Mniejszości narodowe - Białorusini w Polsce

W II RP zamieszkiwali w sposób zwarty województwa nowogrodzkie, północną część poleskiego, wschodnią białostockiego i wschodnią wileńskiego. Utrzymywali się głównie z rolnictwa (mało- lub średniorolne gospodarstwa, robotnicy rolni) Często określali się mianem „tutejszych” lub Polaków, nie rozróżniając pojęcia narodowości i obywatelstwa, co uniemożliwiało dokładne określenie liczby Białorusinów (w zależności od kryteriów szacowano ich na 1–2,2 mln 1931). Większość Białorusinów była wyznania prawosławnego, część (7–25%) — katolickiego. W 20-leciu międzywojennym (pod wpływem wydarzeń I wojny światowej i rewolucji w Rosji) nastąpił szybki rozwój świadomości narodowej i społecznej Białorusinów. Wielu z nich szansę na rozwiązanie kwestii narodowych wiązało z powstającą sowiecką Białorusią. W tym czasie ukształtowała się nieliczna, lecz bardzo aktywna warstwa inteligencji oraz powstały organizacje kulturalne, społeczne, gospodarcze i polityczne. Powstały szkoły białoruskie, nastąpił rozwój czasopiśmiennictwa (m.in. „Krynica”). Gł. ośrodkami białoruskiego życia narodowego były Wilno i Radoszkowice. Na początku lat 20. w białoruskim życiu politycznym największą rolę odgrywały: Białoruski Komitet Narodowy i Białoruski Klub Sejmowy. W 1923–25 uformowały się główne nurty polityczne: komunistyczny (Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi), chrześcijańsko-demokratyczny (Białoruska Chrześcijańska Demokracja) i socjalistyczny. (Hromada, Zmahannie) Niezależnie od różnic programowych, stosunku do Białoruskiej SRR wszystkie partie białoruskie żądały radykalnej reformy rolnej oraz szerokiej autonomii narodowej. Zajmowały wrogie lub opozycyjne stanowisko wobec władz państwowych. Próby utworzenia silnego ugrupowania nastawionego na współpracę z obozem rządowym (Centralny Związek Wszystkich Białoruskich Organizacji Kulturalno-Oświatowych i Gospodarczych) zakończyły się niepowodzeniem. Rozwój białoruskiego ruchu narodowego spotkał się z przeciwdziałaniem władz państwowych. 1927–30 administracyjnie zlikwidowano radykalne ugrupowania polityczne, część szkół i organizacji społecznych, a 1936–39 (tzw. program umocnienia polskości kraju) wszystkie szkoły oraz większość organizacji społecznych, kulturalnych i politycznych. Działania te przyczyniły się do wzrostu napięć w stosunkach polsko-białoruskich w przededniu II wojny światowej. Po II wojnie światowej (na mocy układu z września 1944 między Polską a Białoruską SRR) ok. 36 tysięcy Białorusinów przesiedlono do Białoruską SRR, ok. 150 tys. pozostało w Polsce. Obecnie liczbę Białorusinów w Polsce szacuje się na 200–300 tys. Głównie zamieszkują województwo podlaskie (stanowią ok. 30% mieszkańców dawnego województwa białostockiego). W okresie powojennym nastąpiły istotne zmiany społecznych sytuacji Białorusinów, głównie w następstwie migracji do miast i możliwości zdobywania wykształcenia. Jednakże przeważającą ich część nadal stanowi ludność wiejska. Polityka państwa ograniczała się do zaspokajania elementarnych potrzeb kulturalno-oświatowych białoruskiej mniejszości narodowej. 1949 wznowiono nauczanie języka białoruskiego w szkołach podstawowych i średnich na Białostocczyźnie (2 licea z białoruskim językiem wykładowym — w Bielsku Podlaskim i Hajnówce), 1953 zapoczątkowano organizację amatorskich zespołów artystycznych. Od 1956 działa subsydiowane przez państwo Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, corocznie jest wydawany „Kalendarz Białoruski”, ukazują się tomiki poezji i prozy miejscowych białoruskich twórców, są także organizowane wystawy sztuki ludowej i festiwale amatorskich zespołów artystycznych. Radio Białystok emituje codzienne audycje w języku białoruskim. Od 1956 na Uniwersytecie Warszawskim działa katedra filologii białoruskiej, ponadto powstało środowisko naukowców białoruskich zajmujących się w ramach Państwowej Akademii Nauk i wyższych uczelni zagadnieniami historii, literatury, językoznawstwa oraz stosunków polsko-białoruskich. W Hajnówce powstało, wciąż rozbudowywane, białoruskie Muzeum Etnograficzne. W 1988, po kilkuletniej nieformalnej działalności, zostało zarejestrowane Białoruskie Zrzeszenie Studentów (imprezy studenckie, rajdy krajoznawcze itp.). W lutym 1990 powstało Białoruskie Zjednoczenie Demokratyczne. Wszystkie organizacje białoruskich mniejszości narodowych w Polsce utrzymują kontakty z towarzystwami łączności z rodakami za granicą w Mińsku.

Białorusini to mniejszość narodowa tradycyjnie zamieszkała na terenach województwa podlaskiego. Narodowość białoruską, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r., zadeklarowało 47 640 obywateli RP, w tym: w województwie podlaskim - 46 041, mazowieckim - 541, warmińsko-mazurskim - 226, lubelskim - 137, pomorskim - 117, zachodniopomorskim - 117.
Należy zaznaczyć, że w województwie podlaskim przedstawiciele społeczności białoruskiej zasiadają we władzach samorządowych, dysponując większością w radach niektórych powiatów i gmin. Mniejszość białoruską reprezentują w Sejmie RP posłowie Eugeniusz Czykwin i Aleksander Czuż, natomiast w Senacie RP Sergiusz Plewa (wszyscy trzej SLD-UP).
Języka białoruskiego, jako języka ojczystego, uczy się w 44 placówkach oświatowych około 3700 uczniów należących do mniejszości białoruskiej.
Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Główne organizacje:
· Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne,
· Związek Białoruski w RP,
· Związek Młodzieży Białoruskiej,
· Rada Programowa Tygodnika „Niwa”,
· Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża",
· Białoruskie Towarzystwo Historyczne,
· Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich,
· Białoruskie Zrzeszenie Studentów.
Najważniejsze tytuły prasowe:
· "Niwa" - tygodnik,
· "Czasopis" - miesięcznik,
· "Białoruskie Zeszyty Historyczne" - półrocznik.
Największe imprezy kulturalne:
· Festiwal Białoruskiej Muzyki Młodzieżowej "Basowiszcza",
· Festiwal "Piosenka Białoruska" w Białymstoku,
· Festiwal Poezji Śpiewanej i Piosenki Autorskiej "Jesień Bardów",
· Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku,
· Święto "Kupalle" w Białowieży,
· Polsko-Białoruskie Warsztaty Literackie „Biazmieżża”,
· Konkurs Poezji i Prozy „Debiut”.