Walory turystyczne miasta Częstochowy

Praca traktujaca o walorach turystycznych miasta Czestochowa. napisana w 2003 roku i oddana jako praca zaliczeniowa z przedmiotu Gospodarowanie walorami turystycznymi u mgr. Stroby w Wyzszej Szkole Hotelarstwa i Turystyki w Czestochowie.
praca oceniona na 5.

Ponad czterysta lat temu Grzegorz z Sambora napisał:

"Niewielka Częstochowa, ale wszystkie miasta
Całego świata swoim znaczeniem przerasta.”

Częstochowa, WSHiT, 2004
W pisaniu niniejszej pracy posłużyłem się następującymi źródłami:

Publikacjami wydziału Komunikacji Publicznej Urzędu Miasta Częstochowy:
Częstochowa w liczbach,
Częstochowa spacer po okolicy,
Częstochowa spacer po mieście
Częstochowa, multimedialny przewodnik turystyczny
Informator turystyczny UM Częstochowy
Raport o stanie miasta

Danymi Miejskiego Centrum Informacji i Centrum Informacji Jasnogórskiej

Danymi Instytutu Turystyki w Warszawie

Artykułami na temat turystyki w naszym mieście w Gazecie częstochowskiej oraz Gazecie Wyborczej

Danymi Stowarzyszenia Żydów Częstochowskich, Tel-awiv, Izrael
Informacje na temat częstochowskich judaików wg. broszury autorstwa: Benjamin Yaari, Izrael 1998.
Wyżyna krakowsko-częstochowska przewodnik autorstwa : Stanisław Bronisz,

Almanach Częstochowy wyd. Towarzystwo Przyjaciół Częstochowy -Krzysztof J. Pucek,
Strony internetowe poświęcone Częstochowie
www.icz.com.pl;
www.czestochowa.naszemiasto.pl;
www.czestochowa.info.pl

Przyroda województwa częstochowskiego -Jan Bogdan Krysiak, Józef Markiewicz i Stefan Skrzypczyk

Rezerwaty przyrody ziemii częstochowskiej- Janusz Hereźniak

Powszechna Encyklopedia Naukowa
Jasna Góra - Zbigniew Bania, Stanisław Kobielus - Instytut Wydawniczy Pax-Warszawa 1982
Częstochowa urbanistyka i architektura - Juliusz Braun - ARKADY Warszawa 1979
Skarby kultury na Jasnej Górze - Zofia Rozanow, Ewa Smulikowska - Interpress Warszawa 1979
Przewodnik po Częstochowie Informator 1995 r. EDYCJA II - Częstochowa
Polskie Książki Telefoniczne 97/98 Częstochowa i województwo częstochowskie
Tablice Geograficzne - Adamantan - Warszawa 1995
Jasna Góra Informator - PAULINIANUM - Jasna Góra Częstochowa 1991
mały rocznik statystyczny 1997-GłÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY-Warszawa 97, Rok XL
Zdjęcia:
· Kościół św. Jakuba - fot. J.Tymiński - KAW
· Klasztor Jasnogórski - fot. A.Araszkiewicz - KAW
· Ratusz na Placu Biegańskiego - fot. M.Grychowski - GLOBAL
· Plac Daszyńskiego. Kościół św. Zygmunta - fot. M.Grychowski - GLOBAL
· III Aleja N.M.P. - GLOBAL
Prace uzupełniłem własnymi badaniami naukowymi


Spis treści

1. Atrakcyjność turystyczna

1.1 Walory przyrodnicze
1.2 Walory uzdrowiskowe
1.3 Walory kulturowe
1.4 Imprezy kulturalno-artystyczne, turystyczno –krajoznawcze

2. Infrastruktura turystyczna

2.1 Miasto jako ośrodek turystyczno-rekreacyjny
2.2 Szlaki turystyki pieszej i rowerowej
2.3 Ścieżki dydaktyczne
2.4 Inne urządzenia turystyczne
2.5 Informacja Turystyczna
2.6 Infrastruktura uzupełniająca


3. Baza noclegowa i ruch turystyczny

3.1 Baza noclegowa
3.2 Ruch turystyczny
3.3 Struktura ruchu turystycznego

Podsumowanie



Atrakcyjność turystyczna

Częstochowa to miasto o historii liczącej ponad 760 lat, położone w sercu południowej Polski na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Kraina ta dzięki szczególnym walorom przyrodniczym, krajoznawczym i kulturowym stanowi jeden z najbardziej interesujących regionów turystycznych i gospodarczych w Polsce.
Niezwykle malowniczy region częstochowski ze względu na urozmaiconą, unikalną w skali całego kraju rzeźbę, jest bardzo atrakcyjnym miejscem wypoczynku. Naturalne walory tej okolicy, niewykorzystane dotychczas w pełni, tworzą niepowtarzalne warunki do różnorodnych form turystyki. Bogata szata roślinna, godny klimat, oazy ciszy, gdzie utworzono liczne rezerwaty leśne (tworzą kompleksy tzw. parków krajobrazowych), wspaniałe krajobrazy, których dominującym akcentem są białe, jurajskie skały wapienne o niezwykłych kształtach, głębokie wąwozy, zabytki budownictwo drewnianego, ruiny średniowiecznych budowli obronnych z pewnością zainteresują tylko wytrawnych turystów.
1.1 Walory przyrodnicze
Częstochowa i okolice charakteryzują się wielką różnorodnością i bogactwem form ukształtowania powierzchni, budowy geologicznej, zróżnicowaniem struktury gleb, warunków klimatycznych hydrologicznych, szaty roślinnej oraz świata zwierzęcego. Zwierzęcego regionie zachowało się wiele terenów o dużych wartościach naturalnych zasługujących zasługujących szczególną opiekę konserwatorską i stanowiących jednocześnie duże atrakcje turystyczne o charakterze krajoznawczym, ekologicznym i dydaktycznym. Na terenie miasta Częstochowy na to swoiste dziedzictwo składają się:


a) Park 3 maja – powierzchnia 6.0 ha
b) Park im. G. Narutowicza – powierzchnia 3.9 ha
c) Park Tysiąclecia – powierzchnia 5.6 ha
d) Promenada – powierzchnia 5.6 ha
e) Park leśny Aniołów – powierzchnia 69 ha
f) Park osiedlowy dzielnicy Północ – 3.5 ha
g) Park wypoczynkowy „Bałtyk –Adriatyk” o powierzchni 34 ha
h) Park Staszica – powierzchnia 5.64 ha


Na terenie powiatu częstochowskiego oraz byłego województwa częstochowskiego pod ochroną prawną znajdują się następujące rośliny:

- bagno zwyczajne (Ledum palustre)
- barwinek pospolity (Vinca minor)
- dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis)
- goryczka orzęsiona (Gentiana ciliata)
- goździk siny (Dianthus caesius)
- goździk piaskowy (Dianthus arenarius)
- grążel żółty (Nuphar luteum)
- grzybień biały (Numphaea alba)
- kłokoczka południowa (Staphylea pinnata)
- kopytnik pospolity (Asarum europaeum)
- kosaniec syberyjski (Iris sibirica)
- kotewka orzech wodny (Trapa natans)
- lilia złotogłów (Lilium martagon)
- pełnik europejski (Troibus europaeus)
- pióropusznik strusi (Matteucia striuthiopteris)
- pomocnik baldaszkowy (Chimaphilia umbelata)
- przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis)
- przytulia krakowska (Galium cracoviensie)
- purchawka olbrzymia (Langermania gigantea)
- rojnik pospolity (Sempervivum soboliferum)
- rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundiofolia)
- rosiczka długolistna (Drosera anglica)
- salwinia pływająca (Salvinia natans)
- skrzyp olbrzymi (Equisetum maximum)
- storczyk szerokolistny (Orchis lutifolia)
- storczyk krwisty (Orchis incarnata)
- storczyk plamisty (Orchis maculata)
- śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis)
- warzucha polska (Cochlearia polonica)
- wawrzynek wilczełyko (Daphnis mezereum)
- widłak goździsty (Lycopodium clavatum)
- widłak spłaszczony (Lycopodium complanatum)
- widłak jałowcowy (Lycopodium amotinum)
- zawilec wielokwiatowy (Anemone silvestris)


1.2 Walory uzdrowiskowe

Samo miasto Częstochowa nie posiada żadnych znaczących walorów uzdrowiskowych, lecz w pobliżu znajdziemy miejsce godne naszej uwagi:

a) Rezerwat krajobrazowy "Parkowe"
Data utworzenia: 3 września 1957 r.
Powierzchnia: 153, 22 ha
Położenie: Złoty Potok
Cel ochrony: typowo jurajski krajobraz doliny górnej Wiercicy ze źró-
dłami Zygmunta i Elżbiety, z bogactwem zjawisk krasowych: jaskiń,
studni i ponorów oraz malowniczych skalistych form ostańcowych i
suchych dolin pokrytych kompleksem naturalnych lasów bukowych..



1.3 Walory Kulturowe


Obok wcześniej przedstawionych walorów przyrodniczych, dużą wartość poznawczą i dydaktyczną mają również walory kulturowe. Miasto Częstochowa zapisało się bogatą przeszłością na kartach historii Polski, począwszy od różnych legend i przekazów a skończywszy na faktach z okresów walk narodowowyzwoleńczych (potop szwedzki, insurekcja kościuszkowska, powstanie listopadowe i styczniowe oraz I i II wojna światowa). Na potencjał kulturowy składają się:


· Ciągłość bogatych tradycji patriotycznych, z wieloma miejscami historycznymi oraz cmentarzami wojennymi na terenie miasta, towarzystwa oraz imprezy kombatanckie.
· Tradycje literatury, kultury i nauki- z ziemią częstochowską związani byli i są m. in. Ludmiła Marjańska, Władysław Biegański, Halina Poświatowska, Muniek Staszczyk, Jerzy Kulej, Wojciech Barylski, Stefan Chabrowski, bp Antoni Długosz, Tadeusz Gierymski, Elżbieta Jeziorowska-Wróbel i wielu innych.
· Ślady niezwykle bogatej kultury żydowskiej: Dzielnica żydowska, Cmentarz - obecnie teren Huty Częstochowa gdzie znajduje się odwiedzany licznie ohel cadyka Justmana oraz wiele unikatowych pomników, teren rynku Wieluńskiego i ulicy św. Rocha - rynek Wieluński ma kształt czworoboku o wymiarach 260x250x120x90 metrów. Wśród stojących wokół zabudowań można wyróżnić dwa typy domów. Do pierwszego zalicza się tzw. "parterówki" z bramą przejazdową, brukiem oraz rynsztokiem, najczęściej pochodzą one z XIX wieku. "Parterówki" należały do mieszczan - rolników. Drugi typ domów to piętrowe kamieniczki czynszowe, typowe dla XIX-wiecznego budownictwa w Kongresówce, ślady nieistniejących już dziś synagogi, bożnic.
· Częstochowskie muza oraz inne miejskie obiektu kulturalne:
Miejska Galeria Sztuki
Aleja Najświętszej Maryi Panny 64
tel./fax. (+48 34) 324 60 57

Muzea w klasztorze Ojców Paulinów na Jasnej Górze
ul. Kordeckiego 2
tel. (+48 34) 365-66-88, fax. (+48 34) 365-67-28,
Skarbiec, Arsenał, Muzeum 600 - lecia, Sala Maryjna
Muzeum Częstochowskie
Aleja Najświętszej Maryi Panny 45 a,
tel. (+48 34) 360-56-31, fax (+48 34) 360-54-55
Muzeum Produkcji Zapałek
ul. Ogrodowa 68
tel. (+48 34) 324 26 26
8.00 - 13.00; bilety 2 i 5 zł
Czynna zabytkowa fabryka zapałek
Biblioteka Publiczna im. Władysława Biegańskiego
Aleja Najświętszej Maryi Panny 22
tel. (+48 34) 360-56-28
Biblioteka Muzyczna
Aleja Niepodległości 41
tel. (+48 34) 363-39-37
Biblioteka główna Politechniki Częstochowskiej
Aleja Armii Krajowej 36
tel. (+48 34) 361-44-73
Biblioteka główna Wyższej Szkoły Pedagogicznej
Aleja Armii Krajowej 36 a
tel. (+48 34) 361-24-52,
Ośrodek Promocji Kultury "Gaude Mater"
ul. Dąbrowskiego 1
tel. (+48 34) 324-36-38
Archiwum Państwowe w Częstochowie
ul. Rejtana 13
tel. (+48 34) 363-89-31
Regionalny Ośrodek Kultury
ul. Ogińskiego 13 a
tel. (+48 34) 324-46-51,
Młodzieżowy Dom Kultury
ul. Łukasińskiego 68
tel./fax (+48 34) 323 12 79, (+48 34) 360 82 98, (+48 34) 360 82 99


Do najważniejszych miejsc wartych odwiedzenia należą:
· Klasztor oo. Paulinów - klasztor jasnogórski znajdujący się w zachodniej części miasta, na wzgórzu wapiennym. .
Klasztor został ufundowany przez króla węgierskiego i polskiego Ludwika za pośrednictwem Władysława Opolczyka, brata ciotecznego króla Ludwika. Fundacja klasztoru przebiegła w 1382 roku. W czerwcu 1382 roku przybyła na wzgórze jasnogórskie grupa paulinów licząca 16 osób, i objęła we władanie to wzgórze wraz z drewnianym kościółkiem pod wezwaniem Wniebowzięcia Maryi Panny. Uroczysta fundacja odbyła się 9 sierpnia 1382 roku.
Fundacja Władysława Opolczyka była uboga. Następnym fundatorem został Władysław Jagiełło 24 lutego 1393 roku. Ważnym dla klasztoru wydarzeniem było sprowadzenie obrazu Maryi.
Kult obrazu przyczynił się do sławy klasztoru, klasztor stał się miejscem licznych pielgrzymek i skarbcem niezwykle drogocennych skarbów. Bogactwa ściągnęły rabusiów. W Wielkanoc 1430 roku Jasna Góra stała się ofiarą napadu rabusiów zebranych z Czech, Moraw i Śląska. Rabusie oprócz korzyści materialnych mieli plany polityczne. Napad miał za zadania skłócić braci Jagiellończyków z królem Polski. Plan jednak nie udał się, dwóch rabusiów zostało ujętych. Złodzieje podczas napadu zamordowali kilku zakonników, ukradli paramenty kościelne, zniszczyli obraz Matki Bożej zadając dwa ciosy mieczem w prawy policzek Madonny.
W sześćdziesiątych latach XV wieku rozpoczęto budowę wielkiego kościoła. Fortyfikacje zostały wzniesione w XVII wieku. Król Władysław IV (1632-1648), rozpoczął właściwe budowy, które zmieniły klasztor w fortecę. W 1655 roku twierdza jasnogórska stawiła skuteczny opór wojskom szwedzkim podczas "potopu" szwedzkiego. Zwycięstwo klasztoru nad Szwedami zmobilizowało cały kraj do walki z wrogiem. Szwedzi jeszcze kilka razy próbowali zdobyć Jasną Górę, lecz to im się nie udało. Klasztor zyskał miano niezdobytej twierdzy. Ważnym wydarzeniem, które zapisało się w historii zakonu była konfederacja barska.
W końcu XVIII wieku Polska uległa podziałom. Prusacy zdobyli twierdzę po 13 latach okupacji w 1793 roku. Następnie została zdobyta przez Rosjan 15 marca 1813 roku wojska moskiewskie przybyły pod klasztor, 8 kwietnia została zdobyta i z rozkazu cara Aleksandra I zostały rozebrane mury otaczające klasztor. Odbudowa nastąpiła po wydaniu zezwolenia przez cara Mikołaja I, w tej formie trwają one do dzisiaj. Pierwsza wojna światowa obeszła się łaskawie z klasztorem nie niszcząc go. Podczas II wojny światowej oddziały niemieckie zajęły część budynków klasztornych i zajmowała je aż do 16 stycznia 1945 roku. Pielgrzymki zostały zabronione, Jasna Góra była schronieniem dla jeńców wojennych, Żydów, ludzi biednych. Niemcy nie wyrządzili klasztorowi żadnych krzywd, bombardowania omijały Jasną Górę. 16 stycznia 1945 roku niespodziewany atak czołgów radzieckich spowodował zwiększenie presji na uciekające w pośpiechu oddziały niemieckie. Miasto zostało zajęte bez walk. Od tej pory klasztor jasnogórski stał się Duchową Stolicą Narodu.
· Kościół św. Andrzeja i św. Barbary - kościół ten zbudowany został w latach 1637-1645. Powstał on z inicjatywy prowincjała A. Gołdanowskiego i był on przeznaczony na siedzibę nowicjatu. Najprawdopodobniej w miejscu, w którym stoi kościół wytryskało źródełko związane z legendą o profanacji obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w 1430 r. W latach 1762-1765 klasztor spełniał funkcję domu pokutnego dla zakonników. W 1807 r. w pomieszczeniach klasztoru mieścił się szpital. Zaś w 1809 r. został on splądrowany przez wojska austriackie. W ramach carskich represji w 1864 r. nastąpiła kasata klasztoru. Później, w roku 1879 część pomieszczeń przejęło wojsko rosyjskie, a część Rada Opiekuńcza Zakładów Dobroczynności. W 1891 roku kościół stał się parafialnym, a klasztor przejął funkcje plebanii.
· Kościół Najświętszego imienia Maryi - jednonawowy, neogotycki kościół. Nakrywa go strop kasetonowy z rozetami. Ściany pokryte są malowidłami z 1908 r., autorstwa A.M.Łazowskiego i W.Strubińskiego W kościele znajdują się trzy neogotyckie ołtarze oraz obraz NMP Niepokalanej Poczęcia z 1862 r. Autorem obrazu jest Rafał Hadziewicz. Godne uwagi są także dwie kropielnice o cechach barokowych, puklanowce, piaskowce, obrazy i paramenty kościelne z przełomu XIX i XX wieku, oraz prospekt organowy z około 1935 r.
· Kościół św. Jakuba znajdujący się w kwadracie ulic: Kilińskiego, Racławickiej, Dąbrowskiego i Al. NMP znajduje się skwer miejski. Do czasu likwidacji w 1929 r. był to cmentarz prawosławny. W centrum skweru, na wspólnej osi z ratuszem stoi kościół Św. Jakuba. Zbudowany został w latach 1870-1872, wg projektu zatwierdzonego przez A. Lie jako cerkiew prawosławna Św. Cyryla i Metodego. Następnie w 1918 r. zamieniony został na kościół rzymsko-katolicki pod pierwotnym wezwaniem Św. Jakuba. Kościół zbudowany jest w stylu eklektycznym, na planie krzyża greckiego. Widoczne są cztery kaplice wieżowe (w 1948 r. hełmy cebulaste zastąpiono daszkami stożkowatymi), nad którymi góruje ośmiodzielna kopuła z latarnią w kształcie bębna. W elewacji zewnętrznej na tle licznych pilastrów, kapiteli i półkolumienek widać fryz arkadowy w stylu bizantyjskiej plecionki oraz bogato dekorowane portale. Wnętrze, przebudowane w 1948 r. poddane zostało w latach 1969-1974 kolejnej gruntownej restauracji wg. projektu Stanisława Pospieszalskiego. Ściany udekorowane zostały techniką sgraffito przez Marię A. Kozłowską i Zofię Szczerbę; wymieniono również witraże okienne. Z wyposażenia, głównie XIX-wiecznego, zwracają uwagę m.in. neoromańska chrzcielnica, elektryczna monstracja, kielich mszalny, krzyż ołtarzowy i dwa ornaty. Otoczenie kościoła z bogatym drzewostanem mimo symbolicznego ogrodzenia traktowane jest jako "parkowe" zaplecze Placu im. dr Władysława Biegańskiego.
· Kościół św. Zygmunta - Powstał około 1350 r. jako orientowany. Od 1382 r. po przeniesieniu siedziby parafii z Jasnej Góry został kościołem parafialnym. W 1474 r. po przekazaniu go paulinom przez Kazimierza Jagiellończyka powiększono go przez dobudowę klasztoru. W 1505 r. i 1509 r. był trawiony pożarami. W 1642 r. z inicjatywy o. Andrzeja Gołdonowskiego i Grzegorza Otwinowskiego dobudowano od północnej strony kaplicę Św. Anny, a w latach 1640-1647 -zakrystię. W 1661r. sumptem G. Otwinowskiego -kaplicę Św.Grzegorza. Zniszczony przez Szwedów w 1655 r. i rokoszan Lubomirskiego (1665-1666). W 1702 r. i 1709 r. został splądrowany, a następnie trzykrotnie palony (1760, 1778 i 1783 r.). Odebrany paulinom w 1864 r. za popieranie powstania. Podczas I wojny światowej ograbiony przez Niemców. Był on dwukrotnie zamykany podczas II wojny światowej (1941 i 1944) ze względu na położenie w centrum getta i zamieniony na magazyn wojskowy. W latach 1959-1973 został poddany gruntownemu remontowi (wymiana tynków, oblicowanie piaskowcem i zaadoptowanie krypty na kaplicę).
· Ulica 7 Kamienic - Ulica 7 Kamienic powstała około 1825 r. z inicjatywy Pawła Szyszkowskiego z upoważnienia księcia Namiestnika i prezesa komisji woj. kaliskiego. Przed 1843 r. na tzw. "połaci rynkowej", w części południowej wzniesiono "siedem domów szynkowych" (stąd też nazwa ulicy). Tą piękną ulicę z kamienicami równej wysokości o charakterze późnoklasycystycznym i eklektycznym zalicza się do najcenniejszych w mieście. Zabudowa południowej strony ul.7Kamienic pojawia się dopiero od ulicy Grunwaldzkiej pięknymi, jednopiętrowymi kamienicami z sienią wjazdową na osi, zwykle z podcieniami od przodu zamurowanymi w latach dwudziestych XX w. Kamienica numer 13 zbudowana została w latach 1828-1829 przez W. Łętowskiego. W czasie I wojny światowej pełniła rolę szpitala wojskowego, a w latach 1920-1939 znajdowała się tam kawiarnia "Pod Orłem". Kolejna Kamienica (nr 17) powstała przed 1828 r. z inicjatywy późniejszego dzierżawcy I.Wesołowskiego. Podczas dwudziestolecia międzywojennego była to siedziba hotelu "Krakowskiego", prowadzonego przez B. Grabowskiego. Od zachodu (nr 21) przylega "Kamienica Proszowskich", powstała przed 1826 r. Pod koniec XIX w. przeszła ona w ręce rzeźbiarza Józefa B. Proszowskiego. Na początku XX w. kamienicę tę właściciel udekorował sztukateriami o motywach kwiatowych z podokiennym fryzem, ozdobionym m.in. : puttami, gryfami i delfinami. W ten sposób artysta połaczył historyzm z programem stylu młodych. W latach 1888-1906 w budynku znajdował się salon wystaw prac właściciela, i artystów warszawskich. Od 1902 r. jest to siedziba redakcji "Dziennika Częstochowskiego". Na podwórzu stoi jeszcze studnia z misą zwieńczoną aniołem, "spoglądającym" na leżącego przy schodach lwa. Kamienica nr 23 wzniesiona ok. 1828 r. jako własność J. Muszyńskiego. Ok. 1890 r. spadkobierczyni A. Waśkiewiczówna - zakonnica przekazała kamienicę Zgromadzeniu Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu. W latach 1920-1950 mieścił się tam sierociniec a później przedszkole. Ostatnia kamienica, kończąca zabudowę znajdująca się na rogu z ul.Św.Barbary, (nr 29), zbudowana została w latach 1848-1850 przez rodzinę Mężnickich. Późniejsi spadkobiercy przekazali ją jasnogórskim paulinom. W latach 1887-1902 zamieszkana była przez malarza Pantaleona J. Szyndlera. Narożnik piętra zdobi piękna nisza z drewnianą rzeźbą św. Barbary (XIX w.) Północna strona ul.7 Kamienic była niezabudowana (z wyjątkiem budynku nr 4 - dawnej zagrody włościańskiej) do 1974 r. kiedy wzniesiono tam kompleks pawilonów "Veritas" i "Ars Christiana". Zbudowano je wykorzystując część dawnego Rynku Jasnogórskiego, na którym stoją pomniki św. Prokopa i św. Jana Nepomucena, drugi z nich ufundowany został przez królewicza Jakuba Sobieskiego w roku 1726.
· Stary Rynek – został wytyczony przed 1377 r. równocześnie z nadaniem Starej Częstochowie praw miejskich. Jego lokalizacja podyktowana była m.in. brodem na sławnej wówczas Warcie i Traktem Krakowskim zwanym Drogą Królewską (Via Regia), krzyżującym się tutaj z Traktem Wieluńskim. Posiada kształt prostokąta, na pn.-pd. z wybiegającymi z jego naroży ulicami. W drugiej połowie XV w. miasto otoczone zostało murami, wyposażonymi w cztery bramy, zniszczone w XVII i XVIII w. i po spaleniu w 1809 r. rozebrany ostatecznie w 1817 r. Odtąd funkcję ratusza pełniła prawdopodobnie okazała kamienica nr 18. W 1846 r. rynek posiadał bruk z "kamienia skałowego" oraz dwie ocembrowane studnie, które w 1860 r. wyposażone zostały w pompy ssąco-tłoczące, sprowadzone z Warszawy. Ze względu na przeniesienie po 1826 r. siedziby władz municypalnych do nowego ratusza rozpoczął się proces stagnacji tej części miasta. Obecnie większość kamieniczek w wyniku licznych przebudów zatraciła cechy stylowe. U wylotu ul.Targowej stoi najciekawszy obiekt świecki - dawna karczma. Wzniesiona prawdopodobnie w latach 1610-1612, wielokrotnie przebudowywana. Składa się z budynku frontowego i pary oficyn. Wnętrze trzytraktowe z sienią przejazdową sklepioną kolebkowo z lunetami, nakryta dachem łamanym, trzyspadowym. Pozostałe budynki z wyjątkiem trzech kamienic pochodzą z połowy XIX w. i reprezentują typ XIX -wiecznych kamieniczek czynszowych.
· Kościół Pana Jezusa konającego - Pierwsza kaplica wzmiankowana była w 1738 roku z przytułkiem rozebranym w 1838 roku. Kościół został wzniesiony w 1906 roku w stylu neogotyckim. Po wybudowaniu poświęcony w 08.03.1909 r. Od 1925-1949 r. sprawował rolę kościoła parafialnego. W roku 1925 do kościoła dobudowano od strony wschodniej zakrystię. Elewacja frontowa trójosiowa ozdobiona jest niszami ze stojącymi w nich rzeźbami św. Piotra i Pawła. Dwuspadowy dach zwieńcza wieloboczna wieżyczka na sygnaturkę. Wewnątrz kaplicy znajdują się sprzęty i paramenty liturgiczne z XIX/XX wieku.
· Muzeum Częstochowskie jest jedną z kilku instytucji naszego regionu o podstawowym znaczeniu dla jego kultury i historii. Historia muzeum w Częstochowie liczy sobie już blisko sto lat, bowiem pierwsze funkcjonowało już w roku 1905 pod nazwą Muzeum Higienicznego. W roku 1909 otrzymało ono stałą siedzibę w secesyjnym pawilonie w parku im. St. Staszica, niopodal Jasnej Góry. W roku 1923 zostało przejęte przez władze miasta i zmieniło nazwę na Miejskie Muzeum Krajoznawcze i Higieniczne. Po wojnie, w roku 1955, na siedzibę muzeum przeznaczono zabytkowy gmach dawnego ratusza, w którym mieści się ona aż do dziś.
O atrakcyjności turystycznej. Muzeum Częstochowskiego decyduje nie tylko jego korzystne położenie w samym sercu miasta, w otoczeniu znanych zabytków, nie mniej ważny jest sam charakter Muzeum i jego zbiory.
Muzeum Częstochowskie jest bowiem placówką wielodziałową, posiadającą bardzo szeroki profil działania i różnorodne zbiory eksponowane w kilku obiektach na terenie całego miasta, nawet poza nim - w centrum Jury Krakowsko-Częstochowskiej - w Złotym Potoku, gdzie w dawnym dworku Krasińskich (znanym z pobytu wieszcza Zygmunta Krasińskiego) mieści się ekspozycja poświęcona słynnemu twórcy polskiego romantyzmu oraz wystawy czasowe związane z przyrodą i historią Jury Krakowsko- Częstochowskiej.
W samym mieście Muzeum eksponuje swe zbiory oraz organizuje wystawy we wspomnianym zabytkowym budynku dawnego ratusza, położonym przy Alejach Najświętszej Marii Panny - słynnym szlaku pielgrzymek i wycieczek, w pawilonie wystawowym w parku Staszica - najstarszej, pierwotnej siedzibie muzeum, gdzie w sposób unikatowy zrekonstruowało wnętrza kopalni rud żelaza, oraz w pawilonie Rezerwatu Archeologicznego - z ekspozycją stanowisk archeologicznych kultury łużyckiej "in situ", tzn. w stanie i w miejscu dawnego, pochodzącego sprzed ok. 2500 lat cmentarzyska.
Muzeum Częstochowskie gromadzi i eksponuje zbiory w ramach działalności jego kilku zasadniczych działów:
· ARCHEOLOGICZNEGO - ze zbiorami pochodzenia wykopaliskowego z osad i cmentarzysk kultury łużyckiej.
· ETNOGRAFICZNEGO - narzędzia rolnicze i gospodarskie z uwzględnieniem tradycji kowalstwa w regionie częstochowskim, stroje ludowe, przedmioty codziennego użytku, sztuka dewocyjna.
· HISTORYCZNEGO - numizmatyka polska, militaria, materiały dotyczące walk partyzanckich II wojny światowej oraz historii miasta.
· PRZYRODNICZEGO - flora i fauna Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, zbiory speleologiczne, paleontologiczne i geologiczne, cenna kolekcja entomologiczna.
· SZTUKI - współczesne malarstwo polskie, rzeźba, grafika, twórczość artystów związanych z regionem częstochowskim.
· Aleje NMP - Wytyczanie alei zwanej wtedy "Aleją Panny Maryi" rozpoczęto w 1819 roku. Została ona zaprojektowana jako ulica łącząca dwie osady: Częstochowę i pod-jasnogórską Częstochówkę. Twórcą tego projektu był Jan Bernhard- inżynier wojskowy.
Do dziś Aleje Najświętszej Maryi Panny zdumiewają doskonałym rozplanowaniem, dzięki któremu nawet po przeszło stu latach mogą spełniać ważną rolę w życiu miasta jako jego główna arteria.
Aleje Najświętszej Maryi Panny biorą początek na placu Daszyńskiego, który kiedyś stanowił cmentarz przy Kościele św. Zygmunta. Wzdłuż Alei wybudowano wiele pięknych kamienic, które, choć nie wszystkie, przetrwały do dzisiejszych czasów. Po prawej stronie I Alei w budynku, w którym aktualnie znajduje się sklep z artykułami RTV znajdował się Narodowy Bank Polski ok. II połowy XIX wieku. Naprzeciwko byłego budynku NBP, po prawej stronie Alei Najświętszej Maryi Panny znajduje się tzw. Dom Frankego, który dawniej pełnił rolę największego częstochowskiego hotelu - hotelu Victoria. W chwili obecnej dom jest kamienicą czynszową. Na przełomie drugiej i trzeciej Alei znajduje się plac Biegańskiego, na którym do dziś stoi budynek dawnego ratusza, obecnie pełniącego rolę muzeum okręgowego.
Po przeciwnej stronie placu widzimy pięknie okolony drzewami kościół św. Jakuba, pierwotnie pełniącego funkcję cerkwi pod wezwaniem św. Cyryla i Metodego. Jednak po 1918 roku kościół został przekazany parafii rzymsko-katolickiej, wcześniej wyrzuconej z tego terenu przez zaborcę. Nieco dalej znajduje się kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny, przy którym wybudowano klasztor sióstr Mariawitek w latach 1859-62. W chwili obecnej w byłych pomieszczeniach klasztornych znajduje się IV LO im. Henryka Sienkiewicza. Idąc dalej Alejami NMP mijamy budynek Cepelii, wraz ze zlokalizowanym wewnątrz studyjnym Ośrodkiem Kultury Filmowej. W końcu dochodzimy do parku Staszica znajdującego się na zboczu wzgórza jasnogórskiego stanowiącego koniec Alei Najświętszej Maryi Panny.
· Archikatedra częstochowska - na południowo - zachodnim skraju nowego Miasta, na terenie dawnego cmentarza grzebalnego z lat 1825-98 znajduje się Kościół Katedralny św. Rodziny, otoczony ulicami: od zach. Ogrodową, od pn. Katedralną, od wsch. Krakowską, od pd. Mielczarskiego. Początkowo był to Kościół parafialny (1917 r.), jednak już w 1925 r. (ustanowienie diecezji częstochowskiej) stał się Kościołem katedralnym. Wzniesiony został w latach 1902-1927, wg projektu Konstantego Wojciechowskiego. Jest to neogotycki, trójnawowy, bazylikowy kościół murowany z cegły z użyciem kamienia w detalach architektonicznych. Wewnątrz kościoła, nawy boczne otwarte są ostrołukowymi arkadami o czworobocznych filarach. Sklepienia naw, transeptu oraz prezbiterium są krzyżowo - żebrowe, schodzące na trójki służek nałożonych na czworoboczne półfilary. Okna kościoła, zaszklone witrażami mają kształt ostrołukowy z maswerkami. W narożniku prezbiterium i wsch. ramienia transeptu znajduje się kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej zawierającej krypty biskupów częstochowskich. Ściany transeptu, nawy głównej i prezbiterium wspierają się na łukach oporowych, ozdobione są fryzami arkadowymi i zwieńczone maswerkowymi balustradami. Dachy kościoła są strome, a od frontu i nad transeptem ujęte w trójkątne, dzielone smukłymi blendami szczyty.
· Dawne zajazdy - przy ulicy Krakowskiej nr 16, narożniku ul. Katedralnej mieści się Dawny Zajazd, który został zbudowany w 1 połowie XVIII wieku. W XIX wieku znajdowały się w nim archiwum miejskie, szkoła, szpital. Obecnie jest tam zakład pogrzebowy. Budynek przeszedł liczne przebudowy, tracąc pierwotny wygląd. Budynek jest wymurowany z kamienia.
Przy alei NMP nr 16 znajduje się zbudowany w 1850 roku zajazd, który został w 1902-1907 rozbudowany o kolejne piętro, ma teraz dwa piętra i jest tynkowany. Dach ma płaski dwu- i trzyspadowy.
· Dawna Karczma - pierwotnie Dawna Karczma znajdowała się na Starym Rynku nr 31, obecnie przy ulicy Mirowskiej 4 na rogu Targowej obok kościoła św. Zygmunta. Zbudowana została podobno w 1610-1612, była kilkukrotnie przebudowywana i restaurowana. Przy przebudowach traciła swój pierwotny wygląd, dziś zamiast karczmy mamy pomieszczenia o przeznaczeniu handlowo-gospodarczym o wyglądzie nie zabytkowym, z zarysami barokowymi.
· Częstochowskie pomniki :
Pomnik Poległym w Obronie Ojczyzny - znajduje się przy ul. Sobieskiego, zbudowany w 1986 roku przez Wincentego Kućmę.
Pomnik Stefana kardynała Wyszyńskiego – znajduje się pod bramą Jasnej Góry
Pomnik Henryka Sienkiewicza - autorstwa Stefana Policińskiego, powstał w roku 1973.
Pomnik Stanisława Staszica - wzniesiony przez Pawła Malińskiego w 1974 roku.
Pomnik Stanisława Moniuszki - autor Stefan Policiński, powstał w 1958 roku.
Grób Nieznanego Żołnierza - znajduje się w al. Sienkiewicza, pochodzi z 1921 roku, została zmodernizowana wg projektu Włodziemierza Ściegiennego w 1967 r.
Pomnik Przeora o. Augustyna Kordeckiego - autorstwa Henryka Stattlera, z 1859 roku.
Pomnik Chrystusa, Braterstwa Między Narodami - autor Romano Buffagni, powstał w 1992 roku.
· Zabytkowe cmentarze -
Cmentarz na Kulach
Pierwszym cmentarzem był teren wokół kościoła św. Zygmunta, który w 1643 r. został powiększony w kierunku zachodnim, wraz z ustawieniem kaplicy św. Krzyża z fundacji o. Andrzeja Gołdonowskiego. Kaplica ta wraz z cmentarzem została zlikwidowana w 1826 r. tj., po połączeniu Starej i Nowej Częstochowy oraz wytyczeniu Alei NMP. Cmentarz ten został przeniesiony w rejon ul. Ogrodowej, gdzie dziś stoi katedra św. Rodziny. Stamtąd cmentarz przeniesiono w rejon osady Kule w 1882 r. z pochówkami od 1884 r. Na cmentarzu tym w 1898 r. wzniesiono neogotycką kaplicę Przemienienia Pańskiego, którą rozbudowano w l. 1960-70, a obecnie jest kościołem, parafialnym parafii św. Kazimierza Królewicza. Na cmentarzu wiele kaplic nagrobnych, nagrobki z rzeźbami figuralnymi. Tu pochowany jest dr Wł. Biegański - zasłużony działacz dla miasta Częstochowy, który zmarł w 1917 r. Obelisk na grobie z 1930 r. z płaskim reliefem gałęzi dębu i lauru, sygn. J. Billewicz. Na mogile piętnastu żołnierzy częstochowskich poległych w czasie I wojny światowej, głaz-obelisk. W wydzielonej części także cmentarz prawosławny, z licznymi nagrobkami urzędników i wojskowych rosyjskich z 1890-1914, m.in. gen. Prokopa Jakubowicza Pawlowa zm. w 1868 r., typ eklektyczny z ok. 1884 r. z krzyżem na wysokim cokole w formie sękatego pnia, a na pacie poduszka z wieńcem dębowym i hełmem kirasjerki. Na cmentarzu także duża enklawa z grobami żołnierskimi.

Cmentarz św. Rocha przy ul. św. Rocha
Jako grzebalny użytkowany od 1641 r., a powiększony za staraniem O. Pafnucego Ołbińskiego w 1737 r. Pierwsze grobowce od 1739 r. do 1767 r. z inicjatywy O. Błażeja Sośnickiego otoczony murem zrujnowanym w czasie oblężenia twierdzy jasnogórskiej w 1771 r. Ponownie naprawiony ok. 1785 r., m.in. nagrobek matki O. Przeora klasztoru paulinów Euzebiusza Rejmana (zm. w 1897 r.). Na cmentarzu pochowani są: autor hymnu harcerskiego - Kozielewski i poetka Halina Poświatowska. Na cmentarzu dwa duże grobowce zakonu OO. Paulinów. Także enklawa z żołnierzami z czasów I wojny światowej.

Cmentarz Żydowski usytuowany w płd.-wsch. części miasta
Dziś teren huty Częstochowa, założony w 1799 r., powiększony i ogrodzony w 1907 r. Do roku 1939 i 1945-50 pod opieką gminy żydowskiej. W 1984 r. ogrodzony wraz z odbudowę bramy. Przeprowadzona w 1988 r. inwentaryzacja wykazała zachowanych ok. 5 000 macew i grobów. Jest to jeden z większych cmentarzy żydowskich w Polsce (po Krakowie i Warszawie). Najstarsze nagrobki z pocz. XIX w. o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Obecnie na skutek skażenia chemicznego terenu wiele zniszczonych.
Tradycje przemysłowe -Intensywny rozwój przemysłu częstochowskiego nastąpił w latach osiemdziesiątych XIX w. I podyktowany był osiągnięciami technicznymi i wkraczającym postępem. W miejsce upadających manufaktur zakładano fabryki. Najczęściej powstawały one z napływem obcego kapitału, przeważnie francuskiego, belgijskiego a także niemieckiego. W tym czasie rozwinął się również przemysł włókienniczy, metalowy, chemiczny i galanteryjny. Po kolei uruchamiane były : farbiarnia, guziczarnia, fabryka zapałek, fabryka przędzalnicza, fabryka szpagatu i worków jutowych, fabryka igieł i szkieletów do parasoli, przędzalnia wełny czesankowej, fabryka bielizny, pap i wyrobów z błonnika, przędzalnia wełny, oraz najnowocześniejsza w Królestwie Polskim Huta "Częstochowa" (1900r.).W raz z rozwojem miasta zaczęło gromadziło się wiele zanieczyszczeń. W krajobrazie miasta istotną rolę odgrywają woda i zieleń, o którą należało odpowiednio zadbać. W 1975 roku uruchomiono przez Spółkę Wodną "Warta" biologiczną oczyszczalnie ścieków w Częstochowie (część mechaniczna uruchomiona została w roku 1969). Oczekiwano iż poziom zanieczyszczeń rzeki, która uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 13 VII 1972roku zaliczona została do II klasy czystości, będzie utrzymany w normie. Do dnia dzisiejszego wody z okolic Częstochowy uważa się za jedne z najczystszych w kraju. Dziś Częstochowa to duży ośrodek przemysłowy. Rozwinięty przemysł hutniczy (huta Częstochowa), włókienniczy (wełniany, bawełniany, lniarski), spożywczy (duże zakłady mięsne), zapałczany. Ponadto w mieście funkcjonują zakłady branży papierniczej, poligraficznej, metalowej, materiałów ogniotrwałych, huta szkła oraz wiele innych, mniejszych zakładów reprezentujących przemysł galanteryjny, zabawkarski, materiałów biurowych. Miasto to również ważny węzeł kolejowy i drogowy.
Tradycje kultury materialnej i duchowej- składają się na nie m. in. wyżej wymienione pozostałości po gminie żydowskiej, kościoły naszego miasta, ale również znaleziska archeologiczne na terenie naszego miasta –
Rezerwat archeologiczny na Rakowie
Filia Muzeum Częstochowskiego, utworzony w miejscu przypadkowo wykopanych kości ludzkich, narzędzi oraz przedmiotów z okresu halsztańskiego, przypadającego na lata 650-550 p.n.e., czyli z lat kultury łużyckiej. Wykopaliska miały miejsce podczas robót ziemnych przy budowie wiaduktu na Al. Pokoju. Rezerwat utworzono z inicjatywy ówczesnego dyrektora Muzeum, prof. Włodzimierza Błaszczyka w specjalnie wybudowanym pawilonie wg proj. arch. Włodzimierza ściegiennego. W rezerwacie przedstawiony jest fragment autentycznego cmentarzyska z tamtego okresu. Na obszarze 1 ara zrekonstruowano 21 grobów szkieletowych i ciałopalnych zabezpieczonych w oryginalnym położeniu, wraz z wyposażeniem grobów. Jest to jedyny tego typu rezerwat w Polsce. W pawilonie mieści się także wystawa ilustrująca historie i zabytki kultury łużyckiej, a także można zobaczyć prehistoryczną osadę w Biskupinie w miniaturze.
Przewodniki turystyczne oprowadzają ciekawskich po miejscach godnych uwagi. Ale to, co godne jest uwagi może już być dowolnym prawem turysty. Postanowiłem zatem przypomnieć o szlaku pełnym nieistniejących majaków. Bo to, że coś fizycznie nie istnieje, nie znaczy, że nie ma swojego odzwierciedlenia w lokalnej tożsamości. Może nawet przeciwnie - jest owej tożsamości znakiem.

Pekin

W Pekinie wszystko było możliwe. To miejsce miało być zamieszkałe przez najgorszych lumpów. Nawet jak pies komuś zginął, mówiono że go zjedzono w Pekinie. Pekin, ten historyczny, od którego potem następne, podobne miejsca tak nazywano, to były baraki w pobliżu dworca Stradom. Wybudowano je na początku wieku, jako prowizoryczne schronienie dla robotników budujących kolej herbską. I jak to prowizorka - przetrwały przez pół wieku.
W latach I wojny światowej trzymano tu jeńców rosyjskich. I stąd ponoć nazwa, bo część tych jeńców miała charakterystyczne dla ludów wschodnich skośne oczy.
Po wojnie bolszewickiej i pokoju ryskim wyznaczono nasze miasto jako miejsce lokalizacji zdemobilizowanych oddziałów ukraińskich atamana Semena Petlury. Przybyło ok. 2000 oficerów i urzędników zniszczonego państwa, Ukraińskiej Republiki Ludowej. Część z nich "tymczasowo" umieszczono w stradomskich barakach. Życie nie oszczędziło byłym żołnierzom Petlury upokorzeń. Kogo było stać wyjeżdżął dalej, przez Herby do Niemiec. Biedniejsi zostali w "Pekinie". Bezrobocie, nędza, głód i wódka robiły swoje.
Trafiali tu także i polscy bezrobotni eksmitowani z domów. Towarzystwo robiło się międzynarodowe i coraz bardziej na psy schodziło. Pekin był przedostatnim szczeblem - ostatni, to wylądowanie pod mostem. Pekin był suwerennym królestwem zdemoralizowanego lumpenproletariatu - tu nawet policja bała się zaglądać.
Baraki opróżniono w czasie okupacji hitlerowskiej. Służyć miały potrzebom okupanta niemieckiego - punkt odpoczynku dla wracających z frontu żołnierzy, zaplecze dla jeńców pracujących na kolei. Jesienią 1944 r. Pekin zaludnił się znów uchodźcami, Tym razem - ze spalonej w Powstaniu Warszawy. Po wojnie baraki służyły jeszcze kilka lat, jako siedziba biedy. Biedy w socjaliźmie miało nie być, w latach pięćdziesiątych baraki ze względów sanitarno-epidemiologicznych opróżniono i spalono.
Przetrwała nazwa. Pekinem nazwano, już w latach pięćdziesiątych, domy dla robotników budujących hutę im. B. Bieruta. Potem tę nazwę przypisano blokom na Rakowie zamieszkałym przez Romów. Nazwa Pekin wróciła w latach 90-tych, gdy w Radzie Miejskiej dyskontowano pomysł budowy domów socjalnych.

Wańka

Wańka pilnował porządku w centrum Częstochowy. Stał na wysokim słupku i trzymał w jednym ręku pepeszę, w drugim rózgę. Ta rózga według projektanta - profesora Akademii Sztuk Pięknych Zygmunta Koniecznego - symbolizować miała gałązkę oliwną. Znaczy - Wańka wprowadzał za pomocą pepeszy pokój na świecie. Wańka był pomnikiem wdzięczności żołnierzom radzieckim. Wysokością dorównywał pomnikowi wdzięczności żołnierzom rosyjskim (postumentowi cara Aleksandra ustawionego w latach 80-tych XIX w. pod Jasną Górą). Był jednakże dużo tandetniej zrobiony. Podobnie jak car Imperator nie przetrwał dłużej niż obecność w Polsce wojsk rosyjskich.
Wańka na Biegańskiego miał swoich poprzedników. Pierwszy pomnik stanął tu w 1945 r. - był to czołg z tektury pokrytej warstewką brązu. Czołg został zniszczony przez "podziemie antykomunistyczne". Postawiono więc następny (razem z pilnującymi go przed "podziemiem" milicjantami). Ten następny miał bardziej artystycznie rozwinięty układ figuralny. Na czołgu był czołgista, a przed czołgiem sylwetki chłopki i robotnika. Robotnik częstował czołgistę wódką, chłopka podsuwała zakąskę...
Rozwój kultury w dobie PRL nakazał zmienić ów realistyczny obraz w wyniosłość Wańki stróża pokoju i porządku w mieście.

Zegar

W czasach młodości mojej mamy zakochani umawiali się w sposób kompletnie niezrozumiały dla postronnych. Miejsce wyznaczonej randki było "pod zegarem". Konkretnie, był to róg ul. Kilińskiego i Alei Najświętszej Marii Panny, gdzie była i jest charakterystyczna kolumna, lecz od lat żadnego zegara nie było. Był to przedziwny dowód przywiązania do dawnej nazwy, mimo kompletnej zmiany topografii. Zegar był bowiem duży i zawsze punktualnie chodzący, ale było to w prawiekach. Przed wojną, kilkanaście lat po wojnie. Potem wyburzono narożną kamienicę, postawiono na jej miejsce nową. Zegar zniknął - nazwa została.
Została też tradycja spotkań w tym miejscu zakochanych. Po sąsiedzku, na Kilińskiego, był postój dorożek. Może przyciągała magia spaceru zaczarowaną dorożką.

Zawady

Miasto Częstochowa kończyło się, idąc od Alei ul. Kościuszki, na ul. Jasnogórskiej. Po drugiej stronie były "kolwasy" (kolwachy), a dalej Zawady. I to nie tak dawno. Stały już pierwsze bloki Tysiąclecia, "gomułkowskie" budownictwo przy ulicach Gwiezdnej, Kosmicznej (na cześć tryumfów radzieckich kosmonautów); lecz nadal chodziło się z miasta na Zawady. Na "kolwasach" była pętla tramwajowa, potem zbudowano "wysokościowiec"; lecz nawet uczniowie podstawówki nadal uważali to miejsce (ulubione na wagary) "kolwasami".
Kolwas (Kolwach) było to nazwisko właściciela parceli. Parcela miała sad owocowy, przyciągający smacznymi kosztelami. Chodziło się więc na wagary na jabłka do "kolwasów". A Zawady... Bo w początkach XX w. granica miasta biegła tak, jak struga płynąca po obecnej Alei Jana Pawła II. A za rzeczką były uprawne pola, gospodarstwa ogrodnicze - największe - Karola Zawady. W polach wybudowano koszary, też zwane koszarami Zawady. I tak już zostało, choć mało kto pamiętał, kto zacz ów Zawada.
Można powiedzieć, że komuniści uszanowali lokalną nazwę. Główna ulica budowanego na Zawadach Tysiąclecia zyskała nazwę Alei Zawadzkiego. Zawadzki - też mało kto pamięta: był to pochodzący z Dąbrowy Górniczej funkcjonariusz NKWD, zajmujący się po wojnie mordowaniem Ślązaków, dosłużył się w PRL funkcji przewodniczącego Rady Państwa. Zmarł w 1964, w sam raz, gdy pilnie poszukiwany był patron alei w nowej dzielnicy. I tak, dzięki temu zbiegowi okoliczności, najmłodsi mieszkańcy tej dzielnicy mieli "zagwozdkę": czy to Zawady od Zawadzkiego, czy Zawadzki od Zawad.
Teraz ulica nazywa się Armii Krajowej, nazwa Zawady zanikła w topografii, zastąpiona Tysiącleciem. Nadal jednak w mowie potocznej używa się zwrotu "idę do miasta", gdy mieszkaniec Tysiąclecia ma zamiar przekroczyć ul. Jasnogórską.

Promenada

Istnieje dalej, nawet nazwa została. Dusząc się z radości pewien częstochowski architekt złośliwie opowiadał o swoim koledze: "zbudował drogę do lasu i jeszcze ją, idiota, swoim nazwiskiem podpisał". Fakt, była to droga do lasu. A niezbyt skromny jej twórca uwiecznił swoje nazwisko na głazie, informującym, że to "Promenada XXX lecia PRL".
Okazja jaką była okrągła, trzydziestoletnia rocznica PRL, posłużyła nie tylko budowie Promenady. Obok zaczęło wyrastać osiedle mieszkaniowe zwane dziś Północ. Zwane dziś - bo wcześniej przymierzano tu bardziej podniosłe nazwy. Manifestu Lipcowego, Przodowników Pracy, czy coś w tym rodzaju. Architekci i budowlani szaleli umiarkowanie budując archipelag blokowiska z wielkich płyt. Więcej ikry mieli nazewniczy ulic - roiło się tu od Krajewskich (jak na osiedle przodowników pracy przystało), Wójcików i innych osób kompletnie nikomu nie znanych.
Wróćmy do Promenady. Dzielnica miała być nowoczesna i w pełni zaspokajająca wszelkie potrzeby mieszkańców. Do potrzeb tych należała rozrywka kulturalna. A wzorcową rozrywką kulturalną było, obchodzone co roku 22 lipca, święto Trybuny Ludu. Promenada przygotowana była w pełni do obsługi tego święta - amfiteatr na występy zespołów z zaprzyjaźnionego Smoleńska i Pernika, miejsca na stragany z towarami rzucanymi z okazji święta i błękitna przestrzeń, w którą leciały błękitne baloniki... Placu zabaw dla dzieci ani parku jeszcze wówczas nie było. W dalekich też planach była przebudowa Parku Aniołowskiego. Kulturze dnia codziennego miała zatem służyć asfaltowa droga do lasu z głazem ku czci na początku.
Potem to miejsce zamiast świętom Trybuny Ludu zaczęło służyć wolnemu rynkowi.

Gryglówka

Nasi mieszkańcy mieli dobre serce. W końcu XIX w. ze składek obywateli m. Częstochowy wybudowano pomnik cara. W końcu lat siedemdziesiątych XX w. darem mieszkańca na rzecz swojego "gospodarza", I sekretarza KW PZPR, była willa z ogródkiem i basenem. Willa przy ul. Pułaskiego zyskała dzięki temu nazwę "gryglówki", od nazwiska Józefa Grygla.
Władza zazwyczaj korzystała z przywilejów. Od niektórych nazwisk prominenckich tworzono określenia osiedli domków jednorodzinnych. Było "spałkowo" (od Spałka) na Kiedrzynie, było "jonkiszowo" (od Jonkisza) w pobliżu Wręczyckiej. Najmniej szczęścia miał eksprzewodniczący Miejskiej Rady Narodowej Kowalski - ustawiony przy fontannie na skwerze, w pobliżu Urzędu Miasta - pomnik nadobnej damy gawiedź ochrzciła "panią Kowalską".
W wypadku "gryglówki" i czas, i miejsce, i osoba były wybrane fatalnie. Walił się "gierkowski" dobrobyt, po szynkę na święta stało się dwa dni, na zwykłe mieszkanie w blokach czekać się miało ponad 20 lat. Przywileje władzy w takiej sytuacji zawsze biją po oczach. Zwłaszcza, jeśli miejsce było na oczach wszystkich - a trudno było przeoczyć posesję przy Pułaskiego. I osoba, ze wszystkich "gospodarzy" miasta i województwa Grygiel był najbardziej nielubiany. I chyba w pełni zasługiwał na kiepską opinię. "Gryglówka" zatem najspokojniejszych naszych obywateli doprowadzała do furii.
Jak sierpień 1980, a po nim listopad w klubie "Ikar", zmiotły władzę lokalnych notabli i przeznaczenie "gryglówki" się zmieniło. Zgodnie z postulatami "Solidarności" przekazano ją na cele ogólnospołeczne. Powstała tu "szkoła życia": wzorcowa placówka opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi.

Pelcery, Moty, mostek kacapski

Pierwotne nazwy fabryk utrwaliły się w nazewnictwie codziennym. Pelcery (Wełnopol), Moty (Elanex) wygrywały zdecydowanie z późniejszymi. Co dziwne, np. "pelcery" od Augusta Peltzera, belgijskiego założyciela, nazywano tym imieniem tylko kilka lat. O wiele dłużej obowiązywały nazwy "Francuska Spółka Włókiennicza: Stradomskie Zakłady Przemysłu Wełnianego "1 Maja", czy wreszcie "Wełnopol". W Motach, od francuskiego inwestora Jeana Motte, nie udało się spolszczenie na zakłady im. M. Koszutskiej, ani zangielszczenie na Elanex.
Moty, to moty. A Częstochowa doczekała się nawet pomnika motka - przed Pelcerami. Choć niewtajemniczeni zwali go oscypkiem. Kacap - słowo trudne dziś do rozszyfrowania - było odpowiednikiem słowa "sowiet", a sowiet, to z kolei człowiek radziecki. Mostek kacapski, to był wiadukt prowadzący pod torami kolejowymi od ul. Jasnogórskiej na Wilsona. A dlaczego? Są dwa wytłumaczenia. Tędy wjechać miały czołgi mjr. Chochriakowa 16 I 1945 r. Wiadukt był trochę ciasny, z równie ciasnym zakrętem u wjazdu, ale sowieckie czołgi w drodze na Berlin nie takie przeszkody forsowały. Było i drugie wytłumaczenie. Stał tu ponoć posterunek sowiecki, dający się mocno we znaki okolicznym mieszkańcom.
W każdym razie, choć etymologia nie do końca znana, nazwa się utrwaliła. Aż do czasów nam współczesnych, gdy rozwalono ten wiadukt i postawiono nowy, nad trasą Jana Pawła II.
Było, nie ma. Ślad został w pamięci. Nazwy czasem więcej mówią o historii niż strony podręczników.

1.4 Imprezy kulturalno-artystyczne, turystyczno –krajoznawcze
Do najciekawszych przedsięwzięć kulturalnych Częstochowy należy Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej "Gaude Mater" organizowany corocznie w pierwszych dniach maja przez Ośrodek Promocji Kultury "Gaude Mater". Festiwal jest artystyczną manifestacją kultur sakralnej zwłaszcza dawnej i współczesnej sztuki muzycznej powstałej z inspiracji religijnej. soliści, chóry, orkiestry i zespoły kameralne. OPK "Gaude Mater" prowadzi ponadto działalność kulturalną w zakresie prezentacji spektakli teatralnych widowisk muzycznych charakterze interdyscyplinarnym; działalności wystawienniczą w dziedzinie sztuk plastycznych i fotografii artystycznej. Pod patronatem Ośrodka działa reprezentacyjny zespół folklorystyczny województwa częstochowskiego - Zespół Pieśni i Tańca Częstochowa".
W mieście funkcjonuje też, z dużym powodzeniem, Filharmonia Częstochowska dysponująca doskonałym zespołem filharmoników proponująca wszechstronny repertuar (stałą pozycją programową jest Wielki Koncert Muzyki Sakralnej odbywająca się 26 sierpnia na Jasnej Górze z okazji Święta Miasta) oraz Teatr im. A. Mickiewicza, Miejska Galeria Sztuki (najważniejsza impreza cykliczna to Triennale Plastyki "SACRUM" ) czy też Muzeum Częstochowskie.
Od 1994 r. działa w Częstochowie prywatny Teatr Małych Form. Ciekawe i intrygujące spektakle ( głównie uliczne przygotowuje Teatr Plastyki i Ruchu Wojtka Kołsuta. Bogata jest równie oferta częstochowskich chórów, głównie Chóru Kameralnego działającego pod patronatem Filharmonii i Chóru Kameralnego "Collegium Contorum".
Do organizowanych w mieście imprez turystyczno-krajoznawczych należą: organizowane przez lokalne PTTK
Miejski Maraton Imprez na Orientację" O Puchar Prezydenta Miasta Częstochowy”
Oddziałowy Konkurs Piosenki Turystycznej
Złaz "Topienie Marzanny"
Rajd Rowerowy "Powitanie Wiosny"
Międzyszkolne Biegi na Orientację
Medialny Konkurs Krajoznawczy "Region częstochowski - moja mała ojczyzna"
Przez Związek Harcerstwa Polskiego Komenda Hufca w Częstochowie:
Ogólnopolski Rajd
im. dr I. Kozielewskiego
Automobilklub częstochowski:
Mistrzostwa Polski Pojazdów Zabytkowych
Samochodowy Rajd Pań "EWA”
oraz wiele innych organizowanych przez mniejsze kluby, instytucje i kółka szkolne.




2. Infrastruktura turystyczna

2.1 Miasto jako ośrodek turystyczno-rekreacyjny
Jako centrum turystyczno–rekreacyjne w skali kraju można zakwalifikować miasto Częstochowę ze względu na jego znaczenie administracyjne, całoroczne zaplecze noclegowo-gastronomiczne, rozbudowaną sieć biur podróży dysponujących informacją turystyczną, liczne zabytki architektury i muzea, położenie w pobliżu Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych (miejmy nadzieje ze już niedługo Jurajskiego Parku Narodowego), mnogość rezerwatów pomników przyrody, obiekty sportowo- rekreacyjne oraz bliskość lokalnych ośrodków rekreacyjnych położonych nad wodą (Poraj). Częstochowa może być również traktowana jako baza wypadowa dla turystów chcących poznać tą część jury krakowsko-częstochowskiej.
2.2 Szlaki turystyki pieszej i rowerowej
Wmieście i okolicy znajdziemy wiele ciekawych szlaków turystyki pieszej:
Szlak Jury Wieluńskiej -103 km
Szlak Orlich Gniazd - 163 km
Szlak Warowni jurajskich -161 km
Szlak Rzędkowicki – 19 km
Szlak Zamonitu- 95 km
Szlak Gór Gorzowskich – 20 km
Szlak Pustynny
Szlak Kroczycki-10 km
Szlak Choroński - 12 km
Szlak Barbary Rychli – 31 km
Szlak Żarecki – 29 km
Szlak 7 dyw. Piechoty –wrzesień ’39 – 31km]
I Jurajski szlak rowerowy Orlich Gniazd – 165 km
II Jurajski szlak rowerowy Zygmunta Krasińskiego – 70km
III Jurajski szlak rowerowy Olsztyński – 17km
IV Jurajski szlak rowerowy Dębówka- 16 km
Rowerowy szlak jurajskiego hotelu „Kmicic” – 23km

2.3 Ścieżki dydaktyczne

Ścieżki dydaktyczne to kilkukilometrowe trasy piesze przedstawiające interesujące walory turystyczno-krajobrazowo-przyrodnicze. Są one zróżnicowanie tematycznie i podzielone na ścieżki: przyrodnicze, przyrodniczo- krajobrazowe, przyrodniczo – geologiczne, przyrodniczo- historyczne, geologiczno-botaniczne, sozologiczne oraz historyczne. Przy każdym ciekawym elemencie trasy umieszczone są tabliczki z jego opisem. Ścieżki te znajdują się głównie na terenie Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych, umiejscowione są najczęściej w pobliży szlaków znakowanych.

2.4 Inne urządzenia turystyczne

Wśród innych urządzeń rekreacyjno-sportowych znajdują się:
Agencja Promocji Sportu i Turystyki
ul. Makowa 23

:: AZS Klub Środowiskowy Piłki Siatkowej
al. Armii Krajowej 23/25
:: Hala Polonia
ul. Dekabrystów 43
:: Klub Sportowy Kolejarz
al. Wolności 21 c
:: Klub Sportowy Magnes - Częstochowianka
ul. Rejtana 17
:: Klub Sportowy Victoria
ul. Krakowska 80
:: Kryte korty tenisowe
ul. Tartakowa 15/29
:: Kryty kort tenisowy
ul. Bialska 104/118
:: Lonty - Petry
ul. św. Rocha 206
:: Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
ul. Dekabrystów 43
:: Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji Lodowisko
ul. Boya Żeleńskiego 4 a
:: Robotniczy Klub Sportowy Raków
ul. Limanowskiego 83
:: TKKF Ognisko Sportowiec
al. Armii Krajowej 66

Oraz 4 pływalni kryte, stadion miejski z płytą piłkarską.

2.5 Informacja Turystyczna

W Częstochowie działa Centrum Informacji Jasnogórskiej oraz Miejskie Centrum Informacji, które współpracuje z punktami informacji turystycznej umiejscowionymi w lokalach biur podróży, obiektach noclegowych, stowarzyszeniach turystycznych. Turyści zainteresowani agroturystyką w regionie częstochowskim uzyskają kompleksowe informacje w Ośrodku Doradztwa Rolniczego.

2.6 Infrastruktura uzupełniająca

Teatr im. A.Mickiewicza ul. Kilińskiego 15
Teatr imienia Adama Mickiewicza o powierzchni użytkowej 5184 m2, został wybudowany w okresie międzywojennym a zaprojektowali go Józef Krupa i Teodor Łapiński. Najpierw (1929-1930) oddano dolną kondygnację, a dopiero w 1937 roku po zakończono budowę. Po zakończeniu budowy przejęty został przez Teatr Miejski. Jako ciekawostkę można dodać, że wieloletnim dyrektorem teatru był Marek Perepeczko – filmowy Janosik.


Filharmonia Częstochowska ul. Wilsona 16
Filharmonia powstała w latach 1955-1965 na fundamentach spalonej synagogi. Posiada ona dwie sale koncertowe na 896 miejsc i kameralną na 170 miejsc. Filharmonia Częstochowska jest jedną z najlepszych w naszym kraju z salą posiadającą najlepsze w Polsce właściwości akustyczne.
Teatr-Studio Form Teatralnych al. Armii Krajowej 23/25


Kino "Filharmonia"
ul. Wilsona 16

Ośrodek Kultury Filmowej
al. NMP 64

Multikino samochodowe
ul. Okulickiego 16/18

W Częstochowie w trakcie budowy jest usytuowane w centrum miasta nowoczesny obiekt wielosalowy - Multikino.

3. Baza noclegowa i ruch turystyczny

Do dyspozycji gości jest około 2500 miejsc noclegowych (w hotelach, motelach, domach wycieczkowych, pokojach gościnnych obiektach pozostających pod opieką zgromadzeń zakonnych i instytucji kościelnych). Miasto dysponuje także licznymi sezonowymi noclegowymi - na kempingu, polach namiotowych, w schroniskach młodzieżowych i internatach. Na terenie Częstochowy działa 40 biur podróży, świadczących usługi mieszkańcom miasta i obsługujących ruch przyjazdowy. Biura oferują współpracę w zakresie organizacji przyjazdowi pobytu w Częstochowie oraz okolicy. Wiele z nich dysponuje atrakcyjnymi programami wycieczek jedno- i kilkudniowych.
Poniżej przedstawię najważniejsze częstochowskie obiekty noclegowe. Pełny ich wykaz można uzyskać w Miejskim Centrum Informacji oraz w UM Częstochowy pod adresem www.czestochowa.um.gov.pl

Hotele:
1. Hotel Bonaparte ***
ul. Osada Młyńska 5
tel. 361-85-32, 360-70-00
tel. /fax. 361-85-32
2. Hotel Grand ***
ul. Drogowców 8
tel. 368-30-22
fax. 361-18-61
3. Hotel Ha-ga *
ul. Katedralna 9
tel./fax. 324-61-73
4. Hotel Ibis **
ul. Jaskrowska 22
tel. 377-45-00
fax. 377-45-55
e-mail:[email protected]
www.ibishotel.com
5. Hotel Inter ***
ul. Rydza-Śmigłego 26/34
tel. 366-02-67
fax. 366-04-57
6. Hotel Korona **
ul. Makuszyńskiego 58
tel. 364-25-96
fax. 364-25-98
7. Hotel Mercure Patria ***
ul. Popiełuszki 2
tel. 324-70-01
tel./fax. 324-63-32
e-mail: [email protected]
www.mercure.com, www.accorhotels.com
8. Hotel Orbis Tranzyt **
Aleja Wojska Polskiego 281/291
tel. 361-02-33, 361-02-17
fax. 365-56-07
e-mail: [email protected], [email protected]
www.orbis.pl
9. Hotel Poker
ul. Żyzna 11c
tel. 369-71-60
10. Hotel Polonia **
ul. Piłsudskiego 9
tel. 324-40-67, 324-23-88
fax. 365-11-05
11. Hotel Scout ***
ul. Drogowców 12
tel. 361-56-62
fax. 361-58-99
e-mail: [email protected]
12. Hotel Sekwana **
ul. Wieluńska 24
tel. 324-89-54
fax. 324-63-67
13. Hotel Sonex **
ul. Krakowska 45
tel. 366-80-80
fax. 366-80-99
e-mail: [email protected]
www.hotelsonex.pl
14. Hotel Vegas ***
ul. Rocha 224
tel. 362-05-30
fax. 362-05-15
15. Hotel Wenecki **
ul. Joselewicza 12
tel. 324-33-03
tel./fax. 324-28-07
Motele
16. Motel SC
Aleja Wojska Polskiego 110
tel. 323-25-61
17. Zajazd Skałka
Aleja Wojska Polskiego 82
tel. 363-24-66, fax. 363-24-08

Pensjonaty
18. Pensjonat Bajka
ul. Gronowa 37/39
tel. 369-71-01

Campingi
19. camping Oleńka kat. I
ul. Oleńki 10/30
tel. 365-57-99
tel./fax. 324-74-95
e-mail: [email protected]

Pokoje gościnne
20. Albertus
ul. 1 Maja 5/7
tel. 365-37-44, fax. 324-26-51
21. Sporthotel
ul. Św. Andrzeja 8/10
tel./fax. 324-86-02
e-mail: [email protected]
22. Garnizonowy
ul. Artyleryjska 1
tel. 366-46-23
fax. 365-39-59
23. Hotel pracowniczy nr 2. Huty Częstochowa
tel. 323-88-96, 323-76-19
24. Igmar
ul. Katedralna 18
tel. 324-33-91
25. Miły
ul. Katedralna 18
tel./fax. 324-39-14
26. Polo
ul. Katedralna 9
tel. 324-33-91
27. Rodzinny
ul. Hoene-Wrońskiego 20
tel. 324-74-57
28. VIP
ul. Hallera 1
tel. 361-64-96

Pozostałe obiekty
29. Dom Pielgrzyma
ul. Wyszyńskiego 1/31
tel. 377-75-64
fax. 365-18-70
e-mail: [email protected]
http://www.jasnagora.pl/dom.pielgrzyma
30. Dom Misyjny
ul. Mąkoszy 1
tel. 324-79-61
31. Dom Sióstr
ul. Wyszyńskiego 77/79
tel. 362-95-61
32. Dolina Miłosierdzia
ul. Kordeckiego 49
tel. 365-66-68
33. Dom Rekolekcyjny
ul. Św. Barbary 43
tel. 324-11-77
34. Hale noclegowe
ul. Kordeckiego 2
tel. 377-72-24
35. PTSM (sezonowe)
ul. Jasnogórska 84/96
tel. 324-31-21

3.2 Ruch turystyczny

Według danych statystycznych w 2000 roku w mieście Częstochowa znajdowało się 2191 miejsc noclegowych (bez pokoi gościnnych). W okresie od stycznia do września z noclegów skorzystało 171, 1 tys. osób w tym 28, 3 turystów zagranicznych. Udzielono 222, 4 tys. noclegów.
Wg. danych Instytutu turystyki w 2000 r. z odwiedzających zagranicznych wybrało nasze miasto 2.2% ogółu odwiedzających, z czego 1, 5% ogółu Niemców, 1, 3% sąsiadów z wschodu, 4, 4% reszta Europy, oraz 13, 5% z poza kontynentu.

Podsumowanie

Niezwykle malowniczy region częstochowski ze względu na urozmaiconą, unikalną w skali całego kraju rzeźbę, jest bardzo atrakcyjnym miejscem wypoczynku. Naturalne walory tej okolicy, niewykorzystane dotychczas w pełni, tworzą niepowtarzalne warunki do różnorodnych form turystyki. Bogata szata roślinna, godny klimat, oazy ciszy, gdzie utworzono liczne rezerwaty leśne (tworzą kompleksy tzw. parków krajobrazowych), wspaniałe krajobrazy, których dominującym akcentem są białe, jurajskie skały wapienne o niezwykłych kształtach, głębokie wąwozy, zabytki budownictwo drewnianego, ruiny średniowiecznych budowli obronnych z pewnością zainteresują tylko wytrawnych turystów.
Liczne jaskinie są ogromną atrakcją dla speleologów, a fantastyczne formy ostańcowe - miejscem pierwszych kroków przyszłych taterników W bogatych kompleksach leśnych wytyczono tereny łowieckie. Cóż dla siebie znajdują też amatorzy wędkarstwa, sportów konnych, turystyki pieszej, rowerowej, kajakowej. Miejscowy aeroklub umożliwia organizację przelotów widokowych nad miastem i okolicą oraz mi uczestniczenia w ciekawych kursach i szkoleniach.
Przy całym tym bogactwie zarówno miasto, jak i okolica wymagają odpowiedniego zagospodarowania i inwestycji. Na przełomie lat 1992/93 włoska firma konsultingowa "Team" we współpracy z Urzędem Miasta Częstochowy opracowała "Program dostosowania Częstochowy do pełnienia funkcji światowego centrum pielgrzymkowo-turystycznego". Celem tego programu, mającego charakter marketingowo-urbanistycznego, jest stworzenie propozycji dla potencjalnych inwestorów, którzy być może właśnie w Częstochowie interesujące ich możliwości. Program określa metody, cele i kolejności działania, związanych z realizacją śmiało nakreślonej wizji zagospodarowania miasta pod kątem kompleksowej obsługi licznych rzesz pielgrzymów i turystów. Zarówno analiza marketingowa miejscowego turystycznego, przeprowadzona w latach 1992/93 przez warszawski Instytut Turystyki na zlecenie władz miasta, jak i badania dokonane przez firmę "Team" wykazują, iż mimo stałego rozwoju miasta, odważny inwestor może jeszcze bardzo wiele zdziałać w zakresie rozbudowy; infrastruktury noclegowej, żywieniowej, transportowej oraz niezbędnych usług towarzyszących.


Miejscowe władze podejmują szereg działań mających na celu prezentację walorów regionu oraz wszystkich możliwości turystycznych Kilkakrotnie Częstochowa uczestniczyła w mię