Morze Bałtyckie

Położenie Bałtyku
Bałtyk jest morzem śródziemnym północnej Europy. Otoczone Półwyspem Skandynawskim i brzegami środkowej i wschodniej Europy pozostaje w łączności z wodami wszechoceanu poprzez wąskie cieśniny duńskie : Sund, Mały i Wielki Bełt, Kattegat oraz wodami Kattegatu i Skagerraku, w uproszczeniu od Skagen do Marstrand.
W instrukcji Międzynarodowego Biura Hydrograficznego w Monaco obszar Morza Bałtyckiego jest ograniczony do linii przebiegających przez południowe wyloty cieśnin : Sund oraz Wielkiego i Małego Bełtu. Jednak zwykle za granicę zachodnią Bałtyku przyjmuje się progi w cieśninach duńskich : Darsser (głębokość ok. 15 m.) w Wielkim Bełcie, oraz Drogen (głębokość ok. 7 m.) w cieśninie Sund. Słabe połączenie naszego morza z wodami oceanu, niewielka średnia głębokość, wydłużony kształt powodują, że jest ono nieprzeciętne.
Bałtyk jest stosunkowo małym morzem, powierzchnia wynosi tylko ok. 415 tys. km2. Objętość ok.21,7 tys. km3. Średnia głębokość wynosi ok. 55 m. (maksymalna ok. 460 m.), co daje objętość w przybliżeniu 20 tys. km3. Przezroczystość wody od 6 - 15 m. w Zatoce Gdańskiej do 19 m. w okolicach Bornholmu. Powierzchnia zlewiska Bałtyku obejmuje 17% powierzchni kontynentu

Geneza Bałtyku
Cofanie się lądolodu, ściślej mówiąc, stopniowe topnienie lodowca, który pokrywał masyw Skandynawski. W związku z tym wyzwalały się ogromne ilości wód, spływających rzekami po przedpolu lodowca w kierunku południowym lib ku zachodowi, wody te wypełniały zagłębienia terenowe.
Żłobiąca rola lodowca. Cały obszar Bałtyku właściwego z jego głębokimi rynnami to dzieło lodowca. Potężny nacisk lodowca spowodował pewne pogrążanie się skorupy ziemskiej w bardziej plastyczne podłoże. Następstwem tego ruchu pionowego było wtargnięcie wód z otwartego morza od zachodu. Gdy lądolód znów topniał i obszar Skandynawii znalazł się pod mniejszym ciśnieniem, równowaga izostatyczna została zakłócona i zaznaczył się ruch powolny i stopniowy w przeciwnym kierunku, który trwa do dziś.
Topnienie lodów na obszarze półkuli północnej i wyzwolenie ogromnej ilości wody, spowodowało transgresję morza w lądowe zagłębienia i niziny.
- 2-

Topografia dna Bałtyku
W oparciu o topograficzne dane, dobrze rozwiniętą linie brzegową, obecność szeregu wysp oraz urozmaiconą rzeźbę dna możemy wyodrębnić (w obszarze morza) oddzielne trzy akweny (baseny):
południowy - Basen Bornholmski,
środkowy - Basen Gotlandzki
północny - Basen Botnicki.
W Basenie Bornholmskim pierwsza z kolei Głębia Arkońska, nieznacznie przekraczająca głębokość 50 m. , sięga po wyspę Bornholm, druga rozleglejsza i głębsza Głębia Bornholmska, o maksymalnym zagłębieniu 105 m., znajduje się na wschód od wyspy. Od północy łączy je Rynna Bornholmska, położona między Bornholmem a wybrzeżem szwedzkim. Rynny nader charakterystyczne dla topografii dna Bałtyku, stanowią węższe wydłużone zagłębienia łączące rozleglejsze głębie.
Basen Gotlandzki, najrozleglejszy i najgłębszy, o południkowym przebiegu, sięga po wyniosły rejon
pasma Wysp Alandzkich i szkier fińskich, który oddziela go od Basenu Botnickiego. Rozległa Głębia
Gotlandzka, o maksymalnym zagłębieniu 250 m., leży na wschód od wyspy Gotlandii, nieco na
północny - zachód od niej, między Gotlandią a Sztokholmem znajduje się najgłębsze miejsce na
Bałtyku - Jama Landsort (459 m.).
Głębie i łączące je rynny szczególnie charakterystyczne dla topografii dna, razem z wyniesionymi piaszczysto - kamienistymi ławicami (Odrzana minimalna głębokość 6 m., Orla 5 m., Słupska 8 m., Hobufg 12 m., i Środkowa 9 m.) będącymi pozostałością moren, świadczą o przeważających wpływach lodowcowych, tak wyraźnie zaznaczonych w rzeźbie dna Bałtyku. Naturalna regionizacja morza wypływa z tej lodowcowej rzeźby.
Zatoki Morza Bałtyckiego również mają dno urozmaicone. W Zatoce Fińskiej, wzdłuż jej osi ciągnie się głęboka rynna (średnia głębokość 100 m., maksymalna 123 m.). Zatoka Ryska jest akwenem płytkim ze średnią głębokością 23 m. i maksymalnymi głębokościami w środku akwenu do 62 m. W Południowym Bałtyku można wyróżnić jeszcze dwie mniejsze zatoki: Pomorską (głębokość maksymalna 15 m.) i Gdańską (116 m.) mające dość szerokie połączenie z Bałtykiem oraz typowe zalewy przybałtyckie (głębokość rzędu kilku metrów), o stosunkowo dużej powierzchni i wąskim połączeniu z morzem: Zalew Szczeciński (powierzchnia 678 km2), Zalew Wiślany
(838 km2) oraz Zalew Kuroński (1613 km2).
Morze Bałtyckie ma wiele wysp, największe z nich to: Fionia, Zelandia, Lolland, Falster i wiele innych w Morzu Bełtów oraz Bornholm, Rugia, Gotlandia, Olandia, a także Sarema, Hiuma i inne u brzegów Estonii oraz Wyspy Alandzkie i pojedyńcze wyspy w Zatoce Botnickiej.

- 3 -

Prądy na Bałtyku
Prąd wpływający z Morza Północnego do Bałtyku jest to prąd przydenny płynący z zachodu na wschód. Droga jego prowadzi od Głębi Arkońskiej przez Rynnę Bornholmską do Głębi Bornholmskiej, a następnie przez Rynnę Słupską do Głębi Gotlandzkiej i Głębi gdańskiej.

Temperatura wód Bałtyku
Temperatura wód powierzchniowych w zimie wynosi od 0oC do 2oC, w lipcu od 12oC w Zatoce Botnickiej, 15oC na otwartym morzu, do 20 - 22oC na południowych wybrzeżach. W zimie u brzegów występuje pokrywa lodowa i częste mgły.

Zasolenie wód Bałtyku
Zasolenie Bałtyku uzależnione jest od wlewów słonych wód Morza Północnego. Zasolenie rośnie od wschodu ku zachodowi: od 1 - 2%0 w Zatoce Botnickiej, 7 - 8%0 w południowej części Bałtyku,
8 - 9%0 w zachodniej części Bałtyku, do ponad 18%0 u wylotu Kattegatu.

Roślinność Bałtyku
Świat roślinny Bałtyku reprezentują głównie glony: zielenice (taśma, ramienice, gałęzatka), brunatnice (morszczyn pęcherzykowaty), krasnorosty oraz trawy morskie (tasiemica, która tworzy tzw. łąki podwodne). W morzu żyją m.in.: foka obrączkowana, morświny oraz dorsze, śledzie, płastugi, szproty, makrele, łososie, węgorze, głowaczowate (m.in. kur rogacz, będący reliktem arktycznym), a także małże, skorupiaki (m.in. kiełż - relikt arktyczny) oraz wieloszczety i jamochłony (m.in. chełbia modra).

Przypływy i odpływy na Bałtyku
Przypływy są bardzo niskie, prawie nie widoczne np. w Świnoujściu tylko 18 mm. Jest to korzystne, gdyż występowanie pływów ogranicza możliwość zagospodarowania terenów położonych w ich zasięgu i utrudnia pracę portów. Odpływ Wisły wynosi 5,3 l/s/km2.




- 4 -

Historia Bałtyku
Nazwa
zbiornika Czas trwania
- w tys. lat temu Charakterystyka
Bałtyckie
Jezioro Lodowe 14050 - 1080503 W miarę zanikania lądolodu skandynawskiego tworzyły się jeziora zastoiskowe, które połączyły się w jedno większe jezioro lodowe , mające czasowo połączenie z Morzem Północnym. Poziom Bałtyckiego Jeziora Lodowego niższy niż obecnie o ok. 55 - 60 m.
Morze Yoldia 108050 - 9550 Nazwa pochodzi od mięczaka Yoldia portlandia arctica. Poziom morza niższy od obecnego o ok. 40 - 50 m. Południowa część wybrzeża położona 80 - 100 km na północ od dzisiejszej linii brzegowej. Połączone z Morzem Północnym tzw. Bramą Billingena.
Jezioro Ancylusowe 9550 - 7750 Nazwa pochodzi od mięczaka Ancylus fluviatilis. Poziom morza wyższy od Morza Yoldiowego o ok. 30 m., ale niższy od obecnego. Linia brzegowa pd. Położona na północ od dzisiejszej Brak połączenia z Morzem Północnym.
Morze Litorynowe 7750 - 3750 Nazwa pochodzi od mięczaka Littorina littorea. Poziom morza zbliżony do dzisiejszego, miejscami powyżej 3 m. Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie.
Limnea 3750 - 2250 Nazwa pochodzi od mięczaka Lymnea ovata. Współczesny etap rozwoju morza. Kształtowanie się obecnej linii brzegowej (klify, mierzeje, delty rzek).
Mya 2250 Nazwa pochodzi od mięczaka Mya arenaria. Faza współczesna, nie zawsze wydzielana. Niektórzy autorzy przyjmują, że mięczak pojawił się dopiero w XVI - XII w.

Zanieczyszczenie Morza Bałtyckiego
Morze Bałtyckie jest bardzo zanieczyszczone. Spowodowane jest to tym, że rzeki wpływające do Bałtyku są bardzo zanieczyszczone ściekami i innymi odpadami, oraz wyciekami ropy naftowej z platform wiertniczych. Aby zmniejszyć zanieczyszczenie Bałtyku należy zwiększyć ilość oczyszczalni ścieków i dbać o rzeki, gdyż należy pamiętać, że bez wody Świat zginie.
- 5 -

Nad Polskim wybrzeżem
Cały pas nadmorski jest wielkim regionem turystycznym, wczasowym i uzdrowiskowym. Tutaj znajdziemy wszystko by odpocząć i odetchnąć pełną piersią: piękne piaszczyste plaże, których trudno by nam było znaleźć np. nad Morzem Śródziemnym, czyste powietrze, doskonałe zdroje solankowe, sanatoria i najsłynniejsze polskie uzdrowiska, niezliczoną ilość malowniczych miejscowości ze swoim własnym niepowtarzalnym klimatem. Tutaj odnajdziemy urzekające światło wciąż czynnych latarni morskich i potęgę żywiołu w sztormowy dzień. Patrząc na ruiny kościoła w Trzęsaczu, słuchając organów w katedrze kamieńskiej, spacerując po Kołobrzegu odnajdziemy wspaniałe ślady historii i zmagań człowieka z przyrodą. Odpoczną tutaj wszyscy, cały, niezwykle malowniczo ukształtowany teren sprzyja wycieczkom rowerowym i pieszym można uprawiać zarówno sporty wodne jak również coraz bardziej popularne paralocnictwo. Można pojeździć konno czy też zagrać w golfa. Najmilszą atrakcją jest oczywiście morze. Krajobraz typowo bałtycki cechują po większej części niziny opadające ku morzu szerokimi plażami poprzez malownicze garby wydm lub w mniejszej części wyniosłe piaszczyste wzgórza ze stromymi urwiskami. Zachodni kraniec Pomorza opiera się o Uznam, największą polską wyspę oraz mniejszy Krasibór z dzikimi podmokłymi łąkami, na których pojawiają się rzadkie ptaki. Na wyspie Wolin, której znaczna część obejmuje park narodowy znajdują się strome klify porośnięte cenną buczyną pomorską, wyjątkowe są urwiska nadbrzeżne góry Gosań koło Międzyzdrojów. Niezwykłym zjawiskiem jest również klif w Trzęsaczu. Za ujściem Dźwiny zaczyna się Wybrzeże Trzebiatowskie z szerokimi piaszczystymi plażami obramowanymi wydmami. Na wschód od Kołobrzegu ciągnie się długi pas Wybrzeża Słowińskiego, którego osobliwością krajobrazową są wielkie przybrzeżne jeziora, zamknięte od morza wąskimi mierzejami piaszczystych ławic, jeszcze setki lat temu były otwartymi zatokami morskimi. Poza ciekawą rzeźbą terenu dużą rolę w krajobrazie Pomorza odgrywa jego bogata i osobliwa szata roślinna. W pasie wydm nadmorskich liczne gatunki słonolubnych roślin, jak piaskownica, wydmuchrzyca i turzyca doskonale chronią i umacniają pobrzeżne wydmy. Na pewno zauważymy również karłowate sosny o szeroko rozgałęzionych korzeniach jak i niesamowicie wyglądające powykręcane konary drzew liściastych. Wzdłuż całego wybrzeża leżę miejscowości kąpieliskowe od wielkich centrów turystyki jak Międzyzdroje, Kołobrzeg, Świnoujście po mniejsze jak Dziwnów, Pobierowo, Rewal, Niechorze, Ustronie Morskie, Mielno, Darłówko i wiele innych.



Bibliografia:
1. Atlas do klasy Vl - Vlll Polska, kontynent, świat.