Bakterie i wirusy.

I PROCARYOTA
KRÓLESTWO: Bezjądrowe
PODKRÓLESTWO: Archeany
PODKRÓLESTWO: Eubakterie
Pojawiły się na Ziemi ok. 3,5 mld lat temu w postaci pojedynczych komórek

1. Bakterie- to jednokomórkowe drobnoustroje (mikroorganizmy), których wielkość wynosi od 0,1 do 10 mikrometrów. Są to drobnoustroje wolno żyjące. Oprócz nich występują bakterie pasożytujące w organizmach roślinnych lub zwierzęcych, a także żyjące z nimi w symbiozie.
a) Kształty bakterii:
o Formy kuliste:
- ziarniaki- poszczególne komórki nie łączą się ze sobą
- dwoinki- powstają w wyniku połączenia dwóch komórek, powstałych po ostatnim podziale
- paciorkowiec- długie sznury połączonych ziarniaków
- gronkowiec- tworzą nieregularne skupiska
- pakietowiec- układają się w mniej lub bardziej regularne sześciany
Formy wydłużone- mają wydłużony i cylindryczny kształt:
- pałeczka- nie posiadają przetrwalników
- laseczka- posiadają przetrwalniki
- maczugowiec- cechują się nieregularnymi przetrwalnikami, przypominającymi sękatą maczugę
Pałeczki i laseczki mogą tworzyć różnego typu układy, np. proste lub rozgałęzione nici, pakiety przypominające cygara
w pudełku, nieregularne skupiska.
o Formy skręcone spiralnie:
- przecinkowce- przypominające paciorkowce
- śrubowiec- tworzą kilka pełnych skrętków
- krętek- skręcone wielokrotnie, przypominające korkociągi
o Formy rozgałęzione:
- promieniowce- komórki silnie rozgałęzione, połączone ze sobą ze sobą na kształt sieci
- prątek- mają kształt pałeczek z niewielkimi krótkimi odgałęzieniami

b) Budowa bakterii: Komórka bakterii ma bardzo prostą budowę. Składa się z:
? białkowo- lipidowej błony komórkowej- ulega ona pofałdowaniu, tworząc wpuklenia cytoplazmy- niewielkie- czyli mezosomy (biorące udział w oddychaniu komórkowym, jest też miejscem przyczepu genoforu), duże, blaszkowate twory wypełnione barwnikami- tylakoidy
? grudki cytoplazmy
ściany komórkowej zbudowanej z mureiny- substancji będącej polimerem białkowo- cukrowym. Grubość ściany zależy od klasyfikacji grupy organizmu. W ścianie zawarty jest kwas pimelinowy (także u sinic)
? błony zewnętrznej- wytwarzana przez bakterie o cienkiej ścianie komórkowej
? zewnętrznej otoczki śluzowej- chronią przed wyschnięciem, wchłonieniem przez inne organizmy. Bakterie chorobotwórcze- przed rozłożeniem przez białe krwinki gospodarza.
? rzęsek- składają się ze spiralnie skręconych włókien flageliny (białko zbliżone do miozyny), osadzone w zewnętrznych powłokach komórki za pomocą haczyka i kilku białkowych pierścieni, tworzących swoisty silnik wprawiający rzęskę w ruch obrotowy
? fimbrii- występuje u bakterii o cienkiej ścianie komórkowej. Mają postać delikatnych, białkowych rurek sterczących z cytoplazmy. Ułatwiają one bakteriom przytwierdzenie do podłoża, a fimbrie płciowe służą do łączenia się komórek bakteryjnych w trakcie koniugacji
? nukleoidu- stanowi centrum komórki. Jest to obszar cytoplazmy zawierający pozwijaną, kolistą nić DNA, czyli genofor. Zapisana jest w nim informacja genetyczna komórki. Nukleoid nie jest otoczony od cytoplazmy żadną błoną, więc nie tworzy jądra. W cytoplazmie występują inne, mniejsze, koliste nici DNA tzw. plazmidy- zawierają one część informacji genetycznej warunkującą np. odporność na antybiotyki.
? rybosomów- 70 S
? ziaren materiału zapasowego- jest nim glikogen, wolutyna, skrobia sinicowa (u sinic, pod względem budowy zbliżona do zwierzęcego glikogenu)
? przetrwalniki (endospory)- powstają wewnątrz organizmu przez odbudowanie genoforu (wraz z pewną ilością cytoplazmy, błony komórkowej i rybosomami) wielowarstwową ścianką złożoną z białek i cukrów wysyconych tłuszczami. Endospory są odporne na różne czynniki, w stanie życia utajonego- anabiozy- mogą przebywać kilka lat, a w momencie polepszenia warunków- odtworzyć całą komórkę spełniającą wszystkie funkcje życiowe.



2. Funkcje życiowe bakterii:
a) Odżywianie:
w zależności od sposobu odżywiania się wyróżniamy:
? Bakterie cudzożywne-heterotrofy- są zdolne do syntezy własnych związków organicznych, ale jedynie z gotowych substancji organicznych, wchłanianych bezpośrednio przez ścianę i błonę komórkową. Związki większe trawione są przez enzymy wydzielane na zewnątrz. Do bakterii cudzożywnych zaliczamy:
- saprofity- rozkładające i odżywiające się martwą materią organiczną (szczątkami roślin i zwierząt) np. bakterie gnilne
- pasożyty- czerpiące substancje organiczne z żywych organizmów, szkodzą swojemu gospodarzowi, niszczą tkanki oraz wytwarzają substancje toksyczne, które zatruwając organizm, wywołują stany chorobowe. Należą tu wszystkie bakterie chorobotwórcze zwierząt i człowieka (np. dwoinka rzeżączki, maczugowiec błonicy, przecinkowiec cholery, prątek gruźlicy, pałeczka czerwonki, duru brzusznego i dżumy, laseczka jadu kiełbasianego i tężca) oraz roślin (np. czarna zgnilizna kapusty, rakowate narośla na korzeniach).
? Bakterie samożywne- autotrofy- potrafią wytwarzać związki organiczne ze związków nieorganicznych (H2O, N2, CO2, soli N, S, P i metali) przy udziale energii świetlnej i chlorofilu - fotosynteza, lub energii wiązań chemicznych- chemosyntezy. W związku z tym w grupie tej wydzielono:
- bakterie fotosyntetyzujące- zawierają bakteriochlorofil, wykorzystują one H2O, CO2, i energię słoneczną- należą do nich bakterie purpurowe i zielone
- bakterie chemosyntetyzujące- nie posiadają bakteriochlorofilu, uzyskują one energię z utlenienia różnych związków, np.:
-siarkowodoru i innych związków siarki- bakterie siarkowe
-amoniaku- bakterie nitryfikacyjne (Nitrosomonas- utleniający NH3 do soli kwasu azotowego(III) i Nitrobacter
-utleniający sole kwasu azotowego(III) do soli kwasu azotowego(V))
-soli żelazowych- bakterie żelazowe
-wodoru- bakterie wodorowe
? Symbionanty- to bakterie żyjące z określonymi organizmami w symbiozie, dzięki której uzyskują wzajemne korzyści, np. bakterie brodawkowe (Rhizobium) współżyjące z roślinami motylkowymi, tj. groch, fasola, łubin, wyka, bakterie umożliwiające trawienie celulozy (Bacteroides), żyjące w żwaczu przeżuwaczy, bądź w jelicie termitów (krętek Pillotina)
w zależności od ilości i różnorodności substancji jakie pobierają z otoczenia wyróżniamy:
? Prototrofy- do życia wystarczy im kilka prostych związków organicznych
? Auksotrofy- muszą mieć dostęp do bardziej złożonego związku np. witamin, aminokwasu.

b) Oddychanie wewnątrzkomórkowe:
? beztlenowe- bez udziału O2 i są to bakterie beztlenowe (beztlenowce- anaeroby, większość bakterii fermentacyjnych). Do oddychania beztlenowego zaliczamy fermentacje- zachodzi ona bezpośrednio w cytoplazmie i polega na utlenieniu cukrów, wydziela się wówczas energia. Końcowym produktem może być kwas mlekowy, etanol, kwas octowy i inne związki.
Glukoza ? etanol CO2 ENERGIA
? tlenowe-utlenianie związków organicznych w obecności tlenu i są to bakterie tlenowe (tlenowce- aeroby, np. Azotobacter- mająca zdolność asymilacji wolnego azotu atmosferycznego). Aeroby wykorzystują całkowite utlenienie cukrowców do CO2 i H20. W tym procesie uzyskuje się więcej energii niż w fermentacji
glukoza tlen ? CO2 H2O ENERGIA

c) Wiązanie azotu cząsteczkowego:
Tę umiejętność, wymagających dużych nakładów energii posiadają kilka bakterii glebowych, np. tlenowce, symbionty roślin, beztlenowce. Wolny azot wiążą też liczne wodne sinice, zachodzi on w specjalnych komórkach tzw. heterocystami.
Dzięki zdolności asymilacji N2 bakterie mogą żyć w środowiskach bardzo ubogich w związki azotowe. Jednocześnie obumierając same stają się źródłem przyswajanego azotu do organizmów eukariotycznych. W ten sposób prokarioty uczestniczą w obiegu tego pierwiastka w przyrodzie.

d) Rozmnażanie:
? bezpłciowe- przez amitotyczny podział komórki lub fragmentację koloni.
- Amitoza- to bezpośredni podział komórki polega na rozdzieleniu obu nitek i podzieleniu cytoplazmy mniej więcej na połowę, a także na przewężaniu komórki z równoczesnym rozdzieleniem treści komórkowej. Powstają 2 komórki potomne, które następnie dobudowują treść komórki i dorastają do wielkości wyjściowej. Kolejne takie podziały mogą zachodzić co 15 min.
Nitkowate kolonie pewnych bakterii (promieniowce, sinice) mogą rozmnażać się przez fragmentację, czyli rozerwanie kolonii na mniejsze fragmenty.
? płciowe- koniugacja- czyli proces wymiany materiału genetycznego pomiędzy osobnikami. W trakcie koniugacji bakterie łączą się ze sobą za pomocą fimbrii i wymieniają część materiału genetycznego w postaci plazmidów bądź fragmentu genoforu. Proces tan prowadzi do zwiększenia różnorodności genetycznej bakterii.

3. Systematyka prokariotów:
a) Metody klasyfikacji:
? metoda Grama- powstała w 1884 r. Wykorzystuje się w niej 2 główne grupy bakterii:
- Gram-dodatnie (G )- barwią się na niebiesko, mają grubą ścianę mureinową
- Gram- ujemne (G-)- barwią się na czerwono, mają cienką ścianę mureinową, ale za to występuje u nich podwójna błona komórkowa,

b) Podział systematyczny:
Organizmy pokariotyczne dzielimy na:
? Archeany- mają budowę podobną do prokariotów, charakteryzują się specyficzną budową chemiczną błony komórkowej, brakiem mureiny i odmiennymi właściwościami kwasu RNA; wykazują szereg podobieństw do eukariontów, zwłaszcza w strukturze materiału genetycznego DNA i budowie rybosomów. Archeany zamieszkują solanki, gorące i kwaśne źródła, ścieki. Zdają się być potomkami pierwszych organizmów.
? Eubakterie- dzielą się na wiele linii rozwojowych, wspólną cechą wszystkich form jest wykształcenie ściany komórkowej, nadającej sztywność komórkom. Należa do nich m.in.:
- sinice- mają niebiesko sine zabarwienie, występują w postaci jedno- lub wielokomórkowej. Są samożywne, przeprowadzają fotosyntezę za pomocą chlorofilu a, zlokalizowanego w blaszkowatych tylakoidach. Maja też specyficzne barwniki fotosyntetyczne z grupy fikobilin: czerwoną- fikoerytrynę, niebieską- fikocyjaninę, żółty- karoten. Rozmnażają się wegetatywnie przez podział komórki i fragmentacje plechy oraz bezpłciowo za pomocą zarodników. Tworzą kolonie (trzęsidło, drgalnica), zamieszkują zwykle wody słodkie. Wchodzą w skład planktonu. Niektóre z nich żyją w symbiozie z grzybami wyższymi tworząc porosty, inne mają zdolność wiązania azotu atmosferycznego.
- promieniowce- cechują je komórki o grubych ścianach(G ), tworzące rozgałęzione kolonie przypominające strzępki grzybów. Grzybnia taka jednak często rozpada się na jednokomórkowe fragmenty, które podobne są do typowych bakterii. Zazwyczaj żyją w glebie, nieliczne formy są pasożytami.
- krętki- to bakterie śrubowato skręcone przez specyficzne włókno osiowe, mające bardzo cienką ścianę komórkową. Mają długi kształt komórki (czasem nawet do 0,5 mm)Dzięki temu mogą poruszać się ruchem wijącym, a także skręcać długość komórki. Są to organizmy cudzożywne- saprofityczne lub pasożytnicze. Gatunek krętek blady wywołuje u człowieka kiłę,
- proteobakterie- do tej grupy należą najpospolitsze formy prokariotów, zarówno G jak i G-. Są w większości heterotroficzne. Mają zazwyczaj sztywną, mureinową ścianę komórkową, a niektóre SA zaopatrzone w wici. Zaliczamy tu wszystkie ziarniaki, laseczki, pałeczki, przecinkowce, śrubowce.

4. Występowanie i znaczenie prokariotów:
Występują w całej biosferze naszej planety, ale szczególnie w:
? glebie (w 1g 3 mln)
? w wodach słonych i słodkich (100 mln w 1g mułu dennego zbiorników, w 1g powierzchniowej warstwy torfu-700 mln bakterii)- najczęściej to saprofity, w ekosystemach tworzą wraz z innymi organizmami poziom troficzny destruentów, np. liczne grupy promieniowców
? gorące źródła, głębokie kominy hydrotermalne (wydzielające wrzątek i związki siarki), powietrzu, na śniegu
? ciała wyższych organizmów- bakterie, które mają heterotroficzny sposób odżywiania mogą być symbiontami, komensalami bądź pasożytami- symbionanty. Niektóre bakterie korzystają przez dostarczenie przez ten organizm pokarmu i schronienia, ale same nie wnoszą nic do tego współżycia, ani nie szkodzą, ani nie przeszkadzają, np. pałeczki okrężnicy (Escherichia coli- żyjące w końcowej części przewodu pokarmowego człowieka,w czasie osłabienia organizmu powodują zatrucia pokarmowe).

Są jednak pewne czynniki ograniczające występowanie prokariotów:
? temperatura poniżej 0C i powyżej 55C (oporne są przetrwalniki)
? susza (oporne na bakterie śluzowe)
? światło (promieniowanie UV)
? niekorzystne pH środowiska
? tlen lub jego brak
? chemiczne środki dezynfekujące, detergenty, 70-80% alkohol, woda utleniona, mydło, itp.
W przemyśle, medycynie i rolnictwie stosuje się zabiegi mające na celu niedopuszczenie do zarażenia (aseptyka) lub przeciwdziałanie rozwojowi bakterii albo zniszczenie (antyseptyka), są to więc: mrożenie, suszenie, wędzenie, pasteryzacja, impregnacja, naświetlanie UV, mycie, dezynfekcja, sterylizacja przez gotowanie (100C) lub ogrzewanie parą w podwyższonym ciśnieniu lub na sucho w sterylizatorach elektrycznych (100C), filtrowanie, chemioterapia- antybiotyki, sulfonamidy.

Pozytywna rola bakterii:
? powodują rozkład i gnicie materii organicznej martwej
? włączają w obieg materii niektóre pierwiastki, np. C, S, N, P
? mineralizują i spulchniają glebę, fermentują obornik
? oczyszczają wodę i ścieki (tzw. metoda biologiczna)
? są doskonałym obiektem badań, szczególnie w genetyce
? są wykorzystywane w przemyśle mleczarskim (produkcja jogurtów, kefirów), serowarskim (produkcja serów), gorzelniczym (produkcja alkoholu), włókienniczym (przeróbka lnu i konopi), farmaceutycznym (szczepionki- osłabione lub zabite bakterie wstrzykiwano zdrowym organizmom, surowice- gotowe przeciwciała wstrzykiwano choremu, w celu uzyskania natychmiastowej reakcji odpornościowej, antybiotyki, witaminy C, B12)
? są wykorzystywane do otrzymania kiszonek (kapusta, ogórki, pasze dla zwierząt)
? wzbogacają glebę w N, wiążą azot atmosferyczny (bakterie brodawkowe)
? procesy trawienia celulozy
? u człowieka są źródłem witaminy B i K

Negatywna rola:
? wywołują choroby człowieka np. salmonelloza (Salmonella, zatrucia pokarmowe, dur brzuszny-tyfus), gruźlica (prątki Kocha), zapalenie płuc (m.in. Diplococcus pneumoniae), choroby przenoszone drogą płciową (kiła, rzeżączka-genokok), błonicę, tężec, czerwonkę bakteryjną, trąd, dżuma, cholera; zwierząt- nosacizna, gruźlica, różyca; roślin- plamistość liści buraka, parch bakteryjny buraka, zgorzeł łodyg ziemniaka, rak bakteryjny pomidorów, bakterioza kapusty.
? powoduje gnicie produktów spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
? powodują niszczenie materiałów przemysłowych (drewna, włókna, papieru)
? uwalniają azot do atmosfery (bakterie denitryfikacyjne)


II WIRUSY-nie mają budowy komórkowej, więc z biologicznego punktu widzenia nie są organizmami. Są tworami organicznymi składającymi się jedynie z dwóch związków organicznych: kwasu nukleinowego i białka (czasem mogą zawierać cząsteczki tłuszczów. Wielkość wirusów waha się w granicach 10-400 nm. Pasożytują w komórkach organizmów eukariotycznych i prokariotycznych, nie przeprowadzają żadnych procesów metabolicznych, a poza komórkami nie przejawiają żadnych funkcji życiowych. Przypuszcza się, że powstały one z fragmentów DNA komórek prokariotycznych bądź eukariotycznych wskutek oddzielenia się tych fragmentów i wydostania się na zewnątrz macierzystych organizmów.

1. Budowa wirionu:
a) Wirion- to pojedyncza, kompletna jednostka wirusa, która składa się z materiału genetycznego i otoczki białkowej, czyli kapsydu. Jest dojrzałą cząstką wirusową. Pojedyncze białka tworzące kapsyd grupują się większe jednostki- kapsomery. Budowa białek, ich ułożenie i liczba kapsomerów są stałe i specyficzne dla danego wirusa (zakodowane w jego materiale genetycznym). Materiał genetyczny jest zawsze jednorodny, stanowi go albo kwas RNA albo DNA. Związki te mogą występować w różnych formach: może to być jedna cząsteczka DNA w dwuniciowej postaci, ale też niekiedy DNA jednoniciowy. Czasami występuje w jednym wirionie kilka cząsteczek danego kwasu nukleinowego.
b) Kapsyd- u niektórych wirusów (np. HIV) jest okryty jest dodatkową osłonką. Osłonkę tworzą elementy błony komórkowej gospodarza z dodatkiem glikoprotein (rodzaj białka zawierający wbudowane cząsteczki cukrowe) wirusa. Kapsyd może przybierać różne formy, nadając tym samym kształt wirionu: bryłowe (o symetrii kubicznej), cylindryczne (o symetrii helikoidalnej), pałeczkowate, o postaci złożonej bryłowo- spiralnej. (bakteriofagi- wirusy atakujące bakterie).

2. Namnażanie się wirusów:
Każda komórka potrafi na własny użytek syntetyzować i rozkładać związki organiczne, utrwalać bądź magazynować energię, a wszystko to pod kontrolą swojego DNA. Wirus atakuje najczulszy punkt tego systemu, podrzucając własny kwas nukleinowy z informacją genetyczną, która zaburza metabolizm komórkowy. Skutek jest taki, że komórka zaczyna wytwarzać elementy składowe nowych wirionów.
Przykład bakteriofaga atakujący komórkę bakterii:
a) Etap adsorpcji- polega na przyczepieniu się faga do powierzchni bakterii. Komórka bakteryjna otoczona jest ścianą komórkową uniemożliwiającą bezpośrednie wtargnięcie wirusa. Dlatego też każdy fag T4 ma u nasady ogonka specjalne białko kurczliwe, które przebija ścianę komórkową, robiąc w niaj mały kanalik.
b) Etap penetracji- poprzez ten kanalik do cytoplazmy wstrzykiwany jest tylko wirusowy DNA, a pusty kapsyd pozostaje na zewnątrz komórki. Jest to zjawisko typowe tylko dla bakteriofagów, ponieważ wirusy atakujące rośliny i zwierzęta wnikają do cytoplazmy w całości i dopiero enzymy komórkowe rozpuszczają (trawią) kapsyd, uwalniając kwas nukleinowy wirusa.
c) Etap replikacji- wirusowy DNA przejmuje kontrolę nad metabolizmem komórki, Jej enzymy zaczynają wykonywać genetyczne instrukcje wirusa dotyczące produkcji białek apsydowych oraz do powielania wirusowego DNA w wielu kopiach.
d) Etap składania- powstaje, gdy w komórce znajduje się odpowiednia ilość białek wirusowych i odcinków DNA zaczyna się samorzutne kompletowanie licznych nowych wirionów, identycznych pod względem budowy i informacji genetycznej z winionem, który zaatakował komórkę.
e) Etap uwolnienia- bakteria ulega rozerwaniu (lizie) albo samorzutnie wskutek wyniszczenia, albo przez enzymy lityczne rozkładające ścianę komórkową. Cykl rozwojowy wirusa kończący się śmiercią (lizą) komórki gospodarza nazywa się cyklem litycznym. Czasami wirusowy DNA może być ?wklejony? w DNA gospodarza. Podczas gdy DNA wirusowy jest włączony do komórkowego materiału genetycznego, wirus pozostaje jakby w uśpieniu (tzw. prowirus) i w tej postaci może być przekazywany do komórek potomnych w trakcie mitozy. Taka łagodna forma powielania wirusa nazywa się cyklem lizygenicznym. Pod wpływem różnorodnych czynników (np. promieniowanie, temperatura, osłabienie organizmu) wirus może z powrotem przejąć formę ?zjadliwą? i doprowadzić do lizy komórki. Uaktywnienie prowirusów może doprowadzić do zmian funkcjonowania samej komórki. Niekiedy zainfekowana komórka nie ginie, ale przekształca się, nabierając cech komórki nowotworowej (transformacja nowotworowa).

Często w trakcie powielania wirusów dochodzi do powstawania drobnych zmian, np. w ułożeniu, czy budowie białek kapsydowych. Skutkiem tego jest duża zmienność niektórych form wirusa.

3. Systematyka wirusów:
W klasyfikacji wirusów bierze się pod uwagę kształt, wymiary wirionów, rodzaj materiału genetycznego oraz typ komórek, w którym pasożytują. Wirusy ze względu na rodzaj atakowanych komórek dzielimy na:
a) bakteryjne (tzw. bakteriofagi)- mogą przybierać złożone kształty, pałeczkowate lub wielościanowe. Ich materiałem genetycznym jest DNA, rzadziej RNA. Potrafią same uszkodzić ścianę komórkową bakterii, przy czym do wnętrza komórki wnika jedynie materiał genetyczny komórki. Bakteriofagi są najczęściej wirusami swoistymi, co ozn, że dany rodzaj faga atakuje wyłącznie jeden gatunek bakterii, np. bakteriofag T4 atakuje tylko bakterię E. coli.

b) wirusy roślinne- mają kształt pałeczkowaty, a ich materiałem genetycznym jest kwas RNA. Nie potrafią same przedostać się przez ścianę komórek roślinnych, zainfekować może tylko wtedy, gdy jest ona mechanicznie uszkodzona. Objawem zaatakowania rośliny przez wirusy są:
? przebarwienia liści- białawe lub żółtawe plamy i smugi (tzw. mozaikowość liści)
? plamki martwej tkanki (nekrozje)
? usychanie całych pędów
? nieprawidłowy wzrost i zwijanie liści (kędzierzawienie)
? nadmierny nienaturalny rozrost tkanek (tzw. narośla rakowe)
Powszechnie określone rodzaje wirusów nazywa się w zależności od rodzaju zmian zachodzących w zaatakowanej roślinie, np. wirus mozaiki tytoniu czy wirus kędzierzawki pomidorów

c) wirusy zwierzęce- zazwyczaj są wielościanowe, mogą mieć zarówno RNA, jak i DNA. Bywają także wyspecjalizowane. Wirusy zwierzęce mogą przenosić się bezpośrednio z organizmu na organizm, drogą powietrzną lub za pomocą, tzw. wektorów- bywają nimi owady krwiopijne, kleszcze, muchy.
Niektóre choroby wirusowe zwierząt i człowieka:
? Wścieklizana- wirus rozwija się w mózgu, powoduje śmierć zwierzęcia w ciągu kilkunastu dni. Jest wywołana przez mało specyficzny wirus.
? Pryszczyca- występuje u bydła, objawiającą się owrzodzeniem pyska i racic. Wirus ten łatwo przenosi się przez kontakt bezpośredni lub za pośrednictwem owadów.
? Nosówka- choroba ssaków drapieżnych. Wirus rozwija się w płucach, przewodzie pokarmowym lub w mózgu. Nieleczona jest śmiertelna.
? Myksomatoza- śmiertelna choroba atakująca wyłącznie króliki- poraża układ nerwowy.
? AIDS- (zespól nabytego upośledzenia odporności)- wywołujący tę chorobę wirus HIV atakuje białe krwinki człowieka. Przenosi się drogą płciową bądź za pośrednictwem zakażonej krwi.
? Żółtaczka zakaźna- występuje w kilku odmianach: typu A- przenosi się drogą pokarmową, typu B- wszczepiana, przenosi się przez kontakt z zakażoną krwią. Prowadzi do uszkodzenia wątroby, a w ciężkich przypadkach- do śmierci organizmu.
? Zapalenie opon mózgowych- może być wywołane przez różne rodzaje wirusów przenoszonych drogą bezpośredniego kontaktu bądź przez kleszcze.
? Grypa- wywołana przez trzy typy wirusów (A, B, C) . Może prowadzić do śmiertelnych powikłań.

4. Inne bezkomórkowe czynniki chorobotwórcze:
a) Wiroidy- są to wirusy pozbawione kapsydu. Składają się wyłącznie z krótkiego odcinka jednoniciowego RNA. Mogą wywoływać choroby ziemniaków i owoców cytrusowych.
b) Priony- są to cząsteczki białka odpornego na wysoką temperaturę, mogące przenosić z organizmu do organizmu, w jakiś sposób ulegające powielaniu. Zmieniajają one tak strukturę pewnych białek, że stają się one następnymi prionami. Priony powodują choroby centralnego układu nerwowego bydła (choroba ?szalonych krów?), owiec, a także człowieka (choroba Creutzfelda ? Jacoba)