Obowiązek podatkowy i podstawa opodatkowania

W doktrynie prawa podatkowego nazwa „ obowiązek podatkowy” jest używana w kilku znaczeniach. Po pierwsze obowiązek podatkowy jest rozumiany jako podatkowoprawny stan faktyczny, a z drugiej strony obejmujący jego następstwa prawne. Termin ten jest często używany w ustawach podatkowych. Po drugie pojęcie to jest rozumiane jako zindywidualizowany obowiązek podatkowy, a więc ciążący na konkretnej osobie od chwili spełnienia przez nią ustawowych przesłanek. Moment powstania obowiązku jest rozumiany jako moment powstania stosunku prawnopodatkowego i uzyskania przez podmiot miana podatnika. Obecna Ordynacja podatkowa określa obowiązek podatkowy jako nieskonkretyzowaną powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w ustawie.

Obowiązek podatkowy ciąży co do zasady na nabywcy rzeczy i praw majątkowych. Jednak w przypadku darowizny obowiązek ten ciąży solidarnie na obdarowanym i darczyńcy. Jest więc głównym obowiązkiem podatnika rozumianym jako potencjalny nakaz zapłaty przymusowego świadczenia pieniężnego. Obowiązek zapłaty wyróżnia podatnika spośród innych podmiotów postępowania podatkowego. W celu prawidłowej realizacji tego obowiązku zapłaty prawo może nakładać na podmioty tak zwane obowiązki instrumentalne. Maja one na celu wywiązanie się podatnika z uiszczenia należnego świadczenia. Do obowiązków instrumentalnych zaliczyć możemy nakazy związane z prawidłowym prowadzeniem ksiąg podatkowych, rejestrowaniem działalności czy składaniem deklaracji czy tez poddanie się kontroli organów podatkowych bądź skarbowych.
Przy nabyciu w drodze darowizny obowiązek ten powstaje z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia świadczenia.
Jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, to z chwila złożenia takich oświadczeń powstaje podatkowy obowiązek.
Gdy nabycie w drodze darowizny nie zostało zgłoszone do opodatkowania to zgodnie z artykułem 6. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przed organem podatkowym na okoliczność dokonania tej darowizny.
Podatnicy podatku od darowizn są zobowiązani do składania zeznań podatkowych. Od 01 stycznia 2003 r do zeznań podatnicy są zobowiązani dołączać dodatkowe dokumenty, a więc obok podstawowych danych o podatniku jak: imię i nazwisko, adresy należy podać numer identyfikacji podatkowej NIP, a także stosunek osobisty nabywcy do osoby , od której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. W zeznaniu należy też wymienić wielkość nabytego wkładu. Od 2003 roku jest wymagane dołożenie do zeznania dokumentów mających wpływ na określenie podstawy opodatkowania. Chodzi tu między innymi o umowę darowizny. Może to być również orzeczenie sądu, umowa, ugoda, zaświadczenie z banku o nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy. Owe zeznania podatnik musi złożyć właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Jeżeli darowiznę ustanowiono za granicą, zeznanie podatkowe o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych należy złożyć w ciągu miesiąca od dnia, w którym został sprowadzony do kraju dokument sporządzony na obszarze obcego państwa, albo od dnia dopuszczenia do obrotu w rozumieniu prawa celnego, jeżeli przedmiot darowizny został sprowadzony do kraju.
W przypadku jeśli osoba, która złożyła zeznanie, dowiedziała się, że nabyła własność rzeczy lub praw majątkowych niewymienionych w zeznaniu, albo wyszły na jaw okoliczności uzasadniające ustalenie zobowiązania podatkowego w kwocie wyższej od wykazanej w zeznaniu, to wtedy jest ona obowiązana złożyć uzupełniające zeznanie podatkowe temu organowi, któremu złożono pierwotne zeznanie, w terminie 14 dni, licząc od dnia, w którym dowiedziała się o okolicznościach powodujących obowiązek złożenia uzupełniającego zeznania podatkowego.
W przypadku gdy przedmiot opodatkowania stał się współwłasnością dwóch lub więcej podatników, to mogą oni złożyć jedno wspólne zeznanie, które musi być zaopatrzone w podpisy wszystkich obowiązanych do złożenia zeznania. Jeżeli jednak miejsce zamieszkania lub pobytu niektórych spośród osób obowiązanych do złożenia zeznania jest nieznane albo jeżeli niektóre z tych osób posiadają miejsce zamieszkania lub pobytu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, to wtedy złożone łącznie zeznanie może nie zawierać podpisu tych osób. Warunkiem jest, że składający zeznanie posiada ich pełnomocnictwo.


2. Podstawa opodatkowania

Ogólna definicja określa podstawę opodatkowania jako ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot podatku. Ujęcie ilościowe to na przykład powierzchnia, natomiast do wartościowych można zaliczyć między innymi wartość rynkową.
W podatku od darowizn podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych . Jest ona ustalana według stanu ich z dnia nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Musi być to tak zwana wartość czysta, a więc wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów, o czym wspomina ustawa o podatku od darowizn. Wartość czysta zwana jest tez wartością netto. Zgodnie z artykułem 7 tej ustawy , jeśli nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siła wyższą, przed dokonaniem wymiaru podatku, to do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania pomiaru, natomiast odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru.. Jeśli zaś obdarowany został obciążony obowiązkiem wykonania polecenia, to wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar darowizny, o ile polecenie zostało wykonane.
Wartość rynkowa jest ustalana na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości w obrocie rzeczami z uwzględnieniem ich stanu i stopnia zużycia. Zasadą jest , że wartość nabytych rzeczy przyjmuje się w wysokości ustalonej przez nabywcę. Jeśli jednak podana wartość odbiega znacznie od rynkowej, wtedy organ podatkowy wzywa podatnika do podania prawidłowej wartości. Podatnik otrzymuje na poprawę danych okres 14 dni. Niedopełnienie tego obowiązku ponosi za sobą skutki w postaci ustalenia wartości rynkowej w oparciu o opinię biegłych. Zgodnie z art.8 ustawy o podatku od spadków i darowizn , koszty opinii biegłych , przy wartości ustalonej w ten sposób, przekraczającej 33% wartości podanej przez nabywcę, ponosi sam nabywca.
Dla ustalenia wysokości podstawy opodatkowania ważne znaczenie ma kwota wolna od opodatkowania. Opodatkowaniu podlega tylko nadwyżka czystej wartości ponad tę kwotę. W roku 1999 kwota wolna od opodatkowania wynosiła dla pierwszej grupy podatkowej 7510 zł, dla grupy drugiej 5670 zł , natomiast dla trzeciej grupy podatkowej wynosiła ona 3820 zł.
Kwota wolna od opodatkowania w roku 2002 wynosiła 9057 zł dla osób zaliczanych do pierwszej grupy podatkowej, natomiast dla osób należących do drugiej grupy podatkowej 6838 zł. Kwota wolna od opodatkowania dla osób trzeciej grupy podatkowej wynosiła 4607 zł.
I również w poniższym przypadku możemy zauważyć wzrost wysokości kwoty wolnej od opodatkowania. Tak więc opodatkowaniu od roku 2003 podlega nabycie przez nabywcę własności rzeczy i praw majątkowych, od jednej osoby, o wartości przekraczającej 9637 zł, gdy nabywca jest osoba zaliczana do pierwszej grupy podatkowej. Chodzi tutaj oczywiście o wartość czystą. Po drugie opodatkowaniu podlega nabycie własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 7276 zł , jeśli nabywca należy do drugiej grupy podatkowej, a po trzecie opodatkowaniu podlega również nabycie własności i praw o przekraczającej 4902 zł wartości w przypadku nabywcy trzeciej grupy podatkowej. W przypadku, gdy nabycie to , od tej samej osoby następuje więcej niż raz, do wartości rzeczy i praw w ostatnim czasie nabytych dolicza się wartości rzeczy i praw majątkowych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych Wynikająca z podatku nadwyżka nie podlega zwrotowi ani zaliczeniu na poczet innych podatków.
Na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn podatek w 2004 r oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku . Cały ten proces następuje według skali:

- od nabywców pierwszej grupy podatkowej:
Kwota nadwyżki Podatek wynosi
Ponad do
10,278 zł 3%
10278 zł 20556 zł 308,30 zł i 5% od nadwyżki ponad 10278 zł
20556 zł 822,20 zł i 7% od nadwyżki ponad 20556 zł


- od nabywców drugiej grupy podatkowej
Kwota nadwyżki Podatek wynosi
Ponad do
10,278 zł 7%
10278 zł 20556 zł 719,50 zł i 9 % od nadwyżki ponad 10278 zł
20556 zł 1644,50 zł i 12% od nadwyżki ponad 20556 zł


- od nabywców trzeciej grupy podatkowej
Kwota nadwyżki Podatek wynosi
Ponad do
10,278 zł 12%
10278 zł 20556 zł 1233,40 zł i 16% od nadwyżki ponad 10278 zł
20556 zł 2877,90 zł i 20% od nadwyżki ponad 20556 zł

Załącznik 3. Obliczanie podatku od podstawy opodatkowania na podstawie Dz. U. Z 1997 r, nr 16, poz.89 z późniejszymi zmianami.


Zgodnie z ustawa o podatku od darowizn , gdy na skutek przyjęcia darowizny następuje zwolnienie nabywcy z zobowiązania albo jego wygaśnięcie , wartość tego zobowiązania wlicza się do podstawy opodatkowania. Wspomina o tym artykuł 11 ustawy.