Poczet królów polskich.

PIASTOWIE

Piastowie, to rodzinna dynastia panująca w Polsce do 1370 roku, na Mazowszu do 1526, na Górnym Śląsku do 1625, ostatnim zaś jej przedstawicielem był zmarły w 1675 roku książę legnicko - brzeski Jerzy Wilhelm. Według KRONIKI Galla Anonima założycielem dynastii miał być legendarny Piast, a następcami byli kolejno: Siemowit, Leszek, Siemomysł i najbardziej popularny - Mieszko I. Był on najstarszym historycznym księciem polskim. Jego potomkowie zasiadali kolejno na tronie polskim. Pierwszym z nich był Bolesław I Chrobry, który swą koronacją w 1025 roku zapoczątkował monarchię. Od śmierci kolejnego panującego potomka, Bolesława III Krzywoustego, datuję się podział dynastii na kilka linii książąt dzielnicowych: od Władysława II wywodzi się linia śląska, od Mieszka III Starego - wielkopolska, od Kazimierza II Sprawiedliwego - małopolska, mazowiecka oraz kujawska.

W zjednoczonym królestwie tron objęła linia książąt kujawskich - Władysław I Łokietek, po nim Kazimierz III Wielki, ostatni z rodu Piastów na tronie polskim. W drodze dziedziczenia przez kobiety (siostrę Kazimierza III Wielkiego, Elżbietę) i układów międzydynastycznych tron polski przeszedł w 1370 roku w ręce Andegawenów. Piastowie śląscy w XIV wieku związani z Królestwem Czeskim, uznali się jego lennikami.

Nazwa "Piastowie" na określenie dynastii pojawiła się w XII wieku w historiografii śląskiej, a spopularyzował ją w świadomości Polaków Adam Naruszewicz w XVIII wieku.

Na tablicy w legnickim mauzoleum Piastów podkreślano, że ród Piastów dał Polsce "24 królów i wielu panujących, Śląskowi 122 książąt, Kościołowi 6 arcybiskupów i biskupów."

Tradycja dworska władców okresu wczesnego średniowiecza odwoływała się zazwyczaj do pamięci o przodkach. Władcy Ci na ogół dbali o zapewnienie przekazu tradycji dynastycznej, informacji o przodkach, nie jest więc wykluczone, że Piastowie postępowali podobnie. Stąd przypuszczenia, że kronika Galla Anonima z początków XII wieku, która zawiera wykład o poprzednikach współczesnych mu książąt piastowskich, jako dokument, w którym spisano podania przekazane czy to ustnie, czy na piśmie, w dużym stopniu oddaje rzeczywistość. Współcześni nam historycy też potwierdzają historyczność przodków Mieszka I.

SIEMOWIT (ZIEMOWIT)
zmarł ok. 900 r.

Poczynając od Siemowita utrwala się dziedziczność władzy w rodzie Piastów. Zatem Siemowit (syn Piasta i Rzepichy) był pradziadem Mieszka I. Zapis Galla Anonima jest oszczędny, nie zawiera zbyt obszernych informacji, A oto co pisze o Siemowicie:"Siemowit tedy, osiągnąwszy godność książącą, młodość swą spędzał nie na rozkoszach i płochych rozrywkach, lecz oddając się wytrwałej pracy i służbie rycerskiej zdobył sobie rozgłos zacności i zaszczytną sławę, a granice swego księstwa rozszerzył dalej niż ktokolwiek przed nim."

LESTEK (LESZEK)
zmarł ok. 930 r.

Według Galla Anonima na liście dynastycznej Leszek jest dziadem pierwszego historycznego księcia polskiego, Mieszka I. Kronika Galla Anonima o Leszku, nazywanym w nich Lestkiem (co etymologowie wyprowadzają od starosłowiańskiego określenia chytrości; Lestek znaczyłoby więc "chytry"), podają niezbyt wiele. Bezpośrednio po zdaniu o Siemowicie czytamy: "...Po jego zgonie na jego miejsce wstąpił syn jego Lestek, który czynami rycerskimi dorównał ojcu w zacności i odwadze..."

Jak więc widać, o ojcu Leszka, Siemowicie Gall napisał dużo więcej. O Leszku dowiadujemy się jedynie, że był mężnym wojownikiem, który był znany z racji wojskowych dokonań na miarę ojca. Nie musiały być nikłe, skoro poprzez te czyny właśnie Leszek zdobył uznanie wśród swoich i obcych. Bowiem za czasów Leszka państwo Piastów było już tak potężne, że wiedziano o nim poza granicami kraju.

SIEMOMYSŁ ( ZIEMOMYSŁ)
zmarł ok. 960 r.

Według kronik Galla Anonima z początku XII wieku Siemomysł był ojcem Mieszka I, historycznego już władcy Polski, o którym mamy wystarczające przekazy zapisane w różnych kronikach, aby nikt historyczności Mieszka nie kwestionował. Tym samym trudno podważać historyczność Siemomysława. Imię jego nawiązuje do prasłowiańskiego słowa "siema = rodzina", a więc Siemomysł to człowiek myślący o rodzinie. Gall Anonim o władcy tym pisze dość krótko: "Po śmierci Lestka nastąpił Siemomysł, jego syn, który pamięć przodków potroił zarówno urodzeniem, jak godnością."

Jakże krótko, a zarazem jak wiele tu powiedziano jednym słowem "potroił". Chodzi tu zarówno o podtrzymanie dorobku dwóch poprzedników, jak i o własny wkład Siemomysła, który obejmuje zarówno działalność organizacyjną nad umocnieniem państwa, jak i militarną, której celem było zwiększenie obszaru, nad którym Siemomysł sprawował władzę.

W końcu XIII wieku w Gnieźnie lub Poznaniu została napisana "Kronika Wielkopolska", w której omówiono polskie dzieje od czasów legendarnych do roku 1272. Autor tej pracy, prawdopodobnie Godysław Baszko, wyprowadził imię Siemomysł nie od rodziny, lecz od ziemi; stąd Siemomysł to "myślący o ziemiach" książę, który w przeciwieństwie do swego ojca Lestka, wsławionego głownie orężem, prowadzi politykę pokojową, umacnia w ten sposób państwo, jest przede wszystkim dobrym gospodarzem podlegającej mu ziemi. Zarówno Gall Anonim, jak i twórca "Kroniki Wielkopolskiej" pozostają jednak zgodni w charakterystyce Siemomysła, który - niezależnie czy nazwie się go "myślącym o ziemiach" czy też "myślącym o rodzinie".Siemomysł jest władcą zapobiegliwym, dobrym gospodarzem. Takie też, dobrze zagospodarowane państwo pozostawił po sobie następcy - Mieszkowi I.

MIESZKO I
Życie:Ur.ok.930-992
Panowanie: 960 – 992

Jak potwierdzają liczne pisane źródła, Mieszko I był pierwszym historycznym władcą państwa polskiego. Od początku panowania celem księcia było utrzymanie niezależności państwowej, zagrożonej przez napierające z zachodu Cesarstwo Niemieckie. Chcąc ugruntować swoją międzynarodową pozycję, by spełniać pokładane w nim przez możnych nadzieje, musiał podbijać nowe ziemie. W roku 964 doszło między Polską a Niemcami do walk, w wyniku których wojska Mieszka poniosły klęskę. Klęska ta przyspieszyła jego decyzję w sprawie unormowania kontaktów z cesarstwem. Zawarł on układ z cesarzem Ottonem I i zobowiązał się płacić trybut z ziem "aż po Wartę". Celem tego było zlikwidowanie roszczeń misyjnych cesarza i Kościoła niemieckiego.

Najważniejsza była jednak następna decyzja. Mieszko I postanowił przyjąć CHRZEŚCIJAŃSTWO (966 rok) z rąk Czechów. Pojął w tym celu za żonę księżniczkę czeską, DOBRAWĘ, córkę znakomitego księcia Bolesława Srogiego. Dzięki temu umożliwił sobie nawiązanie kontaktów z papiestwem, otworzył kraj na kulturę i cywilizację zachodnią, co z kolei umocniło władzę Mieszka w państwie. Pomogło również rozwiązać sprawę Pomorza.

Posiłkowany przez Czechów Mieszko w 976 roku pokonał Wolinian, którymi dowodził graf saski Wichman. Nie chcąc narażać się potędze Niemiec Ottona, Mieszko w tym samym roku uznał się za trybutariusza cesarza. Nie uchroniło go to jednak przed najazdem wojsk niemieckich margrabiego Hodona w 972 roku, których pokonał w bitwie pod Cedynią. Wezwany wraz z Hodonem przed oblicze cesarskie, Mieszko potrafił zachować pomorskie zdobycze, choć w zamian, jako gwaranta zawartego w Kwedlinburgu pokoju, musiał oddać na dwór cesarski swego syna Bolesława.

W roku 977, po śmierci Dobrawy, znacznie pogorszyły się stosunki z Czechami, tym bardziej, że w dwa lata później ożenił się ponownie z córką margrabiego Dytryka, Odą.

Książę polski do końca życia pozostał sojusznikiem niemieckim. Natomiast w ostatnich latach swego panowania Mieszko I doprowadził do powiększenia państwa. W trakcie zmagań z Czechami w 990 roku, udało się księciu wyrwać spod ich zależności Śląsk i Małopolskę, czym zrekompensował utratę Grodów Czerwieńskich w 981 roku na rzecz Rusi Kijowskiej.
Pierwszy historyczny władca Polski zmarł 25 maja 992 roku, został pochowany w katedrze poznańskiej, a kronikarz Gall Anonim nadał mu miano "wielkiego i godnego pamięci".

BOLESŁAW CHROBRY
Życie: 966 lub 967 - 1025
Panowanie: 992 – 1025

Pierwszy, koronowany król Polski, urodził się ok. 967 roku. Jako siedmiolatek został oddany przez ojca na dwór cesarski w roli zakładnika - gwaranta wierności Mieszka wobec cesarza niemieckiego. Tam nauczył się przyszły władca Polski arkanów wielkiej polityki, a także docenił rolę wiedzy w sprawowaniu władzy. Po powrocie do domu Bolesław zastał niekorzystną dla siebie sytuację w kraju. Matka nie żyła, ojciec zaś ożeniony po raz drugi z młodą Niemką Odą, zamierzał podzielić państwo między kilku swoich potomków, Bolesławowi przydzielając ziemię Wiślan ze stolicą w Krakowie.

Panowanie swoje Bolesław rozpoczął od wypędzenia z kraju braci: Mieszka, Świętopełka i Lamberta oraz ich matki Ody.Tym samym nie dopuścił do podziału Polski. Przywódców opozycji możnowładczej - Przybywoja i Odolana - kazał oślepić.

Dalsze plany Bolesława były równie ambitne. Zaangażował się w realizację planów przyjaznego Polsce cesarza Niemiec Ottona III, który zamierzał zbudować uniwersalne państwo chrześcijańskie ze znacznym udziałem Słowiańszczyzny. W tym też celu w 997 roku Chrobry zorganizował misję chrystianizacyjną biskupa praskiego Wojciecha, do kraju pogańskich Prusów. Oprócz celu zasadniczego, czyli niesienie nowej wiary, zamierzał Chrobry osiągnąć w ten sposób również wpływy polityczne i gospodarcze na tych terenach, a być może i pokojowo włączyć je do państwa polskiego.

Niestety owa wyprawa misyjna zakończyła się męczęńską śmiercią Wojciecha i doprowadziła do uznania go świętym, a później patronem Polski. Z faktu tego Bolsław wyciągnął korzyści polityczne, doprowadzając podczas pielgrzymki cesarza do grobu świętego Wojciecha w 1000 roku, do utworzenia arcybiskupstwa w GNIEŹNIE oraz trzech podległych mu biskupstw: w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Utworzenie tego arcybiskupstwa potwierdziło niezależność Kościoła polskiego od Niemiec. Innym osiągnięciem Bolesława było też przekazanie mu przez cesarza prawa mianowania biskupów we własnym kraju. Został też władca zwolniony z obowiązku płacenia trybutu, stał się - jak to wyraził współczesny mu kronikarz niemiecki, Thietmar - "z trybutariusza panem".

Zjazd gnieźnieński stał się też okazją do prezentacji polskiego księcia - silnego władcy bogatego kraju. W uznaniu dla Bolesława Otton III dokonał wtedy jego symbolicznej koronacji, nakładajaąc na skronie swego gospodarza diadem i ofiarowując mu WŁÓCZNIĘ ŚW. MAURYCEGO jako insygnia suwerennej władzy. W zamian Bolesław obdarował cesarza relikwiami św. Wojciecha i oddał do jego dyspozycji trzystu rycerzy na wyprawę włoską.

Dobra koniunktura nie trwała zbyt długo, w 1002 roku umarł Otton III, a cesarzem został nieprzychylny Polsce Henryk II, który nie chciał uznać tak wysokiej pozycji Bolesława, zaś nasz władca nie chciał zostać niemieckim lennikiem. Stosunki polsko - niemieckie zaczęły się więc komplikować. Uprzedzając atak niemiecki, Chrobry zajął Milsko, Łużyce i Miśnię. W rok później stał się uznanym władcą Czech i Polski oraz panem innych ziem słowiańskich. Aby uzyskać władzę w Czechach, zwabił do Krakowa okrutnie rządzącego tam Bolesława Rudego i kazał go oślepić.

W obronie swojej suwerenności Bolesław toczył ciężkie walki z Niemcami pragnącymi zniszczyć tworzone przez niego państwo. Odparł wówczas trzy ataki Henryka II: 1004 - 1005, 1007 - 1013 i 1015 - 1018, zakończone pokojem w Budziszynie w 1018 roku. Cesarz niemiecki uznał wtedy niepodległość Polski i zatwierdził stan posiadania ziem zaodrzańskich: Milska, Łużyc i Moraw.

Po zwycięskiej wojnie z Niemcami przyszła kolej na ziemie wschodnie. W 1018 roku Chrobry zorganizował WYPRAWĘ NA KIJÓW, w której posiłkowali go Niemcy i Węgrzy. Interwencja miała na celu przywrócenie władzy usuniętemu z kijowskiego tronu zięciowi Bolesława, Świętopełkowi. Wyprawa zakończyła się zwycięstwem Bolesława i odzyskaniem władzy Świętopełka. Polacy wywieźli z Rusi cenne łupy, wracając przyłączył Chrobry do Polski Grody Czerwieńskie, utracone w 981 roku.

Ostatnie dwa lata rządów Chrobrego są mało znane. Opromienia je KORONACJA KRÓLEWSKA w 1025 roku w Gnieźnie, dokonana na Wielkanoc przez biskupa Hipolita. Koronacja postawiła władcę Polski w rzędzie głównych monarchów Europy, stanowiła niezbity dowód jego zupełnej niezależności. W stosunkach wewnętrznych w znacznej mierze ułatwiła władcy wyzwolenie się od dawnego prawa zwyczajowego, które kazało dzielić kraj między spadkobierców. Prawowitym dziedzicem całego obszaru oraz zwierzchnikiem innych książąt tej samej krwi stawał się ten z synów, któremu ojciec - król przekazał berło.

Podstęp i zdrada były argumentami w polityce, zaś twarde sposoby traktowania poddanych - powszechnie tolerowane i chwalone. Poczynania polityczne Bolesława mogłyby mieć lepszy skutek i nadać państwu polskiemu większą rangę niż uzyskało, gdyby nie dość krótkowzroczne działania w polityce wewnętrznej, polegającej na maksymalnym nadwyrężeniu możliwości gospodarczych młodego państwa oraz traktowaniu włączanych terytoriów jako ziem podbitych, a przez to podlegających łupieniu i grabieży. Powodowało to bunty ludności poddanej i w ten sposób niweczyło wielkie osiągnięcia w działaniach polskiego władcy.

Podsumowując panowanie Bolesława Chrobrego można śmiało stwierdzić, iż na pewno wzmocniło ono struktury państwa, powstało arcybiskupstwo gnieźnieńskie, zostały zbudowane liczne grody i fortyfikacje graniczne, wzniesiono pierwsze monumentalne katedry polskie. Za to wszystko współcześni i potomni nazwali go Wielkim. Natomiast określenie "Chrobry" zaczęło być używane dopiero w końcu XIII wieku, a stało się niemal wyłączne w XVI stuleciu.

Bolesław Chrobry umarł 17 czerwca 1025 roku. Został pochowany w Poznaniu.

MIESZKO II LAMBERT
Życie: 990 - 1034
Panowanie: 1025 - 1034

Mieszko II był synem Bolesława Chrobrego i Emnildy. Jan Długosz, polski kronikarz, tak charakteryzuje króla: "Od początku panowania (...) okazał się człowiekiem gnuśnego charakteru, tępego umysłu, niezgrabny, w radach nierozsądny, w działaniu słaby, mało zdatny do spraw większej wagi. (...) Nie tylko bowiem sam nie chciał zmądrzeć, ale i nie szanował ludzi rozumnych." Opinię tę przejął Długosz od swych poprzedników, kronikarzy XIII wieku, którzy, szukając przyczyn upadku Polski po śmierci Bolesława Chrobrego, zrzucili odpowiedzialność na jego następcę. Tymczasem znacznie bliższy czasom Mieszka II Gall Anonim opisywał króla bardziej przychylnie: "Ten zaś Mieszko był zacnym rycerzem, wiele też dokonał dzieł rycerskich, których wyliczanie za długo by trwało". Znający Mieszka osobiście kronikarz niemiecki Thietmar z Merseburga, opisując wojny polsko - niemieckie z czasów Bolesława Chrobrego, taką podaje wypowiedź Mieszka na żądanie kapitulacji przyniesione przez posłów niemieckich: "Aż do przybycia mego ojca jestem zdecydowany bronić wedle sił moich ojczyzny, po którą wyciągacie rękę."

17 czerwca 1025 roku zmarł Bolesław Chrobry. Mieszko II zasiadł wnet na tronie i wraz z żoną Rychezą został koronowany na króla Polski.

Akt koronacyjny Mieszka i jego żony wywołał niezadowolenie w Cesarstwie, jednak jego nowy władca, Konrad II, miał na razie kłopoty wewnątrz kraju, które nie pozwoliły mu na jakąkolwiek reakcję. Mieszko mógł czuć się pewnie. Miał bardzo dobre stosunki z niemiecką opozycją, która, jak się zdawało, mogła zagrozić Konradowi. Okazało się jednak inaczej, niemiecki władca bardzo szybko zdołał stłumić opór i już w 1027 roku koronował się na cesarza Niemiec. Po koronacji cesarskiej Konrada II, stosunki polsko - niemieckie stały się napięte. Mieszkowi udało się sprzymierzyć z Wieletami, z którymi wspólnie wyprawił się w 1028 roku na Saksonię. Wyprawa pozornie odniosła skutek. chrześcijańskiego. Przyniosło to królowi w rocznikach niemieckich przydomek "fałszywego chrześcijanina" i pozbawiło dawnych niemieckich sprzymierzeńców."

Przedwczesna śmierć Mieszka II, która nastąpiła 10 maja 1034 roku, przerwała dalszy rozwój państwa polskiego. Po jego śmierci władzę usiłowała objąć Rycheza, jako opiekunka młodego księcia Kazimierza, zwanego później Odnowicielem. Nie udało się to jej, musiała ponownie opuścić kraj, wraz z synem Kazimierzem.

Dzieje rządów Mieszka II zawierają wiele zagadek, historycy też niezbyt chętnie zajmują się tym okresem. Ale to co już wiemy, każe myśleć o drugim królu Polski mimo wszystko z szacunkiem. Niezwykle silne poczucie obowiązku, które kazało mu bronić dzieła przodków nawet w beznadziejnej sytuacji, niemałe zdolności polityczne i wojskowe przy niezbyt wojowniczym usposobieniu budzą sympatię. Może też rzeczywiście uważał, jak twierdziła Matylda, że "wybrany nie ludzkim, ale boskim zrządzeniem do władania ludem bożym, (...) ma być w sądzie przewidujący, z dobroci znany, szlachetnością obyczajów sławy".

KAZIMIERZ ODNOWICIEL
Życie: 1016 - 1058
Panowanie: 1034 i ok. 1040 - 1058

Kazimierz był pierwszym z Piastów, którego data urodzenia została zapisana w rocznikach: 26 maja 1016 roku. Był synem Mieszka II i Rychezy, wnuczki cesarza Ottona II.

Najstarsza kronika polska, że po śmierci Mieszka II tron objął osiemnastoletni Kazimierz pod opieką matki Rychezy. Młody władca nie koronował się jednak, nie pozwalały na to zarówno niekorzystne względy zewnętrzne jak i wewnętrzne. Możni nie życzyli sobie koronacji, górę wśród dostojników brały elementy zmierzające do osłabienia dynastii piastowskiej i przechwycenia jej prerogatyw. Klęski polityczne, częste zmiany na tronie, w których możni grali decydującą rolę, osłabiły strukturę państwa. Wkrótce fala buntów chłopskich, o których tak napisał kronikarz ruski: "I było poruszenie wielkie na ziemiach Polski - i powstawszy ludzie pozabijali biskupów, i kapłanów, i panów swoich, i było u nich zaburzenie", doprowadziła do jego ucieczki na Węgry, gdzie był przetrzymywany pod strażą przez króla Stefana, chcącego czeskiemu księciowi umożliwić grabieżczy najazd na Polskę.

W czasie najazdu na Polskę przez Brzetysława, w roku 1038, zniszczono katedrę w Gnieźnie, a złożone w niej relikwie św. Wojciecha zostały skradzione i wywiezione do Czech. Wtedy też Gniezno utraciło prymat arcybiskupstwa. Brzetysław oderwał od państwa polskiego Małopolskę i Śląsk, zaś na Mazowszu usamodzielnił się możny Masław, dawny cześnik Mieszka II.

Rok następny - 1039 - przyniósł raptowną zmianę. Książę Kazimierz uwolniony przez nowego króla Węgier Piotra, udaje się do Niemiec, gdzie uzyskuje pomoc ze strony Henryka III. Wsparcia udzielił mu również książę ruski Jarosław. Tak wzmocniony przybywa Kazimierz do Polski, gdzie szybko pokonuje Masława na Mazowszu, opanowuje Wielkopolskę i Małopolskę. Wkrótce zajął też wschodnią część Pomorza oraz wystąpił za pośrednictwem cesarza o zwrot Śląska, co nastąpiło w 1050 roku.

Powrót Kazimierza musiał być jakoś wytłumaczony przez trzynastowiecznych kronikarzy, którzy kazali mu przecież wcześniej złożyć śluby zakonne. Dlatego też powstała legenda mówiąca o tym, że Polacy, widząc upadek ojczyzny, wyruszyli do papieża i prosili go o zwolnienie Kazimierza ze ślubów. Papież przystał na te prośby, ale w zamian zobowiązał petentów do płacenia świętopietrza, wydłużenia czasu trwania wielkiego postu i do strzyżenia krótko włosów. Natomiast wiarygodne źródła podają, że Kazimierz został w Polsce przywitany z radością. Dość szybko rozszerzył władzę na większość kraju. Niezależne od niego pozostało tylko Mazowsze, Pomorze i zajęty przez Czechów Śląsk.

Późniejsze zajęcie Śląska wzbudziło u cesarza niemieckiego wielkie niezadowolenie, które Kazimierz odwrócił, posiłkując jego wyprawę na Węgry. Cesarz zgodził się na pozostawienie Śląska przy Polsce, zadecydował jednak, że Polska będzie płacić Czechom coroczny trybut z tej ziemi. Wyrok ten stał się zarzewiem konfliktów polsko - czeskich.

Wszystkie wspomniane działania Kazimierza służyły odbudowie struktury wewnętrznej państwa i pozycji Kościoła, który w wyniku reakcji pogańskiej bardzo stracił na znaczeniu. Całość tych zabiegów przyniosła królowi zaszczytne miano "Odnowiciela". Jego zasługi dla utrzymania jedności i indywidualności państwa polskiego są niepodważalne. Władca nie tylko umiał trzeźwo kalkulować, ale i właściwie oceniając swe siły, uzależniał cele, które pragnął osiągnąć, od możliwości. Nad wspaniałe gesty przekładał działania. Jego zręczność zaowocowała ponownym wejściem Polski na arenę europejską. W kraju fundował kościoły, zakładał klasztory. Przywrócił arcybiskupstwo w Gnieźnie i wobec znacznego zniszczenia miasta wojnami, przeniósł stolicę Polski do Krakowa. Na zbudowanym tak przez ojca mocnym fundamencie, mógł się później Bolesław Szczodry pokusić o ponowne wkroczenie na arenę polityki europejskiej oraz o przywrócenie korony królewskiej.

Kazimierz umarł młodo, 28 listopada 1058 roku, mając 42 lata. W jedynym związku małżeńskim z Dobroniegą miał 4 synów: Mieszka, Ottona, Bolesława Śmiałego, późniejszego króla Polski oraz księcia Władysława Hermana.

BOLESŁAW ŚMIAŁY
Życie: 1042 - ok. 1082
Panowanie: 1058 - 1079

Bolesław był najstarszym synem Kazimierza Odnowiciela i Dobroniegi. Kronikarz Gall Anonim określił go trzema przydomkami: Szczodry, Wojowniczy i Śmiały. Te cechy najtrafniej charakteryzują postać panującego, który miał sięgnąć po koronę i doprowadzić do pełnej niezawisłości.

W polityce zagranicznej Bolesław nawiązywał do tradycji swego pradziada, Bolesława Chrobrego. Dysponował większymi możliwościami niż ojciec, skarb książęcy już nie był pusty. Również sytuacja międzynarodowa stała się wyjątkowo korzystna, rozpoczęła się walka między Cesarstwem a Papiestwem. Bolesław opowiedział się po stronie papieża i starał się stworzyć blok państw antycesarskich. W tym celu trzykrotnie, w latach 1060, 1064 i 1074, interweniował na Węgrzech, w wyniku których na tronie węgierskim zasiadali królowie mu przychylni. Natomiast stosunki z Czechami stały się wrogie, gdy Bolesław zaprzestał opłacać trybut ze Śląska.

Wojny polsko - czeskie rozpoczęły się już w 1060 roku. Początek nie był korzystny dla Bolesława, wyprawa jego pod Hradec zakończyła się niepowodzeniem, które miało poważne skutki. Wyzyskując osłabienie Krakowa, Pomorze Zachodnie usamodzielniło się, a zajęty gdzie indziej Bolesław nie mógł przywrócić go do uległości. Po tym niepowodzeniu spróbował Bolesław nawiązać z Czechami dobre stosunki i wydał swą siostrę za księcia Czech, Wratysława. Ponieważ jednak dążenia polityczne obu władców bardzo się różniły, szybko doszło do nowych walk, które toczyły się w latach 1070 i 1072.

Mimo, że Bolesław obdarzony był licznymi zdolnościami, waleczny, szczodry, dobry i śmiały polityk, to należał także do ludzi porywczych i lekkomyślnych. Gall pisał, że w czasie wojny z Pomorzanami, w wyniku błędnego rozkazu wydanego przez króla, część wojska utonęła w rzece. O jego ciężkim usposobieniu i nie zawsze przemyślanych poczynaniach świadczy publiczne obrażenie księcia kijowskiego Izasława. Książę ten odzyskał tron dzięki polskiej pomocy, Bolesławowi powinno więc zależeć, aby jak najdłużej zachował autorytet i władzę. Tymczasem nie tylko nie zsiadł z konia przy powitaniu, ale ponadto publicznie wytargał Izasława za brodę. Także, będąc już wygnańcem, lekceważąco potraktował serdecznie do przyjmującego króla Węgier, Władysława. Po śmierci biskupa Stanisława, Bolesław uznany został więc za zbrodniarza, okrutnika i sodomitę. Opinia ta utrwaliła się wbrew licznym czynom, którymi król zasłużył się dla kraju.

Bolesław Śmiały miał jedynego syna z małżeństwa z Niemką lub Rusinką, o której nic pewnego nie wiadomo. Na imię miał Mieszko, wychowywał go Władysław Węgierski.

Powrót królewicza do Polski nastąpił w roku 1086, zaś ślub w dwa lata później. W 1089 roku Mieszko został jednak podstępnie otruty. Dokonali tego "pewni rywale, obawiając się, by krzywdy ojca nie pomścił".

Tak zeszła z tronu i ze świata pierworodna, królewska linia Piastów. Więcej niż dwa stulecia miały upłynąć, zanim Polska znowu odzyskała koronę, której ją pozbawił możnowładczy spisek przyjaciół biskupa krakowskiego, zamach stanu wspierany zapewne przez cesarza niemieckiego i przez Czechy.

Koronacyjne insygnia Śmiałego, które jego syn, Mieszko przywiózł z Węgier, aż do schyłku XIII wieku spoczywały bez pożytku w skarbcu wawelskim.

WŁADYSŁAW I HERMAN
Życie: ok. 1042 - 1102
Panowanie: 1079 - 1102

Władysław Herman był młodszym synem Kazimierza Odnowiciela i Dobroniegi. Ojciec powierzył rządy w kraju starszemu z synów - Bolesławowi, zaś Hermanowi przyznal Mazowsze, które i tak pozostawało pod kontrolą mianowanych przez władcę biskupów płockich.

Żyjący w cieniu Władysław Herman, nieoczekiwanie, w wyniku udanego buntu możnych przeciw królowi Bolesławowi, został wyniesiony na tron polski. W roku 1079 objął rządy i całkowicie zmienił politykę kraju. Wycofał się z obozu papieskiego na rzecz cesarskiego, nawiązał dobre stosunki z Czechami, wzmocnione małżeństwem z czeską księżniczką Judytą. Wznowił również płacenie trybutu ze Śląska. Jednocześnie oziębieniu uległy stosunki polsko - węgierskie. Początkowo trudno było zbliżyć się Władysławowi do cesarza Henryka IV, którego nieufność wyraziła się nadaniem władcy czeskiemu Wratysławowi wraz z koroną tytułu króla Czech i Polski (1085 rok). Zaprzyjaźniony z Władysławem król czeski nie próbował realizować uzyskanych od cesarza uprawnień. Niebawem doszło do zbliżenia polsko - niemieckiego i pełnego uznania polskiego księcia. Przypieczętowane zostało to małżeństwem Władysława, który po śmierci drugiej żony, Judyty czeskiej ożenił się z Judytą, córką cesarza Henryka III, wdową po królu węgierskim Salomonie.

Ta zmiana polityki, szczególnie w porównaniu z działalnością poprzednika, a także następcy, może stwarzać wrażenie bierności Władysława i braku ambicji. Aktywność Bolesława Śmiałego musiała poważnie wyczerpać możliwości kraju. Jednocześnie zmieniła się sytuacja międzynarodowa. Papiestwo zaczęło przegrywać w starciu z Cesarstwem, Henryk IV stawał się coraz mocniejszy. Być może dlatego Władysław był realistą, i wiedział, jakie działania są możliwe w takiej sytuacji.

Czas pokoju na granicach został wykorzystany do odbudowania autorytetu władzy centralnej, osłabionej wydarzeniami ostatnich lat panowania Bolesława Śmiałego. Pomagał w tym księciu wojewoda Sieciech, który doszedł do wielkiej władzy za panowania Władysława Hermana, wykorzystując nieudolność księcia w samodzielnym sprawowaniu rządów. Według Galla Anonima owa nieudolność wynikała z faktu, że Herman "był człowiekiem ociężałym i chorym na nogi". Rządy SIECIECHA wywoływały niezadowolenie pozostałych możnych, którym nie podobały się decyzje personalne wojewody ani też jego twarde rządy. W końcu lat osiemdziesiątych sytuacja w kraju stawała się coraz bardziej napięta. Od 1091 roku rozpoczęły się walki na Pomorzu. Władysław odnosił tam przejściowe sukcesy, nie zdołał jednak podporządkować Pomorza Polsce.

Niemal jednocześnie zaostrzyły się stosunki polsko - czeskie. W 1092 roku, korzystając ze śmierci Wratysława, zaprzestał Herman płacenia Czechom trybutu ze Śląska, co spowodowało najazd i spustoszenie ziemi śląskiej przez nowego władcę Czech, Brzetysława II. Książę czeski odnalazł też syna Władysława Hermana, Zbigniewa, oddanego do saskiego klasztoru, i ułatwił mu przyjazd na Śląsk. Nie trudno było doprowadzić tę dzielnicę, a potem i inne części kraju, do buntu. Miał to być, zdaniem jego uczestników, bunt nie przeciw księciu, lecz przeciw budzącemu powszechną niechęć wojewodzie Sieciechowi, który cieszył się bezgranicznym zaufaniem Władysława Hermana.

Wybuchła wówczas w Polsce wojna domowa. Do wystąpienia przeciw wojewodzie, ale i przeciw księciu, wciągnięci zostali też obaj synowie Władysława, dorosły juz Zbigniew i młodszy Bolesław. Pierwszy etap walk zakończył się klęską i uwięzieniem Zbigniewa. W końcu jednak uwolnił Władysław syna i uznał go za swego pełnoprawnego potomka.

W ostatnich latach życia Władysław Herman był coraz mniej aktywny. Umarł 4 czerwca 1102 roku w Płocku, gdzie został pochowany.

Pozostając za panowania Bolesława Śmiałego na uboczu życia politycznego, nie zawierał Władysław Herman małżeństw dynastycznych. Pierwszą jego żoną była Polka z rodu Prawdziwców, zaślubiona według tradycji słowiańskiej, którą Kościół wówczas tolerował. Z małżeństwa tego urodził się syn Zbigniew, traktowany jako prawowity członek dynastii, lecz w wyniku manipulacji Sieciecha na jakiś czas zamknięty w jednym z saksońskich klasztorów. Objęcie władzy i sojusz z Czechami doprowadziły do zawarcia kolejnego małżeństwa Władysława Hermana - z Judytą czeską, córką Wratysława z jego wcześniejszego związku. Druga żona urodziła Władysławowi syna Bolesława. Wkrótce potem zachorowała i zmarła na Boże Narodzenie 1085 roku. Na przełomie lat 1088 - 1089 doszło do trzeciego małżeństwa, z wdową po królu Węgier Salomonie, Judytą Marią. Relacje ówczesnych duchownych wspominają o jej rozwiązłości i przyjaźni z Sieciechem, mającej za cel przejęcie przez niego rządów. Planom tym przeszkodzili synowie Władysława: Zbigniew i Bolesław, doprowadzając do wygnania obojga (Sieciecha i Judyty) z kraju.

BOLESŁAW KRZYWOUSTY
Życie: 1086 - 1138
Panowanie: 1102 - 1138

Bolesław pragnął dorównać swoim wielkim imiennikom: Chrobremu i Śmiałemu. Mimo, iż nie uwieńczył swej skroni koroną królewską, zyskał nie mniejszą niż oni popularność w ocenie społecznej, która ukształtowała się w ciągu ostatnich stu lat historiografii. Był młodszym synem Władysława Hermana i jego drugiej żony, księżniczki czeskiej - Judyty. Starszy brat Bolesława - Zbigniew, pochodził z pierwszego małżeństwa ojca, a jego matka nie miała nic wspólnego z książęcym rodem.

Swój przydomek - Krzywoustego - prawdopodobnie zawdzięczał Bolesław pewnej deformacji czaszki, która powodowała niesymetryczny układ mięśni twarzy.

Zgodnie z tym, co przekazują źródła, Bolesław od dzieciństwa opanowywał sprawności fizyczne zgodnie z ówczesnym kanonem wychowania monarszego i rycerskiego. Służyła temu na wstępie zabawa, potem zaprawa łowiecka, z psami i sokołami. Mając siedem lat Bolesław wziął udział w kierowanej przez wojewodę Sieciecha, łupieskiej wyprawie na Morawy, by "z imienia tylko walczyć" - jak wyjaśniał nadworny panegirysta. Bolesław Krzywousty nigdy nie stronił od wojaczki, a na polu walki wykazywał się dużą odwagą. Jako piętnastolatek stanął na czele drużyny ojca i ruszył z odsieczą oblężonemu przez Pomorzan Santokowi. Pokonał wówczas napastników i po powrocie do Płocka otrzymał pas rycerski.

W 1102 roku zmarł Władysław Herman, który przed śmiercią podzielił kraj między synów. Bolesław otrzymał Śląsk, Małopolskę, Sandomierszczyznę i podlegał zwierzchniej władzy starszemu, Zbigniewowi, który wziął w posiadanie Wielkopolskę, Kujawy, ziemię sieradzko - łęczycką i Mazowsze. Zbigniewa popierało możnowładztwo, młodszego zaś Bolesława, rycerstwo, spragnione czynnej polityki dającej możność łupów i wybicia się ponad przeciętność. Ta niekorzystna dla ambitnego i pragnącego zjednoczenia ziem polskich Bolesława okoliczność doprowadziła do konfliktu z bratem. Fakt ten skomentował kronikarz czeski, Kosmas, pisząc: "Dwa kocury w jeden worek schwytane nie mogą być razem".

Zbigniew utrzymywał dobre stosunki z Czechami i Pomorzem, natomiast Bolesław z sąsiadami tymi popadł w konflikt. Szczególnie ważna okazała się jego polityka pomorska. Choć z Pomorzem nie graniczył, urządzał częste najazdy łupieskie na te tereny. Odwetowe działania pomorskie spadały na dzielnice Zbigniewa. Rycerskie usposobienie oraz polityka Bolesława jednały mu zwolenników w całej Polsce. Po stronie zaś wychowywanego w klasztorze i prowadzącego pokojową politykę Zbigniewa, opowiedziała się tylko część duchowieństwa, na czele z arcybiskupem Marcinem.

Potrafił też Bolesław nawiązać zagraniczne sojusze, żeniąc się ze Zbysławą, córką księcia kijowskiego i utrzymując dobre stosunki z Węgrami. Dzięki takim atutom bez trudu pokonał Zbigniewa i zmusił go w 1107 roku do opuszczenia Polski.

Po pozbyciu się brata, Krzywousty rozwinął działalność na Pomorzu. Dawniejsze wyprawy łupieskie zastąpił program podboju ziem zamieszkałych przez Pomorzan. Sukcesom tym poważnie zagroziła wojna z Niemcami w 1109 roku. Bolesław pozostając w sojuszu z Węgrami, poparł ten kraj w konflikcie z cesarzem. W odpowiedzi Henryk V wraz z wojskami czeskimi uderzył na Polskę. Pretekstem było poparcie sprawy Zbigniewa. Cesarz zażądał od Bolesława uznania swego zwierzchnictwa, płacenia trybutu i udzielania mu pomocy zbrojnej. Książę polski żądania te odrzucił. Po wkroczeniu do Polski Niemcy oblegali kolejno Bytom nad Odrą, Głogów i Wrocław. Nigdzie nie odnieśli sukcesu, mimo, że pod Głogowem nie zawahali się posłużyć jako żywą tarczą zakładnikami, którzy zostali im przekazani przez stronę polską na czas rokowań. W końcu bitwa na PSIM POLU zadecydowała o wynikach wojny. Pokonany cesarz musiał wycofać się do Niemiec, a Zbigniew niczego nie uzyskał.

Pragnąc doprowadzić do unormowania stosunków z południowym sąsiadem, Bolesław zgodził się, pod naciskiem czeskim na powrót brata Zbigniewa do kraju. Wprawdzie Bolesław przydzielił mu wtedy kilka grodów, zobowiązując się jednocześnie do posłuszeństwa, to wkrótce jednak uwięził brata i rozkazał go oślepić (1112 rok). Niedługo potem Zbigniew zmarł w lochach. Przysporzyło to Bolesławowi wielu upokorzeń, a zła sława dotarła nawet poza granice kraju. Czeski kronikarz zanotował taką oto wypowiedź swojego władcy: "Nigdy nie upodobnię się do księcia polskiego Bolesława, który swego brata Zbigniewa pod przysięgą wierności podstępnie przywował, a trzeciego dnia pozbawił oczu."

Po zwycięstwie nad Niemcami w 1109 roku stosunki polsko - niemieckie unormowały się. Doszło też do zawarcia pokoju polsko - czeskiego w 1114 roku. Dzięki temu wzmożono ofensywę na Pomorzu, w wyniku której najpierw jego część wschodnia została włączona do Polski, a około 1121 roku książę Pomorza Zachodniego uznał polskie zwierzchnictwo i zobowiązał się do płacenia trybutu oraz udzielania pomocy zbrojnej.

Aby silniej związać Pomorze z Polską, Bolesław zorganizował misję chrześcijańską. Przeprowadzenie jej powierzył biskupowi bamberskiemu Ottonowi, który w latach 1124 - 1128 udzielił chrztu Pomorzanom. Misja ta wzbudziła zaniepokojenie Niemców, którzy zachodnią jego część uważali za swoją strefę wpływów. Chwilowo pretensje niemieckie zneutralizował sojusz Bolesława z Danią, jednak sytuacja międzynarodowa Polski zaczęła się komplikować. Trudności pogłębiły się jeszcze w wyniku nietrafnych decyzji Bolesława. W latach 1131 - 1132 interweniował on kilkakrotnie na Węgrzech, chcąc osadzić na tamtejszym tronie antyniemiecko nastawionego Borysa. Interwencje się nie powiodły, w czasie jednej w wypraw Polacy ponieśli klęskę.

Bolesław zdecydował się na zmianę polityki. Uznał wybór Innocentego II na papieża, porozumiał się z cesarzem. W 1135 roku musiał przybyć na sejm Rzeszy do Merseburga, gdzie uregulowane zostały sprawy pomorskie. Pomorze pozostało pod władzą Bolesława, złożył on jednak cesarzowi hołd z ziem leżących na zachód od Odry. W następnym roku doszło do ułożenia stosunków z Czechami i Węgrami. W rezultacie tych zmian Innocenty II uznał w 1136 roku arcybiskupstwo gnieźnieńskie.

Krzywousty podobnie jak ojciec, dwukrotnie się żenił. Jego pierwszą żoną była księżniczka Zbysława, córka wielkiego księcia kijowskiego. Uroczystość zaślubin odbyła się w 1102 roku, i jak podaje ruski kronikarz, zaskoczyła wszystkich wspaniałością.

Ustawą, zapewne ogłoszoną na wiecu kilka lat przed śmiercią, przydzielił Bolesław czterem starszym synom dzielnice. Najstarszy, Władysław, otrzymał Śląsk, młodszy, Bolesław - Mazowsze, następny Mieszko - Wielkopolskę i Henryk - ziemię sandomierską. Tylko dla najmłodszego, Kazimierza, ojciec niczego nie przewidział (prawdopodobnie urodził się po śmierci ojca - był tzw. pogrobowcem lub przeznaczony został do stanu duchowieństwa). Dodatkowo wprowadził zasadę senioratu - zwierzchnictwa najstarszego brata (seniora) nad młodszymi (juniorami) przydzielając mu ziemię krakowską, sieradzką, wschodnią Wielkopolskę i część Kujaw. Było to pierwsze znane nam rozporządzenie regulujące generalnie system dziedziczenia polskiego tronu.

Testament Bolesława nie dzielił Polski. O przyszłym rozpadzie zadecydowały nie tyle postanowienia władcy, co późniejsze decyzje elit politycznych Polski. To, co stało się w Polsce w następnych latach, było zgodne z tendencjami ogólnoeuropejskimi. Decentralizacja wynikała z rozwoju gospodarczego i społecznego, a także, ze sposobu sprawowania władzy.

Bolesław Krzywousty zmarł 28 października 1138 roku w Sochaczewie. Został pochowany w katedrze płockiej, obok ojca, Władysława Hermana. Kraj popadł wówczas w długi okres rozbicia dzielnicowego.

WŁADYSŁAW WYGNANIEC
Życie: 1105 - 1159
Panowanie: 1138 - 1146

Rok 1138 uważany jest za datę przełomową w historii Polski. Większość historyków przyjmuje te datę jako cezurę zamykającą okres wczesnopiastowski, czasy zwartego, prężnego, zdolnego do ekspansji państwa. Rok 1138, śmierć Bolesława Krzywoustego i jego testament (statut) otwiera czasy rozbicia dzielnicowego, walk wewnętrznych, osłabienia państwa, zniknięcia Polski jako samodzielnego czynnika polityki międzynarodowej.

Władysław Wygnaniec, pierworodny syn Bolesława Krzywoustego i jego pierwszej żony Zbysławy (córki księcia kijowskiego Świętopełka II), panowanie swoje rozpoczął od próby przywrócenia pełnej władzy centralnej. Od wczesnej młodości przygotowywany był nie tylko do życia rycerskiego ale i zapoznawany z dziejami państwa oraz sztuką rządzenia. Przy boku ojca miał wyrosnąć na jego godnego następcę. Władysław jako najstarszy z synów Bolesława, miał zdecydowaną przewagę nad braćmi. Od drugiego syna był aż 20 lat starszy. Zdążył też nabyć doświadczenie, uczestnicząc przy boku ojca w sprawowaniu władzy.

Pierwsza próba wzmocnienia władzy przez Władysława Wygnańca została podjęta w 1142 roku. Stało się to konieczne wobec samodzielnych posunięć Salomei, wdowy po Krzywoustym, która usiłowała pozyskać sobie zagranicznych sojuszników. Wzmocniony posiłkami ruskimi, uderzył Władysław na Mazowsze. Nie przyniosło to jednak rozstrzygnięcia.

Następny etap walk rozpoczął się w 1145 roku, wspierany też przez ruskie wojska, pokonał Władysław braci w bitwie nad Pilicą i odebrał im cztery grody. Sojusznikom odwdzięczył się mazowiecką Wizną. Jednak zwycięstwa Władysława nie odegrały decydującej roli, gdyż w Polsce rosło, niezadowolenie z jego rządów. Zapewne nawet na Śląsku, dzielnicy Władysława, możni woleli poprzeć juniorów. Świadczy o tym sprawa Piotra Włostowica. Był on wojewodą Bolesława Krzywoustego, należał też do najważniejszych współpracowników Władysława Wygnańca. Zapewne zaczął się porozumiewać z juniorami, gdyż w 1145 roku Władysław kazał go oślepić i wypędzić z kraju. Po ukaraniu Piotra ostatni zwolennicy zaczęli opuszczać księcia.

W rok później doszło do decydującego starcia. Władysław wraz z posiłkami ruskimi, ponownie zaatakował braci. Zmusił ich do defensywy, obległ w Poznaniu. Gdy już los młodszych braci wydawał się przesądzony, nastąpiła gwałtowna odmiana sytuacji. Arcybiskup Jakub wyklął Władysława, a stronnicy juniorów zorganizowali odsiecz. Książę został pod Poznaniem pokonany i musiał uciekać z kraju (stąd też wywodzi się jego przydomek - Wygnaniec). Za nim podążyła jego żona Agnieszka z synami. Cała rodzina księcia znalazła się w Niemczech. Niemal natychmiast uzyskał Władysław pomoc cesarza Konrada. Ale wojskom niemieckim nie udało się sforsować linii Odry.

30 maja 1159 roku Władysław Wygnaniec wyniszczony chorobą zmarł w Pegau. Pozostawił po sobie trzech synów: Bolesława, Mieszka i Konrada, którzy w 1163 roku za zgodą stryja Bolesława Kędzierzawego, powrócili do dzielnicy śląskiej i objęli tam rządy. Natomiast jego córka Rycheza wyszła za mąż za cesarza Hiszpanii, Alfonsa.

Jeden z naszych historyków, Benedykt Zientara, tak podsumowuje panowanie Władysława Wygnańca: "Krótkie rządy Władysława były istotnie przełomowe w dziejach Polski: po raz pierwszy nie udało się po podziale kraju przywrócić jednowładztwa. Może zabrakło Władysławowi do tego zdolności politycznych i umiejętności w rządzeniu? A może nacisk potężniejszego możnowładztwa, nie życzącego sobie dalej silnej władzy centralnej, był już zbyt silny? Nie miał Władysław wielu sympatyków w historiografii, choć nie robił nic innego niż jego ojciec, dziad i dalsi przodkowie, którzy równie surowo obchodzili się z rodzeństwem i podobnie bez skrupułów sięgali po obcą pomoc przeciw braciom. Ale on nie miał szczęścia w swej walce, przegrał, a w dodatku nie zginął tragicznie, tylko żył nadal i intrygował u obcych przeciw własnemu krajowi. Gorycz swą i pretensje przekazał synom, zapoczątkowując antagonizm między najstarszą a młodszymi liniami piastowskimi."

BOLESŁAW KĘDZIERZAWY
Życie: ok. 1122 - 1173
Panowanie: 1146 - 1173

Najstarszy spośród żyjących synów Bolesława Krzywoustego i hrabianki Salomei z Bergu, liczył sobie zaledwie trzynaście lat gdy zmarł jego ojciec. Urodzeni wcześniej dwaj bracia: Leszek i Kazimierz Starszy zmarli jeszcze przed ogłoszeniem testamentu. Ojciec wyznaczył Bolesławowi Kędzierzawemu (przydomek "Kędzierzawy" zawdzięczał opadającym na ramiona lokom) w testamencie Mazowsze i część Kujaw. Po wypędzeniu z kraju starszego brata, Władysława II (pierwszego seniora na mocy "testamentu" ojca), Bolesław objął również Kraków wraz z całą władzą zwierzchnią. Podlegały mu też ziemia łęczycka, opuszczony przez Władysława II Śląsk oraz ziemia sandomierska, która należała do jego młodszego brata Henryka. Oprócz niego władzę sprawował młodszy brat Bolesława, Mieszko, do którego należała Wielkopolska. Obaj bracia ściśle ze sobą współpracowali w konflikcie przeciwko Władysławowi.

Po zatrzymaniu wojsk niemieckich na linii Odry w 1146 roku i po zapłaceniu okupu władza Bolesława zaczęła się stabilizować. Przyjęcie przez cesarza niemieckiego, Konrada III kontrybucji było równoznaczne z uznaniem nowego porządku w Polsce. Uznał Bolesława także papież, przysyłając w 1147 roku do Polski legata Humbolda. Pozycję księcia wzmocnił sojusz zawarty w 1147 roku z margrabią Albrechtem Niedźwiedziem, a w rok później upieczętowany ślubem siostry Bolesława - Judyty z synem Albrechta, Ottonem. Utrwalił w ten sposób nowy senior swe stanowisko międzynarodowe kosztem niekorzystnych ustępstw na rzecz Niemców na Pomorzu Zachodnim i w ziemi Wieletów, podbijanej przez Albrechta Niedźwiedzia. W zamian książęta polscy wzięli udział w saskiej wyprawie krzyżowej na Słowian połabskich w 1147 roku. Polskie wojska prowadził Mieszko. Bolesław utrzymywał też dobre stosunki z książętami ruskimi, sam ożeniony był z Wierzchosławą, córką księcia nowogrodzkiego.

Akcje dyplomatyczne Bolesława Kędzierzawego skutecznie paraliżowała w Niemczech jego bratowa, księżna Agnieszka. Na jej prośby wysłał papież do Polski nowego legata, swego kanclerza Gwidona, który na przełomie 1148/1149 roku zażądał restytucji (przywrócenie dawnego, pierwotnego stanu rzeczy) Władysława II. Po odmowie rzucił na juniorów klątwę, a na cały kraj interdykt (kara polegająca na zakazie sprawowania określonych funkcji kościelnych, stosowana na oznaczonym terenie lub w odniesienu do pewnych osób), po czym zaapelował do króla Niemiec, Konrada III, o przywrócenie siłą tronu Władysławowi. Papież zatwierdził wówczas wszystkie posunięcia swego legata.

Polskim ziemiom zagroził drugi niemiecki najazd, nastąpił on w roku 1157. Cesarz niemiecki Fryderyk Barbarossa (Rudobrody), następca Konrada III, postanowił ukarać Bolesława. Jego wojska bez trudu sforsowały Odrę i dotarły aż do Krzyszkowa pod Poznaniem, gdzie Bolesław musiał złożyć hołd lenny, przysięgę wierności cesarzowi oraz zapłacić kontrybucję: cesarzowi 2000 grzywien srebra, książętom Rzeszy niemieckiej 1000, dworzanom 200, a ponadto 20 grzywien złota cesarzowej, jako karę za niestawiennictwo przed obliczem cesarza na wezwanie i niezłożenie obiecanego hołdu lennego. Zmuszony został też do oddania swego najmłodszego brata, Kazimierza, na zakładnika. Kronika czeska podaje, że stanął przed Barbarossą boso, z mieczem uwiązanym na szyi i padł zwycięzcy do nóg. Upokorzył się, lecz zachował władzę seniora. Zgodnie z feudalną tradycją, uznając go swym lennikiem Fryderyk I obdarzył księcia pocałunkiem pokoju.

Władysław zmarł w roku 1159 i odtąd Bolesław mógł, jako najstarszy z braci, rządzić Polską zgodnie z zasadami ustalonymi przez Krzywoustego. Mimo to nie zabrakło cesarzowi Fryderykowi pretekstów do ingerowania w wewnętrzne sprawy jego państwa. W 1163 roku zmusił Bolesława do oddania Śląska synom Władysława. Raz jeszcze problem śląski powrócił w 1172 roku, gdy Bolesław Kędzierzawy wmieszał się do walk między książętami śląskimi, pomagając tamtejszemu juniorowi wygnać starszego brata. Wywołało to ponowną wyprawę cesarską na Polskę, ponowne upokorzenie Bolesława i przywrócenie na Śląsku stanu poprzedniego.

W 1166 roku spróbował Bolesław podporządkować sobie Prusy. Jednakże nieumiejętnie prowadzona wyprawa wpadła w zasadzkę i Polacy ponieśli ogromną klęskę. W bitwie poległ książę Henryk Sandomierski. Po jego śmierci dzielnica sandomierska uległa podziałowi. Większą jej część uzyskał Mieszko, Kazimierzowi przypadła niewielka dzielnica wiślicka.

Mimo, że Bolesława osadzili na tronie możnowładcy, z którymi przez większość swego długiego panowania pozostawał w zgodzie, w 1172 roku zawiązali przeciw niemu spisek. Na jego czele stanęli pierwsi spośród małopolskich panów, syn Piotra Włostowica, Świętosław i Jaksa z Miechowa. Przyczyny spisku nie są znane. Możliwe, że nie podobała się mała skuteczność Bolesława jako wodza. W owych czasach cnoty rycerskie i umiejętność dowodzenia wojskiem należały do najbardziej cenionych zalet władcy. Spisek ten nie przekształcił się jednak w bunt.

Panowanie Bolesława Kędzierzawego przebiegało bez większych napięć wewnętrznych. Książę zapewne odpowiadał elicie politycznej kraju.

Od połowy XII wieku proces rozwoju ekonomicznego Polski uległ przyspieszeniu. Posiadacze dużych, lecz nie zagospodarowanych majątków, korzystając z trwającego już od końca XI wieku przyrostu demograficznego, zaczęli w swych dobrach osadzać tzw. gości. Byli to chłopi, którzy w zamian za przydzielone im gospodarstwa mieli uiszczać powinności na rzecz właścicieli ziemskich. Bolesław nie tylko nie przeszkadzał temu osadnictwu, ale nawet je ułatwiał, nie egzekwując zbyt rygorystycznie od nowych osadników obowiązków na rzecz państwa. Wiemy też, że poddanym kilku klasztorów zmniejszył należne mu powinności. Polityka ta prowadziła do zmniejszenia dochodów i zakresu władzy księcia, przyczyniając się zarazem do rozwoju kraju.

Ciężko chory Bolesław zmarł jesienią 1173 roku. Pozostał po nim młody i chorowity syn, Leszek, z drugiej żony Marii, znanej nam jedynie z imienia oraz córka Judyta, wydana za jednego z książąt ruskich.

Zarówno rodzimi, jak i obcy kronikarze nie pozostawili nam pozytywnego obrazu Bolesława Kędzierzawego, krytykując jego nieudolność, obarczając odpowiedzialnością za niepowodzenia militarne. Wbrew rozpowszechnionej opinii, jak pisze jeden z naszych historyków Tadeusz Wasilewski: "Polska w okresie panowania Bolesława Kędzierzawego, nawet pod rządami miernego księcia seniora, była państwem jednolitym, a nie rozbitym, mimo, że na jej czele stało aż trzech książąt piastowskich - obok seniora także Mieszko i Henryk, a później Kazimierz. Wszyscy trzej nosili tytuły tylko jednej Polski, a nie tytuły utworzone od ich dzielnic. Jedynie Śląsk pod rządami Władysławowiców utworzył odrębne księstwo dzielnicowe. Utrzymała również Polska w okresie panowania Bolesława, mimo hańby krzyszkowskiej, swą faktyczną niezależność od Niemiec."

MIESZKO STARY
Życie: ok. 1125 - 1202
Panowanie: 1173 - 1177 i ok. 1198 - 1202

Mieszko, czwarty syn Bolesława Krzywoustego i Salomei (później zwany - Starym). Żył 80 lat, co jak na owe czasy było dość niezwykłe. Od początku zajmował stanowisko równorzędne ze swym bratem Bolesławem Kędzierzawym. Około 1140 roku poślubił Elżbietę węgierską, siostrę króla Beli II, który prawie od dziesięciu lat wojował z Polską, zadając jej dotkliwe porażki; miało to dać przeciwwagę ruskim sojuszom seniora - Władysława II.

Przed śmiercią w 1138 roku, ojciec Mieszka - Bolesław Krzywousty - wyznaczył mu dzielnicę w zachodniej Wielkopolsce, pozostawiając w rękach seniora - (Władysława Wygnańca) - z jednej strony Gniezno, z drugiej - Ziemię Lubuską. Ośrodkiem dzielnicy stał się więc Poznań, który od tej pory coraz bardziej wysuwał się na stołeczną pozycję w Wielkopolsce.

Pierwsze lata rządów Mieszka Starego upłynęły pod znakiem obrony Wielkopolski przed zakusami przyrodniego brata - Władysława. Mieszko skupił wówczas wokół siebie połączone siły juniorów. Brał czynny udział w walkach (w 1146 roku, gdy obalono Władysława). Rok później poprowadził, w ramach saskiej krucjaty na Słowian połabskich, oddziały polskie. W 1172 roku przyczynił się do nawiązania porozumienia między Bolesławem Kędzierzawym a Fryderykiem Barbarossą. Potrafił też zadbać o własne interesy, wchodząc poprzez małżeństwa swych dzieci w koligacje rodzinne z książętami ruskimi, czeskimi, saskimi, lotaryńskimi i pomorskimi. Gdy w 1173 roku zmarł Bolesław Kędzierzawy, jako najstarszy przedstawiciel dynastii piastowskiej, zgodnie z testamentem Krzywoustego, zasiadł na tronie krakowskim, zostając zwierzchnim księciem Polski. Oddał wówczas synowi swego poprzednika, Leszkowi, Mazowsze i Kujawy, a młodszemu bratu Kazimierzowi - całą dzielnicę sandomierską.

Troszczył się również o wzmocnienie władzy wewnętrznej na ziemiach, nad którymi bezpośrednio panował. Zabraniał możnym czynić wolnych ludzi poddanymi, poza tym starał się zapełniać skarb książęcy, w tym celu dokonywał częstej wymiany monety. Nowe denary zawierały mniej srebra od starych, zaś różnica wpływała do skarbu.

Polityka taka nie podobała się możnym, gdyż zakaz wtrącania ludzi wolnych w poddaństwo uniemożliwiało zagospodarowywanie majątków możnowładczych. Doprowadziło to do jawnego buntu w 1177 roku, kiedy to biskup krakowski Getko, nakłonił młodszego brata, Kazimierza do opanowania stolicy, (wykorzystał wówczas obecność Mieszka na zjeździe dostojników świeckich i kościelnych). Rozpoczęli ów bunt Małopolanie, osadzając w Krakowie Kazimierza, młodszego brata Mieszka. Nieco później udało się Odonowi (synowi Mieszka), opanować Wielkopolskę. Mieszko uciekł wtedy do Raciborza, a stamtąd do Niemiec, gdzie bezskutecznie zabiegał o pomoc cesarską. "Do wygnania Mieszka, przyczynił się nie tyle oręż brata, ile wiarołomstwo przyjaciół," - jak pisał sam Wincenty Kadłubek, kronikarz polski.

W 1181 roku Mieszko zdołał, przy pomocy Pomorzan i współudziale swych wielkopolskich stronników, odzyskać Wielkopolskę. Mimo, że nie zdobył dzielnicy senioralnej, uważał się nadal za polskiego księcia zwierzchniego. Udało mu się uzależnić swego syna Odona oraz, na kilka lat, bratanka Leszka mazowieckiego.

Celem życia Mieszka Starego był powrót do Krakowa. W 1191 roku omal mu się to powiodło. Kazimierz Sprawiedliwy zaangażował się w wojnę z Rusią i Węgrami, co nie znalazło uznania części Małopolan. Niezadowolenie to wykorzystał Mieszko i jego stronnicy zajęli Kraków. Był to jednak tylko epizod, ponieważ Kazimierz bez trudu odzyskał stolicę.

W 1194 roku zmarł Kazimierz Sprawiedliwy. Panowie małopolscy, na wiecu zwołanym przez biskupa Pełkę i wojewodę Mikołaja, wybrali na księcia krakowskiego siedmioletniego syna Kazimierza, Leszka. Mieszko nie mógł tego zaakceptować. Uważał, że jako senior ma prawo do władzy zwierzchniej. Gdy poznał decyzję krakowskiego wiecu, postanowił zająć Kraków za pomocą oręża. W rok później (1195) 13 września doszło do jednej z najkrwawszych bitew okresu Polski dzielnicowej. Wielkopolanie stoczyli z Małopolanami krwawą, lecz nie rozstrzygniętą bitwę nad Mozgawą. W bitwie tej Mieszko został raniony przez prostego wojownika. Gdy ten chciał dobić powalonego wroga, Mieszko zrzucił hełm i zawołał, że jest księciem. Wówczas wojownik przeprosił go i wyprowadził w bezpieczne miejsce. W bitwie tej zginął syn Mieszka, Bolesław.

Ambitny władca przez całe życie naśladował sławnego ojca - Bolesława Krzywoustego. Dążył do zjednoczenia ziem polskich, bardzo ostro występował przeciwko samowoli możnych. Kontrolował poczynania biskupów, a wszystko to w celu wzmocnienia książęcego tronu i zapewnienia państwu odpowiednich dochodów.

Oceny tego niewątpliwie wybitnego władcy są w historiografii dość różnorodne. Wincenty Kadłubek tak opisywał Mieszka Starego: "Zachwycały się nim kraje ościenne, sprzyjała mu zewsząd świetność władców, nawet najodleglejszych, rosła wszelka chwała zaszczytów, uśmiechał się cały wdzięk fortuny. Nigdy mu nie brakło ani spełnienia się życzeń, ani wojennych triumfów." Oczywiście kronikarz ten trochę przesadzał w ocenie króla, szczęśliwy traf nie więcej ważył w życiu Mieszka niż wytrwałość, zdolności polityczne, umiejętność przewidywania.

KAZIMIERZ II SPRAWIEDLIWY
Lata życia ok.1138-1194
Lata panowania 1177-1194

Najmłodszy z synów Bolesława Krzywoustego urodził się około roku 1138, najprawdopodobniej jeszcze za życia swego ojca. Do 1145 r. pozostawał pod opieka matki, a po jej śmierci - brata Bolesława. W 1157 r., jako zakładnik, pojechał do Niemiec. Przebywał tam krótko, w Polsce był już prawdopodobnie w 1161 r. Po poległym w 1166 r. bracie Henryku dostał małą dzielnicę wiślicką. Jako książę Wiślicy starał się o jej uświetnienie. Wzmocnił obwarowania grodu, wzniósł kościół pod wezwaniem NP Marii. W krypcie tego kościoła została znaleziona piękna płyta, na której przedstawiono sześć osób, zapewne członków rodziny królewskiej. Dzielnica Kazimierza powiększyła się o Sandomierz, gdy w 1173 r. objął władzę nowy prynceps, Mieszko Stary. Jednym z pierwszych jego posunięć było oddanie Kazimierzowi całej dzielnicy sandomierskiej.

W 1177 r. panowie krakowscy zawiązali spisek przeciw Mieszkowi, proponując Kazimierzowi tron krakowski. Książę, po krótkich wahaniach, zgodził się i wykorzystując nieobecność Mieszka, zajął stolicę. Jak pisze Wincenty Kadłubek, wszedł do Krakowa na czele niewielkiego orszaku, gdyż chciał, aby wszyscy widzieli, że został dobrowolnie wybrany. Istotnie, powołanie Kazimierza na tron przypominało elekcję. To możni, a nie Kazimierz, dokonali detronizacji Mieszka, to oni naradzali się nad tym, kto może go zastąpić, om w końcu zadecydowali, że najlepszy będzie Kazimierz. Zapewne w tym samym roku Mieszko został wygnany także z Wielkopolski i wyruszył do Niemiec prosić o pomoc cesarską, natomiast Kazimierzowi podporządkowała się cała Polska. Bezpośrednio rządził w Małopolsce, we wschodniej części Wielkopolski, w Sieradzu i w Łęczycy. Władzę jego uznawał Odon, syn Mieszka, który został księciem poznańskim, a także książęta śląscy. Ponadto Władysław sprawował opiekę nad Leszkiem, księciem Mazowsza i Kujaw, był zwierzchnim władcą Pomorza Gdańskiego.

W 1180 r. zwołał Kazimierz do Łęczycy zjazd książąt oraz dostojników świeckich i duchownych. Przyjechali książęta: Odon, Bolesław Wysoki i Leszek, przybył arcybiskup Zdzisław i wszyscy biskupi polscy, wśród nich również biskup zachodniopomorski. Zjechało się także wielu dostojników świeckich oraz możnych z całej Polski. Na zjeździe anulowano ustawę sukcesyjną Bolesława Krzywoustego, wprowadzając dziedziczność tronu krakowskiego w linii Kazimierza. Zasadniczym przedmiotem obrad były przywileje dla Kościoła. Kazimierz zrezygnował z prawa do majątku po zmarłych biskupach i zmniejszył obciążenia kościelnych posiadłości. Rok później stosowny dokument potwierdził papież Aleksander III, uznając tym samym władzę Kazimierza. Mimo sukcesu Kazimierza Mieszko Stary powrócił do Polski. W 1181 r. odzyskał Gniezno, a zaraz potem - większość Wielkopolski. Podporządkował sobie również swego syna Odona. Jednak odzyskanie Wielkopolski nie wystarczało Mieszkowi, nadal uważał się on za pryncepsa, pragnął wrócić do Krakowa. Nie dysponując odpowiednimi siłami, zwrócił się do cesarza z prośbą o pomoc. Groźba wojny z Niemcami zaniepokoiła Kazimierza. Aby do niej nie dopuścić, uznał w 1184 r. cesarskie zwierzchnictwo nad Polską. To wystarczyło Barbarossie, Mieszko zaś musiał swe dążenia odłożyć na później. Pod władzą Kazimierza znalazła się środkowa i wschodnia część Polski.

W 1186 r. przejął należące wcześniej do właśnie zmarłego Leszka Mazowsze wraz z Kujawami. Zachodnia część kraju była od niego niezależna. W Wielkopolsce władał Mieszko, na Śląsku - synowie Władysława. Panując we wschodniej Polsce, zaangażował się Kazimierz w politykę wschodnią. W wyniku wielu interwencji udało mu się osadzić na tronach zachodnich księstw ruskich oddanych sobie książąt. W ten sposób księstwo brzeskie, wołyńskie, a nawet przejściowo halickie znalazły się w strefie wpływów polskich. Podlasie zaś, podporządkowane dotychczas Rusi, zostało włączone do Polski. Osadzenie w Haliczu propolskiego władcy wywołało kontrakcję zainteresowanych Rusią Węgrów. Polityka realizowana przez Kazimierza i Jego wojewodę Mikołaja, rodząc konflikt polsko-węgierski, zaniepokoiła część możnych krakowskich. Innych, którzy byli ukrytymi zwolennikami Mieszka, ośmieliły przejściowe niepowodzenia Kazimierza. Opozycja, wykorzystując nieobecność władcy, w 1191 r. oddała Mieszkowi władzę w Krakowie. Stary książę natychmiast wysłał tam silne oddziały wielkopolskie pod dowództwem swego syna Bolesława. Jednak przewrót się nie udał. Kazimierz powrócił z Rusi i zdobył Kraków. Jeńców z bratankiem na czele potraktował wspaniałomyślnie i bez żadnych warunków odesłał do Wielkopolski.

W 1181 r. doszło do utraty zwierzchnictwa polskiego nad Pomorzem Zachodnim i rozluźnienia zależności Pomorza Gdańskiego od Krakowa. Udało się natomiast Kazimierzowi pokonać i podporządkować sobie Jaćwingów. Był to ostatni sukces Kazimierza. Zmarł bowiem po powrocie z wyprawy jaćwieskiej, w Krakowie, w dzień św. Floriana (5 V 1194). Pochowano go w katedrze na Wawelu. Kazimierz Sprawiedliwy prowadził zupełnie odmienną politykę wewnętrzną niż jego starszy brat Mieszko. Kadłubek pisze, że po osiągnięciu tronu krakowskiego "zrywa pęta niewoli, kruszy jarzmo poborców, znosi daniny, wprowadza ulgi podatkowe; ciężary nie tyle zmniejsza, co zupełnie usuwa, daniny i służebności znieść każe". Książę ten był szczególnie hojny dla Kościoła. Poza przywilejami, jakie nadał tej instytucji w 1180 r., ufundował klasztor cysterski w Sulejowie, nadawał dobra i ulgi klasztorom starym, a także nowym, zakładanym przez możnych, tworzył kolegiaty. Dla podniesienia prestiżu Krakowa i diecezji krakowskiej, wspólnie z biskupem krakowskim Gedką, sprowadził z Włoch relikwie św. Floriana. Bardzo prawdopodobna jest hipoteza, że czynił też duże nadania dla możnych. Polityka ta, choć początkowo zmniejszała dochody władcy, w późniejszych czasach przyczyniła się do rozwoju kraju. Umożliwiła też współpracę władcy z elitą polityczną, w wyniku czego polityka zagraniczna Kazimierza stała się aktywna i na ogół skuteczna.

Kazimierz przejawiał zainteresowania kulturalne. Na jego polecenie wykonana została wspomniana już piękna płyta umieszczona w posadzce kolegiaty wiślickiej. Zapewne też na jego wiślickim dworze przebywał nie znany nam z imienia autor, twórca pieśni o Walgierzu Wdały m. Kazimierz zainspirował też wykształconego za granicą Wincentego Kadłubka do spisania dziejów polskich. Mistrz Wincenty wywiązał się z powierzonego mu zadania dopiero po śmierci księcia. Według relacji tego kronikarza Kazimierza interesowały rozmowy na tematy teologiczne i filozoficzne. Dzięki współpracy z Kościołem i możnymi zachował Kazimierz u potomnych dobrą opinię. Zapewne ona z kolei spowodowała, że od XVII w. nazywać go zaczęto Sprawiedliwym. Kazimierz zmarł w 1194 r. Pozostawił po sobie wdowę, księżniczkę znojemska Helenę, i dwóch małoletnich synów, Leszka i Konrada.

LESZERK BIAŁY
Lata życia ok. 1186-1227
Lata panowania po 1202-1227

Leszek Biały był synem Kazimierza Sprawiedliwego i księżniczki znojemskiej Heleny. Gdy krakowianie na wiecu w 1194 r. wybrali go na księcia krakowskiego, miał zaledwie siedem lub osiem lat. Był oczywiście zbyt mały, aby rządzić. Formalnie regencję sprawowała jego matka, faktycznie Małopolską rządzili możni, z wojewodą M