Historia, rodzaje i funkcje pieniądza

Pieniądz jest to materialny, bądź niematerialny środek płatniczy, który można wymienić na usługę lub towar. Obecnie pieniądz pełni mnóstwo bardzo ważnych funkcji jednak za nim do tego przejdę – chciałbym zagłębić się w jego historie.

Kiedyś nie istniało pojęcie pieniądza jako osobnego środka płatniczego, wówczas sposobem nabywania dóbr była wymiana na zasadzie coś za coś, przedmiot za przedmiot czyli tzw. barter. Działało to na zasadzie wymiany jednego towaru na inny. Często bywało tak, że wymienione przedmioty nie miały takiej samej wartości. Uznano wówczas, iż taki sposób „płacenia” jest niesprawiedliwy. Poza tym wymiana towarów była uciążliwa i męcząca. Z biegiem czasu ustanowiono tzw. pośredników wymiany, czyli stałe towary wymiany były nimi np. sól, skóry zwierzęce, zboże itp. Były to dobra trwałe i podzielne, jednocześnie zaspokajające elementarne potrzeby człowieka. Z wymienionych powyżej przyczyn tego rodzaju środki płatności przyjęły się w ówczesnym świecie i zostały w pełni zaakceptowane przez ludzi. Możemy powiedzieć, że towary te były pierwotną formą pieniądza, ponieważ podczas barteru zachodziły czynności kupna i sprzedaży.

Wraz z rozwojem gospodarki i biegiem czasu towary wymienne zostały zastąpione metalami. Najpierw były to metale nieszlachetne np. miedź, żelazo, brąz, a potem szlachetne takie jak srebro i złoto. Metale były bardziej trwałe niż pierwotna forma pieniądza w związku z tym stały się kolejną metoda płacenia. Od czasu, kiedy wprowadzono metale jako środek płatniczy ustanowiono pojęcie „pieniądza”. Poza tym, że metale były bardziej trwałe, były również znacznie mniejsze co ułatwiało zdecydowanie transport.
Jednak wraz z upływem czasu metale stawały się coraz bardziej uciążliwe. Często wymiary metali nie były takie same, a sztaby srebra i złota były dość duże. Pojawił się więc pomysł aby sztabki złota i srebra dzielić. Zaczęto z tych metali szlachetnych tworzyć małe kawałki o kształcie pełnych lub spłaszczonych kulek. Z biegiem czasu wybijano pieczęcie znanych władców. Był to zabieg mający na celu uniemożliwienie fałszowania. Owe kuleczki metalu z wybitymi podobiznami władców zostały nazwane monetami. Twórcami monet prawdopodobnie byli Fenicjanie.

Monety miały jednak pewien minus – ich wytwarzanie było kosztowne, a ponadto zapotrzebowanie znacznie przekraczało ilość dostępnych metali. Z czasem zaczęto więc zostawiać złoto u złotników. Oni z kolei wypisywali tzw. kwity depozytowe, które dowodziły ilość posiadanego złota. Złotnik był zobowiązany do wypłaty okazicielowi kwoty określonej na kwicie. Po upływie pewnego czasu złotnicy zostali bankierami - zaczęli emitować coraz więcej kwitów. Taki stan rzeczy stawał się coraz bardziej popularny co zmusiło państwo do wprowadzenia rozporządzenia, dzięki któremu owe kwity stały się powszechny środkiem płatności. W późniejszym czasie powstawały banki, które zajęły się emitowaniem banknotów. Banki w większości państw upaństwowiono. Papierowe pieniądze pojawiły się w Europie w XVII wieku.
W późniejszym czasie powstała forma pieniądza bezgotówkowego. Ludzie w pewnym momencie nie chcieli trzymać pieniędzy w domu, więc oddawali je do banków w formie wkładu na rachunek bankowy. Klient banku mógł umieścić pieniądze na rachunku terminowym lub na tzw. rachunku na żądanie, wówczas pieniądze można było wypłacać w dowolnym momencie. Następnie narodziła się możliwość przelewu, czyli przekazaniu pieniędzy na rachunek innej osoby. Wszystkie te udogodnienia przyczyniły się do wzrostu zaufania dla banków.

Obecnie popularnym środkiem płatniczym jest pieniądz elektroniczny. Forma tej płatności polega na zapisywaniu rachunków bankowych w pamięci komputera. Wpłaty i wypłaty są realizowane za pomocą kart magnetycznych. Za pomocą kart można płacić np. w sklepach, a pieniądze wypłacać za pomocą bankomatów.

Jak już wcześniej wspomniałem istnieje kilka rodzajów pieniędzy. Przede wszystkim pieniądze możemy podzielić na dwie podstawowe grupy: zdawkowy, inaczej gotówkowy oraz rozrachunkowy, inaczej bezgotówkowy.

Z pierwszej grupy możemy wyróżnić:
- pieniądz kruszcowy, czyli jedna z pierwszych form pieniądza, która zastąpiła formę wymiany. Wytwarzane były z kruszców takich jak żelazo, miedź, brąz, a później srebro i złoto.
- pieniądz metalowy (monety), czyli znak pieniężny o określonej formie z wybitymi podobiznami władców.
- banknot, czyli papierowy pieniądz, symbolizujący określoną wartość nie pokrytą w jego wartości materialnej.

Z kolei w drugiej grupie pieniędzy bezgotówkowych możemy wyróżnić kilka form takich jak np. czeki, weksle, bony i obligacje.

Gdyby nie pieniądze prawidłowe funkcjonowanie w dzisiejszym świecie byłoby nie możliwe, a to przez to, że pieniądz znalazł szereg zastosowań. Rozróżniamy dwa podstawowe rodzaje funkcji pieniądza: ekonomiczną i społeczną.

Ekonomiczne funkcje pieniądza dzielimy na:
- cyrkulacyjną (transakcyjną) występuje gdy pieniądz jest powszechnym środkiem wymiany podczas transakcji kupna-sprzedaży. Osoba sprzedająca otrzymuje pieniądze za sprzedane towary i za nabyte pieniądze dokonuje zakupu towaru lub usługi w innym miejscu i innym czasie.
- obrachunkową (miernik wartości towarów) dzięki pieniądzom możliwe jest wyrażenie wartości danego towaru lub usługi.
- płatniczą - pieniądz jest "środkiem płatniczym", dzieje się tak dlatego, ponieważ zapłata za dany towar, bądź usługę nie musi następować natychmiast po transakcji. Ustala się termin płatności. Powstaje wówczas zobowiązanie finansowe, które wyrównane będzie później w formie pieniężnej. Pieniądz spełnia również funkcje środka płatniczego przy np. płaceniu za rachunki, spłaty kredytów itp.
Należy również wspomnieć, że coraz rzadziej pieniądza używa się jako środka wymiany, coraz częściej jako środka płatniczego.
- tezauryzacyjną – następuje wówczas gdy uzyskane ze sprzedaży towarów pieniądze oszczędzamy, przechowujemy.

Społeczne funkcje pieniądza są różne m.in. są środkiem determinującym ludzkie zachowania. Kształtują pragnienia, sposób myślenia, styl konsumpcji i życia. Pieniądze motywują ludzi do podejmowania działań, w celu wzbogacenia się. Pieniądze mają również funkcje informacyjną – są one źródłem informacji o sytuacji finansowej państwa. Pieniądz wpływa na kształtowanie się stosunków między ludzkich . Na ich podłożu powstają instytucje społeczno-finansowe takie jak np. banki, pieniądz jest narzędziem do kontrolowania tych instytucji.

Chciałbym również wspomnieć o podstawowych, pożądanych przez ludzi własności pieniądza. Są to np. poręczność, stabilność, jednolitość, trwałość, podzielność, rozpoznawalność i akceptowalność.
Podsumowywując historia pieniądza jest bardzo długa, skomplikowana ale przede wszystkim interesująca. Można by sądzić, że pieniądze mają tylko funkcje ekonomiczne, jednak jest to mylne wrażenie. Mają one szereg zastosowań i funkcji np. społecznych – jednak nie tylko pozytywnych, ale również negatywnych takich jak np. korupcja, zazdrość i chciwość. Na zakończenie chciałbym powiedzieć, że pieniądze w dzisiejszych czasach są bardzo ważne, a posiadanie ich znacznie ułatwia życie.