Demokracja szlachecka
DEMOKRACJA SZLACHECKA
Demokracja szlachecka jest to ustrój polityczny Królestwa Polskiego, a następnie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wykształcił się on pod koniec XV wieku. Gwarantował on stanowi szlacheckiemu prawo głosowania i decydowania o sprawach państwa.
NARODZINY DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ
Wzrost liczby ludności wiązał się z automatycznym zwiększeniem zapotrzebowania na zboże. Jego uprawa przynosiła wielki zysk właścicielom ziemi. Rycerze, którzy mieli jej najwięcej, zaczęli wynajmować ludzi do pracy w swych ogromnych gospodarstwach, zwanych folwarkami.
Walka przestała być sposobem na utrzymanie się rycerstwa, mieli oni przecież duży zysk ze swych gospodarstw. Rycerze zmieniali swój tryb życia, przekształcając się stopniowo w szlachtę.
Dla władców liczyło się poparcie szlachty. Dając jej coraz to nowe przywileje, chcieli pozyskać jej przedstawicieli do walki.
W ten sposób narodziła się demokracja szlachecka.
PRZYWILEJE SZLACHECKIE
Władcy nadawali szlachcie przywileje, czyli uprawnienia i uchylenia prawa w stosunku do nich. Działo się tak dlatego, że władcy chcieli uzyskać poparcie szlachty w różnych sytuacjach, takich jak uznanie dziedzica tronu czy pozyskanie rycerzy do prowadzenia wojen.
Szlachta uzyskała dzięki nim znaczące miejsce w państwie.
W 1374 roku w Koszycach Ludwik Węgierski nadał szlachcie pierwsze istotne przywileje, by uznali oni nowego następcę tronu – jego córkę. Szlachta została zwolniona z podatków, z wyjątkiem dwóch groszy od łana chłopskiego, co sprawiło, że jeszcze bardziej się wzbogaciła. Służba wojskowa poza granicami państwa stała się odpłatna i dobrowolna. Przedstawiciele tego stanu nie musieli także budować i utrzymywać zamków obronnych
W latach 1422-1433 Władysław Jagiełło zapewnił szlachcie nietykalność osobistą i majątkową. Król nie mógł także bić monety bez uzyskania zgody Rady Królewskiej.
W roku 1454 Kazimierz Jagiellończyk ustanowił, że bez zgody sejmików ziemskich nie mogły być ustanawiane nowe prawa i podatki. Szlachta miała wiec realny wpływ na prawo obowiązujące w państwie, a król bez jej przyzwolenia nie mógł nałożyć na nią podatków.
Czterdzieści dwa lata później za sprawą Jana Olbrachta szlachtę zwolniono z opłat celnych. Ograniczono także prawa chłopów i mieszczan.
NIHIL NOVI
W 1505 roku na sejmie radomskim uchwalono konstytucję Nihil Novi(łac. nic nowego). Zakazywała ona królowi wprowadzania nowych ustaw bez zgody senatu i izby poselskiej. Nie mógł on także wprowadzać żadnych zmian w przywilejach i prawach szlachty. Ukonstytuowano także sejm złożony z senatu, izby poselskiej i króla.
Uchwalenie tej konstytucji uważa się za początek demokracji szlacheckiej w Polsce.
SEJM WALNY
Sejm walny był zgromadzeniem decydującym o prawie Rzeczypospolitej. Przy pomocy tego organu szlachta sprawowała władzę w państwie.
W skład sejmu walnego wchodził senat, izba poselska oraz król.
Przed ukształtowaniem się sejmu szlachta gromadziła się na sejmikach ziemskich, które później decydowały o wyborze posłów reprezentujących dany region. Posłowie ci tworzyli izbę poselską.
Dawna rada królewska przeistoczyła się w senat. Jego członkami byli zatem arcybiskup, biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, kanclerz, podkanclerzy, marszałek oraz podskarbi. Członkiem senatu nie zostawało się drogą wyboru, lecz z racji pełnienia wysokiego stanowiska.
Podstawową zasadą sejmu walnego była jednomyślność.
Ustawa przechodziła najpierw przez izbę poselską, gdzie poddawana była głosowaniu i dyskusji. Następnie trafiała do senatu, w którym tylko dyskutowano. Na tej podstawie król dokonywał ostatecznych poprawek i zarządzał ogłoszenie. Ustawa nie zostawała uchwalona w przypadku sprzeciwu któregokolwiek z członków sejmu.
Sejm zbierał się co dwa lata na sesjach ordynaryjnych, na okres sześciu tygodni, lub na sesjach ekstraordynaryjnych trwających nie dłużej niż dwa tygodnie. Sejm zwykle obradował w Warszawie, a co sześć lat w Grodnie. Czasem zbierał się on także w Piotrkowie.