Himalaje
Pedosfera
Różnorodność warunków przyrodniczych Himalajów wywodzi się zarówno z różnic wysokości poszczególnych terenów (stąd na przykład piętrowość roślinności), jak i z różnic narażenia poszczególnych części długiego na ponad 2500 km łańcucha na działalność cyklicznych deszczy monsunowych nacierających na stoki gór od południa. Ilość opadów na przedgórzu południowym (do 3500 mm) i północnym - od strony Tybetu (ok. 150 mm) w decydujący sposób wpływa na charakter i obfitość wegetacji. W części południowej przeważają gleby aluwialne i brunatnoziemy, w środkowej - żółtoziemy i czerwonoziemy górskie, w najwyższych partiach - górskie gleby inicjalne i zwaliska skalne. Czynnikiem ważnym lokalnie jest nachylenie zboczy i nasłonecznienie. Zachodnie Himalaje są znacząco bardziej suche niż Himalaje Nepalu.
Hydrosfera
Poniżej średnia opadów w wybranych miejscowościach położonych kolejno od zachodu na wschód (dane w mm):
Srinagar Leh Shimla Pokhara Kathmandu Darjeeling
Styczeń 70 5 70 20 10 10
Luty 70 5 70 15 30 20
Marzec 100 8 70 50 20 40
Kwiecień 90 7 60 100 60 120
Maj 65 6 70 300 140 210
Czerwiec 40 5 180 580 270 590
Lipiec 65 8 420 820 370 800
Sierpień 65 9 420 700 330 620
Wrzesień 40 7 180 580 150 430
Październik 35 3 50 220 40 160
Listopad 10 1 20 15 5 20
Grudzień 30 3 30 2 2 10
Wyraźnie wyróżnia się położone w Ladakhu Leh, do którego monsunowe chmury wyjątkowo tylko przedzierają się przez kilka równoleżnikowych grzbietów.
Odpowiednio temperatury maksymalne:
Srinagar Leh Shimla Pokhara Kathmandu Darjeeling
styczeń 5 - 3 9 18 18 8
luty 7 1 10 22 19 9
marzec 14 7 14 26 25 15
kwiecień 19 14 19 30 27 17
maj 24 17 23 30 30 18
czerwiec 29 21 25 30 28 18
lipiec 31 25 22 28 28 19
sierpień 30 24 20 28 26 18
wrzesień 27 22 20 27 26 18
pazdziernik 22 15 17 25 25 16
listopad 15 8 15 23 24 12
grudzień 9 3 11 19 19 9
ŚNIEŻNA PANTERA, IRBIS - Panthera uncia - drapieżnik z rodziny kotów żyjący powyżej górnej granicy lasu nawet do wysokości 6000 m n.p.m. Prowadzi nocny tryb życia choć przy dużej dozie szczęścia można wypatrzyć w górach panterę przemieszczającą się za dnia. Sierść irbisów jest długa i gęsta, zwykle szara lub szarobiała w prawie czarne niezbyt regularne wzory. Długość tułowia do 130 cm, ogon do 1 m, waga do 75 kg. Pożywienie śnieżnych panter stanowią kozice, dzikie owce, gryzonie, zające, zwierzęta domowe a nawet ptaki. Ciąża - po około 100 dniach rodzi się do pięciu młodych. Występuje w Ladakhu (m.in. Hemis National Park), Bhutanie, Nepalu (Annapurna Conservation Area, Sagarmatha N.P., Shey-Phoksundo N.P., Rara N.P., Makalu Barun N.P. oraz w okolicach Taplejung).
KOT MARMURKOWY - Felis marmorata - drapieżnik z rodziny kotów. Zamieszkuje lasy wschodnich Himalajów. Długość tułowia do 50 cm, stosunkowo długi (do 55 cm) ogon, ubarwienie przypominające lamparcie. W Nepalu zamieszkuje tereny położone do 4000 m n.p.m. (m.in. Annapurna C.A., Makalu Barun N.P., Khaptad N.P., Rara N.P.).
Biosfera
Jak w przypadku większości obszarów górskich świata roślinność zmienia się piętrowo wraz z wysokością. Jak kształtuje się ten system w południowej części Himalajów? Otóż najniższe piętro zajmuje wilgotny las zwrotnikowy - z charakterystycznym damarzykiem, sandałowcem, paprociami drzewiastymi i imponującymi kępami bambusów. Zdobywając wysokość wchodzimy w wilgotny podzwrotnikowy las mieszany, w którym wraz z wyskością (od około 2500 m np.m.) drzewa liściaste (przede wszystkim dęby, kasztanowce, drzewa jarzębiny) oddają pole iglastym (sosna himalajska, świerk himalajski, cedr himalajski). Tonące w kwiatach lasy rododendronowe znajdziemy na wyskości od 2600 do 3700 m n.p.m. Powyżej granicy lasu rosną jałowce, berberys, wierzby karłowate, pojedyncze krzewy rododendronów. Wyżej już tylko pastwiska jaków i nagie skały - aż po Tybet. Około 15% powierzchni Nepalu zajmują wieczne śniegi i lodowce (od wys. 4000-4500 m).
Rośliny uprawne: ryż (do ok. 2000 m n.p.m.), proso, pszenica, jęczmień, ziemniaki, kukurydza, drzewa owocowe: bananowce, papaje, jabłonie, morele. Hodowla jaków, kóż i owiec.
W najwyższych i najbardziej oddalonych od wiosek partiach gór występuje śnieżna pantera, pantera mglista oraz kozica nachur (bharal). Lasy zaś zamieszkują między innymi langury, niedzwiedzie himalajskie, panda czerwona, kot leśny, manul, mundżak indyjski (ssak z jeleniowatych), kozica góral, tar himalajski. Wśród pól czasem udaje sie wypatrzyć przepiękne ptaki - olśniaki himalajskie, bażanty nepalskie czy... tragopana satyra - bażanta gnieżdżącego się w konarach drzew
NACHUR, BLUE SHEEP - Pseudois nayaur - gatunek z rodziny krętorogich. Zamieszkuje stadnie (od kilkunastu do kilkuset osobników) himalajskie łąki i pastwiska powyżej 3500 m n.p.m. żywiąc się głównie trawami. Grzbiet i głowa ciemnobrunatna, spód ciała i wewnętrzna część nóg białe. Długość tułowia do 160 cm, wysokość w kłębie do 90 cm, waga samców do 80 kg, samice są znacznie drobniejsze. Rogi u samców osiągają do 80 cm długości. Ruja nachurów przypada we wrześniu. W miocie rodzi się 1 lub 2 młode. Występuje w Ladakhu, Bhutanie, w Nepalu na terenach Annapurna C.A., Sagarmatha N.P. oraz Shey-Phoksundo N.P.
TAR - Hemitragus jemlahicus - duże zwierzę z rodziny krętorogich. Zamieszkuje stadnie (zwykle poniżej 50 sztuk) himalajskie łąki i pastwiska oraz tereny leśne powyżej 3000 m n.p.m. Tary wyróżniają się długim i gęstym brunatnym futrem, są nieco większe od nachurów. Długość tułowia do 170 cm, wysokość w kłębie do 100 cm, waga samców do 100 kg, samice są drobniejsze. Ruja zimą, po około siedmiomiesięcznej ciąży w miocie rodzi się 1 lub 2 młode. Spotykany na terenach Annapurna C.A. oraz w rejonie Pir Panjal.
NIEDZWIEDZ HIMALAJSKI - Selenarctos thibetanus - drapieżnik z rodziny niedżwiedzi. Zamieszkuje lasy na wysokościach od 400 do 4000 m n.p.m. - tutaj konstruuje z gałęzi nadrzewne gniazdo. Zimą schodzi w niższe rejony, na śniegu urządza sobie legowisko z patyków. Futro czarne lub ciemnobrązowe, na piersi charakterystyczne białe "Y". Długość tułowia do 160 cm, waga do 120 kg, samice są drobniejsze. Ruja zimą, po około siedmiomiesięcznej ciąży w miocie rodzi się 1 lub 2 młode. Niedżwiedż himalajski jest wszystkożerny. W miocie zazwyczaj 2 młode. Żyje na całym obszarze Himalajów, w Nepalu występuje na terenach Annapurna C.A., Sagarmatha N.P., Shey-Phoksundo N.P., Makalu Barun N.P., Langtang N.P., Rara N.P. oraz Khaptad N.P.
JAK - Bos muttus - gatunek z rodziny krętorogich. Zwierzę potężne i dostojne o, trzeba to przyznać, nieco złośliwym charakterze, ponadto wbrew wyglądowi niezwykle zwinne. Mijając jaka na ścieżkach w górach zawsze lepiej robić to od strony stoku. Długość ciała może przekraczać 3 m, waga byka dochodzi do tony, samicy - nieco poniżej pół tony. Potężne skierowane do przodu rogi, długa sierść - zwykle czarna lub ciemnobrązowa. Jaki korzystają z pastwisk położonych nawet na 6100 m n.p.m., unikają rejonów cieplejszych, zwykle pasą się w niewielkich stadach. Ruja we wrześniu, ciąża trwa 9 miesięcy. Jak dożywa około 25 lat. Dzikich jaków jest już niewiele, coraz częściej także krzyżuje się jaki z bydłem domowym. W Nepalu na terenach Annapurna C.A. oraz Sagarmatha N.P.
GORAL - Naemorhedus goral - gatunek z rodziny krętorogich. Zamieszkuje górskie łąki na wysokościach od 1000 do 3000 m n.p.m., najchętniej w pobliżu lasów. Długość tułowia do 130 cm, wysokość w kłębie do 75 cm, waga do 35 kg. Ubarwienie od brunatnego po szare, samce wyróżniają się krótką grzywą. Gorale świetnie radzą sobie w terenie skalnym. Żywią się trawą, liśćmi a także porostami i drobnymi gałązkami. Po trwającej 8 miesięcy ciąży rodzi się jedno lub dwa młode. W Nepalu na terenach Annapurna C.A., Sagarmatha N.P., Shey-Phoksundo N.P., Makalu Barun N.P., Langtang N.P., Khaptad N.P.
KOZIOROŻEC - Capra ibex - kolejny gatunek z rodziny krętorogich. Zamieszkuje wysokogórskie łąki, podchodzi możliwie wysoko, aż po granicę wiecznych śniegów. Długość tułowia do 170 cm, wysokość w kłębie do 100 cm, waga do 150 kg. Samce wyróżniają się pięknymi masywnymi rogami sięgającymi 140 cm długości. Ubarwienie brunatne, krótka ciemna broda. Koziorożce, podobnie jak gorale, świetnie radzą sobie w terenie skalnym. Po trwającej 5 miesięcy ciąży rodzi się jedno lub dwa młode. Występuje w Ladakhu i Kulu w Indiach, w Nepalu na terenach Annapurna C.A., Sagarmatha N.P., Shey-Phoksundo N.P., Makalu Barun N.P., Langtang N.P., Khaptad N.P.
GRONOSTAJ - Mustela erminea - drapieżnik z rodziny łasicowatych znany z obrazu z krakowskiego Muzeum Czartoryskich. Długość tułowia do 40 cm, rozmiarami gronostaj jest nieco masywniejszy od łasicy. Poluje głównie na drobne gryzonie, niekiedy ptaki, zimą także na zające. Żeruje głównie nocą. Latem futerko brązowe na grzbiecie i jasne na spodniej części ciała, zimą ubarwienie się zmienia - ciemny pozostaje jedynie koniec ogona, cała reszta futerka bieleje. Ruja wczesną wiosną, po trwającej 70 dni ciąży rodzi się od kilku do nawet 12 młodych. Występuje w zachodnich Himalajach oraz na południowych stokach masywu Annapurny.
PANDA MALA - Ailurus fulgens - drapieżnik z rodziny szopowatych prowadzący nocny tryb życia. Długość tułowia do 60 cm, ogon do 50 cm, waga 3-4 kg. Żywi się głównie roślinami choć jest wszystkożerna. Występuje na wyskościach między 2000 a 4500 m n.p.m. na terenie wszystkich nepalskich górskich parków narodowych. Długa, miękka sierść brązowawa, pyszczek i końcówki uszu - białe. Gniazduje w dziuplach lub rozpadlinach skalnych. W jednym miocie rodzi się 1-2 młode. Zagrożona staje na tylnych łapach, syczy i parska!
PIŻMOWIEC - Moschus moschiferus - gatunek z rodziny jeleniowatych, pozbawiony poroża. Długość tułowia do 100 cm, kilkucentymetrowy ogon, wysokość w kłębie do 70 cm, waga do 18 kg. Charakterystyczną cechą samców są wystające górne kły długości do 10 cm. Futro piżmowców jest gęste, dosyć długie, żółtawobrunatne. Zamieszkuje głównie górskie lasy i gęstwiny do wysokości 4200 m n.p.m. Nie zbiera się w stada. Żywi się trawą, gałązkami, korą i liśćmi. Po trwającej ponad 5 miesięcy ciąży rodzi się zazwyczaj jedno młode. Żyje na terenie wszystkich górskich parków narodowych Nepalu.
TAKIN - Budorcas taxicolor - rzadki gatunek z rodziny krętorogich. Masywne zwierzę ze wschodniej części Himalajów - częściej obserwowany jedynie na południowych stokach masywu Kangchenjungi oraz w północnym i północno-wschodnim Bhutanie. Zamieszkuje tereny położone przy górnej granicy lasów, do około 4500 m n.p.m. Zimą schodzi niżej na pastwiska. Długość ciała do 220 cm, wysokość w kłębie do 130 cm, ciężar nawet do 350 kg. Sierść od prawie białej po ciemny brąz. Żywi sie trawą i pędami roślin. W miocie rodzi się od jednego do trzech młodych.
REZUS - Macaca mulatta - gatunek z rodziny małp wąskonosych. Futro żółtawobrązowe - wielkość do 65 cm, ogon do 30 cm, waga do 10 kg. Zamieszkuje tereny zalesione do wyskości nawet 2500 m n.p.m., chętnie w pobliżu skał. Rezusy lubią żyć w dużych koloniach. Żywią się owocami, liśćmi, korzeniami, korzystają też z pól uprawnych, nie gardzą owadami i mięczakami. Po trwającej ponad 160 dni ciąży rodzi się zazwyczaj jedno młode. Rezus dożywa ok. 20 lat. Powszechnie na terenach wszystkich nepalskich parków narodowych.
OLŚNIAK HIMALAJSKI - Lophophorus impejanus - gatunek z rodziny bażantowatych. Zamieszkuje całe Himalaje - górskie lasy i strome trawiaste stoki na wysokościach od 2500 do nawet 5000 m n.p.m.. Często widywany w okolicach Namche Bazar w nepalskim regionie Khumbu. Samce wyróżniają się przepięknym turkusowym lub purpurowym metalicznym ubarwieniem, samice są brązowawe. Długość ciała do 75 cm. Żywią się kawałkami roślin i owadami. Gniazda naziemne. Olśniak himalajski jest narodowym ptakiem Nepalu.
KUROPATNIK NEPALSKI - Ithaginis cruentus - gatunek z rodziny bażantowatych - wyrażnie mniejszy od olśniaka - sylwetką przypomina dużą kuropatwę. Długość ciała do 45 cm. Zamieszkuje wysoko położone strome trawiaste stoki na wysokościach od 2500 do 4500 m n.p.m. Żeruje stadnie, żywi się porostami, mchem, paprociami, drobnymi gałązkami. Gniazda naziemne. Samce ubarwione szaro prócz spodniej części tułowia jasnozielonej z zielonymi kreseczkami i czarno-czerwonej główki, samice są rdzawobrązowawe.
KALEJ CZARNY - Lophura leucomelana - gatunek z rodziny bażantowatych. Długość ciała do 75 cm. Zamieszkuje himalajskie lasy na wszystkich wysokościach po 3500 m n.p.m. Gniazda naziemne. Żeruje parami lub w niewielkich stadkach. Żywi się nasionami, ziarnami, małymi gadami, owadami. Samce ubarwione czarno z metalicznym połyskiem prócz czerwonej główki i szaroniebieskiego spodu ciała. Na głowie czubek z piór. Samice, podobnie jak u kuropatnika, są rdzawobrązowawe. Długość ciała do 75 cm.
KUROPATWA GÓRSKA - Alectoris chukar - gatunek z rodziny bażantowatych. Długość ciała do 35 cm. Zamieszkuje trawiaste i skaliste zbocza. Żywi się nasionami, ziarnami, bezkręgowcami. Samce i samice podobnie ubarwione - wierzch ciała niebieskawoszary, spód jasnordzawy. Dziób i nogi czerwone.
ORLOSĘP BRODATY - Gypaetus barbatus - gatunek z rodziny jastrzębiowatych. Gigantyczny majestatyczny ptak, widujemy go często na trekkingu pod Everestem. Długość ciała do 120 cm, rozpiętość skrzydeł do 280 cm. Głowa orłosępa jest prawie biała, grzbiet ciała ciemny, spód jasny. Dziób szary. Gniazda na półkach skalnych wysoko w górach. Żywi się głównie padliną kręgowców. Rozbija ją rzucając o skały, niekiedy sam atakuje. Orłosępy korzystają także z poćwiartowanych szczątków ludzkich w rejonach o tym typie pochówku (przedstawiono to m.in. na pięknym filmie "Himalaya"). Dzięki specjalnym enzymom ptak może połknąć w całości kości o długości do 25 cm i strawić je póżniej.
SĘP HIMALAJSKI - Gyps himalayensis - gatunek z rodziny jastrzębiowatych. Długość ciała do 120 cm, rozpiętość skrzydeł do 400 cm(!). Warto sobie te 4 metry odmierzyć - ogrom. Zamieszkuje wysokie góry na wysokościach od 1200 do 4500 m n.p.m. Gniazda na półkach skalnych wysoko w górach. Żywi się wyłącznie padliną. Składa tylko jedno jajo.
Największe zagrożenie dla himalajskiej fauny - szczególnie w Himalajach Zachodnich - stanowią kłusownicy. Człowiek na zdjęciu obok (zdjęcie z 1993 roku) proponuje mi kupno skóry śnieżnej pantery w osadzie Karimabad w północnym Pakistanie, jeśli się nie mylę proponował ją za 2000 USD. Latem na dziką zwierzynę polują pasterze, zimą najczęściej stali mieszkańcy himalajskich wiosek. Najpoważniejszy problem pojawił się jadnak z chwilą rozmieszczenia w zachodnich Himalajach wielkiej liczby jednostek wojskowych. Wojsko zaczęło samo kłusować, notowane były wypadki polowań na kozice z helikopterów oraz wynajmowanie lokalnych mieszkańców do kłusowania na rzecz wojska.