Moja ocena rządów ostatniego polskiego elekta, St. Augusta Poniatowskiego.

Moim zdaniem August Poniatowski był dobrym królem i nie przyczynił się do rozbiorów i zniknięcia Polski z mapy Europy. Poniższe przykłady będą na to dowodem.
Stanisław August Poniatowski urodził się w 1732 roku, a zmarł w 1798 roku. Był ostatnim królem elekcyjnym , a zarazem i ostatnim królem Polski panującym w latach 1764-1795. Był synem Stanisława Poniatowskiego, kasztelana krakowskiego, i Konstancji z Czartoryskich. Został starannie wykształcony, a w młodości wiele podróżował po krajach Europy Zachodniej. Podczas pobytu w Anglii po raz pierwszy zapoznał się z systemem rządów parlamentarnych.
Po elekcji (1764) Stanisław August poparł reformatorskie zapędy Familii. Rok później (1765) założył ekskluzywną Szkołę Rycerską, której absolwentem był nawet jego późniejszy wróg - Kościuszko.
Jedną z jego pierwszych reform przeprowadzonych na początku swego panowania była reforma w armii. Zastąpił on kawalerię piechotą i innymi rodzajami broni. Założył także odlewnię dział i utworzył komisję menniczą, która zajęła się uporządkowaniem spraw monetarnych, a komisje dobrego porządku dla miast miały się zająć skarbowością i gospodarką miejską.
Bardzo interesował się edukacją: otoczył opieką pijarskie uczelnie. Po I rozbiorze (1772) uznał, że po tym wstrząsie czas już najwyższy zadbać o najważniejszą, jego zdaniem, kwestię: edukację narodu. Powołana i pozostająca pod protektoratem króla Komisja Edukacji Narodowej (1773) była pierwszą nie tylko w Polsce ale i Europie świecką władzą oświatową (dziś powiedzielibyśmy - ministerstwem). Po likwidacji zakonu jezuitów miała przejąć zakonne szkoły, a także opracować zasady organizacyjne i programowe edukacji - nie ograniczające się tylko do stanu szlacheckiego. Dlatego w 1775 roku KEN powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, dla opracowania programów i podręczników szkolnych. Sztandarowym i wiele lat służącym podręcznikiem powstałym dzięki temu był Elementarz dla szkół parafialnych narodowych, pod redakcją Piramowicza (1785) oraz Gramatyka dla szkół narodowych (1778-81) Kopczyńskiego czy Wstęp do fizyki dla szkół narodowych Hubego.
Był Stanisław August gorącym zwolennikiem wprowadzenia w życie Kodeksu Andrzeja Zamoyskiego (1776). Niestety, nie przypadł do gustu szlachcie i Kodeks, czy dokładniej Zbiór praw sądowych na mocy konstytucji roku 1776 przez J.W. Andrzeja Zamoyskiego ekskanclerza koronnego ułożony…, który był nie tylko projektem kodyfikacji prawa sądowego, ale również proponował zmiany ustroju społecznego dotyczącego wsi i miast, oraz zasad rozwoju gospodarczego, został w 1780 roku odrzucony w sejmie. Pomysł uwolnienia chłopów od poddaństwa i wchodzenia z nimi w umowy dzierżawne czy uznanie praw „stanu trzeciego” większość szlachty uznawała za zdradę stanowych (czytaj szlacheckich) interesów. O interesie państwa i narodu jakoś nie myśląc.
Sprawując rządy w państwie o ograniczonej suwerenności Stanisław August dążył do rozwoju gospodarczego i kulturalnego kraju. Popierał manufaktury, założył liczne wytwórnie fajansów, wyrobów marmurowych i broni. Z jego inicjatywy przebudowano również zamek królewski oraz wzniesiono zespół pałacowy w Łazienkach. Był on szanowanym mecenasem nauki, literatury i sztuki, dlatego dbał o rozwój kultury i nauki w Polsce.
Uważam iż rządy Stanisława Augusta Poniatowskiego należą do udanych. Lecz gwałtowność reform doprowadziła do tego iż Prusy, Rosja i Austria zaczęły się przyglądać naszej polityce, a nawet w nią ingerować. Obawiając się wzmocnienia władzy w Polsce trzykrotnie dokonali rozbiorów Polski. Moim zdaniem król powinien przeprowadzać reformy wolniej (choć te rozciągnęły się na okres 30 lat) i dążyć do sojuszu z jednym z mocarstw.
Wówczas może jego panowanie nie byłoby tak tragiczne w skutkach...




Źródła:

Nowa Encyklopedia Powszechna, PWN 1995
St. Cat-Mackiewicz, ‘Stanisław August’, IW Pax 1978
T. Cegielski, K. Zielińska, ‘Historia 2: Dzieje Nowożytne’, WSIP 1998
M. Brandys, ‘Moje przygody z historią’, Iskry 1980