„Rola terenów zielonych dla zdrowia człowieka i sposoby ich ochrony.”

Tereny zielone to element całego systemu ekologicznego, którego częścią składową jest człowiek. Jego rozwój i ekspansja ma znaczący wpływ na środowisko naturalne i odwrotnie, będąc składowym elementem tego środowiska – sam ulega jego wpływom.
Mówiąc o roli i ochronie terenów zielonych mamy zwykle na myśli środowisko przyrodnicze. Już dawno wiemy, że z powodu rozwoju cywilizacji środowisko może być poważnie zagrożone. Powinniśmy je więc chronić, aby działania, głównie gospodarcze, pewnych grup ludzi nie prowadziły do utraty dobra wszystkich ludzi takich jak czyste powietrze, woda, gleba, zachowane gatunki roślin i zwierząt.
Od momentu pojawienia się człowieka na Ziemi datują się na zmiany wywołane jego gospodarką. Początkowo zmiany te były nieznaczne i regeneracja ich następowała w krótkim czasie. Gdy pojawiły się wczesne cywilizacje, z typowymi dla nich sposobami gospodarowania, zmiany antropogeniczne poczęły się nasilać, człowiek bowiem zaczął kształtować pewne zbiorowiska i gatunki roślin pod kątem ich użyteczności – np. gospodarka pasterska wymagała powiększenia powierzchni nie zalesionych, co uzyskiwano przez wypalanie lasu. Również preferowanie niektórych gatunków w obrębie naturalnych zbiorowisk (i usuwanie gatunków nieprzydatnych) powodowało zmiany w składzie gatunkowym i strukturze roślinności. Powstawały
w ten sposób zbiorowiska półnaturalne, tzn. złożone z gatunków występujących
z natury w danym miejscu, lecz w innej obfitości lub innym układzie. Do typowych zbiorowisk półnaturalnych należą łąki i pastwiska.
Powstanie rolnictwa wprowadziło do przyrody nowy element – zbiorowiska sztuczne. Siedlisko dla rośliny uprawnej było specjalnie przygotowywane
i utrzymywane, jednak oprócz pożądanego gatunku osiedlały się w nim rośliny przypadkowe, określane jako chwasty. Przy zachowaniu jednakowych metod gospodarowania po pewnym czasie ustala się skład gatunkowy tak wykreowanego zbiorowiska, które odtwarza się z roku na rok.
Osadnictwo – zakładanie stałych siedzib ludzkich – wytworzyło inny rodzaj nowego siedliska dla roślin, tzw. siedliska ruderalne, na których osiedlały się rośliny wszędobylskie, o różnych wymaganiach, często pochodzące z odległych okolic.
W ten sposób następowało wzbogacenie miejscowej flory elementami obcymi.
Po pewnym czasie wykształciła się duża grupa gatunków powiązanych do nowych siedlisk stworzonych przez człowieka. Rośliny takie noszą nazwę roślin synantropijnych.
Nasilenie się procesów synatropizacyjnych nastąpiło wraz z rozwojem cywilizacji przemysłowej. Coraz częstsze jest wykorzystywanie środowiska naturalnego przez człowieka w sposób rabunkowy, co stwarza silne zagrożenie dla wielu gatunków roślin, zwłaszcza rzadkich.
Współcześnie obserwuje się nowy rodzaj wpływu człowieka na szatę roślinną. Wzrost populacji ludzkiej wywołuje konieczność zwiększonej eksploatacji zasobów przyrodniczych przy użyciu nowych technologii, co przejawia się niekiedy całkowitą destrukcją układów naturalnych. Zmiany takie są w niektórych przypadkach nieodwracalne, zwłaszcza gdy wiążą się z całkowitym wyginięciem pewnych gatunków. Bardzo intensywne przemiany notuje się w trudno dotychczas dostępnych lasach równikowych, które wycina się dla pozyskania drewna lub terenów po uprawę, a także na terenach tajgi eurazjatyckiej czy kanadyjskiej.
Flora i roślinność reagują na działanie człowieka na różne sposoby. Przejawia się to albo poprzez ustępowanie gatunków i zbiorowisk roślinnych, albo ich rozprzestrzenianie się, powstawanie nowych gatunków i zbiorowisk roślinnych. Zanikowi ulegają przede wszystkim wyspecjalizowane elementy szaty roślinnej, przywiązywanie do określonych, wąskich warunków ekologicznych. Należą tu np. rośliny siedlisk ubogich (oligotroficznych), ginące wskutek eutrofizacji środowiska, oraz roślinność siedlisk wilgotnych zanikająca wskutek osuszania. Rozprzestrzeniają się z kolei zbiorowiska (i związane z nimi rośliny), które są preferowane przez człowieka, np. sawanny, służące jako tereny pasterskie. Pewne typy roślinności istnieją tylko dzięki działalności człowieka – np. łąki kośne – które po zaprzestaniu eksploatacji w krótkim czasie zarastają drzewami – oraz wspomniane już zbiorowiska na siedliskach sztucznie wykreowanych.
Człowiek poprzez swoją działalność przyczynia się do powstawania nowych taksonów. Działalność ta może być świadoma (np. zabiegi hodowlane mające na celu uzyskanie nowych odmian roślin uprawnych) lub (często) – nieświadoma. Długotrwałe, jednakowe zabiegi gospodarcze spowodowały wytworzenie się wyspecjalizowanych gatunków chwastów (np. chwasty lnu) posiadających nasiona podobnej wielkości co nasiona rośliny uprawnej, a przez to trudnych do usunięcia. Zniesienie barier pomiędzy poszczególnymi gatunkami (wskutek wycięcia lasów
lub przeniesienia roślin w inne miejsce) owocuje często powstawaniem taksonów mieszańcowych, które bywają bardzo ekspansywne i opanowują nowe tereny, wypierając rośliny miejscowe. W skrajnych przypadkach może nastąpić zanik gatunków rodzicielskich i teren opanowują wyłącznie mieszańce.
Rośliny synotropijne, czyli towarzyszące człowiekowi, mają rożne pochodzenie i wykazują przywiązanie do różnego pochodzenie i wykazują przywiązanie do różnego rodzaju siedlisk. Na tej podstawie dzieli się je na: - apofity, czyli rośliny będące naturalnymi składnikami danej flory, lecz występujące również na stanowiskach antropogenicznych; - antropofity, czyli gatunki obce, rosnące tylko na siedliskach antropogenicznych. Wśród antropofitów wyróżnia się tzw. archeofity, czyli rośliny związane z człowiekiem od niepamiętnych czasów, oraz kenofity – rośliny nowo przybyłe na dany obszar. Analiza flor synantropijnych pozwala na określenie stopnia przemian wywołanych przez człowieka w naturalnej szacie roślinnej i określenie możliwości jej regeneracji czy ochrony.
Człowiek wydziera przyrodzie coraz więcej przestrzeni i przystosowuje ją do własnych potrzeb. Zwykle tak modyfikuje zagarnięte tereny, że większość zamieszkujących je dotąd zwierząt i roślin musi odejść lub zginąć. W ciągu kilku wieków ogromne połacie lasów, łąk, bagien i torfowisk zmieniły się pola uprawne
i ludzkie osiedla. Ziemię pokryła gęsta sieć dróg i autostrad. Ludzie, skupieni
w dużych miastach, nie mają kontaktu z przyrodą, często czują naturalną potrzebę zbliżenia się do niej. Aby odpocząć od ulicznego zgiełku poszukują zacisznych miejsc, gdzie rośnie trawa, szumią drzewa i śpiewają ptaki.
Tereny zielone stanowią dogodne miejsce odpoczynku dla ludzi. Specyficzną grupę terenów zielonych w miastach stanowią ogrody przydomowe i działki. Często zespoły ogrodów działkowych i osiedla domków jednorodzinnych z ogrodami zajmują obszar od kilku do kilkudziesięciu hektarów. Tak duża zielona przestrzeń może mieć ogromne znaczenie dla przetrwania przedstawicieli rodzimej fauny i flory
w środowisku miejskim. Jednakże wielu ludzi gospodarując w ogrodzie, nie bierze pod uwagę wymagań dzikich zwierząt i roślin, ograniczając im możliwość utrzymania się przy życiu.
Pierwszym, najbardziej znanym dobrem wspólnym o charakterze globalnym są lasy. Pełnią one funkcje o podstawowym znaczeniu dla całej ludzkości. Las, odnawialne źródło bogactw, wpływa na gospodarkę wodną i rolnictwo, chroni przed szkodliwymi zjawiskami pogodowymi, reguluje temperaturę i wilgotność. Lasy wytwarzają tlen i pochłaniają dwutlenek węgla, sprzyjają obiegowi materii. Chronią przed podwoziami, erozją gleby i lawinami. Przede wszystkim odgrywają istotną rolę w obiegu wody oraz takich pierwiastków, jak węgiel i azot. Zakłócenie tej funkcji prowadzić może do niekorzystnych zjawisk. Lasy dostarczają wielu niezbędnych dla gospodarki surowców, w tym zwłaszcza drewna. Są też miejscem zamieszkania wielkiej liczby ludzi, którzy przystosowali się do naturalnych warunków życia. Zasoby leśne świata składają się w zasadzie z dwóch rodzajów lasów: lasów strefy umiarkowanej i lasów tropikalnych, które mają całkowicie odmienny charakter
i znaczenie.
Lasy strefy umiarkowanej nie mają w przeważającej części charakteru pierwotnego i są, zwłaszcza w Europie, swego rodzaju plantacjami. Ze względu na stosunkowo duży udział w lasach sfery tropikalnej, mają także względnie mały udział w absorpcji emisji dwutlenku węgla. Ponadto są one stosunkowo mało zróżnicowane pod względem gatunkowym.
Zupełnie inny charakter i znaczenie mają lasy tropikalne, które są zlokalizowane w krajach rozwijających się. Są to głównie wiecznie zielone lasy liściaste o charakterze pierwotnym. W związku z tym bez porównania większy jest ich udział w absorpcji dwutlenku węgla. Jeszcze większa jest rola tych lasów,
w zachowaniu różnorodności gatunkowej roślin i zwierząt..
Przyczyną obumierania lasów strefy umiarkowanej są przede wszystkim tzw. kwaśne deszcze, związane głównie z emisją związków siarki i azotu. Z tego też względu obszary szczególnie dotknięte obumieraniem drzew znajdują się najczęściej w bliskim sąsiedztwie wielkich elektrowni. Odmienny charakter ma niszczenie lasów tropikalnych. Inny jest zarówno sam proces niszczenia, jak i jego przyczyny.
W przypadku lasów krajów umiarkowanych niszczenie lasów polega przede wszystkim na obniżeniu ich jakości. Natomiast niszczenie lasów tropikalnych sprowadza się do fizycznej likwidacji w wyniku wycinania drzew dla pozyskania drewna lub terenu pod uprawę.
Drugim ważnym dla zdrowia człowieka terenem zielonym jest łąka, czyli obszar lądowy, na którym rośnie zwarta roślinność zielna z dominacją traw.
W szerokim znaczeniu termin obejmuje wszelkie zbiorowiska trawiaste występujące na Ziemi: stepy, sawanny i tundrę trawiastą. W takim ujęciu do łąk zaliczane są także występujące u nas: murawy kserotermiczne, napiaskowe i bliźniczkowe, niektóre zbiorowiska roślinności torfowiskowej występującej na torfowiskach niskich
i przejściowych. Łąki to wspólne dzieło przyrody i człowieka. Dzięki systematycznemu wykaszaniu i zbiorowi siana, albo prowadzeniu wypasu na pastwiskach, tworzą się interesujące i bogate środowiska życia dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Różnorodnością flory i fauny łąki nierzadko przewyższają wiele typów naszych lasów. Łąki to nie tylko cenne środowiska przyrodnicze – to również miejsca, w których człowiek może doznać wielu wrażeń estetycznych.
Prowadząc prace porządkowe i pielęgnacyjne w obrębie łąk należy pamiętać
o potrzebach występujących ta zwierząt. Ptaki najchętniej wiją gniazda w krzewach gęstych i szerokich, które zapewniają im ochronę przed drapieżnikami. Dlatego warto pozostawiać nie przycięte krzewy, tam gdzie jest to możliwe, a ewentualne prace prowadzić wczesną wiosną – przed sezonem lęgowym, lub w jesieni – po jego zakończeniu, aby ograniczyć niepokoje zwierząt.
Kolejnym terenem zielonym odgrywającym ważną rolę w życiu człowieka są jeziora. Jezioro jest to naturalny śródlądowy zbiornik wodny, którego występowanie uwarunkowane jest istnieniem zagłębienia, w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe, oraz zasilaniem przewyższającym straty wody wskutek parowania lub odpływu. Powstanie mis jeziornych wiąże się przede wszystkim z procesami geologicznymi. Zasilanie należy natomiast przede wszystkim od warunków klimatycznych. Jeziora mają również znaczenie gospodarcze - stanowią obszary rekreacyjno-sportowe, są wodnymi drogami komunikacyjnymi, łatwo dostępnym źródłem wody, np. dla przemysłu. Ich wody o bogatym życiu organicznym są źródłem żywności
Czwartym z kolei ważnym elementem terenów zielonych jest staw, czyli niewielki zbiornik wodny, najczęściej płytki, zarośnięty, mniejszy od jeziora. Podobnie jak jeziora nie mają bezpośredniego połączenia z morzem. Niektóre z nich są zasilane przez wody rzeczne. Często otacza je sztuczne obwałowanie. Staw odgrywa ważną rolę w życiu człowieka, rolę rekreacyjną. Człowiek może tam odpocząć, łowić ryby, „podglądać” życie dzikich zwierząt takich jak traszki, kaczki czy też łabędzie. Natomiast zimą, kiedy woda zamarznie można jeździć na łyżwach.
Ponadto jeziora i stawy są świetnym miejscem na odpoczynek i relaks. Wokół nich jest również duże skupisko parków, łąk i lasów, dzięki czemu będąc nad jeziorem czy też nad stawem można sobie odpocząć w cieniu czy pospacerować po lesie.
Następnym terenem zielonym ważnym dla człowieka są bagna i torfowiska.
Te obszary o dużej wilgotności porośnięte charakterystycznymi zbiorowiskami roślinnymi odgrywają dużą rolę w życiu człowieka, gdyż wielu ludzi zażywa
w różnych uzdrowiskach czy tez sanatoriach kąpieli borowinowych.
Szóstym w kolejności terenem zielonym ważnym dla człowieka są parki narodowe jak i krajobrazowe oraz pomniki przyrody. Park narodowy to obszar objęty ochroną prawną, zachowany w stanie naturalnym lub niewiele zmienionym przez działalność gospodarczą człowieka, charakteryzującym się nieprzeciętnymi wartościami naukowymi oraz wyjątkowymi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi. Na terenie Parku ochronie podlegają wszystkie elementy przyrody. Park Narodowy stanowi najwyższą formę ochrony przyrody, mającą na celu zapewnienie trwałości i odnawialości, a także właściwego użytkowania ożywionych i nieożywionych składników przyrody: populacji i biocenozy wraz z ich siedliskiem.
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Na terenie parków narodowych
i krajobrazowych możliwe jest zwiedzanie oraz turystyka i udostępniają one dobrze rozwiniętą infrastrukturę turystyczną oraz edukacyjną.
Powtórzmy więc na koniec jeszcze starą „medyczną” zasadę: „przede wszystkim nie szkodzić” żywemu organizmowi, jaki stanowi istniejące drzewo, a dalej ich zespół: ogród, park, bulwar, zieleniec aleja czy też staw, jezioro albo rzeka.
A jednak człowiek choć doskonale zdaje sobie sprawę z istniejących zagrożeń dla środowiska często je lekceważy co prowadzi do degradacji otaczającego nas świata przyrody. Efekty działalności człowieka mają wpływ nie tylko na regionalne ekosystemy, ale również na globalne uwarunkowania klimatyczne. W naszym wspólnym interesie jest to, aby nie zakłócać istniejącej równowagi środowiska naturalnego, ponieważ człowiek bez niego istnieć nie może, natomiast środowisko naturalne zawsze w końcu się dostosuje tyle, że już bez człowieka.





BIBLIOGRAFIA:
• Encyklopedia „Świat dziecka” Księga II o środowisku
• Encyklopedia „Świat dziecka” Księga I o Ziemi
• Leonard Indeka, Zbigniew Michał Karczun „Człowiek a środowisko przyrodnicze”
• Encyklopedia Geograficzna Świata „ZIEMIA”
• Adam Budnikowski „Ochrona środowiska jako problem globalny”
• Przyroda Polska nr 6/2006
• AURA Ochrona Środowiska 4/2002
• AURA Ochrona Środowiska 2/2003
• AURA Ochrona Środowiska 8/2004
• Strona WWW: pl.wikipedia.org.