspólną nazwą. Gdy ustawa późniejsza była sprzeczna z ustawą wcześniejszą, przyjmowano, że pierwszeństwo ma ustawa późniejsza.
Plebejusze zbierali się ponadto na odrębnych zgromadzeniach, na których podejmowali uchwały plebsu (plebiscita) obowiązujące początkowo tylko ich samych. Z biegiem czasu plebiscita zostały zrównane z leges i zaczęły obowiązywać wszystkich obywateli.
V. Interpretacja prawa XII tablic.
Początkowo interpretacją tekstu XII tablic zajmowali się pontyfikowie (kapłani). Kolegium pontyfików, na którego czele stał pontifex maximus, sprawowało nadzór nad prawem sakralnym. Pntyfikowie zajmowali się nie tylko ceremoniami religijnymi, lecz także układali kalendarz, wskazywali dni, w które można było dokonywać czynności prawnych. Pontyfikowie znający formuły leges actiones, którymi posługiwano się przy prowadzeniu spraw spornych, potrafili dopasować odpowiednią actio do konkretnego przypadku. Na skutek znajomości tych decydujących przy prowadzeniu spraw czynników sami pontyfikowe określali swą wiedzę jako wtajemniczenie w sprawy nie tylko boskie, ale i ludzkie. Około 250r p.n.e. Tiberius Coruncarius, pierwszy plebejski pontifex maximus zaczął publicznie objaśniać obowiązujące prawo.